Dastlab nutq faqat og’zaki shaklda bo’lgan. Kishilar jamiyati taraqqiyotining ma’lum davrida hayotiy zaruriyat natijasida asta — sekin yozuv yaratilgan. Tarixchilarning aniqlashicha, yozuv dastlab Mesopotamiya degan joyda paydon bo’lgan va bu yozuv tarixga mixxat nomi bilan kirgan.
   Eramizdan oldingi V — VI asrlarda O’rta Osiyoning Eronga yaqin hududlarda rasmiy yozuv sifatida mixxat ishlatilar edi. Hozirgi eramizdan boshlab taxminan VI asrgacha so’g’d yozuvi ishlatilgan. V — VIII asrlar davomida turkiy xalqlar O’rxun — enasoy yozuvidan foydalanishgan. Qadimgi turkiy yozuv yodgorliklari dastlab Janubiy Sibirning Enasoy daryosi havzalarida va Mo’g’ulistonning O’rxun vodiysida topilgan. Shunga nisbatan qadimgi turkiy yozuv O’rxun — Enasoy obidalarining yozuvi deb ham yuritiladi. 1893 yil daniyalik olim N.Tomsen va rus olimi V.V.Radlov qadimgi turkiy yozuvni o’qishga muvaffaq bo’ldilar. O’rxun — enasoy yozuvlari Rim yozuvlariga o’xshab ketganligi uchun run (runik) yozuvlari deb ham yuritiladi.
   O’rta Osiyoning bizga ma’lum bo’lgan eng qadimgi mahalliy xalqi sak va massaget urug’lari bo’lib, ularning ham o’z yozuvlari mavjud edi. Ana shu yozuvdan qadimiy xorazmiy va so’g’d yozuvlari yaratilgan.
   1970 yillargacha turkiy yozuv eramizning Vi — VII asrlarida shakllangan degan fikr yetakchi edi. Keyingi topilmalar turkiy yozuvning ildizlarini ikki yarim ming yillik o’tmishdan izlamoq kerak,degan xulosani chiqarishga asos bo’ldi. 1988 yilda Andijon viloyatining Marhamat tumanidagi Lo’mbitepa yodgorligidan ko’za topildi. Uning bandi sirtiga qadimiy turkiy bitik o’yib tushirilgan ekan. Bu bitik VII — VIII asrlarga oid turkiy obidalardan yosh jihatidan qariyb I — II asrcha qadimiyroqdir.
   VI — VII asrlardan to XV asrlargacha turkiylar va mo’g’ullar uyg’ur yozuvidan foydalanishgan. Bu yozuvda bitilgan yodgorliklarning eng qadimgisi Yusuf Xos Hojibning "œQutadg’u bilik" asarning Vena kitibxonasidagi nusxasidir. Uyg’ur yozuvi X — XV asrlarda mavjud bo’lib, arab yozuvi bilan ma’lum davrgacha baravar ishlatilgan.
   720 yildan arab yozuvi tarqala boshlagan. Arab yozuvida bitilgan eng qadimgi turkiy yodgorliklar XI asrga taalluqlidir. Xalqlarimiz taxminan 1200 yildan ko’proq vaqt davomida arab alifbosidan foydalanganlar. 1929 yildan lotin alifbosi asosidagi yangi yozuvga o’tilgan edi. 1940 yildan boshlab esa rus (kirill) grafikasi asosidagi yangi o’zbek alifbosiga o’tildi.
   Bizning davrimizda jahondagi xalqlar 220 xil yozuvdan foydalanadilar. Shu yozuvlardan juda keng tarqalgani lotin yozuvi bo’lib, jahon xalqlarining 30 foizidan ziyodi shu yozuvni qo’llaydilar.
   1993 yil 2 — 3 sentyabrda bo’lib o’tgan Oliy Kengash yig’ilishida o’zbek yozuvini lotin alifbosiga o’tkazish to’g’risida qonun qabul qilindi. 1995 yil 6 maydagi Oliy Majlis sessiyasida bu alifboga ayrim o’zgarishlar kiritildi va bu yozuvga to’liq o’tish muddati 2005 yil sentyabr oyi deb belgilandi. (keyin bu muddat 2009 yilgacha cho’zildi). Isloh qilingan yangi o’zbek alifbosida 29 ta harf bor. Shulardan 3 tasi harfiy birikma: sh, ch, ng:

Aa(1)  Bb(2) Dd(3) Ee(4) Ff(5) Gg(6) Hh(7) Ii( Jj(9) Kk(10) Ll(11) Mm(12) Nn(13) Oo(14) Pp(15) Qq(16) Rr(17) Ss(18) Tt(19) Uu(20) Vv(21) Xx(22) Yy(23) Zz(24) O’o’(25) G’g’(26) Sh sh(27) Ch ch(28) Ng ng(29).

[/b]
  Tilda so’zlar va qo’shimchalar ma’lum qoidalar asosida yoziladi. Bu qoidalar yig’indisi imlo (orfografiya) deb yuritiladi. Imlo quyidagi qoidalarga asoslanadi:
1.Fonetik yozuv (tamoyil). Bu qoidaga muvofiq ba’zi so’z va qo’shimchalarni eshitganimiz bo’yicha yozish mumkin:
1)tog’ + ga — toqqa , ko’k + ga — ko’kka;
2)og’iz +im — og’zim , burun + im — burnim;
3)yosh + a — yasha , ong + la — angla;
4)ikki + ov — ikkovi , yetti + ovi — yettovi;
5)so’ra + q — so’roq , bo’ya + q — bo’yoq;
6)kes + dir — kestir , kel + dir — keltir;
7)ishlay ber (ishlayver), kela oldi (keloldi).

  2.Morfologik yozuv (tamoyil). Bu qoidaga ko’ra so’z o’zagi va qo’shimchalar aynan, asliga muvofiq yoziladi:
1)ketti emas ketdi, aytipti emas aytibdi;
2)Toshkenttan emas Toshkentdan;
3)Ishka emas, ishga;
4)Kulub, uchunchi,tug’uldi emas kulib, uchinchi, tug’ildi yoziladi.
 
  3.Shakliy (etimologik) yozuv (tamoyil). Bu qoidaga ko’ra boshqa tillardan kirgan so’zlar o’sha tillarda qanday yozilsa, shunday yoziladi: stol (sto’l emas), zoologiya (zo’o’lo’giya emas), mayyor (mayor emas), tonna (to’nna emas).

  4.Tarixiy — an’anaviy yozuv bo’yicha so’z va so’z qo’shimchalar tarixan, an’anaviy tarzda qanday yozib kelingan bo’lsa, hozir ham shunday yozilishi mumkin: sarizm — choqizm, podryadchik — pudratchi, borgil, borur (borgin va borar bilan bir qatorda).

  5. Differensipiyalash (farqlash) yozuvi (tamoyili). So’zlarni urg’u yoki boshqa fonetik vositalar (masalan, ayirish belgisi) yordamida farqlab yozishdir: olma’ — ol’ma, sher — she’r.

5.4 Eski (1956 y) va yangi (1995 y) imlo qoidalari o’rtasidagi ayrim farqlar haqida.
  Yangi alifboga o’tilgandan keyin 1995 yil 24 avgustda "œO’zbek alifbosining yangi imlo qoidalari" qabul qilindi. Oldingi imlo qoidalari bilan hozirgi imlo qoidalari o’rtasida quyidagi ayrim o’zgarishlar mavjud:
1)juft so’zlar orasida bog’lovchi bo’lib kelgan yuklamalar o’zi bog’langan so’zdan chiziqcha bilan ajratiladi: do’st —u dushman, kecha — yu kunduz;
2) yil, oyni ko’rsatuvchi raqamlardan keyin ham chiziqcha qo’yoladi: 1995 — yil 24 — avgust;
3) kirillchadagi ts (я) harfi so’z boshida va oxirida s harfi bilan beriladi: sirk — яирк, abzas — абзая б So’z o’rtasida unlidan keyin ts harfiy birikmasi, undoshdan keyin esa s harfi bilan beriladi: litsey — лияей , aksiya — акяис;

4) tutuq belgisi ayirish belgisi (ъ) o’rnida ishlatiladi: unlilardan keyin ularning cho’ziqroq talaffuz qilishini ifodalasa, undoshlardan keyin kelganida ularning oldingi tovushlardan ajratib kelishini ko’rsatadi: a’lo, me’yor, qat’iy, ta’lat.
 
5) tutuq belgisi yana s , h harflari yonma — yon kelganda, ularni sh harfiy birkimasidan farqlash uchun ham qo’llanadi: Is’hoq;
 
6) — ga qo’shimchasi g’ tovushi bilan tugagan so’zlarga qo’shilganda morfologik yozuv bo’yicha asliga muvofiq yoziladi: bog’ + ga — bog’ga, tog’ + ga — tog’ga;
 
7) oldin shakliy yozuv qoidasiga muvofiq yozib kelingan juda ko’p chet tili so’zlari endilikda fonetik yozuv bo’yicha yoziladigan bo’ldi (bu o’zgarish asosan tarkibida yo , yu , ya (ё, ю, с) harflari qatnashgan so’zlarga tegishlidir): sentabr — сентсбрь , budjet — бюджет, rejissor — режиссёр.

ayrim so’zlar esa oldin fonetik yozuv bo’yicha yozilgan bo’lsa, yangi alifboda morfologik yozuvga ko’ra yoziladigan bo’ldi: ertalabki emas ertalabgi.

  To’g’ri talaffuz qoidalarining yig’indisi orfoepiya (grekcha orphos — to’g’ri, epos - nutq) deb yuritiladi. To’g’ri talaffuz, avvalo, shaxsning madaniy yetukligidan dalolat beradi. Talaffuz me’yorlari deganda ma’lum bir qonun — qoidalarga amal qilib so’alsh va yozish tushuniladi:
Unlilar orfoepiyasi.
  I unlisi bir, sira so’zlarida qisqa, ilm, muhim, doir so’zlarida cho’ziq, q, x, g’ tovush;laridan keyin kelganda ruscha с‹ tovushiga yaqin talaffuz qilinadi. Mix, tig’, xil kabi so’zlardagi i tovushi esa e tovushiga yaqin aytiladi.
  U unlisi kuchm tutun kabi so’zlarda qisqa, uyg’ur, yozuv so’zlarida cho’ziq va torroq talaffuz qilinadi.
  O’ unlisi o’tin, o’roq, to’liq kabi so’zlarda keng, o’rik, ko’lmak kabi so’zlarda esa torroq talaffuz qilinadi.
  E unlisi feruz, dehqon, telefon, adres so’zlarida i tovushiga yaqin aytiladi.

Ayrim undoshlar orfoepiyasi.
B undoshi. Kitob, maktab so’zlari oxirida kelganda p tarzida, kelaber, sabab, kabob, dorboz so’zlari o’rtasida kelganda v tarzida aytiladi.
V undoshi.Chetdan kirgan avtobus, avtomat so’zlarida f kabi aytiladi.

G undoshi. K, q bilan tugagan so’zlarda k va q tarzida aytiladi: ek + gan = ekkan, chiq + gan = chiqqan.
D undoshi. Obod, ozod kabi so’zlarda kelganda t kabi aytiladi, xursand, farzand kabi so’zlarda undoshdan keyin kelganda esa tushib qoladi.
J qorishiq portlovchi undoshi. Avj, mavj kabi so’zlarda ch kabi aytiladi.
J sirg’aluvchi undoshi. Chetdan kirib kelgan furajka, telejka kabi so’zlarda sh kabi aytiladi.
Z undoshi. Sakkizta, tuzsiz kabi so’zlarda yonidagi tovush ta’sirida s kabi aytiladi.
N undoshi manba, tanbur, shanba kabi so’zlarda m kabi aytiladi.
F undoshi fakt, taft kabi so’zlarda p kabi aytiladi.
Q undoshi maqsad, taqsimot, to’qson, oqshom kabi so’zlarda x kabi aytiladi.
  Chetdan kirgan traktor, direktor kabi so’zlarning urg’usiz bo’g’inidagi unli deyarli talaffuz qilinmaydi, lekin yozuvda saqlanadi.

So’zning tub (lug’aviy) ma’nosini bildirib, ma’noli bo’laklarga bo’linmaydigan qism o’zak deyiladi: gulzor, bog’bon, chizg’ich, paxtakor. O’zak so’zdagi ma’noli qismlarning yetakchisi bo’lib, u boshqa ma’noli qismlarga bo’linmaydi. O’zak so’z tarkibida doim qatnashadi.
 Bir o’zakdan hosil bo’lgan so’zlar bir xil o’zakli (o’zakdosh) so’zlar deyiladi: bilim, bilimdon, bilag’on,"¦
 O’zakka qo’shilib, turli ma’nolarni ifodalaydigan qism qo’shimcha deyiladi: bahola, olmazor, ishla, yozgi. Qo’shimchalar so’z tarkibida qatnashmasligi ham mumkin, ular ayrim qo’llanmaydi, doim o’zakka qo’shilib keladi.
 O’zak va qo’shimchalar so’zning ma’noli qismlari (morfema)lardir.

Qo’shimchalar vazifasi va so’zga qo’shilib anglatadigan ma’nosiga ko’ra uch turli bo’ladi:
1.So’z yasovchi qo’shimchalar o’zakka qo’shilib, yangi ma’noli so’z hosil qiladigan qo’shimchalardir: o’t — o’tloq, arra — arrala, kuch — kuchli, hosil — serhosil,"¦
2.So’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar (ayrim manbalarda "œaloqa munosabat shakli qo’shimchalari" deyiladi) gapda so’zlarni bir — biriga bog’laydigan qo’shimchalardir. Bular 3 turlik bo’ladi: a) kelishik qo’shimchalari: kitobni, uyga, daftarning b) egalik qo’shimchalari: maktabim, ukang, oilamiz  c) shaxs — son qo’shimchalari: yedik, bordim, kelding, yurasan.
3.Shakl yasovchi qo’shimchalar (ayrim manbalarda "œlug’aviy shakl qo’shimchalari" deyiladi) o’zakka qo’shilib ma’noni bir o’z o’zgartiradigan, qo’shimcha ma’no orttiradigan, lekin yangi so’z yasamaydigan qo’shimchalardir. Bular so’zlarni bir —biriga bog’lash vazifasini bajarmaydi, balki ko’plik, kichraytirish, erkalash, chegaralash, kamlik, oshirish, kuchaytirish, taxmin kabi ma’nolarni ifodalaydi: uycha, kitoblar, kattaroq, ozgina, onajon,"¦
O’zbek tilida qo’shimchalarning o’zakka qo’shilish tartibi, odatda, quyidagicha: O’zak + so’z yasovchi qo’shimchalar + shakl yasovchi qo’shimchalar + so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar : kitob + xon + lar + ning.

 Qo’shimchalar tuzilishiga qarab 2 xil bo’ladi:
1.Sodda qo’shimchalar boshqa qo’shimchalarga ajralmaydi: aqlan.
2.Murakkab qo’shimchalar kamida ikkita qo’shimchaning qo’shilishidan hosil bo’ladi: dehqonchilik, odamgarchilik, yordamlash.
O’zakka so’z yasovchio qo’shimcha qo’shilishidan hosil bo’lgan qism negiz deyiladi: paxtakorlarga, gulzorda, bilimlilar.
 Shuni aytish kerakki, so’zning morfemik tarkibi deganda uning o’zak va qo’shimchalardan iboratliligi nazarda tutilsa, morfologik tarkibi deganda so’zning negzi va shakl yasovchi, so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar nazarda tutiladi.

   Turli usullar yordamida so’z hosil qilinishi so’z yasalishi deb ataladi. O’zbek tilida so’zlar asosan besh xil usul bilan yasaladi:
1.So’z yasovchi qo’shimchalar bilan yasaladi.
2.So’zlarni qo’shish bilan yasaladi.
3.So’zlarni qisqartirib yasaladi.
4.Bir turkumdan boshqa turkumga so’z o’tishi yordamida yasaladi.
5.So’zlarni takrorlash yordamida.
  Bu usullar yordamida ot, sifat, fe’l, ravish turkumiga oid so’zlar yasaladi. Olmosh, son va yordamchi so’zlar yasalmaydi.
1.So’z yasovchi qo’shimchalar bilan (affiksatsiya yoki morfologik usul): ishchi, aqlan, yashirin.
2.So’zlarni qo’shib, juftlab so’z yasashda (kompozitsiya yoki sintaktik usul) qo’shma va juft so’zlar yasaladi: qora + mol — qoramol, ko’z + oynak — ko’zoynak, idish — tovoq, apil — tapil, unda — bunda. Birdan ortiq so’zning birikishidan yasalgan so’zlar qo’shma so’zlar deyiladi: choyquti, gultojixo’roz, sotib oldi, himoya qildi, bir oz, rahmdil, O’rta Osiyo, Oliy Majlis. Ikkita so’zning juftlanishidan yasalgan so’zlar juft so’zlar deyiladi: birin — ketin, qovun — tarvuz, omon — eson, jiz — biz (ovqat ma’nosida).

  Juft so’zlarning barchasi ham yasama hisoblanmaydi, ikkita so’z juftlanganidan keyin yangi ma’no ifodalasagina juft so’z yasalgan bo’ladi: chol — kampir, aka — uka, katta — kichik kabi so’zlar yasama emas.
3.So’zlar qisqartirib qo’shish (abbreviatsiya) yo’li bilan ham yasaladi. Bular qisqartma so’zlar (yoki abbreviaturalar) deyiladi. Qisqartirib so’z yasash faqat otlarda uchraydi: elektron hisoblash mashinasi — EHM, Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi — MDH.
4.So’zlarning bir turkumdan boshqa turkumga ko’chishi yordamida so’z yasalishi (semantik usul) : sifat va fe’l otga, son ravishga o’tadi: o’g’il bola (o’g’il - sifat). O’g’li keldi (otga o’tgan). U soat birga (son) keldi . Akasi bilan birga (ravish) keldi. O’quv, yozuv, qurilish (fe’l otga o’tgan). Boshqa turkumga ko’chgan so’zning ma’nosi va gapdagi vazifasi ham o’zgaradi.
5.So’zlarni takrorlash yordamida so’z yasalishi. Bunda so’zlar takrorlanib yangi so’zlar yasaladi: paqpaq (o’yin), tur — tur (turish), pat — pat (motosikl), xola — xola (o’yin), manman, yo’l — yo’l (rang), es-es (zo’rg’a). Takroriy so’zlarning hammasi ham yasama emas. Bunda ham yangi ma’no yasalsagina yasama so’z hisoblanadi: tez — tez, katta — katta kabi takroriy so’zlar yasama emas.

   O’zbek tilida so’zlar tuzilish jihatidan quyidagi turlarga bo’linadi:
1.Sodda so’zlar. Sodda so’zlar ikki xil bo’ladi: tub so’z, yasama so’z. Tarkibida so’z yasovchi qo’shimcha bo’lmagan sodda so’zlar tub so’z deyiladi: kitoblar, ko’proq, pishdi. So’z yasovchi qo’shimcha qo’shilishi bilan yasalgan sodda so’zlar yasama so’z deyiladi: uzumzor, ishchi, oqla. Yasama so’z o’zak va yasovchidan iborat bo’ladi: bil + im, ish + chi.
2.Qo’shma so’zlar: tomorqa, asalari, kamgap, sotib olmoq.
3.Qisqartma so’zlar: BMT, O’zMU, pedkengash.
4.Juft so’zlar: sabzi — piyoz, katta — kichik, o’ynab — kulib.
5.Takroriy so’zlar: yashik — yashik, qator — qator, o’ynab — o’ynab.
  Ma’no jihatidan bir — biriga mos kelib, jamlik, umumiylik ma’nosini bildirgan so’z juft so’z deyiladi. Juft so’zning har ikki qismi ham yakka holda mustaqil ma’no bildirishi mumkin yoki ikinchi qismi yakka qo’llanmaydigan so’z bo’lishi mumkin yoxud har ikkala qismi yakka qo’llanmaydigan so’z bo’lishi mumkin yoxud har ikkala qismi ham ma’no ifodalamsligi mumkin: qozon — tovoq, arpa — bug’doy, kiyim — kechak, yosh — yalang, apil — tapil. Juft so’zlar qismlari ma’no jihatidan bir necha xil bo’ladi: