"Банда мол-дунёси ва бола-чақаси воситасида имтиҳон қилинар скан, буларга бслган муҳаббати сҳтимол унинг сз хоҳиш-истакларини зиммасидаги омонатни адо стишдан ксра олдинга қсйиб қсйишига сабаб бслар. Шунинг учун Аллоҳ хабар бердики, бу мол-дунё ва бола-чақа фитна-имтиҳондирки, Аллоҳ шу икки нарса билан бандаларини синовдан стказади. Яна маълум қилдики, булар вақтинчага берилган нарсалардир. Уларни ким берган бслса, унга сқинда қайтарилади. Ким омонат қсйган бслса, сшанга топширилади. "Аллоҳ ҳузурида буюк мукофот бор". Агар сизларда ақл ва тафаккур мавжуд бслса, Унинг буюк марҳаматини кичкина, сткинчи, арзимас лаззатдан устун қсйинглар. Демак, оқил киши нарсалар орасидаги фарқни тсғри ажрата билади, уларнинг авлосини устун қссди..." (Саъдий).
* * *

Бугун "менинг олдимга келса, унинг ҳаққига дуо қилардим" деб, тавба қилган гуноҳкорларни кутиб оладиган зот ичимизда смаслар. А­нди сзини Лайғамбар масжиди устунларига боғлаб қсйиб, ҳеч нарса емасдан-ичмасдан ҳалок бслгунча турса ҳам биронта одамнинг тавбаси қабул бслгани ҳақида ост нозил бслмайди. Тсғри, тавбалар сшиги Қиёматгача очиқ, Аллоҳ гуноҳкорларни ҳар куни мағфират қилади. Аммо саодат замони смаски, бирон одам хиёнат қилсаю дарҳол афсус-надомат чекиб, тавба қилгандан кейин гуноҳдан қутулгани ҳақидаги башоратни шу дунёда сшитиб, қалби таскин топиши мумкин бслса... Хиёнатнинг каттасидан ҳам, кичигидан ҳам Аллоҳ асрасин.

الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِّن بَعْضٍ يَأْمُرُونَ بِالْمُنكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ نَسُواْ اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ * وَعَدَ اللهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا هِيَ حَسْبُهُمْ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّقِيمٌ*

"Мунофиқ сркаклар ва мунофиқ аёллар ҳаммалари бир-бирларига схшайдилар - ёмонликка буюрадилар ва схшиликдан қайтарадилар. Қслларини (схшиликдан) тортадилар. Улар Аллоҳни унутдилар, Аллоҳ ҳам уларни "унутди. Шубҳасиз, мунофиқлар ҳақиқий фосиқлардир! Аллоҳ мунофиқ сркакларга, мунофиқ аёлларга ва кофирларга жаҳаннам оловида абадий қолишларини "ваъда" қилган. Ўша ер уларга кифосдир. Аллоҳ уларни лаънатлади. Уларга доимий азоб бор".

(Тавба сураси, 67-68-остлар).

* * *

Мунофиқлар Аллоҳнинг динини бузишга, мсминларни сз йслларига солишга, ҳатто А асулуллоҳга ҳам сз ссзларини стказишга уринишган. Уларнинг бу дунёси ҳам, охирати ҳам сзларининг ёмон амаллари туфайли аснчлидир.

Юқоридаги остлар мунофиқлар ҳақида айтилган бслса ҳам, бундан иймонли одамларгина қсрқувга тушадилар. Мунофиқлар сса заррача ташвишланмайдилар. Қанийди, уларга ҳам насиҳат таъсир қилсаю иймонга мушарраф бслсалар. Бу остлар дарҳақиқат мсминлар учун фойда беради. Иймон аҳли бу остларни сқиб, сзларига керакли хулосалар чиқарадилар. Иймонларини сна ҳам сҳтиёт қиладилар. Мунофиқликнинг кичкина аломатлари пайдо бслиб қолишидан ҳам сақланадилар. Қалблари ва хулқларини сзлари назорат қилиб борадилар. Зеро, ҳазрати Умардек зот ҳам сзларида мунофиқлик аломатлари пайдо бслиб қолишидан қсрқиб турар сдилар.

Мусулмонлар Маккада кофир-мушриклар зулмидан 10 йилга сқин азоб-уқубатлар тортган бслсалар, Мадинада мунофиқларнинг озоридан ҳеч ҳам саломат бслмадилар. Маккада очиқчасига Исломга қарши курашадиган кофирларни ҳамма танир сди. Аммо тилида иймон келтириб, ичида адоват сақлаб юрадиган кимсаларни сса ҳамма ҳам таниб ололмас сди. Мусулмонлар орасини маккорлик билан бузиб юборадиган кимсаларнинг ссзларини ҳамма ҳам осонлик билан ажрата олмас сди. Шунинг учун Аллоҳ ва А асул фосиқларнинг сифатларини айтиб, мсминларни ҳамиша огоҳлантириб туришган. Мунофиқлар ҳатто А асулуллоҳни слдиришга ҳаракат қилишган, аммо бунинг уддасидан чиқа олмаганлар.

Аллоҳ ва А асул мунофиқлар қилаётган ишларнинг оддий одамлар дарҳол тушуниб етмайдиган моҳистини очиб беришар скан, бу билан мусулмонларни ҳам атрофга диққат билан назар солишга, пардалар ортида сширинган хатарларни илғайдиган бслишга чақирадилар.

Мунофиқлар ҳамиша одамларни Аллоҳ ва А асулга итоат қилишдан гоҳ махфий, гоҳ ошкора равишда ҳийла йсли билан қайтариб келишган. Мусулмонлар орасида фитна-иғволар тарқатишдан чарчашмаган. Қилмишлари фош бслиб қолган сринларда ёлғон қасамлар ичиб, сзларини оқлашган. А­нг оғир кунлар келганда алоҳида бслиб ажралиб, мусулмонларни ёрдамсиз ташлаб кетишган. Мунофиқларнинг раҳбарларидан Абдуллоҳ ибн Убай Уҳуд жанги кунида "мен слиш учун мусулмон бслмаганман" дес А асулуллоҳ ва мусулмонларни ташлаб, сзига сргашганлар билан бирга срим йслдан орқасига қайтиб кетган. Табук ғазвасида ҳам шундай бслган.

"Улар олдиндан фитна чиқаришга уриниб, сизнинг ишларингизни остин-устун килиб келдилар. Охири Ҳақ келиб, улар ёмон ксриб турсалар-да, Аллоҳнинг амри ғолиб бслди". (Тавба сураси, 48-ост)

Аллоҳ Тавба сурасининг қатор остларида мунофиқларнинг ёмон ишларидан бир қанчасини зикр стади ва уларнинг сснггидан мунофиқларга "жаҳаннам" ваъда қилади.

Мунофиқлар Уҳуд жанги олдидан ва ундан сснг сзларининг бузуқ тушунчалари ва носоғлом хулқларини сққол намоён қилдилар. Мадина устига Макка мушриклари бостириб келар скан, А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам мусулмонларни жангга тайёрланишга буюрадилар. Саҳобалар ёшу қари жам бслиб қуролланиб, динлари ва ватанларини ҳимос қилиш учун шаҳар ташқарисига йсл оладилар. Бироқ Абдуллоҳ ибн Убай ва унинг атрофидагилар мушриклар лашкарини ксргач, орқаларига қайтдилар ва: "Агар сизлар билан уларнинг сртангизда уруш бслишини аниқ билсак, сизларга қсшиламиз", - деб ёлғон гапирдилар. Ҳолбуки, бу мушрикларнинг (Бадрда) ксрган талафотлари туфайли мсминларга нисбатан ғазаб, нафрат билан тслиб-тошганларини, мол-дунёларини асмай, аскару аслиҳаларини жамлаб, жуда катта қсшин билан келишганини, мсминларни сз ватанларида снчиб ташлашга қасд қилиб, уруш нисти билан ёнаётганларини мунофиқлар ҳам, бошқалар ҳам, жуда схши билиб турган сдилар. Мушриклар билан мусулмонлар орасида шу пайтда уруш бслмайди деб қандай тасаввур қилиб бслади? Бунинг устига мусулмонлар Мадинадан чиқиб душман қаршисида саф тортган бслсалар. Лекин мунофиқлар бу узрни мсминлар қабул қиладилар деб сйладилар. "Улар сша куни иймондан ксра куфрга сқинроқ сдилар". (Оли Имрон сураси, 167-ост). (Саъдий).

Уҳуд жанги бслиб стди. Унда мусулмонлардан 70 киши шаҳид бслди. Мунофиқлар сса шаҳидлар ҳақида ҳам, Лайғамбар ҳақларида ҳам тилларини тиймадилар: Улар: "Муҳаммад бизнинг айтганимизни қилмади, жангга чиқиб нотсғри қилди. Одамларнинг слимига сабаб бслди", дейишди. Шаҳидлар ҳақида сса: "Агар бизга итоат қилганларида слдирилмаган бслардилар", - дедилар. (Оли Имрон сураси, 168-ост). Аллоҳ: "Айтинг, агар ссзларингиз рост бслса, унда сзларингиздан слимни даф стиб юборинглар-чи!" - деди. Аллоҳ бу ссз билан мунофиқларнинг қанчалик калтабин кишилар бслганларини фош стади. Жиҳодда слмай қолса, қани снди шу билан бутунлай слимдан қутулиб қолса! Ажабо, булар одамларнинг А асулуллоҳга смас, сзларига итоат қилишини хоҳлайдилар-а. Аафақат одамларни, ҳатто А асулуллоҳни ҳам сзларига итоат қилдирмокчи бслардилар.

Уларнинг диллари ҳасад билан тслиб-тошган сди. Мусулмонларга бирор схшилик етишини асло хоҳламас сдилар. "Агар сизга бир схшилик етса, бу уларни хафа қилади, агар сизга бирор ёмонлик етса, "биз олдиндан сҳтиётимизни қилган сдик", деб хурсанд ҳолда юз сгириб кетадилар". (Тавба сураси, 50-ост). Яъни "агар мағлубист, слим юз берса, мана биз сҳтиёткорликка амал қилиб урушга чиқмаган сдик-да, деб сизга етган мусибатдан хурсанд бсладилар". (Бағавий).

Мунофиқлар мусулмонларнинг бир-бирларига ёрдам қслларини чсзишларини ҳам ксролмас сдилар. Закот-садақалар йиғилишини қоралар сдилар.

"Уларнинг ичларида сизни садақалар хусусида айблайдиганлари бор. Агар уларга садақалардан берилса, хурсанд бсладилар, агар берилмаса, бирдан ғазаб қиладилар". (Тавба сураси, 58-ост).

"Уларнинг айбловлари ва танқидлари схши мақсад билан ёки тсғри фикр билан смас сди, балки мақсадлари сзлари садақа олиш сди". (Саъдий). "Мунофиқлар Муҳаммад садақани сзининг схши ксрган одамига беради дер сдилар... Агар сзларига кспроқ берилса, хурсанд бслардилар, озроқ берилса аччиқ қилардилар". (Бағавий).

Уларнинг баъзилари мулойимлик билан иш олиб борсалар, айримлари ахлоқсизликларини ҳеч сширмас сдилар. Абу Саид ал-Худрий разисллоҳу анҳу айтдилар: Биз А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам билан бирга стирган сдик. У киши бизга улуш тақсимлаб бераётган сдилар. Олдиларига Зулхувайсира келди. У Бану Тамимдан бслган бир киши сди. У: "А­й А асул, адолат қил!" - деди. А асулуллоҳ: "Ҳолингга вой сени, агар мен адолат қилмасам ким адолат қилади?!" - дедилар. Шунда Умар дедилар: "А А асулаллоҳ, менга рухсат беринг, бунинг бсйнини кесиб ташлай!" А асулуллоҳ Умарни бу ишдан қайтардилар. Сснг келгусида бунинг одамлари ажралиб чиқишларини айтдилар. Дарҳақиқат фитналар замони бошланганда бу одам мусулмонлар жамоасига қарши бош кстариб чиққан хаворижлар сафига қсшилиб кетди ва ҳазрат Алига қарши уруш қилиб, урушда слди. (Бухорий ривост қилган ҳадисдан).

Қуръонда мунофиқлар ҳақида жуда ксп остлар нозил бслган. Улар мсминларнинг мунофиқлар таъсирига тушиб қолмасликлари учун огоҳлантириб туради. Табиийки, ҳамма вақтда ҳам барча мсминларнинг даражалари бир хил бслмайди. Ўша замондаги мусулмонларнинг ичларида ҳам оз бслса-да мунофиқларнинг гапига қулоқ соладиган иродаси заифроқ кишилар топилар сди. Аллоҳ: "Ҳолбуки сизларнинг ичингизда уларга қулоқ соладиганлар бор", - деган. (Тавба сураси, 47-ост). "Яъни, сизларнинг ичларингизда ақлини схши ишлатмайдиганлар, уларга қулоқ соладиганлар, даъватларини қабул қиладиганлар, уларга алданадиганлар бор". (Саъдий). "Улар ссзларини қабул қилган одамларни ёмонликка буюрадилар... Қслларини Аллоҳ йслида сҳсон-садақа қилишдан тортадилар. Аллоҳ уларнинг молларидан фарз қилган закотни сгаларига етказишга монелик қиладилар. ...Қатода айтадилар: Улар қслларини ҳар қандай схшиликдан тортиб оладилар. (Табарий).

"Улар Аллоҳни унутдилар, Аллоҳ ҳам уларни "унутди". Яъни, улар Аллоҳга итоат қилишни, Унинг амрига сргашишни тарк қилдилар, Аллоҳ ҳам уларга Ўз тавфиқи, ҳидости ва раҳматини ато қилишдан тсхтади. (Табарий). "Улар Аллоҳ буюрган нарсаларни тарк қилдилар. Аллоҳ ҳам уларни шак-шубҳа ичига ташлаб қсйди". (Қуртубий).

"Мунофиқлар бир-бирларини дсст тутадилар, шунинг учун мсминлар уларни дсст тутиши мумкин смас. Улар "ёмонликка буюрадилар". Амонлик куфр, фосиқлик ва исёндир. "Яхшиликдан қайтарадилар". Яхшилик иймон, гсзал хулқлар, солиҳ амаллар ва чиройли одоблардир". "Шубҳасиз, мунофиқлар ҳақиқий фосиқлардир!" Аллоҳ фосиқликни шуларга чеклаб қсйди. Чунки буларнинг фосиқлиги бошқаларнинг фосиқлигидан улканроқдир. Бунинг далили шуки, уларнинг азоблари бошқаларнинг азобидан ксра қаттиқроқдир. Мсминлар шуларнинг орасида сшаб, шулар орқали балоларга дучор қилиниб синалдилар..." (Саъдий ).

"Ҳасан Басрий дедилар: "Аифоқ икки хил бслади. Алғончилик нифоқи, амал нифоқи. Алғончилик нифоқи А асулуллоҳ замонларида бслган сди, амал нифоқи сса Қиёматга қадар давом стади". (Қуртубий).