38. Faqih aytadi: Ibn Umardan, Alloh ikkovlaridan ham rozi bo‘lsin, rivoyat qilinadi. Rasululloh (s.a.v.) aytdilar: "œAgar mo‘min qabrga kirsa, uning oldiga ikki farishta keladi va uni qabrida o‘tqazib qo‘yishib, savolga tutishadi. O‘lgan kishi odamlar orqalariga qaytganlaridan keyin, oxirgi oyoq tovushlarini eshitgay. So‘rashadi: "œRabbing kim?" "œDining nima?" "œPayg‘ambaring kim?" U aytadi: "œRabbim Alloh", "œDinim Islom", "œPayg‘ambarim Muhammad (s.a.v.)". So‘ngra aytishadi unga: "œAlloh seni quvvatlantirdi, uxlagin xursand bo‘lib". Bu Allohning so‘zidir. "œAlloh mo‘minlarni hayoti dunyoda ham, oxiratda ham ustivor so‘z (imon kalimasi) bilan sobitqadam qilur", ya’ni uni haq so‘z — "œLa ilaha illalloh" bilan quvatllantiradi, va "œzolimlarni adashtiradi" (Ibrohim, 27), ya’ni kofirlarni haq so‘zni aytishga muvaffaq qilmaydi. Agar kofir va munofiq qabrga kirsa, ikki farishta so‘raydi: "œRabbing kim?" "œDining nima?" "œPayg‘ambaring kim?" Aytadi: "œBilmayman". Ikki farishta: "œBilmaysan", deb katta gurzi blilan urishadi, uning dodlagan ovozini g‘arb va sharq orasidagi hamma narsa eshitadi, faqat insonlar va jinlar eshitmaydi".

39. Abu Hasan ibn Umardan, Alloh ikkovlaridan ham rozi bo‘lsin, rivoyat qiladi: "œPayg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: "œNima qilgaysan, ey Umar, agar sening oldinga ikki farishta — Munkar-Nakir kelishsa, ikkovi qop-qora, ko‘zlari ko‘k bo‘lsa, tishlari bilan yerni o‘yib kelsa. Ikkovlarining ovozlari qattiq momaqaldiroqday bo‘lsa, ko‘zlari chaqmoqday bo‘lsa?" Umar roziyallohu anhu aytdilar. "œEy Allohning Rasulli, mening ahlim bo‘ladimi, xuddi men bu kunda bo‘lganimdek?" Rasululloh: "œHa", dedilar. Umar roziyallohu anhu aytdi: "œUnday bo‘lsa, ikkoviga ham kifoya qilurman, Allohning izni bilan". Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œAlbatta, Umar muvaffaq qilinadi".

40. Abu Hurayra, Alloh undan rozi bo‘lsin. Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi: "œInson vafot etgandan keyin uning ovozini barcha hayvonlar eshitadi, faqat insonlar eshitmaydi. Agar eshitsa, albatta, xuddi yashin urgandek bo‘lib hushidan ketadi. Uni qabriga olib borishadi. Agar u solih bo‘lsa, meni tezroq olib boringlar, mening oldimdagi yaxshilikni bilganlaringda edi, meni tez yetkazar edilaring, deb aytadi. Va agar yomon bo‘lsa, men uchun shoshilmanglar, agar mening oldimdagi yomon ishlarni bilsalaring edi, hech qachon shoshilmas edinglar", deb aytadi.

Qabriga qo‘yilgach, qora, ko‘k ko‘zli ikki farishta keladi. Uning oldiga boshi tomonidan kelishadi. Namozi aytadi: "œMen tomondan kelmagin, bu kishi ko‘pincha kechasi mana bu joydan qo‘rqib, saharlari turib chiqar edi". Keyin ikki oyog‘i tomondan kelishadi, ota-onasiga qilgan yaxshiligi kelib aytadi: "œBiz tomondan kelmagin, bu oyoqlari bilan xizmat qilib yurar edi, mana shu joydan qo‘qqan holda". So‘ngra o‘ng tomonidan kelishadi, bergan sadaqalari aytadiki: "œMen tomondan kelmagin, mana shu joydan qo‘rqqan holda sadaqalar berar edi". So‘ngra chap tomonidan kelishadi. Ro‘zasi aytadiki: "œMen tomondan kelmanglar. Albatta, u chanqoq, och yurar edi, mana shu joydan qo‘rqqan-saqlangan holda".

So‘ngra uni uxlagan odamni uyg‘otgandek uyg‘otib aytishar ekan: "œAytgan gapini so‘zlagan kishi uchun nima deysan?" Aytadi: "œU Allohning elchisi Muhammaddir (s.a.v.). So‘ngra aytadi: "œShohidlik beraman, albatta, u Allohning rasulidir". Keyin ikki farishta aytarkan: "œMo‘min bo‘lib yashading, mo‘min bo‘lib o‘lding". Va uning qabri kengayadi va Allohning hamma saxiyliklari Alloh xohlaganicha yog‘iladi".

Allohdan tavfiq va gunohdan saqlanishlikni so‘ray-miz, kibr-havodan, adashishliklardan va g‘aflatda qolishlikdan, qabr azobidan panoh tilaymiz.

41. Albatta, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ham qabr azobidan panoh tilar edilar.

42. Oyisha onamiz aytadi: "œMen qabr azobi to‘g‘risida oldin bilmas edim. Bir kuni bir yahudiy xotin mening oldimga kelib, bir narsa so‘radi. So‘ragan narsasini berdim, keyin aytdi: Allohdan sen uchun qabr azobidan panoh tilayman. Men o‘yladimki, uning so‘zlari yahudiylarning yo‘q ishlaridan bo‘lsa kerak, deb Payg‘ambar (s.a.v.) keldilar. Men u kishiga o‘shani eslatdim. Menga xabar berdilarki: "œAlbatta, qabr azobi bordir".

Har bir musulmon Alloh taolodan qabr azobidan panoh tilamoqligi vojibdir va qabrga kirmasdan turib yaxshi amallar bilan tayyorlanmoqligi ham vojibdir. Chunki bu ishlar shu dunyoda bo‘lib turgan bo‘lsa, unga yengil bo‘ladi. Agar qabrga kirsa, bir yaxshilik qilish uchun ruxsat berilsa, deb orzu qiladi. Unga ruxsat berilmaydi. So‘ngra hasrat va pushaymonda qoladi. Oqil kishi o‘liklar  borasida o‘y-fikr qilmog‘i lozimdir. Chunki o‘liklar ikki rak’at namoz o‘qishlariga ruxsat berishlarini yoki bir marta: Allohdan boshqa iloh yo‘q. Muhammad (s.a.v.) Uning elchisidir", deb aytmoqlikni yoki bir marta Allohga tasbeh aytishlikni orzu qilishadi, lekin ularga ruxsat berilmaydi. Ular tiriklarga hayron holda ajablanadilarki, ular kunlarini g‘aflat va bekorchilikda zoe o‘tkazayotirlar-ku, deb. Ey do‘stim, kunlaringni bekor o‘tkazmagin. Chunki bu kunlar sening dastmoyangdir. Sen molingni sarflashga qodirlikda  davom etsang, foydaga erishasan.  Chunki oxirat matohi bu kuningda kasoddir. Bas, harakat qilgin, kasod vaqtda oxiratnning kasod matohini jamlashga uringan. Chunki bir kun keladiki, bu matohlar aziz narsaga aylanadi. Sen aziz kuning uchun kasod kunda bu matohni ko‘paytirgin. Albatta, sen u kunda bu narsani talab qilishga qodir bo‘lmaysan. Alloh taolodan hojatmand va faqirona kun uchun tayyorlanishga bizni muvaffaq qilishllikni so‘raylik. Bizlarni pushaymon bo‘lguvchilardan qilmaginki, ular dunyo hayotiga qaytishlikni talab qiladilar, bas, javob berilmaydi ularga. Sakarot-ul mavtni — o‘lim onini bizga va barcha musulmonlarga oson qilgin va bizni va barcha musulmonlarni qabr azobidan o‘zing asragin, omin.

___________
III BOB. QABR AZOBI VA UNING QATTIQLIGI BOBI HADISLARI

1. Barro’ ibn Ozib.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) bilan birga ansorlardan bir kishining janozasiga chiqib, qabristonga yetdik..." Sahih*. Ahmad (288-287/4) va Abu Dovud (4753).
2. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œMo‘min vafot etadigan vaqtida maloikalar kelishadi..." Sahih*. Abu Na’im, "œAl-xulya" (104/3) va "œSharxus-sudur" (102 bet) ga qarang.
3. Abudulloh ibn Umar.
"œMo‘min qabrga qo‘yilganda uning qabri yetmish gaz kengayadi..." Sahih*. "œMajma’ul zavoid" (328/2) va "œSharhus-sudur" (102).
4. Hadis.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œSiydikdan poklaning..." Sahih*. "œSahihul-jome’" (3002).
5. Hadis.
"œAlloh taolo to‘rt narsani sizlar uchun yomon ko‘radi..." Zaif*. Ibn Muborak "œAz-zuhd"da (1557), Al-Qazo’iy (1087) "œZaiful-jome’"da (1631).
6. Usmon ibn Affon.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œQabr oxirat uylaridan birinchi uydir..." Hasan*. Termiziy (2308) va Ibn Moja (4268). "œSahihul jome’" (1684)ga qarang.
7. Barro’ ibn Ozib.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œMo‘min bandani qabrga..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (1369/3) va Muslim (2871/4).
8. Ibn Umar.
«Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Agar mo‘min qabrga kirsa, uning oldiga ikkita farishta kelgaydir» Hasan*. Termiziy (1071).
9. Ibn Umar.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œNima qilgaysan, ey Umar, agar..." Munkar*. Bayhaqiy "œAzabul-qabr" (116-117), Abu Dovud, "œAl-ba’s".
10. Abu Hurayra.
"œPayg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œKimiki o‘limga ketsa, uning ovozini barcha hayvonlar eshitadi..." Hasan*. Ibn Hibbon (781) va Tabaroniy "œAl-avsat"da keltirgan.
11. Hadis.
"œAlbatta, Payg‘ambar (s.a.v.) ham panoh tilar edilar..." Sahih*. Buxoriy (832/2) Oyisha onamizdan rivoyat qilgan.
12. Oyisha.
"œMen qabr azobi to‘g‘risida oldin bilmas edim..." Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (1372/3) va Muslim (586).

IV BOB. QIYOMATNING QO‘RQINCHI VA DAHSHATLARI

43. Oyisha (roziyallohu anho) onamiz: "œYo Rasulalloh! Qiyomat kuni kishi yaxshi ko‘rgan odamini eslaydimi?" dedi. Aytdilarki: "œUchta joyda eslay olmaydi: amallari tarozuga qo‘yilganda, chunki tarozim og‘ir keladimi yoki yengilmi, degan xayol bilan band bo‘ladi; sahifalari (nomai a’mol) tarqatilganda, chunki meniki o‘ng tomondan berilarmikan yo chapdanmi, deb turadi va jahannamdan bir bosh chiqib, ularga tez-tez yurib keladi va aytadiki: "œUchta narsaga vakil qilindim: "œAllohga boshqasini qo‘shib duo qilganga, har bir zolim mutakabbirga va har bir hisob kuniga ishonmaydiganga", deydi. Keyin ularning ustiga yopiriladi va jahannamga otib yuboriladi. Jahannamning ustida qildan nozik, qilichdan o‘tkir ko‘prik bor, unda tikanak va zanjirlar bor. Insonlar undan chaqmoqdek yoki yeldek uchib o‘tadilar, ularning orasida najot topgan musulmon ham bo‘ladi, terisi shilinib yorilgani ham bo‘ladi va do‘zaxga yuztuban ag‘darilib tushadiganlari ham bo‘ladi".

44. Abu Hurayra roziyallohu anhu Rasulullohdan rivoyat qiladi: "œIkki nafxa (birinchi nafxa — odamlarni o‘ldirish uchun chalingan sur, ikkinchi nafxa - odamlarni tirilitirish uchun chalingan sur) orasida 40 yil bo‘ladi, keyin Alloh taolo osmondan erkaklar maniyiga o‘xshash suv tushiradi, keyin insonlar o‘t o‘sgandek o‘sib chiqadilar".

45. Abu Hurayra roziyallohu anhu Payg‘ambardan rivoyat qilib aytadilarki: "œAlloh taolo yeru osmonni yaratib bo‘lganidan keyin surni yaratdi va uni Isrofil alayhissalomga berdi va Isrofil alayhissalom o‘shandan beri surni og‘ziga qo‘yib, qachon buyruq bo‘larkan deb, Arshga tikilib turibdi. Dedimki: "œEy Rasulalloh! Sur nima?" Aytdilarki: "œNurdan qilingan karnay". Dedimki: "œU qanday narsadir?" Aytdilarki: "œDoirasi keng, meni payg‘ambar qilib yuborgan Zotga qasam ichib aytamanki, uning doirasining ulkanligi yeru osmonning kengligiga tengdir va unga uch marta nafxa uriladi (chalinadi)".

Ba’zi rivoyatlarda ikki marta chalinadi, deyilgan. Birinchi marta insonlarning hammasini halok qilish uchun, ikkinchi marta qayta tiriltirish uchun. Ka’bning rivoyatida ikkita, Abu Hurayraning rivoyatida uchta deb kelgan: birinchisi qo‘rqitish uchun, ikkinchisi chaqmoq momaqaldiroq uchun, uchinchisi tiriltirish uchun, Alloh taolo Isrofil alayhissalomga birinchi bor chalishni buyuradi va u chalinganda yeru osmondagi  hamma qo‘rqib ketadi. Dalil ushbu oyatki:

"œSur chalinib, Alloh o‘zi xohlagan zotlardan boshqa, osmonlardagi va yerdagi (barcha) kimsalar dahshatga tushib (qo‘rqib) qolgan va barcha U zot (huzuriga) bo‘yin eggan holda kelgan kunni (eslang)!" (Naml, 87). Yerda zilzila bo‘ladi. Emizguvchilar o‘zi emizgan narsasini esdan chiqarib qo‘yadilar, homiladorlar tug‘ib (bola tashlab) qo‘yadilar va  insonlar dovdirashidan mastga o‘xshab ko‘rinadi, lekin ular mast bo‘lmaydi, balki Allohning qattiq azobi ularni shu ahvolga solib qo‘yadi. Yosh bolalarning sochi oqarib ketadi. Shaytonlar qochib ketishadi. Alloh taoloning so‘zi:

"œEy insonlar! Parvardigoringizdan qo‘rqing! Zero, (qiyomat) soati (oldidagi) zilzila ulug‘-dahshatli narsadir. Uni ko‘rar kuningiz emizayotgan (onalar) emizib turgan (bola-sini) unutar va barcha homilador (ayollar) o‘z homilasini tashlab yuborar: odamlarni mast-alast holda ko‘rursiz. Holbuki ular o‘zlari mast emaslar, lekin Allohning azobi qattiqdir" (Haj, 1-2).

Birinchi surdan keyin Alloh xohlagancha vaqt o‘tadi. Keyin ikkinchi marta chalishga buyuradi, ikkinchi marta chalinganda yeru osmon ahli o‘ladi, faqat Alloh xohlaganlargina qoladi. Dalili Allohning ushbu so‘zidir: "œSur chalindiyu va osmonlardagi va yerdagi barcha jonzot o‘ldi, magar Alloh xohlagan zotlargina (tirik) qoldi" ("œZumar", 68).

Bu oyatdagi Alloh xohlagan zotlar, ya’ni o‘lmaganlar  shahidlarning ruhidir. Ba’zilar aytganlarki, ular Jabroil, Mikoil, Isroflil va ajal farishtalaridir, keyin Alloh taolo ajal farishtasiga (o‘zi bilgan holda) savol berarkanki: "œMaxluqlarimdan kim qoldi?" deb. Aytadiki: "œEy Parvardigor! Sen  hech qachon o‘lmaydigan tirik zotsan, Jabroil, Mikoil, Isrofil, yana Arshingni ko‘tarib turuvchi farishtalar va men qoldim", deb javob berganida, Alloh taolo ularning ham jonini olishga buyurar ekan. Kalbiy va Muqotil rivoyatida shunday zikr qilingan.

Muhammad ibn Ka’b bir kishidan va u kishi Abu Hurayradan qilgan rivoyatda bunday deyiladi. Rasululloh (s.a.v.) aytishlaricha: "œAlloh subhonahu va taolo  aytadiki: "œJabroil, Mikoil, Isrofil o‘lsin. Arshni ko‘tarib turguvchi farishtalar o‘lsin!" So‘ngra Alloh azza va jalla aytadiki: "œEy ajal farishtasi, mahluqlarimdan kim qoldi?" deb. Shunda farishta: "œSen o‘lmaguvchisan, doimo tiriksan, ajal farishtasi bo‘lmish zaif quling qoldi", deganida, Alloh aytadiki: "œEy ajal farishtasi, Mening:

"œHar bir jon o‘limni totguvchidir" degan so‘zimni eshitmaganmiding?" (Oli Imron, 185). Sen mening maxluqlarimdan biridirsan, seni ko‘rgan narsalaring uchun yaratdim endi o‘l!" deydi, so‘ng u o‘ladi".


Boshqa bir xabarda rivoyat qilinadiki: "œAlloh taolo unga o‘z jonini sug‘urishni buyuradi, farishta jannat va  do‘zax oralig‘idagi joyga kelib, o‘z jonini o‘zi sug‘uradi va shunday qichqiradiki, agar maxluqot tirik bo‘lganda, uning ovozidan o‘lib qolar edilar. Shu vaqtda farishta aytadiki: "œAgar jonni olish shunchalik qattiq va achchiqligini bilganimda, mo‘minlarning jonini olishda shafqat qilar edim", deydi va o‘ladi. Shu bilan maxluqotdan hech kim qolmaydi. Shundan so‘ng Alloh taolo zaif-noqis dunyoga aytadiki: "œQani podshohlar? Qani shahzodalar? Qani zolimlar? Qani zolimlarning o‘g‘illari? Mening ne’matlarimni yeb, Mendan boshqaga ibodat qilganlar qani?" Keyin aytadiki: "œBugun mulk kimniki endi?" Hech kim javob bermaydi, shunda Alloh taolo o‘zi javob berib aytadiki: "œYolg‘iz Qahhor bo‘lmish (qahr qiluvchi) Allohnikidir!" So‘ng Alloh taolo osmonga yomg‘ir yog‘dirishni buyuradi va osmon qirq kun erkaklarning maniysiga o‘xshash yomg‘ir yog‘diradi, suv hamma narsadan o‘n ikki barobar baland bo‘lgandan so‘ng Alloh taolo o‘sha suv bilan maxluqlarni o‘tni undirib chiqargandek undiradi, ular to‘lishib,  o‘zlarining avvalgi holatlariga qaytadilar. So‘ngra Alloh taolo: "œIsrofil va Arshni ko‘targuvchilar tirilsin!" deydi va Allohning amri bilan tiriladilar. Alloh taolo Isrofilga buyuradi va u surni og‘ziga qo‘yadi, keyin Alloh taolo: "œJabroil va Mikoil tirilsin!" deydi va ular ham  Allohning amri bilan tiriladilar, so‘ngra Alloh taolo ruhlarni chaqiradi va ular keltiriladilar va ularni surnayning ichiga qo‘yadi, keyin Alloh taolo Isrofilga buyuradi va u tiriltirish surini chaladi va ruhllar xuddi arilarga o‘xshab osmonning orasini to‘ldirib chiqadilar, yerdagi jasadlarning dimog‘iga kiradilar va yer ularning ustidan ochiladi.

Payg‘ambarimiz (s.a.v.) "œYer birinchi bo‘lib mening ustimdan ochiladi", deb aytganlar.

46. Boshqa bir xabarda kelishicha, Alloh taolo Jabroil, Mikoil va Isrofilni tiriltirganda Rasulullohning (s.a.v.) qabrlariga tushishadi, ular bilan birga Buroq va  jannatdan keltirilgan rido va izor bo‘ladi. So‘ngra Rasulullohning (s.a.v.) ustilaridan yer ochiladi va payg‘ambarimiz Jabroilga qarab: "œEy Jabroil! Bu kun qanday kun?" deydilar. Shunda Jabroil aytadiki: "œBu qiyomat kuni, bu haqiqat kuni, bu musibat kunidir!" Rasululloh (s.a.v.) so‘raydilarki: "œAlloh taolo ummatimni nima qildi?" deb Jabroil aytadiki: "œXursand bo‘ling, birinchi bo‘lib  sizning ustingizdan yer ochildi!" So‘ngra Alloh taolo Isrofilga buyuradi va Isrofil surni chaladi, shunda hamma qabrdagilar Allohning amriga muntazir bo‘lib kutib turadilar.

Abu Hurayradan aytilgan hadisga qaytsak, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytadilarki: "œUlar qabrlaridan yalang‘och va  yalangoyoq holda chiqadilar va yetmish yil  bir yerda turadilar. Alloh ularga qaramaydi va hukm ham chiqarmaydi, ular ko‘z yoshlari tugaguncha yig‘laydilar. Ko‘z yoshlari tugagach, qon yig‘laydilar va terlab, terlari ularni iyaklarigacha ko‘mib, jilovlab bog‘laydigan holatga kelganlarida ularni mahsharga (yig‘ilish joyiga) chaqiradi. Alloh  taolo:

"œChorlaguvchi notanish bo‘lgan bir bir narsaga chorlaydigan — chaqiradigan Kunda ular ko‘zlari (qo‘rquvdan)  quyiga boqqan hollarida go‘yo yeyilgan chigirtkalar kabi, qabrlaridan chiqib kelurlar. Chorlaguvchi tomoniga shoshganlaricha ketar ekanlar, u kofirlar: "œBu og‘ir kundir!" derlar" (Qamar, 6-8).


Insonlar, jinlar va boshqa maxluqot — hammalari yig‘ilib turganlarida osmondan qattiq o‘kirik eshitiladi, bu ularni qo‘rqitib yuboradi, keyin osmon ochiladi va dunyo osmonning farishtalari yerdagilarga o‘xshab tushadi, keyin saflarini egallab turishadi. Ularga deydilarki: "œRabbimiz hisob qilishni sizlardan buyurib yubordimi?" Aytadilarki: "œYo‘q, Rabbimizning amri endi keladi" Keyin ikkinchi osmonning farishtalari tushadi, dunyo osmoni farishtalari ko‘payishib tushishadi va dunyo ahli atrofida turib oladilar.

Zahhok aytadiki: "œAlloh taolo dunyo osmoniga buyuradi va u ichidagi farishtalari bilan ochiladi, farishtalar tushib yerni va yerdagi narsalarnni o‘rab olishadi, keyin ikkinchi osmon o‘z ichidagilari bilan ochiladi, keyin uchinchisi, keyin to‘rtinchisi, keyin beshinchisi, keyin oltinchisi, keyin yettinchisi ochilib, farishtalari tushib yetti saf bo‘lib, bir-birlariga aralashib turishadi. Yer ahli qaysi tomondan kelmasinlar, o‘sha joyda yetti qator farishtalarni topadilar. Alloh taolo aytadiki:

"œEy jinlar va insonlar jamoasi! Agar sizlar osmonlar va yer chegarasidan o‘tib ketishga qodir bo‘lsangizlar, u holda o‘tib ketaveringlar! Sizlar faqat kuch-qudrat bilangina o‘ta olursizlar! (Lekin u kunda sizlarda hech qanday kuch-qudrat bo‘lmas)" (Rahmon, 33).

"œBulutli osmon yorilib, (barcha) farishtalar (er yuziga) tushirilgan (qiyomat) kunini (eslang)!" (Furqon, 25).

47. Abu Hurayradan, Alloh u kishidan rozi bo‘lsin, rivoyat qilinadi: "œAlloh taolo aytadiki: "œEy insonlar va jinlar jamoasi! Men sizlarga nasihat qildim, mana bu sahifalaringizdagi qilgan amallaringizdir, kimki yaxshilikni topsa, Allohga hamd aytsin, kimki boshqa narsani topsa, o‘zini malomat qilsin". So‘ngra Alloh taolo jahannamga buyuradi va undan uzun, qop-qora bo‘yin ko‘tarilib chiqadi va gapiradi. Alloh taolo aytadiki:

"œEy odam farzandlari! "œShaytonga ibodat qilmangiz, chunki u sizlarga ochiq dushmandir, Mengagina ibodat qilingizlar! Mana shu to‘g‘ri yo‘ldir!" deb buyurmaganmidim? Aniqki (shayton) sizlarning ichingizdan ko‘p avlodni yo‘ldan ozdirdi. Axir aql yurituvchi bo‘lmadingizlarmi? Sizlarga va’da qilingan jahannam mana shudir! Sizlar (hayoti dunyoda) kofir bo‘lib o‘tganlaringiz sababli bu Kunda jahannamga kiringizlar" (Yosin, 60-64).

Shunda hamma ummatlar tiz cho‘kadilar, Alloh taoloning qavlida aytiladiki:

"œU Kunda barcha ummatni (dahshat va iztirob ila) tiz cho‘kkan holda ko‘rursiz. Har bir ummat o‘z nomai a’moliga chaqirilur. (So‘ng ularga deyilur): "œBugun qilib o‘tgan amallaringiz bilan jazolanursizlar" (Josiya, 28).

Shundan so‘ng Alloh taolo maxluqlari orasida hukm chiqaradi, vahshiy va vahshiy bo‘lmagan hayvonlari orasida hukm chiqaradi: shoxli qo‘ydan shoxsiz qo‘yning haqini olib beradi, so‘ngra hayvonlarga, tuproqqa aylaning, deyiladi, ular tuproq bo‘lib ketadilar. Shu payt kofir:

"œKoshki edi tuproqqa aylanib ketsam" (Naba’, 40), deb qolur. Keyin Alloh taolo bandalari orasida hukm chiqaradi.