48. Nofe’ ibn Umardan rivoyat qiladi: "œPayg‘ambarimiz aytdilar: "œQiyomat kuni insonlar onalaridan tug‘ilgandek yalang‘och va yalangoyoq tiriladilar" Oyisha roziyallohu anho aytdiki: "œErkak va ayollar hammi?" "œHa", dedilar. Shunda Oyisha: "œVoy o‘lmasam, hamma bir-biriga qaraydimi", dedi. Shunda Payg‘ambarimiz (s.a.v.) yelkasiga urib: "œEy ibn Abu Kuhofaning qizi, u kunda insonlar o‘zlari bilan ovora bo‘lib, qarolmay qoladilar. Osmonga tikilib, qirq yil yemay-ichmay turadilar, ter kimningdir to‘pig‘igacha, kimningdir boldirigacha, kimningdir qornigacha yetadi, kimningdir turaverganidan ter jilovlab-yuganlab oladi. Keyin farishtalar Arshning atrofini o‘rab turadilar. Alloh taolo nido qilguvchiga buyuradi va u: "œFalonchi qani?" deb nido qiladi. Insonlar o‘sha ovozga boshlarini ko‘taradilar. Chaqirilgan kishi odamlar orasidan chiqib, Allohning oldida turgan bo‘ladi, keyin zulm bilan mollari olingan kishilar birma-bir chaqirilib, zulm qilgan kishining savoblaridan ularga olib beriladi, u kunda pul ham, dinor ham yo‘q. Faqat savobidan olinadi, gunohi zolim kishiga o‘tkaziladi, mazlumlar uning savobidan olaveradilar, savobi qolmagach, gunohlarini unga o‘tkazadilar, unga, endi onangni oldiga bor, deyiladi (bu yerdagi "œonadan" murod do‘zaxdir). Bu Kunda hech kimga zulm qilinmaydi. Alloh taolo tezda hisob qilib, jazo va mukofotni tezda berguvchidir, deyiladi, o‘sha Kunda Allohga yaqin farishta ham, o‘zi yuborgan payg‘ambar ham, shahidlar ham bu hisobning qattiqligini ko‘rib, bu Kunda Allohnning o‘zi saqlamagan odam qutulib najot topa olmasligini bilib qoladi".

49. Maoz ibn Jabal roziyallohu anhu Payg‘ambarimizdan (s.a.v.) rivoyat qiladi: "œQiyomat kunida banda to‘rt narsa haqida so‘ralmagunicha o‘rnidan qo‘zg‘almaydi. Umrini nima bilan o‘tkazgani haqida, jasadini (kuchini) nimaga ishlatgani haqida, ilmiga qanday amal qilgani haqida va nihoyat molni qaerdan topib, qaerga sarflagani haqida".

Ikrima roziyallohu anhu aytadiki: "œQiyomat kuni ota o‘g‘lining bo‘yniga osiladi va: "œEy o‘g‘lim, men dunyoda sening otang edim", deydi. O‘g‘li uni maqtab yaxshi ota edingiz, deb aytgach, otasi: "œEy o‘g‘lim, men sendan zarragina savobga muhtojman, shoyadki, o‘sha bilan ko‘rib turgan narsangdan (jahannamdan) qutulib qolsam", deydi. Shunda o‘g‘li: "œMen ham siz qo‘rqqan narsadan qo‘rqyapman, sizga hech narsa bera olmayman", deydi. Shunda otasi xotiniga yopishib: "œMen dunyoda sening ering edim", deydi. Xotini uni maqtab yaxshi er edingiz, deb aytgach, eri: "œMen sendan bittagina savob hadya qilishingni so‘rayman, shoyadki, men jahannamdan qutulib qolsam", deydi. Xotini aytadiki: "œMen unday qila olmayman, o‘zim ham siz qo‘rqqan narsadan qo‘rqib turibman", deydi. Shunda Alloh taolo aytadiki:

"œQiyomat kunida hech bir ko‘targuvchi (ya’ni gunohkor jon) o‘zga jonning yukini (ya’ni gunohini) ko‘tarmas. Agar og‘ir (gunoh egasi bo‘lgan jon birovni) o‘z yuki-gunohiga (ya’ni gunohining bir qismini ko‘tarishga) chorlasa, (garchi chorlaguvchi) yaqin qarindoshi bo‘lsa-da, u (gunohdan) biron narsa ko‘tarilmas, ya’ni u kunda har kim o‘z amali bilan mashg‘ul bo‘lib, ota bolaga, aka ukaga qarashga imkon topmas" (Fotir, 18).

50. Ibn Mas’ud roziyallohu anhu Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladiki: "œKofir kishi u Kunning uzunligi tufayli o‘zining to‘kilgan terlaridan o‘zi jilovlanadi va "œEy Parvardigor! Do‘zaxga kirgizib bo‘lsa ham, menga rahm qil!" deb yuboradi"

51. Ibn Abbos roziyalohu anhu Payg‘ambardan (s.a.v.) rivoyat qiladi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytganlar: "œHar bir payg‘ambarga qabul bo‘ladigan bir duo berilgan, hamma payg‘ambarlar uni bu dunyoda qilib bo‘lishgan, men esa uni qiyomat kuni ummatimni shafoat qilish uchun olib qo‘yganman. Bilinglarki, men odam farzandlarining eng ulug‘iman, bunga faxrlanmayman. Qiyomat kuni yer birinchi bo‘lib mening ustimdan ochiladi. Bunga faxrlanmayman. Qiyomat kuni hamdu sano bayrog‘i mening qo‘limda bo‘ladi. Odamdan tortib hamma insonlar uning ostida turadilar. Bularga faxrlanmayman". Keyin aytdilarki: "œQiyomat kuni insonlarning g‘am-alami juda qattiqlashib ketadi. Ular Odam alayhissalomga kelib: "œEy insonlar otasi, Rabbing oldida bizni shafoat qil, tezroq hukmimizni chiqarsin", deydilar. Shunda Odam: "œMen unday qilolmayman, chunki xato qilib jannatdan chiqarilganman. Bugun meni o‘zimdan boshqa narsa qiziqtirmaydi, sizlar Nuhga borib ko‘ringlar, u rasullarning birinchisidir", deydi. Insonlar Nuh alayhissalomga kelib yuqoridagi so‘zlarni aytganlarida u kishi: "œMen Rabbimning oldiga bora olmayman, chunki duo qilib yer yuzidagi odamlarni cho‘ktirib yuborganman, bugun meni o‘zimdan boshqa narsa qiziqtir-maydi. Ibrohimga borib ko‘ringlar, Alloh uni o‘ziga do‘st tutgan edi", deydilar. Odamlar Ibrohim alayhissalomga borib, shu so‘zlarni aytishadi. "œMen bunga qodir emasman, chunki Islomda uch marta yolg‘on gapirganman" deydilar.

Rasululloh (s.a.v.) aytadilarki: "œIbrohim uch narsa bilan Islomda tortishgan, birinchisi, ushbu oyatda kelgandek:

"œYulduzlarga qarab turib, men kasalga yo‘liquvchidirman" dedi (Soffat, 88-89). Vaholanki, u paytda sog‘ edi. Ikkinchisi, (Ibrohim):
"œAytdi: "œYo‘q, bu ishni ularning kattasi mana bu (haykal) qildi" (Anbiyo, 63).
Uchinchisi, ayollarini singlim deb aytgan edilar..."

Ibrohim alayhissalom davom etdilarki: "œBugun o‘zim bilan o‘zim ovoraman, sizlar Musoga boringlar, Alloh u bilan farishtasiz bevosita so‘zlashgan edi", deydilar. Odamlar Muso alayhissalomga kelib, yuqoridagi iltimosni qilganlarida, u kishi: "œMen bunga qodir emasman, chunki men bir odamni nohaq o‘ldirib qo‘yganman, bugun o‘zim bilan o‘zim ovoraman. Sizlar Isoga boringlar, chunki u Allohning ruhi va so‘zi bo‘lgan", deydilar. Odamlar Iso alayhissalomga kelganlarida, u kishi: "œMen ham qodir emasman, insonlar Allohni qo‘yib meni va onamni iloh qilib olishgan. Bugun meni o‘zimdan boshqa narsa qiziqtirmaydi", deydilar. Keyin yana aytadilarki: "œAgar birortalaringizda biror narsa bo‘lsa-yu, uni xaltaga solib, ustini o‘rab qo‘ysa, o‘ralgan narsani ochmasdan turib, idishdagi narsani olib bo‘ladimi?" Shunda odamlar: "œYo‘q", deyishadi". Unday bo‘lsa, Muhammad (s.a.v.) bilan payg‘ambarlar yakunlangan. U bugun sizlarga vafo qiladi. Alloh uning avvalgi va keyingi gunohlarini kechirgan", deydilar".

Rasululloh (s.a.v.) aytdilarki, "œO‘sha kuni insonlar me-ning oldimga kelishadi va men aytamanki: "œHa, men shafoat qilgayman. Alloh kimniki xohlasa va kimgaki rozi bo‘lsa". Keyin Alloh taolo o‘zi xohlagancha turib qoladi va hukm chiqarmoqchi bo‘lganida bir nido qiluvchi: "œMuhammad va uning ummati qani?" deb nido qiladi. Bizlar (men va ummatim) birinchi va oxirgilarmiz, (ya’ni, dunyoda oxirgilar va qiyomatda hisob qilinishda birinchimiz), keyin men va ummatim turgaymiz. Boshqa ummatlar bizga yo‘l ochib berishadi va insonlar orasida tahorat izlari badanimizda ot oyog‘idagi halqadek ko‘rinib turgan holatda o‘tamiz, insonlar bizga qarab: "œBu ummat hammasi payg‘ambar bo‘lishiga yaqin qolgan ekan", deydilar. So‘ngra jannat eshigiga borib, ochishlarini so‘raymiz. "œKimsiz?" deb aytiladi, men: "œAllohning payg‘ambari Muhammadman", deganimdan keyin eshik ochiladi, kirib Rabbimga sajda qilaman va shunday hamdu sanolarni aytamanki, ularni hech kim mendan oldin aytmagan, mendan keyin ham hech kim aytmaydi. Keyin menga aytiladiki: "œBoshingni ko‘tar, so‘zla, so‘zingga quloq solingaydir, so‘ra so‘raganing berilgaydir, shafoat qil, qabul qilingaydir!" Boshimni ko‘tarib, har bir qalbida bug‘doy yoki zarra misqolicha iymoni bo‘lgan, ya’ni "œLa ilaha illalloh Muhammadur-rasululloh" kalimasiga ishonchi bo‘lgan kishilarni shafoat qilaman".

Umar ibn Xattob roziyallohu anhu bir kuni masjidga kirsalar, Ka’b-ul Ahbor insonlarga gapirib o‘tirgan ekan, shunda Umar unga: "œEy Ka’b, bizni qo‘rqitgin" debdi. Ka’b: "œAllohga qasamki, Alloh taoloning shunday farishtalari borki, yaratilgandan beri tik turadilar. Va boshqalari sajda qilgan hollarida boshlarini sur chalinguncha ko‘tarmaydilar, hammalari aytishadiki: "œYo Alloh! Sen poksan va maqtovga loyiqsan. Senga haqiqiy ibodat qila olmadik. Senga loyiq bo‘ladigan darajada ibodat qila olmadik!" Jonim qo‘lida bo‘lgan Zotga qasam ichamanki, qiyomat kuni jahannam yaqinlashtiriladi, undan baqiriq va o‘kiriklar eshitiladi, yaqinlashtirilganda shunday bir ovoz chiqaradiki, uni eshitgan har bir payg‘ambar ham, shahid ham tiz cho‘kib qoladi, har bir shahid: "œEy Parvardigoro, Sendan faqat o‘zimni so‘rayman", deydi. Ibrohim alayhissalom Ismoil va Ishoqni unutib: "œEy Rabbim, men do‘sting Ibrohimman!" deydilar... Ey Umar, agar o‘sha kuni senda yetmishta payg‘ambarning savobi bo‘lsa ham, najot topmayman, deb o‘ylaysan". O‘tirganlar hammalari dod deb yig‘laydilar.

Umar roziyallohu anhu buni ko‘rib: "œEy Ka’b, endi bizni suyuntirgin!" dedilar. Aytdiki: "œXursand bo‘linglar, Alloh taoloning uch yuz o‘n uchta shariati bor, qiyomat kuni qaysi banda shulardan birontasini qilib, ixlos kalimasi bilan kelsa, Alloh o‘sha bandani jannatga kirgizadi. Allohga qasamki, agar Allohning rahmatini qay darajada ekanini bilganlaringizda edi, amal qilishni kamaytirib qo‘yar edingiz!"

Ey birodar! Mana shunday kunga yaxshi amallarni qilishlik va yomon amallardan tiyilishlik bilan tayyorlan, qiyomatga yaqin vaqtda turibsan, u kunda umringga pushaymon qilasan, bilib qo‘yginki, agar o‘lsang, qiyomat boshlanadi. Mug‘iyra ibn Sho‘’ba aytganidek: "œSizlar, qiyomat, qiyomat deysizlar, sizlar o‘lishlaringiz bilan qiyomat boshlanadi".

Alqama ibn Qays bir odamning janozasida qatnashadilar va qabrga qo‘yib, dafn qilingach: "œBu bandaga qiyomat boshlandi", dedi. Bu gapni aytishining sababi shuki, inson o‘lsa, qiyomatda bo‘ladigan ishi aniq bo‘ladi, chunki u jannatni, do‘zaxni va farishtalarni ko‘radi, hech qanday amal qilishga qodir bo‘lmaydi, go‘yoki qiyomatga kelib qolgandek bo‘ladi, chunki o‘limi bilan uning amallariga xotima yasalgan bo‘ladi, qiyomat kuni qanday o‘lgan bo‘lsa, o‘shanday tiriladi. Kimniki amali yaxshilik bilan tugagan bo‘lsa, qanday yaxshi!

Abu Bakir al-Vositiy aytadiki: "œDavlat uchta bo‘ladi: hayotdagi davlat, o‘lim paytidagi davlat va qiyomatdagi davlat. Hayotdagi davlat — Allohning toatu ibodatini qilib yashashdir, o‘lim paytidagisi esa "œLa ilaha illalloh" kalimasi bilan joni chiqishidir, haqiqiy davlat esa qiyomat kuni jannat xushxabari berilishidir".
Rivoyat qilinadiki: Yahyo ibn Maoz Ar-Roziyning majlisida qiyomat kuni haqidagi

"œBiz muttaqiyn-taqvoli zotlarni otliq hollarda Rahmon dargohiga to‘playdigan va mujrim — jinoyatchi-kofirlarni jahannamga tushishlari uchun haydaydigan kunni (eslang)!" (Maryam, 85, 86) degan oyat o‘qilganda, u kishi aytdi: "œEy insonlar, xotirjam yuraveringlar, ertaga mahshargohga yig‘ilasizlar, har tomondan to‘da-to‘da bo‘lib kelasizlar. Allohning oldida bitta-bitta turasizlar, amallaringiz haqida harfma-harf so‘roq qilinasizlar. Allohning do‘stlari Rahmonning oldiga ulovga mindirilgan holda olib boriladilar, gunohkor osiy bandalar jahannamga yuboriladilar, jahannamga to‘da-to‘da bo‘lib kiradilar. Bularning biri qachonki yer titrab, vayron bo‘lsa, Parvardigoringiz(ning hukmi) va farishtalar saf-saf bo‘lib kelsa, jahannam dard-hasratlar bilan keltirilsa, o‘shanda sodir bo‘ladi. Birodarlarim miqdori ellik ming yilga teng bo‘lgan kunda sizga voy bo‘lsin, titrab-qaltirash kuni, shoshilish-dovdirash kuni, qiyomat kuni, hasrat-nadomat kuni, u ulug‘ Kundir, insonlar olamlarning Rabbi huzurida turg‘iziladigan kun, zilzila bo‘ladigan kun, qichqiriq keladigan kun, haqiqat kuni, qalbni zirillatadigan kun! Allohga qaytiladigan kun, kishi qilgan amallariga qaraydigan kun, almashish kuni, insonlar amallarini ko‘rish uchun firqa-firqa bo‘lib boradigan kun, birov birovga yordam berolmaydigan kun, yuzlar oqaradigan va ba’zi yuzlar qorayadigan kun, hiyla-nayrang ish bermaydigan kun. Ota farzandini himoya qilolmaydigan, farzand otasiga yordam berolmaydigan kun, yomonliklari hamma yoqqa tarqab ketadigan kun, u kunda zolimlarning qilgan uzrlari foyda bermaydi, ularga yomon joy bordir, har kim o‘zigagina qayg‘uradigan kun, u kunda har bir emizguvchi emizadigan bolasini esdan chiqarib qo‘yadi, har bir homilador homilasini tashlab yuboradi, insonlarni mast bo‘libdi, deb o‘ylaysan, lekin ular mast emas, balki Allohning azobi qattiqdir".

Muqotil ibn Sulaymon aytadiki: "œMaxluqotlar qiyomat kuni yuz yil o‘z terlariga yuganlangan holatda turadilar, keyin yuz yil zulmatga hayron bo‘lib turadilar,  keyin yuz yil Rabbilarning huzurida bir-birlari bilan tortishib-talashib turadilar. Aytiladiki, qiyomat kunining miqdori ellik ming yildir. Allohga ixlos qilgan mo‘min uchun bu muddat xuddi bir soat o‘tgandek o‘tib ketadi".

Ey oqil inson, senga Alloh taolo qiyomat qiyinchiliklarini yengillatishi uchun sen o‘zing bu dunyodagi qiyinchiliklarga sabr qilib, Allohga toat-itoat qilmog‘ing lozim. Alloh o‘zi to‘g‘ri yo‘lga boshlaguvchidir.

___________
IV BOB. QIYOMATNING QO‘RQINCH VA DAHSHATLARI BOBI HADISLARI

1. Oyisha.
«Yo Rasululloh! Qiyomat kuni kishi yaxshi ko‘rgan odamini eslaydimi?...» Zaif*. Ahmad (110/6) va «Zaiful jome’» (1245) ga qarang.
2. Abu Hurayra.
Rasulullohdan (s.a.v.) rivoyat qiladilar: «Ikki nafha (sur)...» Muttafaqun alayhi*. Buxoriy (4935) va Muslim (2955).
3. Abu Hurayra.
«Alloh taolo yeru osmonni yaratib bo‘lganidan keyin...» Zaif*. Ibn Jarir (31/30, 30/24, 110/17) va Bayhaqiy, «Al-ba’s van nushur» (236).
4. Abu Hurayra.
«Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Ey insonlar va jinlar jamoasi...»* Oldingi 3-hadisdan bir juz’.
5. Nofe’ ibn Umar.
«Qiyomat kuni insonlar onalaridan tug‘ilgandek yalang‘och va yalangoyoq tiriladilar...» Ibn Kasir «Al-bidoya van-nihoya»da (267/1).
6. Maoz ibn Jabal.
«Qiyomat kunida banda narsa haqida so‘ralmaguncha...» Sahih*. Bazzor (157/4), Xatib (441/11) va «As-sahihatu» (946) ga qarang.
7. Ibn Mas’ud.
«Kofir kishi u kunning uzunligidan...» Zaif*. Abu Ya’lo va Hibbon (2582) «Al-matolibi-oliya» (270/4) va «Val-majma’a» (336/10) ga qarang.
8. Ibn Abbos.
«Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: «Har bir payg‘ambarga qabul bo‘ladigan bir duo berilgan...» Hasan* Ahmad. (176/4) «As-Sunna» (797/818).

V BOB. DO‘ZAX VA DO‘ZAX AHLINING SIFATLARI

52. Abu Samarqandiy (Alloh rahmat qilsin) aytadi: Abu Hurayradan, Alloh u kishidan rozi bo‘lsin, rivoyat qilishlaricha, Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilarki: "œDo‘zax ming yil qip-qizil rangga kirguncha qizdiriladi, keyin yana ming yil oq rangga kirgunicha qizdiriladi, so‘ng ming yil yondirilib qizdirilib qop-qora qilinadi. O‘sha qoralik qop-qorong‘u tun kabidir".

Yazid ibn Mursaddan rivoyat qilinadi: u kishi ikki ko‘zidan yoshlarini hech to‘xtata olmas edi, ko‘p yig‘lab turaverganlaridan keyin, bu yig‘i ma’nosini so‘radilar. U aytdi: "œAgar bir gunoh qilganimda, Alloh taolo menga hammomda abadiy saqlayman deb, qo‘rqituv va’dasini bersa edi, ko‘z yoshimni to‘xtatmasligim to‘g‘ri bo‘lur edi. Endi qanday yig‘lamaymanki, Alloh taolo uch ming yil qizdirilgan do‘zaxga qamayman, deb turgan bo‘lsa!"

Mujohiddan rivoyat qilinadi: "œDo‘zaxda bir choh - quduq bor, unda tuyaning bo‘ynidek ilonlar, xachirdek chayonlar bor. Do‘zax ahli o‘sha ilonlarni ko‘rib qochishadi. Ularni o‘sha ilonlar lablari bilan yamlab olishadi, so‘ngra soch va tirnoqlari orasidagi nimaiki bo‘lsa, kesib yoki archib tashlashadi. Ular faqat do‘zaxga kirish bilangina bu azobdan qutulishadi".

53. Abdulloh ibn Juz’dan rivoyat qilinishicha, Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œDo‘zaxda tuyaning bo‘ynidek ilonlar bor. Agar birontasi chaqsa, uning harorati qirq yilgacha ketmaydi va yana do‘zaxda xachirlardek chayonlar bor, agar birontani chaqsa, uning harorati qirq yilgacha turadi".

54. Ibn Mas’uddan, Alloh undan rozi bo‘lsin, rivoyat qilinishicha, Payg‘ambarimiz (s.a.v.) aytdilar: "œBu dunyodagi olovlaringiz do‘zax o‘tining yetmish barobaridan biridir. Agar o‘sha olovni dengizga ikki marta tashlasalar, uning suvidan foydalanib bo‘lmaydi.

Mujohid aytadi: "œAlbatta sizlarning olovlaringiz jahannamdan panoh tilaydi".

55. Payg‘ambar (s.a.v.) aytdilar: "œDo‘zaxda beriladigan eng yengil azob ikki oyog‘iga olovdan kovush kiygizib qo‘yishdir, uning issiqligidan miyasi qaynaydi, go‘yoki u suv qaynatiladigan idishdek, qulog‘ida va jag‘ida cho‘g‘ turgandek, lablari o‘tning issiqligidadir. Qornidagi narsalar ikki oyog‘ining tagidan oqib chiqadi. U, menga do‘zaxning eng qattiq azobi bo‘lyapti, deb o‘ylaydi, aksincha, bu azob, do‘zax ahli uchun eng yengil azobdir".

Abdulloh ibn Amr ibn Osdan rivoyat etiladi:
"œDo‘zax ahllari Molikni (do‘zaxning boshlig‘ini) chaqirishadi. Ularga qirq yil  javob berilmaydi, keyin ularga: "œSizlar (mana shu azobda mangu) turguvchisizlar" (Zuxxuf, 77), degan javob beriladi. Keyin Allohga duo qiladilar: "œParvardigoro, bizlarni (jahannamdan hayoti-dunyoga) chiqargin. Bas, agar yana (kufr va tug‘yonga) qaytsak,  u holda,  shak-shubhasiz (o‘z jonimizga) jabr qiluvchilarmiz" (Mo‘minlar, 107).

Dunyo ikki marta aylanganchalik muddat ularga javob berilmaydi, keyin aytiladi:
"œU yerda (jahannamda) xor bo‘linglar va Menga gapirmanglar" (Mo‘minlar, 108).

Faqih aytadi: Allohga qasamki, o‘sha gapdan keyin qavm bir og‘iz ham gapirmaydi. Undan keyin ular qiyinchilik bilan nafas olib, qiyinchilik bilan chiqaradilar. Ularning ovozlari olovning issiqlik ovoziga o‘xshaydi. Birinchisi — nafas olishlik; oxirgisi — nafas chiqarishlikdir.

Qatoda aytadi: "œEy qavm, bu narsadan qutulishlikka chora bormi? Yoki sabr qilasizlarmi? Ey qavm, Allohga toat-ibodat qilmoqlik yengilroqdir. Allohga itoat qi-linglar!"

Aytiladiki, do‘zax ahllari ming yil qo‘rqib turishadi, so‘ngra, agar dunyoda sabr qilganimizda, qutulgan bo‘lar edik, deyishadi. Keyin yana ming yil sabr qilinadi. Ularga azob yengillatilmaydi. Keyin aytadilarki: "œ(Endi esa) dod-voy qilamizmi, sabr etamizmi, biz uchun barobardir — hech qanday najot yo‘qdir" (Ibrohim, 21).

So‘ngra Alloh taolodan chanqoqlik va qattiq azob tufayli ming yil yomg‘ir so‘rashar ekan, issiqlik va chanqoqlikni ozgina ketkazish uchun yana ming yil yalinib-yolvorishar ekan. Alloh taolo Jabroilga aytadi: "œUlar nimani talab qilyaptilar?" Jabroil: "œEy Rabbim, ularni o‘zing biluvchisan. Ular yomg‘ir so‘rashayaptilar", deb aytadi. Keyin ularga qizil bulutlarni tashlaydi. Ular yomg‘ir tushadi, deb o‘ylaydilar. Alloh taolo xachirdek chayonlarni tushiradi. Ulardan birontasi biron kishini chaqsa, uning og‘rig‘i ming yil ketmaydi. Shundan so‘ng yana ming yil Alloh taolodan yomg‘ir bilan rizqlantirishini so‘rashadi. Ularga qora bulutlarni ko‘rsatishadi. Ular bu yomg‘ir buluti, deyishadi. Tuyalarnning bo‘ynidek ilonlar yuboriladi.
Bittasi bir chaqsa, uning alami ming yil ketmaydi.

Bu muammo Alloh kalomidandir:
"œKofir bo‘lgan va (odamlarni) Alloh yo‘lidan to‘sgan kimsalarga buzg‘unchilik qilganliklari sababli azob ustiga azobni ziyoda qilurmiz" (Nahl, 88). Ya’ni, bular kufr keltirganlar va gunoh qilganlardir. Kimki azobidan qutulmoqni va Allohning savoblariga erishmoqni xohlasa, bu dunyo mashaqqatlariga sabr qilmog‘i, Allohning toatida turib, gunohlaridan, dunyo shahvatlaridan saqlanmog‘i kerak bo‘ladi.

56. Xabarda kelganidek: "œAlbatta, jannat kishi yoqtirmaydigan narsalar bilan o‘ralgan: do‘zax esa shahvatli narsalar bilan o‘ralgandir".

57. Abu Hurayradan rivoyat qilinadi: Payg‘ambar alayhissalom aytdilar: "œAlloh taolo Jabroilni chaqirdi, keyin jannatga yuborib: "œJannat ahli uchun nima hozirlaganimni borib ko‘rgin", dedi. Jabroil qaytib kelib: "œSening izzating haqqi, u yerni faqat inson eshitsayoq, kiradi", dedi. So‘ng jannat inson tabiati karih ko‘rgan narsalar bilan o‘raldi. Keyin yana Alloh aytadi: "œJannatga qaytib yana qaragin". So‘ngra u qaytib: "œSening izzating haqqi qo‘rqdimki, unga hech kim kirmaydi, deb". Keyin uni do‘zaxga yubordi: "œDo‘zaxga qaragin va uning ahliga nima tayyorlaganimni ko‘rgin". Jabroil qaytib kelib: "œYo Alloh, agar uni eshitsa, unga hech kim kirmaydi" dedi. So‘ng do‘zax shahvatlar bilan o‘raldi". Alloh aytdi: "œQaytib borgin va qaragin unga". Keyin qaytib keldi: "œSening izzating va ulug‘liging haqqi, yo Alloh, hech kim do‘zaxga kirmay qolmaydi, deb qo‘rqdim", dedi".