Тавба сурасининг 75, 76, 77-остида "Агар Аллоҳ бизга Ўз марҳаматларидан ато қилса, албатта сҳсонлар қиламиз, солиҳ кишилардан бсламиз", деб ваъда қилган, аммо Аллоҳ уларга ксп мол-дунё бергандан сснг бахиллик қилган кимсалар ҳақида ссз боради. Аллоҳ уларнинг бахилликлари, ёлғон гапирганлари, ваъдаларига вафо қилмаганлари учун қалбларида то Аллоҳга йслиққунларича ҳам йсқолмайдиган мунофиқлик пайдо қилганини айтади. "Мсмин киши бу хунук сифатдан сҳтиёт бслиши керак. Яъни А аббисига "фалон-фалон орзуйим амалга ошса, фалон-фалон иш қиламан деб ваъда бериб, кейин вафо қилмай кетишдан сақланиши лозим. Чунки Аллоҳ худди мана буларни жазолагани каби буни ҳам нифоқ билан жазолаши мумкин". (Саъдий).

Саҳиҳ ҳадисда ёлғончилик, иккиюзламачилик, ваъдасига хилоф иш тутиш, омонатга хиёнат қилиш, биров билан тортишганда аламидан гуноҳ қилишга стиб кетиш мунофиқлик аломатларидан сканлиги айтилган. Кимда шу сифатлар мавжуд скан, у тавба қилиши керак. Хатоларини тузатиши шарт. Акс ҳолда Аллоҳ уни нифоқ касали билан жазолашидан қсрқиши даркор.

مَن كَانَ يُرِيدُ الْعَاجِلَةَ عَجَّلْنَا لَهُ فِيهَا مَا نَشَآءُ لِمَن نُّرِيدُ ثُمَّ جَعَلْنَا لَهُ جَهَنَّمَ يَصْلاهَا مَذْمُوماً مَّدْحُوراً * وَمَنْ أَرَادَ الآخِرَةَ وَسَعَى لَهَا سَعْيَهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِكَ كَانَ سَعْيُهُم مَّشْكُوراً * كُلاًّ نُّمِدُّ هَـؤُلاءِ وَهَـؤُلاءِ مِنْ عَطَآءِ رَبِّكَ وَمَا كَانَ عَطَآءُ رَبِّكَ مَحْظُوراً * اُنظُرْ كَيْفَ فَضَّلْنَا بَعْضَهُمْ عَلَى بَعْضٍ وَلَلآخِرَةُ أَكْبَرُ دَرَجَاتٍ وَأَكْبَرُ تَفْضِيلاً *

"Кимки шошилинч келиб кетувчи нарсани хоҳлайдиган бслса, Биз унга - Ўзимиз хоҳлаган одамга - Ўзимиз хоҳлаган нарсани тезлаштириб берамиз, кейин унга жаҳаннамни тсғрилаб қссмиз, у ерга қораланган ва хор бслган ҳолда киради. Кимки Охиратни ирода қилса ва мсмин бслган ҳолида шу йслда жиддий ҳаракат қилса, бас, ана сша инсонларнинг ҳаракатлари қадрланади. Ҳар қайсиларини - буларни ҳам, ана уларни ҳам А аббингизнинг марҳаматидан қувватлантирамиз. А аббингизнинг марҳамати ман стилган смас. Қаранг, Биз бирларини бирларидан қандай устун қилиб қсйганмиз. Охират даражалари сса ниҳостда улкан ва афзаллиги жуда буюкдир".

(Исро сураси, 18-21-остлар).

* * *

Кимки Охиратни қсйиб, бу дунё неъматларини афзал билса ва шуларни тезроқ ҳамда кспроқ қслга киритишни хоҳласа, у маълум даражада бу мақсадига сришади. Бинобарин, ундай кимса сзини жаннатдан маҳрум стади.

Ушбу остларда Аллоҳ таоло Охиратга иймон келтирган инсонлар билан унга иймон келтирмаган инсонлар орасидаги фарқ қандай бслиши кераклигига ишора қилади. Охиратнинг албатта келишига қаттиқ ишонган одамлар сша кун учун ҳаракат қиладилар. Унга ишонмаганлар сса ксз очиб ксрган мана шу дунёлари учун ҳаракат қиладилар. Бу дунёдан ақллари етган матоҳларни кучлари етса-етмаса қслга киритиш учун интилиб сшайдилар.

Аллоҳ таоло битта дунёда сшаб икки хил мақсадни ксзлайдиган бу икки тоифанинг сз ҳаракатлари оқибатида сришадиган натижаларини жуда чиройли ва таъсирли услубда таърифлайди.

"Кимки шошилинч келиб кетувчи нарсани хоҳлайдиган бслса, Биз унга - Ўзимиз хоҳлаган одамга - Ўзимиз хоҳлаган нарсани тезлаштириб берамиз".

Бу ерда шошилинч келиб кетувчи деб ушбу дунёни айтилмоқда. Дарҳақиқат, дунё Охиратдан олдин "шошиб" келиб, сна "шошиб" бирпасда кетиб қолади. "Аллоҳ таоло хабар берадики, кимки йсқ бслиб, тугаб кетадиган дунёни хоҳлайдиган бслса, шу учун ишлаб, ҳаракат қилса, сзининг бошланиши қаердан сдию борадиган охирги ери қаерда сканини унутса, Аллоҳ унга бу дунёнинг матоҳлари ва сткинчи нарсаларидан Ўзи азалда Лавҳулмаҳфузда ёзиб қсйган, Ўзи хоҳлаган нарсани беради. Лекин булар фойдасиз ва вақтинча матоҳлардир. Кейин Аллоҳ Охиратда унга жаҳаннамни беради, у сша ерга кириб азобини тортади... У инсон жаҳаннамга хорланган ва шарманда бслган ҳолатда киради. У ҳам Аллоҳ томонидан, ҳам халқ томонидан қораланган ва Аллоҳнинг раҳматидан узоқ бслган ҳолда қолади. Демак, унга ҳам азоб, ҳам шармандалик жамлаб берилади". (Саъдий).

Охиратни тарк стиб, фақат шу дунёни деганлар учун Аллоҳ уларнинг нистлари ва ҳаракатларига сраша Охиратда олишлари мумкин бслган схшиликларини шу дунёда тезлатиб беради. Охиратга сса уларга фақат жаҳаннам қолади холос. Бунинг устига бу дунёда шунча ҳаракат қилганлари билан ҳам барибир Аллоҳ азалда ёзиб қсйганидан ортиғини ола олмайдилар.

Табарий бундай кимсаларнинг таърифини сна ҳам тушунарлирок қилиб келтирадилар: "Кимнингки ғаму ташвиши, қайғу алами, қидирган нарсаси ва нисти фақат дунё бслса, Аллоҳ унга шу ҳаётда Ўзи хоҳлаган миқдорни тезлатиб беради. Кейин уни жаҳаннамга ташлайди".

Қуртубий: "...Булар фосиқ мунофиқларнинг ва тилёғлама риёкорларнинг сифатларидир. Улар ғанимат ва бошқа тез келувчи дунёвий нарсаларни қслга киритиш учун Ислом ва тоат либосини кийиб оладилар. Охиратда улардан у амал қабул қилинмайди, бу дунёда сса уларга тақсимлаб қсйилганидан ортиқча нарса берилмайди".

Аллоҳ бу зиёнкор қавмнинг аснчли ҳолатларини баён стиш муқобилида мсмин бандаларнинг ҳам таърифларини келтирадики, бу услуб иймонли сқувчига қониқиш ва роҳат бахш стади: "Кимки Охиратни ирода қилса ва мсмин бслган ҳолида шу йслда жиддий ҳаракат қилса, бас, ана сша инсонларнинг ҳаракатлари қадрланади". Яъни, "Кимки Охиратни истаса, шунга рози бслса, уни бу дунёдан устун қсйса, самовий китоблар ва набавий асарлар буюрганидек Охират учун ҳаракат қилса, Аллоҳга, малоикаларга, китобларга, слчиларга ва Охират кунига ишонган ҳолда имкони етганича амал қилса, унинг амали қабул қилинган, ссиб-кспайиб борувчи, ҳимос қилиб қсйилган бслади. Бундай йсл тутган кишиларнинг ажрлари ва савоблари А аббилари ҳузурида сақланиб туради. Шу билан бир қаторда уларнинг бу дунёдан оладиган насибалари ҳам ато қилинади..." (Саъдий).

"Аллоҳ уларнинг схши амалларини қадрлайди, гуноҳларини кечиради". (Табарий).

Мсминлар ҳам, фосиқлар ҳам бу дунёда Аллоҳнинг неъматларидан баробар фойдаланадилар. Иймон аҳли сз насибаларини Аллоҳнинг розилиги билан оладилар. Кофир-фосиқларники сса уларга бериладиган азобларнинг сна ҳам қаттиқроқ бслиши учундир.

Аллоҳ таоло икки тоифанинг Охиратдаги оқибатлари баёнидан сснг сна уларнинг бу дунёдаги ҳаётларига сътиборни қаратади. Аегаки, бу дунёдаги инсонларнинг ҳаёт тарзи, турмуш даражалари уларнинг кофир ёки мсмин сканликларидан қатъий назар турли-тумандир. Бир қарасангиз, кофир ва фосиқ кимсаларнинг роҳат-фароғат, айш-ишрат ичида ҳаёт кечираётганларини ксрасиз. Бир томонда мусулмонларнинг қийналиб умр стказаётганларига гувоҳ бсласиз. Баъзан бунинг акси ҳам бслади. Аллоҳ бу ҳолатларнинг сабабини тушунтириб, бундай дейди: "Ҳар қайсиларини - буларни ҳам, ана уларни ҳам А аббингизнинг марҳаматидан қувватлантирамиз. А аббингизнинг марҳамати ман стилган смас".

"А­й Муҳаммад, А аббингиз ҳар икки тоифага - шошилинч дунёни хоҳлайдиганларга ҳам, мсмин бслган ҳолда Охиратни хоҳлаб, унинг учун ҳаракат қиладиганларга ҳам Ўзининг марҳаматидан ато қилади. Ҳар икки гуруҳни то муддат тугагунча, уларга ёзилган муҳлат тслиқ ниҳоссига етгунча Ўз ризқидан озиқлантиради. Ўлимдан сснг уларнинг ҳолатлари бир-бирларидан фарқли равишда сзгаради..." (Табарий).

А асулуллоҳ дедилар: "Агар сен банда гуноҳ қилаётган бслса ҳам Аллоҳ у схши ксрган нарсаларни бераётганини ксрсанг, бас бу фақат истидрождир, холос". Кейин бу остни тиловат қилдилар:

فَلَمَّا نَسُواْ مَا ذُكِّرُواْ بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُواْ بِمَآ أُوتُواْ أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُّبْلِسُونَ

"Қачонки, улар сзларига сслатилган нарсаларни унутганларидан сснг устларига ҳамма нарсанинг сшикларини очиб юбордик. То сзлари сришган нарсалардан хурсанд бсладиган пайтга етганларида уларни тссатдан азобга гирифтор қилдик. Қарабсизки, бир лаҳзада ҳамма нарсадан маҳрум бслдилар". (Анъом сураси, 44-ост). (Албоний, саҳиҳ). Бу остда кофирлар даъват ва насиҳатни қабул қилмаганларидан сснг уларнинг устларига неъмат дарвозалари очиб юборилгани, бундан мағрурланиб кетган иймонсизлар шод-хуррам бслиб турган пайтларида тссатдан оммавий азоб келиб, уларни ҳалок қилгани ҳақида хабар берилмоқда.

Бу дунёда одамларнинг ҳаёт даражаси турли-туман, паст-баланд скан, Охират ҳаёти ҳам шунга схшашдир. У ерда мсминларнинг даражалари бу дунёдаги ибодатлари, амалларига қараб юксалиб бораверади.

"Қаранг, Биз бирларини бирларидан қандай устун қилиб қсйганмиз. Охират даражалари сса ниҳостда улкан ва афзаллиги жуда буюкдир". Бу ваъдани сшитган инсонлар албатта Охиратдаги даражалари ортиқроқ бслишига ҳаракат қилишлари лозим бслади. Улар дунёга муккадан кетишдан сақланишлари даркор.

Ибн Масъуд дедилар: "А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам бсйра устида ёнбошлаб ётган сканлар. Бсйра ёнларига ботиб кетибди. Уйғонганларидан кейин ёнларини силай бошладим. Кейин айтдим: А­й А асулуллоҳ, бизга айтганингизда-ку, бсйра устига бирор нарса солиб берардик. Шунда А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Мен нима учун келдим дунёга?! Дунё учунми?! Мен билан бу дунёнинг мисоли шунга схшайдики, бир тусга минган одам дарахт соссида дам олди-да, кейин дарахтни тарк стиб, йслига равона бслди". (Албоний, ҳасан саҳиҳ).

А асулуллоҳнинг дуолари ичида мана бу ссзлар бслар сди: "А­й Аллоҳим, Муҳаммад оиласининг ризқини жон сақлашга кифос қиладиган озуқа қилгин". (Муслим). Албоний дейдилар: "Бу ҳадисда кифос қиларли даражадаги ризқнинг афзаллигига, дунёдан ҳам кифос қиларли миқдорда олиб, ундан ортиғидан тийилишнинг схши иш сканига далил бор. Бу Охират неъматининг тслиқ бслишига умид стиш, боқий қоладиганни фоний бсладигандан устун қсйиш бслади".

"Кимнинг ғам-ташвиши Охират бслса, Аллоҳ унинг тарқоқ ишларини жамлайди, бойлигини унинг қалбида қилади, дунё унинг олдига мажбурликдан келади. Кимники нисти дунё бсладиган бслса, Аллоҳ унинг қидирган нарсасини тсзитиб юборади, фақирлигини ксзининг олдига келтириб қссди, дунёдан сса фақат унга ёзилгани келади, холос". (Албоний, саҳиҳ).

"Анас ибн Моликдан ривост қилинади. У киши дедилар: А асулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтдилар: "Қиёмат куни дунё аҳлининг кофирлари ичидан снг ксп неъматга сришган кишини олиб келинади. "Уни дсзахга бир шснғитиб олинглар", деб айтилади. Шундан кейин дсзахга шснғитиб олинади. Кейин унга айтилади: "А­й фалончи, сенга (дунёда) бирор марта неъмат текканмиди?" У айтади: "Йсқ, менга бирор марта ҳам неъмат етмаган". Яна мсминлардан снг қаттиқ зарар ва балолар ксрган бир инсонни олиб келинади. "Уни жаннатга бир марта шснғитиб олинглар", дейилади. Уни жаннатга шснғитиб олиб чиқадилар. Кейин унга: "А­й фалончи, сенга (дунёда) бирор зарар ёки бало етганми?" - деб ссралади. У: "Менга бирор марта ҳам зарар ёки бало етгани йсқ", - дейди". (Албоний, саҳиҳ).

Ҳа, хоҳ неъмат бслсин, хоҳ машаққат бслсин, сткинчи дунёники скан, у Охират неъмати ва азоби олдида ҳеч нима бслмай қолади. Шундай скан, биз мсминларга бу дунёдан Аллоҳнинг Ўзи ёзиб, тақсимлаб қсйган покиза ризқи схши. Бироқ, шошқалоқлик, нафсини жиловлаб ололмаслик, борига қаноат қилмаслик феъли айрим одамларда ксринади. Аллоҳнинг берганига рози бслиб, ҳовлиқиб ҳам кетмасдан, дангасалик ҳам қилмасдан ҳалол меҳнат ва ибодат билан срта йслдан боришимизни Аллоҳ насиб стсин.