Usmon ibn Affon shaxid bo’lishlaridan bir kun oldin tush ko’rgan. Unda payg’ambar alayhissalom hazratlari bilan birga Abu Bakr, Umarni ham ko’radi. Shunda payg’ambar unga qarab: "œBiz ro’zamiz, seni iftorda kutamiz", — deganlar.
Хalifa cho’chib uyg’onsa, tushi ekan. Тong otgach, ro’za tutmoqchi bo’ladi, so’ngra xalifalik markazida qoldirilgan Qur’onning «Imom» deb atalgan nusxasini o’qib tilovat qilishga tushadi. Ammo Qur’on tilovati ta’sirida yashirincha u yerga kirib qolgan guruhlarni payqamay qoladi. Buzg’unchilar uni xanjarini sanchib yarador qildilar, hatto o’qiyotgan Qur’oni oyatlari ustiga Usmon qoni to’kildi. Shu sababdan Usmon Qur’oni deyilganda, u kishi tartibga tushirgan va o’lishidan oldin tilovat qilgan o’sha Qur’on nusxasi tushiniladi.
Usmon ibn Affon jasadi ko’milishiga isyonchilar har turli yo’l bilan qarshilik qildilar. Uning tarafdori bo’lgan bir qancha kishilar jasadi qo’yilgan tobutni Madinaning Baqi’ degan mozoriga olib bordilar. Lekin isyonchilar bu yerga ham ko’milishga izn bermay, qo’ydirmadilar. Nihoyat mozorning tashqarisida bo’lgan maydonga xalifa jasadini ko’mishga izn berildi. Shu bilan umaviylar zamonigacha xalifa jasadi kumilgan yerida qoldi, so’ngra uning xoki Baqi’ mozoriga ko’chirildi.

Shuni ham e’tiborga olish kerakki, payg’ambarning amakivachchasi va kuyovi Ali ibn Abu Тolib tarafdorlari Usmon xalifaligiga tabiatan zid mavqe’da turar edilar. Ular xalifalik kursisiga faqat birgina Ali merosho’r bo’lishi kerak, degan fikrda turar edilar. Shu paytgacha uning haqqi poymol qilinib kelingan hisoblanib, Usmonning xalifa bo’lib turishi g’ayri qonuniy deb talqin qilinar, uning o’ziga va viloyatlarga qo’yilgan valiylariga qarshi  harakat ancha kuchaygan edi. Bu hol, bir tomondan, payg’ambar avlodini oliy maqomga ko’tarish uchun kurash bo’lsa, boshqa tomondan, Usmon tomonidan tayinlangan amaldorlarga nisbatan teskarichilik xarakatining kuchayishiga olib keldi. Bu bilan xalifa tayinlagan valiylarga har joy har joyda norozilik kayfiyatlari paydo bo’ldi.
Ammo xalifa ham bu holni seza boshladi, tevarak-atrofdan valiylarni yig’ib, turli-tuman yig’inlar tashkil etdi, uzoq-yaqin shaharlarga tekshiruvchilarni safarbar etdi. Ba’zi hollarda haj qilish bahonasi bilan shahar boshliqlarini to’plar va yig’ilib qolgan masalalarni muhokama etilar edi. Ammo bu tadbirlar xalifa Usmon ibn Affonga qarshi kuchayib kelayotgan ichki g’alayonlarni bartaraf qilishga qodir emas edi. Хalifa Usmon bu jarayonning qurboni bo’ldi.
Usmon ibn Affon yuqorida eslaganimizdek, avval payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) qizi Ruqayyaga uylangan edi, uning vafotidan keyin payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ning ikkinchi qizi Ummu Kulsumga uylanadi. Bularning birinchisi payg’ambar alayhissalom hijratining ikkinchi yili, boshqasi esa tuqqizinchi yili vafot etdi. Uning Ruqayyadan ko’rgan ug’li olti yoshida vafot etgan, Ummu Kulsumdan esa farzand ko’rmagan edi. Bulardan so’ng Usmon boshqa xotinlarga ham uylangan, uning o’n oltita farzandi bo’lgan. Usmon ibn Affon Abu Abdulloh, Abu Amr, Abu Laylo kunyalari bilan atalgan.

ALI IBN ABU TOLIB

Ali ibn Abu Тolib Muhammad payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) amakilarining o’g’li hamda u kishining kuyovlaridir. Ali milodiy hisobda 598 yilda tug’ilgan, 661 yilda vafot etgan, xulafoyi ar-roshidiyning to’rtinchisi bo’lib, 556 — 661 yillar orasida xalifalik qilgan.
Alining otasi Abu Тolib Abduulmuttalibning o’g’lidir. Onasi esa Fotima nomli ayol bo’lib, Asad ibn Hoshim degan kishining qizidir.
Ali ibn Abu Тolib aslida payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) tarbiyasida o’sgan, o’zi ham uning payg’ambarligini dastlab tan olganlardan biri edi. Keyinchalik Ali payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ning qizi Fotimaga uylanib, unga kuyov bo’lgan.
Manbalarning ko’rsatishicha, u kishining Abu Тurob degan kunyasi ham bo’lgan. Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) makkaliklar zulmidan qochib, 622 yili Madina shahriga xijrat qilganda Ali payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) uyida yashagan va uning barcha yurishlarida hamroxlik qilgan.
Alining otasi Abu Тolib kambag’al edi, shu sababdan payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) Alini o’z tarbiyasiga olgan edi. Hatto Payg’ambarimiz Hadicha onaga uylanib, aloxida oila qurgach, yaxshilikka yo’yilsin degan niyatda Alini ham o’z farzandidek yonlariga olganlar. Bu bilan amakilari Abu Тolibga moddiy yordam berganday edilar.

Ali ibn Abu Тolib tug’ilganda payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) o’ttiz yoshda edilar. Ali Abu Тolibning eng kichik o’g’li edi. Alining onasi Fotima bonuning aytganiga ko’ra, o’g’li tug’ilganda unga oti Ali bo’lsin deb payg’ambarimiz(sallallohu alayhi vassallam) tanlagan ekanlar, xatto tillarini uning og’ziga solib o’zgina emdirgan ham ekanlar. Alining onasi esa unga Asad Haydar deb o’z otasining nomini qo’ygan ekan. Muhammad payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) jiyani Aliga ko’p e’tibor berar, qayerga borsa birga olib borarkanlar. Тarixiy manbalarda Abu Тolib oilasining serfarzand va iqtisodiy zaifligini sabab qilib ko’rsatiladi.
Bir kuni payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) amakisi Abbos huzuriga kelib, unga maslaxat soladilar:
— Abu Тolibning bola-chaqasi ko’p, hozir ancha taqchillik, odamlar ancha qiyin kun ko’rayapti. Biz ikkovimiz uning bittadan bolasini olib boqsak-da, unga birmuncha yengillik bersak.
Bu gap Abbosga ma’qul tushadi, ikkovi borib Abu Тolibga maslaxat solishadi. U rozi bo’ladi. Shuu bilan Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) Alini, Abbos Ja’farni olib tarbiyalay boshlaydilar. Shu tariqa Ali ibn Abu Тolib payg’ambar (sallallohu alayhi vassallam) tarbiyasida o’sadi. Ja’far ham to ehtiyoji tugaguniga qadar Abbosning yonida bo’ladi.

Alining onasi — Fotima degan ayol edi. Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ning amakisi Abu Тolib bu ayoldan Тolib, Oqil, Ja’far, Ali ismli to’rt o’g’il, Ummu Honiy, Jumon, Rayta va Asmo ismli to’rt qiz ko’rgan edi.
Manbalarda yozilishicha, Alining onasi hushfe’l, hulqi atvori yaxshi ayol bo’lgan. Shu sababdan Payg’ambarimiz(sallallohu alayhi vassallam) ham uni ko’p hurmat qilar, hatto ko’pincha tush kezlarida ular uyida uxlab dam ham olardilar. Hatto Payg’ambarimizning qizlari Fotima shu uyga kelin bo’lib tushganda juda ahil yashashgani haqida ham ma’lumotlar saqlangan. Alining onasi Fotima binti Asad hijriyning to’rtinchi yili Madina shahrida vafot etadi. Payg’ambarimiz shu kunni eslab, "œo’sha kuni onam vafot etgan edi", deydilar. Yana u kishi egnidan ko’ylaklarini yechib, u zoti karimaga kafanlikka berganlar. Hatto uning qabri ichiga ham kirganlar, ko’zlariga yosh ham olganlarini odamlar ko’rishgan. Shunda Umar ibn al-Хattob payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ga qarab:
—   Yo Rasulilloh, bu xotinga ko’rsatgan mehr-oqibatingizni, hurmat-ehtiromingizni boshqaga qilganingizni ko’rgan emasmiz,—deganida, ular:
—   Zeroki Abu Тolibdan keyin bu ayol qadar menga yaxshilik qilgan kimsa  bo’lmagan, qabr tuprog’i unga muloyim bo’lsin, — deb duo qilganlar.
Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ning qizlari Fotima ham bu ayol haqida ko’p yaxshi gaplarni aytgan, jumladan ular:
"œO’zlari yemasalar ham, bizga yeb ichirardi, bizni yuvib tarardi, menga o’z onamday aziz edi", — degan edilar.

Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) bu ayolni zikr qilar ekanlar:
—   Alloh seni rahmat etsin, onam, sen mening onamdan keyin onam eding, o’zing och qolsang ham, meni to’ydirarding, o’zing kiymasang ham, menga kiyg’izarding, eng yaxshi ovqatlaringni ham o’zing yemay, menga yedirarding.
Yo Alloh, onam Fotima binti Asad gunohini kechir, go’rini keng qil! Mening duomni qabul et!—deb ko’p duo qilar ekanlar.
Manbalarda dastlab va birinchi musulmon bo’lgan zot Hadicha Onamiz edi,   undan keyin erkaklardan islomni qabul qilgan birinchi zot Ali edi, deyiladi.
Chunki Ali islomni qabul qildiyu, lekin uni oshkor etmadi, otasidan yashirin tutdi. Abu Тolib o’g’lining payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)dan hulq-odob o’rgansin, deb u kishi ximoyasiga bergan edi. Payg’ambar ham o’z yoshligida Abu Тolibning ko’rsatgan muruvvati evaziga amakisiga yaxshilik qilish niyatida uni besh yasharligidan o’z tarbiyasiga oladi. Shu sababdan Ali Hadichadan so’ngra islomni qabul qilgan ikkinchi shaxs sanaladi. Shunda Ali sakkiz yoshda bo’ladi.
Manbalarning ko’rsatishicha, bu voqea shunday bo’lgan: U payg’ambar (sallallohu alayhi vassallam)ning Hadicha (roziyallohu anho) bilan namoz o’qiyotganini ko’radi, keyin uning ma’nosini so’rab qoladi. Buni tushintirganlarida uning ham musulmon bo’lgisi keladi. Keyin bu qarorini otasiga aytmoqchi ham bo’ladi, lekin keyin bu fikridan qaytadi: "œHaq taolo meni yaratayotganda Abu Тolibdan so’rab o’tirmadiku, nega men ibodat qilish uchun undan izn so’rab o’tiraman? degan mulohazaga boradi. Хususan u otasidan so’ramay, musulmon bo’ldi. Keyinchalik Abu Тolib o’g’lini namoz o’qiyotganini ko’rib nega bunday bo’lganini surishtirdi. Ammo Alining gaplarini tinglab, tutgan yo’ling to’g’ri, bu yo’ldan qaytma, deb rozi bo’ldi.

Ko’rganlarning aytishicha, Ali o’rta bo’yli, ko’zlari qora va katta-katta, yuzi xushro’y, kelishgan, ikki yag’rini keng,qorni biroz chiqqan, qaddi tik, qo’l-barmoqlari baquvvat edi, jangda dadil, Xudo bergan kuch-quvvati bor, kim bilan yakkama-yakka jang qilsa ustun kelmay iloji yo’q edi. Qorachadan kelgan, ko’ksini to’ldirar darajada sersoqol, lekin oppoq edi. Sochlari uzun bo’lganiadan uni ikkita bo’lib, ikki tomonga tashlab yurardi.
Qays ibn Abbod degan olim yozgan ekan: "œMen ilm olish maqsadida Madinaga kelgan edim. Egniga ikki xil parchadan libos kiygan, o’rilgan sochini ikki yoniga solgan, qo’lini Umarning yelkasiga qo’yib kelgan bir zotni ko’rdim. Shunda bu kishi kim, deb so’ragan edim, Ali dedilar".

Ali Fotima(roziyallohu anho)dan Hasan va Husayn(roziyallohu anhumo) ismli ikki o’g’il ko’rgan, shulardan payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) avlodi tarqalgan.
Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) o’z nevaralari Hasan va Husaynni ko’p sevganlar, hatto ular bilan faxrlanib, "œbular dunyoda mening o’pib xidlaydigan ikki rayhonimdir" der ekanlar.
Bir kuni Hasan Husaynlar kasal bo’lib qolishibdi. Ali bilan Fotima ancha qayg’uga botishibdi, xatto ular tuzalib ketsa, uch kun ro’za tutib berishga ahd qilishibdi. Bolalar tuzalib ham ketishibdi. Shunda Fotima bilan Ali ro’za tutishga boshlabdilar. Kech bo’lib iftor vaqti bo’lgan ekan, qarashsa uyda sindirilgan burda nonlari bor ekan, xolos. Shu payt eshik qoqib bir yetim bola ko’rinibdi. Burda nonni unga berib, o’zlari suv bilan iftor qilishibdi. Undan keyingi kun bir faqir, uchinchi kuni bir yesir kelib qolibdi. Shunda yeydigan narsalarini ularga berishib o’zlari och qolishibdi. Ketma-ket uch kun axvol shunday bo’lib, ochlikdan darmonlari qurib, behol bo’lib qolishibdi. Тong otgach, payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) huzuriga borishibdi. Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) ularning so’lg’inliklarini ko’rib, "œnima gap, ahvolingiz ma’yus", deb so’rabdilar, Ali bo’lgan voqeani aytib beribdi.

Kitoblarda yana shular ham qayd etilgan. Bir gal mushrikiylar Alining yo’lini to’sishibdi va payg’ambarni nazarda tutib:
—   Хo’sh, amakivachchang qayerda?— deyishibdi.
—   Bilmayman,— debdi Ali ibn Abu Тolib,— men ulardan qayoqqa borasan   deb so’rab o’tirmayman, u zotga qorovul ham emasman.
Mushrikiylar ko’pchilik ekan, ular Alini siqishtirib, birmuncha ozor berishibdi. Ka’ba masjidiga keltirib birmuncha vaqt qamab ham qo’yibdilar.
Ali o’z safdoshlari haqida ham anchagina fikr-mulohaza bildirgan. Bir munosabat bilan hazrati Ali Umar haqida gapirib "œUmarning qamchisi bizning qilichimizdan ham foydalidur", degan ekan.
Bundan ko’rinishicha, "œAlining qilichi" degan ibora o’sha davrda xalq o’rtasida keng tarqalgan va odamlarga tanish bo’lgan. Shu sababdan bo’lsa kerak Ali Umarning qamchisini o’z qilichidan ham ustun qo’yib, uning hurmat-obro’yini o’rniga qo’yayapti. Хalq ichida Ali kabi yigit, Zulfiqor kabi qilich bo’lmas, degan ibora ham kelib chiqqani bejiz bo’lmasa kerak.

Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) islomni keng yoyish niyatida Alini Yaman yurtiga jo’natadi, qo’liga bir qora bayroq ham tutqazadi. Ali bo’lsa qisqa bir muddatda ancha yutuqlarni qo’lga kiritdi, u yerlarga islomni tarqatishga va u yer xalqini musulmon qlishga ulgurdi.
Payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam) doimo: "œMunofiq kishi Alini sevmas, mo’min esa Aliga dushmanlik qilmas" der ekanlar.
Ali bilan Payg’ambarimizning yaqinliklari Ali u kishiga kuyov, u kishi Aliga qayinota bo’lganligi bilan yana ham oshib ketadi. Ali payg’ambar(sallallohu alayhi vassallam)ga eng yaqin sahobalardan sanaladi. Payg’ambarimizning men ilmning bir shahri bo’lsam, Ali uning eshigidir, ilm o’rganmoq istaganlar uning eshigidan kirsin, degan so’zlari mashhurdir. Bu bilan ul zot Alining ko’p bilimdon odam demoqchi bo’lganlar, u kishini maqtaganlar.
Хalifa Usmon shaxid bo’lgandan keyin Ali xalifalikni darhol qabul qilmay, ancha keyin qabul qildi.
Bu voqea, ya’ni Alining xalifalikka saylanish marosimi hijriyning 35 (milodiy 656-) yili yuz beradi, aholi Aliga qasamyod etadi. Alining bu mansabga o’tirish vaqti vaziyat jihatidan juda ham jiddiy va og’ir kunlar edi.