126-bob. Aksa urgan kishi nima deb javob qaytarmog‘i lozim?

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Qaysi biringiz aksa ursangiz, alhamdulilloh, deb aytingiz, (yopingizda turgan) birodaringiz yokii o‘rtog‘ingiz ersa, yarhamukalloh, deb javob qaytarsin. Agar sizga yarhamukalloh, deyishsa, ularga yahdiykumulloh va yuslih bolakum, deb javob qaytaringiz! {Alhamdu lilloh — Ollohga shukr yarhamukalloh — Olloh senga rahm qilsin yahdiykumulloh va yuslih bolakum — Olloh sizga to‘g‘ri yo‘l ko‘rsatsin va dilingizni toat-ibodatga moyil qilsin)».

127-bob. Aksa urgan odam Ollohga xamd aytmasa, unga javob qilinmaydi.

Bu yerda yuqoridagi hadislar takroran keltirilgan)
 
128-6ob. Esnasa, og‘zini ko‘l birlan to‘smoq haqida!
 
(Bu yerda ham yuqoridagi hadislar takroran keltirilgan)

1-bob. Salom bermoq qanday boshlanganligi haqida

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Olloh taolo Odam alayhissalomni o‘z suratida (ya’ni, unga o‘zida bor bo‘lgan «tiriq biluvchi, )eshituvchi ko‘ruvchi, so‘zlovchi» kabi sifatlarni ato etib yaratdi va bo‘ylarini oltmish ziro’ (gaz) qildi. Yaratib bo‘lgach ul kishiga «Anavi o‘tirgan bir nafar farishtalarning oldiga borg‘ilda, salom berg‘il, so‘ng ularnint senga qiladirgan aligini yaxshilab eshitib olg‘il. chunkim bu sengava sendan tarkaladirgan zurriyotlaringga yo‘llangan salom bo‘lg‘aydir» dedi. Odam alayhissalom borib: «Assalomu ykum (Sizlarga salom!)»,— dedilar. Farishtalar: «Assalomu alayka va raxmatullohi! (Senga ham salom va Ollohning rahmati bo‘lsin!) . —deb alik olishdi, so‘ng yana: Va rahmatullohi fa-kulli man yadxulu-l-janmata alo surati odam! (Jankatga Odam suratida kiradirgan barchansonlarga.x:- Ollohning rahmati bo‘lsin!)» — deb ko‘shib idi. £sha shqtdan boshlab hozirgacha insonning xilqati(tabiati, qiyofasi, bo‘y-basti) kaiayib bormoqda».

2-bob.

Olloh taoloning qavli: (An-Nur» surasi): Yo ayyuhollaziyna omanuu lo tadxuluu buyuutan g‘ayra buyuutikum tasta’nisuu va tusallimuu alo ahliho zolikum xayrun lakum la’allakum tazakkaruuka fa in lam tajiduu yho axadan fa lo tadxuluuho qatto yu’zana lakum va in shla lakum urji’uu farji’uu quva vako lakun vallohu bimo ta’maluuna aliymun laysa alaykum junohun an gadxuluu buyuuish g‘ayra naskuunatin fiyho mato’un kum vallohu ya’lamu mo tubduuna va mo taktuiuuna» («Ey Mo‘minlar, o‘z uylaringizdan boshqa uylarga, xonadon ijozat olnaguningizcha va ularga salon bermaguilchya, kirmangiz, buni yodda tutsangiz o‘zingizga yaxshiroq bo‘lgay! Begona uylarda hech kiMni topmasangia, ijozat sizga berilmaguncha zinhor kira ko‘rmangiz va agar «Qaytingiz!»—deyilsa, qaytib ketingiz, bu o‘zingiz uchunyaxshiroq bo‘lgay,. Olloh barcha ishlaringizvi yaxshi bilur! Hech kimsa yashamaydirgan uylarga kirsangiz bo‘lur, bu sizlar uchun gunoq ermas, u yerdagi narsalar siznikidir. Olloh oshkora va yashirin qilgan ishlaringizni yaxshi bilur!»).

Sa’id ibn Abulhasan Hasanga: «Ajam ayollari (arab bo‘lmagan ayollar) ko‘kraklarini ochib, boshyalang yuradirlar»,— dedi. Hasan: «Ulardan nigohingni qochirg‘il, Olloh taolo azza va jalla: «Qul lil-mu’miniyna yag‘udduu min absorihim va yahfazuu furujahum» («Mo‘min erkaklarg‘a aytg‘il, nigohlarini quyi qaratib va avratlarini berkitib yursinlar!»)— deydi»,— deb aytdi. Qatoda: «Bu erkaklarga nisbatan aytilgan hukmdir, ayollarga nisbatan ersa, Olloh taolo: «Va qul lil-mu’minot yag‘dudna min absorihinna va yahfazna furuujahunna» («Mo‘mina ayollarga ham aytgil, nigohlarini quyi solib va avratlarini berkitib yursinlar!») — deydi, chunkim ayollarning Olloh taolo ko‘rmoqni makruh qilgan a’zolari erkaklar ko‘zini xoinlikka chorlaguvchidir»,— deb aytdi (yuqoridagi oyatlar ham «An-Nur» surasidan). Zuhariy pokdomon ayollarga qaramoq xususida gapirayotib: «Erkak kishining bunday ayollarning, hattoki qizaloqning ham biror uyat yeriga shahvat ko‘zi bnrlan qaramog‘i yaramaydi» —dedilar hamda Makkada sotiladirgan joriyalarga ham, sotib olish niyati bo‘lmasa, qaramoq makruh ekanligini aytdilar.

Ibn Abbos raziyallohu anhu rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qurbon hayiti kuni Fazl ibn Abbosni ulovlariga mingashtirib oldilar. Fazl chiroyli yigit erdi. Janob Rasululloh ulovlarini to‘xtatib, odamlarga fatvo ayta boshladilar. Shunda Xas’am qabilasidan bo‘lgan bir go‘zal ayol kelib Janob Rasulullohdan bir masala xususida fatvo so‘radi. Fazl uning husniga mahliyo bo‘lib, termulib qoldi. Janob Rasululloh o‘girilib Fazlning ayolga termulib turganini ko‘rdilarda, orqalariga qo‘llarini uzatib fazlning jag‘idan ushlab yuzini boshqa tomonga qaratib qo‘ydilar. Ayol: Yo Rasulalloh, Olloh taolo haj qilmoqni farz qilgan vaqt otamning keksayib tuya ustida mahkam o‘ltira olmaydirgan davrlariga to‘g‘ri kelib qoldi. Men otamning o‘rinlariga haj qilsam, bo‘lurmi?» —dedi. Janob Rasululloh: «Ha, bo‘lg‘ay!»— deb javob qildilar».

Abu Sa’id al-Xudriy rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: Ko‘chalarda (bekorchilikdan ezmalanib gaplashib o‘ltirmoqdin) qochingiz!» — dedilar. Odamlar: «Yo Rasulalloh, bundan boshqa mima ham qila deyishdi. Janob Rasululloh: «Agar o‘ltirishlaringiz lozim bo‘lsa, u holda yo‘l haqini to‘langiz!» — dedilar. Odamlar: «Yo‘l haqi nedir?»—deyishdi. Janob Rasululloh: «Ko‘chadan o‘tayotganlarga termulmay, beparvo bo‘lmoq ularga aziyat yetkazmaslik o‘tayotganlar salomiga alik olmoq amr ma’ruf qilmoq va yomonlikdan qaytarmoqdir,— deb javob qildilar».

3-bob. As-Salom — Olloh taoloning ismlaridan biridir! Salom bersangiz, yaxshilab salom beringiz, alik olsangiz, yaxshilab alik olingiz!.

Abdulloh {ibn Mas’ud) rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam birlan birga namoz o‘qiganimizda: «Olloh taologa bandalaridan salom! Jabroilga salom! Mikoilga salom! Falonchi va pistonchilarga salom!»— der erdik. ,(Bir kuni) Janob Rasululloh namoz o‘qib bo‘lganlaridan so‘ng bizga o‘girilib: «Olloh taoloning o‘zi Salomdir! Qaysiningiz namozda o‘ltirgan ersangiz: «Attahiyyotu lillohi vassalavotu vattayyibot, assalomu alayka ayyuhan-nabiyyu va rahmatullohi va barakotuh, assalomu alayno va alo ibodillohis-solihiyn» («Barcha madhu olqishlarimiz, toat-ibodatu ezgu amallarimiz Olloh taolo uchundir, ey payg‘ambar alayhissalom, sizga Olloh. taoloning salomi, rahmati va barakoti bo‘lsin, bizga hamda hamma solih bandalarga ersa, Olloh taoloning salomi bo‘lsin.)» —deb aytingiz. Agar shundoq (hamma solih bandalarga) desangiz, yeru ko‘kdagi hamma solih bandalarga savobi tekkaydir, keyin: «Ashhadu allo iloha illallohu va ashhadu anna Muhammadan abduhu va rasuluhu» («Ollohdan boshqa iloh yo‘q deb guvohlik borg‘aydirmen, shuningdek Muhammad Ollohning bandasi hamda bizga yuborgan elchisidir deb ham guvohlik berg‘aydirmen»),— deb aytingiz, undan keyin ersa, xohlagan tilagingizni aytsangiz, bo‘lg‘aydir»,— dedilar»

4-bob. Ozchilikning ko‘pchilikka salom bermog‘i haqida

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Nabiy sallallohu alayhi va salam: «Kichik kattaga o‘tkinchi o‘ltirgang‘a ozchilik ko‘pchilikka salom berg‘aydir»,dedilar»

5-bob. Suvoriyning piyodaga salom bermog‘i haqida

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Suvoriy piyodaga, piyoda (o‘tkinchi) o‘ltirganga va ozchilik ko‘pchilikka salom berg‘aydir»,— dedilar».

6-bob. O’tkinchining o‘ltirgang‘a salom bermog‘i haqida

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Suvoriy piyodaga, piyoda (o‘tkinchi) o‘ltirganga va ozchilik ko‘pchilikka salom berg‘aydir»,— dedilar».

7-bob. Kichikning kattaga salom bermog‘i haqida

Abu Hurayra rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kichik kattaga, o‘tkinchi o‘ltirganga va ozchilik ko‘pchilikka salom berg‘aydir»,—dedilar».

8-bob. Salom-alikni ommaviylashtirmoq xususida

Barro ibn Ozib rivoyat qiladilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizga yetta narsani buyurib, yetti narsani man’ qildilar: kasalni borib ko‘rmoqni, janozada qatnashmoqni, aksa urgan odamning hamdiga javob qaytarmoqni, kuchsizga madad bermoqni, mazlumga yordam bermoqni, salom-alikni ommalashtirmoqni da qasamga vafo qilmoqni buyurdilar hamda kumush idishdan ichmoqni, oltin uzuk taqmoqni, ulovga duxoba to‘qim yopib minmoqni, harir, deboj, qissiy va istabrak kiymoqni man’ qildilar».