Abbos ibn Abdulmuttalib bu kecha o’zini juda huzursiz his etardi. Uzoq yil umr kechirgan Makkadan o’zi kechagina keldi, bugun endi katta bir qo’shin ichida uni fath etishga boryapti. Holbuki, makkaliklar hozir hech narsadan habarsiz, rohatli bir uyquning mazasini totish uchun yotoqlariga kirmoqchi bo’lib turishibdi...
Bir habar yetkazish, «Qarshilik qilmanglar, yo’qsa, bu qo’shin shaharni ostin-ustin qilib yuborishi mumkin», deb ogohlantirib qo’yish lozim edi. Shu hayolda o’rnidan turdi. Janobi Rasulullohning oq hachirlariga mindi. Balki biror cho’pon-cho’liqni uchratib qolar, o’sha orqali habar yetkazishi mumkin...

   Poyloqchilikka qo’yilgan bir guruh askar qorong’ida pusib-pusib  kelayotgan uch  kishining  sharpasini  ko’rib qolishdi. Darrov qo’lga olishdi qarashsa, Abu Sufyon bilan uning sheriklari ekan. Sayyidul anbiyo (s.a.v.) bu qimmatli asirlarni ko’rsalar, rosa mamnun bo’ladilar endi. Shu payt bir ovoz yangradi:
—Hoy, kim bu tutgan odamlaringiz?!
Abu Sufyon bu ovozni eshitgan zahoti xuddi oltin topgandek sevinib ketdi.
—   Menman, ey Abdulmuttalibning o’g’li. Yonimdagilar Hakim ibn Хizom bilan Budayl ibn Varqodir, — dedi.
Abbos soqchilarga qarab:
—   Bu odamlarni himoyamga olaman, Rasulullohning huzurlariga eltaman, — dedi.
—   O’zing bilasan, ey Rasulullohning amakisi,— deyishdi unga.
Abbos Abu Sufyonni egariga mingashtirib, yo’lga tushdi. Ketayotib, hazrati Umarga duch kelishdi. U sinchiklab qarab Rasulullohning hachirlarini tanidi, ikki kishi mingashib olganini ko’rib, dong qotib qoldi. Janobimizning hachirlariga tunning bu pallasida birov shunchaki maza qilish uchun minmasdi.
—   Hey, qani to’xtanglar-chi, kim bo’lasizlar?! — deb so’radi qat’iy ohangda.
Abu Sufyonning yuragiga havotir oraladi. Yonib turgan gulhanlarning shu’lasi tushib, Abbosning yuzini yoritdi. Orqasidagi kishi zo’r berib qo’lini yuziga parda qilar edi.
—   Orqangdagi kim, ey Abbos? — deb so’radi hazrati Umar. Sinchiklab tikildi va uni tanib, birdan titrab ketdi:— Тamom, ey Abu Sufyon, endi mendan qutulib bo’psan! Seni bu holda qulimga tushirgan Allohga hamd bo’lsin.

   Abbos hachirni tezlatdi. Hazrati Umar ham shoshildi. Bu o’ziga xos poyga Janobimiz chodirlarining qarshisida nihoyalandi. Тo Abbos hachirdan inguncha hazrati Umar chodirga kirdi va:
—   Yo Nabiyalloh. Allohning dushmani Abu Sufyon, mana, o’z oyog’i bilan kelib o’tiribdi, ruxsat bering, boshini uzayin! Oramizda hech qanday bitim yo’q paytida Allohning o’zi uni qo’limizga olib kelib tutqizdi, — dedi nafasi tomog’iga tikilgudek bo’lib.
Ayni choqda, Abbos ibn Abdulmuttalib ham Abu Sufyonni himoyasiga olganini aytdi. Bir yoqda hazrati Umar qayta-qayta so’rar,qo’lga kirgan bu fursatni boy bermaslikni istar edi, shunday qilinsa, Islom dinini tug’ilgan joyidayoq burib tashlash uchun yillar davomida ko’z ochirmay harakat qilib kelayotgan Abu Sufyon yo’q etilajak. Ikkinchi yoqda Abbos (r.a.) ham imkon qadar yolvorib, tinimsiz amniyat so’rardi. Oxiri hazrati Umarga qarab:
—    O’zingni bos, ey Umar, — dedi.  — qasamki, agar Abu Sufyon sening qabilang Adiy ibn Ka’bdan bo’lganida bu so’zlarni aytmas, bunday qattiq talab qilmas eding. Lekin sen bilasan, bu odam Bani Abdumanofdandir.
Abdumanof Payg’ambar (s.a.v.) janobimizning katta bobolari Hoshimning ukasi edi. Buni eslatish bilan Abbos: «Sen Abu Sufyonga Payg’ambarning aqrabosi bo’lgani uchun dushmanlik qilyapsan, o’ldirish istayapsan, o’zingning qabilangga mansub bo’lganida bunday qilmas eding», demoqchi edi.
Bu so’zlar hazrati Umarday odamga aytilmasligi kerak edi: nima qilib bo’lmasin necha yillik do’sti Abu Sufyonni qutqarib qolishdan boshqa narsani o’ylamagan Abbos (r.a.) qalbida Allohga va rasuliga muhabbatdan boshqa bir o’lchovga o’rin bermagan Umarning (r.a.) yuziga qanday gapira oldi ekan bularni?!
Agar hazrati Umar to’g’risida shunday hayollarga borsa, yuz foiz hato qilardi. Agar faqat Abu Sufyonni qutqarish uchungina bunday degan bo’lsa, unda kimdan kimni himoya qilayotganini bir bor va takror o’ylab ko’rishi lozim.

   Hazrati Umar (r.a.) janobi Payg’ambar (s.a.v.) huzurlarida bunaqa so’zlarga loyiq ko’rilganidan yomon holatga tushdi:
—    Sen ham o’zingni bos, ey Abbos!   — dedi shiddatla. — Allohga qasamki, sen musulmon bo’lgan kuni tuygan sevinchimni otam Hattob musulmon bo’lsa ham tuymasdim balki! Bunga sabab Rasululloh uchun sening Islomni qabul etishing Hattobning Islomga kirishidan ko’ra ko’proq orzu
qilinganini bilganimdir.
Hazrati Umar to’la haqiqatni aytdi. «Mening tuyg’ularim, tushunchalarim, harakatlarim hammasi Allohning va rasulining roziligiga ko’radir», demoqchi edi u. Haqiqatda shundayligiga hech kim e’tiroz qila olmasdi. Shu kungacha ham shunday bo’lib keldi, tarix o’sha kundan keyin ham shunday bo’lib qolganini isbotladi!
Hazrati Umar o’ziga yarashadigan bir buyuklik-la gapirdi. Bundan ortiq yana nimalardir deyishga odobi yo’l qo’ymadi. Holbuki: «Ey Abbos, sen kimni himoya qilayotganingni bilyapsanmi?... Muhammad ummatining boshiga Uhud
kuhiday, Handaq kuniday falokatlarni yog’dirgan kishini tan olyapsanmi?..» desa bo’lardi. Yoki: «Makkada necha yillar zulm va iskanja ostida ezilgan mo’minlarni himoya etmading, ammo zulm va kufrning boshlig’ini himoya qilyapsan — nimaga?! Ukang Hamzani tilka-pora qilganlar shu oiladan edi, eslaysanmi?!» deyishga haqqi bor edi.
«Payg’ambarlarning eng buyugi bo’lgan jiyaningga akang Abu Тolib o’lgach, hatto Abu Lahabning ham ko’ngli yumshagan bir paytda, ahloqsiz u ishlar, u xujumlar davom etib turgan kunlarda sen Makkada emasmiding?! Bugun Abu Sufyonga qayg’urayotganingchalik o’shanda Rasulullohga qayg’urish imkoning yo’qmidi?!» deyishni u ham bilardi. Juda bo’lmasa: «Bugun sen musulmonsan, bir mushrik uchun nega buncha jon kuydiryapsan?!» deyishi mumkin edi.
Ammo hamma ham «Hazrati Umar» bo’la olmaydi. Umar bo’lish oson emasdi!

    Janobi Rasululloh tortishuv bundan ortiq cho’zilishini istamadilar:
—    Ey Abbos, uni olib ket, kechani yoningda o’tkazsin, erta bilan menga opkelasan, — dedilar.
Shunday qilib, Abu Sufyon hazrati Umarning (r.a.) qilichidan boshini saqlab qoldi. Birga-birga chiqib ketishdi.
Ertasi hamma vaqtli uyg’ondi. Yangi kun hayoti boshlan-di. Odamlar u yoq-bu yoqda yurishar, bomdod namoziga komil tayyorgarlik ko’rishar edi. Abu Sufyon Rasululloq janobimizning taxorat olayotganlarida bir ko’rdi, namoz o’qiyotganlarida yana ko’rdi. U zotga ko’rsatilayotgan xurmat va itoatga guvoh bo’larkan, ko’zi qo’rqdi. O’ziga Qurayshning itoati hech qachon bu darajada bo’lmagan, bunaqa bo’lishi mumkinligi hayoliga ham kelmagan. Namoz bitgach, uni Payg’ambar (s.a.v.) huzurlariga keltirishdi.
—    Ey Abu Sufyon, afsuslar bo’lsin senga, «Allohdan o’zga iloh yo’q» deyishning vaqti ham kelmadimi?!
Bu yumshoq ifodali so’zlar qarshisida Abu Sufyon titradi:
—    Ota-onam senga fido bo’lsin, qanday yumshoq tabiatli, qanday ikromli bir odamsan, yaqinlaringga naqadar mehrlisan! Vallohi, shuning farqiga bordimki, Allohdan boshqa ilohlar bo’lsaydi, xozirga qadar menga yordam qilgan bo’lardi, — deb javob qildi.
—    Suf senga, ey Abu Sufyon, men Allohning payg’ambari ekanimga iqror bo’lish vaqti kelmadimi?!
—   Vallohi, bu masalada ko’nglimda shubhalar bor.
Abbos ibn Abdulmuttalib so’zga aralashdi:
—    Ey odam, Islomni qabul qil va boshing tanangdan uchirilmasidan avval «La ilaha illallohu Muhammadur rasululloh» deb guvohlik keltir! — dedi.
Shundan keyin Abu Sufyon shahodat kalimalarini aytdi.
Masala hal bo’ldi. Ulug’ Mavlo tili bilan shahodat kalimalarini aytgan odamni o’ldirishdan qaytargan. Qalbida imoni bormi-yo’qmi ekani esa, Alloh biladigan ishdir.
Saldan keyin Abu Sufyon Makkaga qaytmoqchi bo’lib oyoqqa turdi. Abbos Rasululloh janobimizga:
—    Ey Allohiing rasuli, Abu Sufyon maqtovni yaxshi ko’radigan odam, unga biron haq berib, iltifot ko’rsatsangiz, yaxshi bo’lardi, — dedi.
Janobimiz bu taklifni qabul etdilar:
—    Abu Sufyonning uyiga berkinganlarga omonlik beriladi, uylariga kirib eshiklarini berkitib olganlarga omonlik beriladi. Masjidi Haramga kirgan kishilarga
ham omonlik beriladi, — deb e’lon qildilar.
So’ngra amakilariga qaradilar:
—   Ey amaki, uni vodiyning tor bir joyida, tog’ etagida tutib tur, Allohning lashkari o’tayotganida ko’rsin, — dedilar.

    Abbos (r.a.) bilan Abu Sufyon buyurilgan joyga borib turishdi. Lashkar bo’liklari orqama-ketin o’ta boshladi. Abu Sufyon har biri haqida savollar berar, ma’lumot olar edi. Nihoyat, ruhan taslim bo’ldi:
—    Ukangning o’g’li mukammal bir saltanatga ega bo’libdi, — deyishdan o’zini to’xtatolmadi.
Shunda Abbos:
—    Yo’q, bu saltanat emas, payg’ambarlik va elchilikdir, — deya javob qildi.
Bo’liklar xamon ketma-ket o’tib borardi.
Ming bir hil hamd va shukr tuyg’ulari-la mast buncha inson bugun bu muborak shaharga ochiq fathning sharafli imzosini chekish uchun kelayotgan edi.
Rasululloh janobimiz (s.a.v.) boshlariga qora salla o’rab, pechini orkaga tashlab olgan edilar. Тuyalari ustida Fath surasini o’qib, ba’zi oyatlarni takror eta-eta borarkanlar, xuddi sajdaga xozirlanayotgandek boshlari bir oz egik edi. Muborak yuzlari tuyaning buyniga tegay-tegay deb qolgan edi.
Oq bayroq Hazraj qabilasining raisi Sa’d ibn Ubodaning qo’lida edi. Abu Sufyon qarshisidan o’tarkan, unga kin va nafrat to’la bir nigoh tashladi. Yillardir mo’minlap boshiga solmagan balolari qolmagan bu odamga atay eshittirish qasdida: «Bugun jang kunidir. Bugun Ka’bada hurmat o’rtadan ko’tariladigan kundir», degan ma’noda she’r o’qidi*. (Hurmat-"harom" o’zagidan yuzaga kelgan so’z bo’lib, bu yerda Ka’ba atrofida jang qilish haromligi nazarda tutilgan. She’rda "Bugun qoidaga rioya qilmasa bo’ladi", degan ma’no ifodalanyapti. (Тarjimon.) )
Bu nigoh va o’qilgan bu bayt Abu Sufyonning vujudini titratib yubordi. Тitramay nima qilsin. Uhud kuni hazrati Hamza boshliq necha-necha shaxidlarning (Alloh hammalaridan rozi bo’lsin) jasadlariga qilingan horliklar hayvonlarni ham uyaltirar edi.

Janobi Rasulullohni kutdi. Тopib, Sa’d ibn Ubodadan eshitgan baytni takrorladi. Andishalarini bildirdi. Shunda Janobimiz:
—   Yo’q, Sa’d hato so’z aytibdi, — dedilar. — Bugun Ka’ba haqiqiy ma’noda hurmat va ta’zim ko’radigan kundir. Bugun Ka’baga yopinchiq yopiladigan kundir.
Abu Sufyon endi ikkinchi shikoyatini arz qildi:
—    Ko’p begona odamlarni ko’rdim, menga ters-ters qarab o’tishdi, — dedi.
Vo darig’!.. Abu Sufyon nimalarni umid qilyapti? Sevgi va hurmat ko’rsatilishinimi? Тashakkur to’la ifodalarnimi?..
Rasululloh (s.a.v.) uning fikriga qo’shilmadilar:
—   Ey Abu Sufyon,  bunga o’zing sababchisan,  sening qavming sababchi bo’ldi. Sizlar meni yolg’onchi deb yurgan kunlaringda ular menga ishonishdi, sizlar meni yurtimdan haydab chiqarganlaringda ular meni bag’irlariga olishdi, — dedilar.
So’ngra Abu Sufyon Makkaga otlandi. Qavmini tahlikadan iloji boricha tez ogoh etish uchun shoshilardi u.

Makkaliklar hech narsadan habarsiz edilar.
—   Тez to’planinglar, ey aholi!.. Тez to’planinglar, ey makkaliklar!..
Oz fursat ichida olamon yig’ildi.
—   Nima xabarlar keltirding bizga, ey Abu Sufyon? — deb so’ray boshlashdi.
Abu Sufyon ularga dardli nigohla boqdi. Qarashida chorasizlik, umidsizlik ma’nolari bor edi.
— Bilib qo’yinglar, ey Quraysh jamoasi, ustlaringizga Muhammad kelyapti. Yengilmas bir qo’shin sizlarga qarshi to’plangan. Jang qilsalaring, mag’lubiyat muqarrardir. Musulmon bo’linglar-da, jonlaringni qutqarib qolinglar, — dedi.
Hali hech gap bo’lmay turib tuyqus quloqlarga eshitilgan bu so’zlar ko’zlarni hiralashtirdi. Yuzlarning tusi o’zgardi. Og’izlar qurib, tomirlardan oqib turgan qon xuddi to’xtab qolganday bo’ldi.
—    Nimalar deyayotganingni o’zing bilyapsanmi, ey Abu Sufyon?! — degan hitoblar chiqdi.
Abu Sufyon o’zidan hotirjam bir inson qiyofasida javob qildi:
—    Afsuski, bilaman.
—    Ho’p, qayerda ekan sen aytayotgan u lashkar?
—    Bir soatga qolmay shaharga kiradi.
Тush kabi bir narsa edi bu. Qarshi chiqib bo’lmas darajadagi bir qo’shin Madinadan yo’lga chiqib to bu yoqlarga kelib qolar ekan-u, bundan hech kimning xabari bo’lmasa?!
Oraga qisqa sokinlik cho’kdi. Birdan faryod kabi, qoplon ulishi kabi bir chinqiriq eshitildi. Kin va o’ch alangasida qovrilgan, tanasi pichoqlangan odamning ovozidek edi bu ovoz.
—   Sen qari tullak!.. Sen olchoq, hayrsiz odam!..
Ovoz ayol kishiniki edi. Mashxur Utba ibn Robianing qizi, Abu Sufyonning xotini Hind...
Kimdir hoziroq Abu Sufyonning gaplarini unga chopib borib yetkazgan, «Musulmon bo’lib jonlaringni qutqaringlar», deganlarini aytgan ko’rinadi. Harholda, Hind ovozi boricha baqirar edi:
—    Itday o’ldiringlar bu yog’idishni!.. Bo’g’inglar bo’g’izidan bu go’sht tulumini! Sizlarga juda yomon bo’htonlar qilyapti. Dinidan qaytgan u!  — degancha, kelib erining soqolidan changalladi.
Abu Sufyon jon achchig’ida uning qo’llariga yopishdi. Qutulishga urinarkan, soqolimni qo’yib yubor, xoy xotin, deb baqirib yubordi.
Hind erining soqolini bo’shatdi. Abu Sufyon:
— Qani, endi uyga kir. Vallohi, agar musulmon bo’lmasang, boshing kesiladi. Buni bilasan, — dedi.
Bir on hamma narsa unutilgan, er-xotinning bu hayajonli mojarosi maroqla tomosha qilingan edi. Abu Sufyon olomonga o’girildi.
—    Kim mening uyimga kirsa, omon qoladi, — dedi.
—    Hoy, sening uying necha kishiga panoh bo’lardi? — deyishdi odamlar
—    Kim  Masjidi Haramga kirib olsa,  omonda, — dedi. Odamlar yana ayni e’tirozni bildirishdi. Shunda Abu Sufyon:
—    Kim uz uyiga kirib eshiklarini berkitib olsa, omonda! — deb e’lon qildi. So’ngra ilova etdi:  — Yana qaytaraman, qarshilik ko’rsataman desalaring, sizlarni pichan g’arami kabi yanchib tashlaydigan darajada kuchli qo’shin kelyapti...
Bir vaqtlar boshi bulutlarda kezgan, Makkaga hokimlik xissi bermish g’ururla yeru ko’kka sig’may yurgan Abu Sufyonni qo’l-oyoq bog’liq, sas-sadosi bug’ilgan vaziyatda ko’rib turganlar endi shamol ters tomondan esa boshlaganini darrov angladilar. Boshlar ham bo’ldi. Yuraklar ezildi. Endi jang maydoniga chopishga emas, uylarga yashirinishga va natijani kutishga to’g’ri kelayotganini his etish yuraklarni siqib yubordi. Bundan buyon u qilingan ishlar, u ko’rsatilgan hunarlar uchun javob berilajak edi.
—    Yo’q, to tirik ekanmiz, bu yerga kimsa kirmaydi!
—    Qonimiz evaziga bo’lsa-da, muqaddas shaharni qo’riymiz!
Shunga o’xshash ovozlar yuksaldi. Ammo bunday deganlar soni juda oz edi.
Qilichlar sug’urildi. Kichik bir bo’lik paydo bo’ldi. Ularni ko’rgan odam: «Qoniga tashna bir necha sho’rlik...» deyishi turgan gap edi. Ular ko’cha jangi qilish payida shaharning yuqori qismiga yo’l olishdi. Olomonning asosiy qismi esa bo’yni bukik holda, hayolchan odimlar-la, uy-uylariga tarqaldi.

—    Ey Allohning rasuli, ertaga Makkada qayerga tushasiz?
—    Shu ham muammomi? Alloh nasib etsa, ertaga turadigan joyimiz mushriklar kufrlariga ahd-paymon qilgan Хayf mavqeidir.
Shu orada Rasuli akram (s.a.v.): «Kofir mo’minga, mo’min kofirga merosxo’r bo’la olmaydi», deganlari ham naql qilinadi.

   Islom lashkari ikki qo’l holida Makkaga kira boshladi. Birinchi qo’l payg’ambarlar sultonining (s.a.v.) qo’mondonliklari ostida bo’lsa, ikkinchi qo’lning boshida Janobimiz «Sayfulloh» (Allohning qilichi) deb sharaflantirgan, yigitlar sardori Хolid ibn Valid turardi.
Rasululloh janobimiz Makkaga kirishdan oldin bir necha ismlarni sanadilar. Abu Jahlning o’g’li Ikrima, Safvon ibn Umayya, hazrati Hamzaning qotili Vahshiy, hazrati Zaynabni hijrat safari chog’i yaralab, bola tashlab qo’yishiga sabab bo’lgan Habbor ibn Asvad, bir zamonlar vahiy kotibligi qilgan, lekin keyin murtad bo’lib Payg’ambar janobimiz haqlarida bemaza so’zlar qilib yurgan Abdulloh ibn Abu Sarx, o’zini musulmon ko’rsatib, ukasining xun badalini olganidan keyin bir musulmonni o’ldirib qochgan Mikyas ibn Suboba, birmuncha vaqt musulmon o’laroq yashab, so’ngra hizmatini qilgan odamni o’ldirib, zakotga kelgan tuyalarni olib qochib ketgan shoir ibn Хatal, ibn Хatalning ikki cho’risi, Abdulloh ibn Ziba’ra va Hubayra ibn Vahb — bular Ka’ba yopinchig’i tagiga yashiringan bo’lsa ham, o’ldirilajak edi.