Replika — dramada qahramonlar nutqi.

Risola (arabcha, tadqiqot, ma’ruza) — fan, adabiyot va san’atning biror sohasi yoki masalasiga oid, ilmiy, ilmiy-metodik xarakterdagi qo’llanma, kitob.

Roman ("œyangi" degan ma’noni bildiradi) — epik nasr usulida yozilib, hayot keng qamrovda ko’rsatiladi, hajm jihatdan hikoya,qissa va boshqa janrlardan ajralib turadi. Lotin tilida yozilgan asarlardan farqli o’laroq roman tillarida (fransuz, nemis va boshqalar) yozilgan har qanday asar dastlab roman deb atalgan. Keyinchalik markazida alohida bir shaxs taqdiri turgan, shu shaxs xarakterining shakllanish va rivojlanish jarayoni tasvirlangan asarlar roman deb yuritila boshlagan.
  Romanlar qamroviga, tuzilishiga, hajmiga ko’ra 3 xil ko’rinishda bo’ladi:
1.Dilogiya — ikki kitobdan iborat bo’ladi. Misol: P.Qodirov "œYulduzli tunlar" va "œAvlodlar dovoni". O’zbek adabiyotidagi birinchi roman — dilogiya Cho’lponning "œKecha va kunduz" romanidir.
2.Trilogiya — uch kitobdan iborat bo’ladi. Misol: S.Ahmad "œUfq" (a) "œQirq besh kun", (b) "œHijron kunlarida", (c) "œUfq bo’sag’asida".
3.Epopeya — necha kitobdan iborat bo’lishiga qaramaydi, uning asosiy belgisi hayotni katta oqim sifatida ko’rsatish, bosh qahramon butun xalq bo’lishidir. S.Ayniyning "œQullar" romani o’zbek adabiyotidagi birinchi epopeya hisoblanadi. Epopeyalarga misollar: M.Avezov "œAbay", Tolstoy "œUrush va tinchlik" va boshqalar.

Satirik asarlar — ayrim shaxslarning illatklarini kulguli tarzda keskin fosh etuvchi badiiy asarlar. Masalan: S.Ahmad "œQoplon" hikoyasi

Satira — hayotning ma’lum tomonidan yo ayrim guruh va shaxslarning yaramas salbiy xislatlaridan achchiq kulib va uni tanqidiy tasvirlab yozilgan hajviy asar. Satirada ijodkorning mavzuga qarashi o’z sezgi, his 0- hayajonlaridan ustun turadi.

Soqiynoma — Sharq mumtoz adabiyotidagi she’r shakllaridan biri.

Sayohatnoma — sayohat taassurotlari va tafsilotlarini tasvir etuvchi badiiy asar.

Taxallus (grekcha, yolg’on ism) — muallif o’zining haqiqiy ismi o’rnida qo’llaydigan imzo, ism.

Takshut — turkiylarda she’r, bayt, nazm, manzuma ma’nolarida qo’llanuvchi so’z.

Tasavvuf — diniy va dunyoviy ta’limot bo’lib, undagi asosiy shior bo’lgan "œMo’minning mo’minga zulmi haromdir" qabilidagi shirlar Qur’on oyatlariga asoslangan. Ilmda tasavvuf tarixidagi ikki bosqich, zohidlik va oriflik ajratiladi. Zohidlik davriga xos xususiyat Olloh yo’lida toat — ibodat qilish va farzdir. Ibrohim Adham, Hasan Basriy, Abdulloh Muborak shu oqim vakillaridandir. IX asr o’rtalaridan oriflik davri boshlanadi. Endilikda xonaqohlar vujudga kelib, unda nazariy-ilmiy jihatdan ham yuksalish davri kuzatiladi. Tasavvuf insonning ma’naviy kamolotga erishish yo’lidir. Bu yo’l to’rt qismga ajraladi:
1.Shariat (ma’naviy komillikning ilk bosqichi)
2.Tariqat ("œyo’l", tasavvufning amaliy qismi). U albatta ustoz (pir, murshid) bilan egallanadi.
3.Ma’rifat ("œbilmoq", bu bosqichga erishgan zohid dunyoning hamma jismida, har bir voqea — hodisada Olloh iroasini, uning sifatlarini ko’ra oladi. Ammo bu hali o’zlashtirishning aql bilan bog’langan bosqichi).
4.Haqiqat (tasavvufning eng yuqori — oliy bosqichi). Haqiqat yo’li "œSuluk", bu yo’lga kirgan inson "œSolik" ("œSolih") deb, birlik, Olloh bilan birlashish yo’li esa vahdat deb ataladi.

Tasavvuf oqimi o’z adabiyotni ham yuzaga keltirdiki, Muhammad G’azzoliy, Yusuf Hamadoniy singari allomalar uning nazariy asoslarini yaratdilar. Turkiy adabiyotda tasavvuf ta’limoti Yusuf Xos Hojibning "œQutadg’u bilig" asaridan boshlab ifodalana va rivojlana boshlagan. Ahmad Yugnakiy va Ahmad Yassaviylar ham tasavvuf adabiyotining zukko bilimdonlaridir.

Tazkira (arabcha, zikr qilmoq) — shoirlarning hayoti va ijodi haqida ma’lumot, asarlaridan qisqacha namuna va tahlillar keltirilgan majmua. Birinchi tazkira hisoblanadigan Abu mansur as — Saolibiyning "œYatimat ud — dahr fi mahosini ahli asr" ("œZamona ahlining fazilatlari haqida yagona durdona") asari (XI asr), Muhammad Avfiyning "œLubobul — albob " ("œMag’izlarning mag’izi", XIII asr), Davlatshoh Samarqandiyning "œTazkirat ush - shuaro" (XV asr), turkiy adabiyotdagi birinchi tazkira A. Navoiyning "œMajolis un - nafois" (Nafis majlislar, XV asr), Hasanfoja Nisroyning "œMuzakkiri ahbob" (1566 yil), Maleho Samarqandiyning "œMuzakkirul - ashob" ("œSuhbatdoshlarning zikri, XVIII asr", Fazliy Namangoniyning "œMajmuatush - shuaro", XIX asr va shu kabi boshqa asarlar tazkirachilikning yaxshi namunalaridir.

Tragediya (yunoncha, echki qo’shig’i) — qahramonlarning boshiga tushadigan eng og’ir holatlarni bo’rttirib ko’rsatish yo’li bilan hayotda hamisha mavjud bo’lgan fojeaviylikni yorqin tasvirlaydigan asar. Yunonistonda milodgacha bo’lgan antik — qadimgi davrda har yil fevral oyida hosil va may xudosi — Dionis sharafiga xalq bayramlari o’kazilgan. O’sha tantanalarda Dionis kiyimidagi kishi tushgan aravaning orqasidan bir to’p qiziqchilar ergashib yurishgan. Ular o’sha davr odatiga ko’ra echki terisini yopinib olishgan. Bularni "œtragoslar" deb atash rasm bo’lgan. Keyinchalik bu atama adabiyotga ko’chib, o’zining asl ma’nosidan uzoqlashgan. Birinchi tragediyaning vatani ham Yunoniston bo’lib, "œtragediya otasi" Esxildir (er. Avv. VI — V asr). Misol: Shekspir "œOtello", "œHamlet", Pushkin "œBoris Godunov", Fitrat "œAbulfayzxon", M.Shayxzoda "œMirzo Ulug’bek".

Tarixiy romanlar — voqea — hodisalari va qahramonlari uzoq hamda yaqin o’tmishdan olib yozilgan, qalamga olingan davr va shaxslar haqida haqiqiy tasavvur beruvchi romanlar.

Tarixiy — biografik roman — birgina tarixiy shaxs hayoti asos qilib olingan roman.

Tarixiy — inqilobiy roman — inqilobiy davr voqealari asos qilib olingan roman. Misol: Oybek "œQutlug’ qon".

Tarixiy — avtobiografik roman? — yozuvchining o’z hayoti asos qilib olingan roman.

Tragikomediya (jiddiy komediya) — tragediya xususiyatlari va komediya elementlari birgalikda aks ettirilgan asar. Misol: Sh. Boshbekov "œTemir xotin".

Faxriya — shoirning o’z ijodi bilan faxrlanib aytgan so’zlari.

Fantastik asar — faraz, xayol, tasavvur qilish orqali ilmning so’nggi yutuqlariga tayanilgan holda yaratilgan asarlar. Gerbert Uells, Jyul Vern, Aleksey Tolstoy, Aleksandr Beleyev kabi yozuvchilar bu sohada mashhurdirlar.

Firoqiya (arabcha) — sharq mumtoz adabiyotidagi ayriliq, hijron alamlarini ifodalagan, yor va diyorni qo’msab aytilgan lirik she’rlar.

Sharh — biror asar yoki uning ma’lum bir qismini, ifoda va iboralarini tahlil va talqin etish, ba’zi o’rinlariga izoh berish, sharhlash.

Shlok — "œManzuma", "œmadhiya" ma’nolarida ishlatiladigan so’z.

Shohbayt — she’rdagi mazmun va g’oyani umumlashtirgan bayt. Unda oldingi satrlardagi fikrlar tadriji oliy nuqta ko’tariladi. Misol:
          Ishq aro shohu gado tengdur, gado balki fuzun,
          Gar gadolig’ aylar o’lsa ishqning yag’mosidin.         A.Navoiy.

Epigramma — kinoyali she’r.

Ekloga — qishloq hayoti haqidagi she’rlar.

Elegiya — g’amgin she’rlar.

Epitafiya — biror shaxsning o’limi munosabati bilan yozilgan she’rlar.

Epizod (grekcha voqe bo’lgandan ziyod) — poema, povest, roman, dramalar syujetida o’zaro bog’lanib kelgan va ma’lum darajada mustaqil ahamiyatga ega bo’lgan voqea, asardagi ma’lum bir lavha, vaziyat.

Esse (lotincha, chamalayman) — erkin kompozitsiyaga ega bo’lgan, shaxsiy mulohaza va qarashlarini ifodalovchi asar.

Yumor — birmuncha yengil tanqidga asoslangan kulguli asar. Bunda kulgu illatning o’zidan qo’zg’otiladi. Misol: S.Ahmad "œSobir" hikoyasi.

Qissa — hayot va qahramonlarni aks ettirishdagi kenglik, chuqurlik, batafsillik jihatidan hikoya bilan romanning o’rtasida turadigan janr. Misollar: "œYulduzlar mangu yonadi", "œGulliverning sayohatlari", "œOq kema" va boshqalar.

Qofiya — she’riy misralarning muayyan bir o’rinda, ko’proq misra so’nggida so’zlarning ohangdosh bo’lib kelishi. Qofiya so’zi "œErgashtiruvchi" degan ma’noni bildiradi. Misol: "œqon", "œfig’on", "œosmon" so’zlari qofiyadosh so’zlardir. Ba’zan qofiyalarda ulash (vasl) ham bo’ladi. Masalan: "œko’zimdan", "œyuzimdan", "œo’zimdan" so’zlaridagi "œim" qo’shimchasi  qofiyadagi ulashdir