O‘qimaganlar ham film haqida o‘z fikrlarini aytishdi. Kimdir maqtadi, kimdir tanqid qilgan bo‘ldi. Tanqidchi yoki jurnalist xalqi tanÂqidiy fikrlarni bildirib turishi kerak, chunki u , albatta, kelajakda meva beradi.
Lekin negadir namoyishdan bir olam taassurot bilan chiqqan daqiqalarda tanqidlarga qo‘shilgimiz kelmadi. «Suv yoqalab...» filmini millat ma’naviyatining bugungi taraqqiyot jarayoni uchun yuqori saviyada ishlangan deb o‘ylagimiz va, anjumanda hamkasblardan biri singari, o‘zbek milliy tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladigan film yaratilganligi bilan uning mualliflarini, ijrochilarini chin yurakdan tabriklagimiz keldi.
Tog‘ bag‘rida joylashgan qishloqlardan birida bir paytlar raislik qilgan mo‘ysafid Bolta Mardonning noxush tushi bilan boshlanadi film. Yomon tush ko‘rsang, suvga ayt, degan naql bor xalqÂda. Suvga aytaman desa, ariqda suv yo‘q. Yil ham qurg‘oqchil kelgan. Rais suv ochib kelish uchun farzandlari bilan suv boshiga otlanadi. Suv yoqalab — umr bo‘yi qilgan yaxshi ishlarini, xatolarini sarhisob qiladi. Tomoshabin unga qo‘shilib yashaydi, birga o‘ylaydi, xursand bo‘ladi, g‘am chekadi, kuladi, yig‘laydi... Eng asosiysi, FIKRLASHGA HARAKAT QILADI.
Filmda ramzlar juda ko‘p. Masalan, tushda ko‘rilgan va yoshligida muhabbat qo‘ygan ayolning uyida duch kelgan tut daraxti. Tutni azaldan hayot daraxti deb bilishgan. Agarda tut qurib qolsa, daraxtni yetti guvoh shohidligida kesish mumkin bo‘lgan. Suv ham bir ramz. Axir suv hayot manbai hisoblanadi. «Avesto» ta’limotida suvga tupurgan kishiga bir necha darra urish belgilangan. Charxpalakni ko‘rganda ham odatda hayot haqida o‘ylanadi. Filmda charxpalak quloq boshida beriladi. Film oxiridagi yonayotgan charxpalak lavhasi ham o‘ziga xos umr intihosi ramzini bera olgan. Suvda oqqan do‘ppi... Ularning har biriga alohida-alohida to‘xtalish mumkin. Lekin eng ta’sirli ramz — samimiy, oqko‘ngil insonga xos muhabbat. Ota va farzand o‘rtasidagi muhabbat. Ayniqsa, ota va qiz farzand o‘rtasidagi mehrning ta’sirli namoyishi ko‘pchilikni yig‘latgani ham bor gap. Ikki qalb o‘rtasidagi muhabbat. Sof muhabbatning keyingi avlodga o‘tkazilishi...
Darvoqe, matbuot anjumanida film yakunidagi marhumni qabrga qo‘yib qaytish jarayoni hamda odamlar orasidan kenja o‘g‘ilning ajralib chiqishi va otasining yoshligida yaxshi ko‘rgan, ayni paytda o‘sha tut tagidagi supada motam libosida o‘tirgan yolg‘iz onaxonning oldiga borishi, uning yigitning yelkasiga bosh qo‘yib ta’ziya bildirishi oshiqcha degan fikr aytildi. Bu ko‘rinish yoshi ulug‘ faylasuflar uchun oshiqchadir balki. Lekin filmni yoshlar ham ko‘rishini nazarda tutsak, sahnaning ahamiyati ko‘rinadi. Unda Bolta Mardonning yoshligidagi xatosi va o‘z o‘g‘liga bu xatoni takrorlamasligi zarurligi haqidagi vasiyati mujassamdir. Bu sahna katta avlodning kichik avlodga nasihatidir, yosh avlodning ibratidir, bu sahna ikki avlod o‘rtasidagi mehr-oqibatdir. «Suv yoqalab...» qissasining shu joyidan iqtibos:
« — Bandalik ekan-da, bolam...
Yigit beixtiyor tepaga qarab, burgutdek quloch yozgan ulkan tutga tikilib qoladi.
Qadimiy tut uning ko‘z o‘ngida yashnab turgan azamat bir daraxtga aylanadi...»
Filmda ham tut daraxti avvalgidek hovlida emas, kenglikda beriladiki, tut — hayot yoki muhabbatning davom etishidan dalolatdir.
Hali bu kino haqida ko‘p yoziladi. Chunki filmning ohanrabosini oshirgan, go‘zalligini ta’minlagan rejissurasi, operatorlik ishi alohida tadqiq etishga arziydi.
Endi aktyorlar haqida ikki og‘iz so‘z. Matbuot anjumanida kimdir mahoratli san’atkor Jamshid Zokirov yaratgan O‘rin Jaga obrazini boshqa, uncha taniqli bo‘lmagan, lekin rolni ijro eta oladigan, masalan, viloyatlardagi aktyorlardan biri ijro etsa yaxshi bo‘lardi, dedi-da, ushbu filmÂda aksar kinolarda rol ijro etayotgan aktyorlarni yana ko‘rganligini norizo ohangda ta’kidladi.
Avvalo, el sevgan san’atkor Jamshid Zokirov bu rolni yomon o‘ynamabdi. Qolaversa, bugungi kun sharoitidan kelib chiqadigan bo‘lsak, rejissyor barcha aktyorlarni to‘g‘ri tanlabdi, degan xulosaga keldik. Ayniqsa, Bolta Mardon obrazini yuragini, qalb qo‘rini berib ijro etgan O‘zbekiston xalq artisti Erkin Komilovni shu rolga taklif qilgani juda ma’qul ish bo‘lgan. Erkin aka yangi qiyofada yanada ochilibdi. Erkin Komilov bugungi kunda yurtimizning eng zabardast san’atkorlaridan biridir. Uning xudo bergan talanti, to‘plagan tajribasidan unumli foydalanib, avlodlarga ko‘proq san’at asarlarini qoldirish kerak. Erkin aka yaratgan sara obrazlarni sanashingiz mumkin, lekin, ishonchimiz komilki, Bolta Mardon uning eng ardoqli obrazlaridan biri bo‘lib qoladi.
«Suv yoqalab...» bir marta ko‘riladigan film emas. Har gal ko‘rganingizda uning yangi qirralarini, hayot tilsimlarini va, albatta, o‘zingizni ham kashf etib boraverasiz.
Bular oddiy jurnalist qarichi bilan o‘lchab yozilgan dastlabki fikrlardir. FilmÂni, albatta, o‘zingiz ko‘rib, munosib baho berishingizga aminmiz, aziz mushtariy.
Halim SAYID
Manbaa
