Lug’atlar asosan o’zak asosida tuzilgan bo’ladi. Ularda bir o’zakka oid bo’lgan so'zlar bir joyda beriladi. Bunday luga’at bilan ishlashda so'zning tarjimasini bilish uchun avval uning o’zagini aniqlash kerak. Ammo bu narsa ko’p o’qib, o’rganib erishiladi. Agar o’quvchiga bir o’zakka oid bir necha so'zlar ma’lum bo’lsa, ularning o’zagini topish osonroq bo’ladi.

Masalan, دَرْسٌ ،  مَدْرَسَةٌ ،  تَدْرِيسٌ ،  مُدَرِّسٌ    so'zlari "œ درس " o’zagi asosida va كَلِمَةٌ ،  مُتَكَلِّمٌ ،  كَلاَمٌ ،  تَكَلَّمَ so'zlarining o’zagi esa "œ كلم " o’zagi asosida hosil qilingan.
   
Ushbu so'zlarning ma’nosini topishda ularni shu o’zaklar bo’yicha qidirish lozim. Ya’ni, مَحْمُودٌ ،  أَحْمَدُ ،  حَمِيدٌ ،  حَمِدَ so'zlarining ma’nolarini lug’atlarda alifbo tartibida emas, balki "œ ح " harfidan boshlab, "œ حمد " o’zagidan qidirish kerak bo’ladi.     

Arab tilidagi so'zlar tarkibidagi harflar miqdori bir harfdan yetti harfgacha bo’ladi:


Ular uchta katta guruhga bo’linadi:
I. Ism ( أَلإِسْمُ ) turkumiga ot, sifat, son, olmosh, ravish, masdar (harakat nomi) va sifatdosh kabi mustaqil ma’noni bildirgan so'zlar kiradi:

   Ismlarda jins, son, kelishik va holat ( jami to’rtta) kategoriyalari mavjud bo’lib, ular shu kategoriyalarda turlanadi — o’zgaradi.

II. Fe’l  ( أَلْفِعْلُ ) — mustaqil mazmunga ega bo’lib, biron-bir ish-harakatning sodir bo’lishiga yoki holatiga ishora qiladigan so'zlarni ifodalovchi turkum. Fe’llarda ish-harakat o’tgan, hozirgi yoki kelasi zamondan birida sodir bo’ladi:

Fe’l turkumiga fe’lning barcha shakllari kiradi.

III. Yordamchi so'zlar ( أَلْحَرْفُ ) — mustaqil mazmunga ega bo’lmagan, boshqa so'zlar ta’siriga uchramaydigan so’zlarni umumlashtiruvchi turkum. Ular ism yoki fe’lga ta’sir qilib, ularning gapdagi ma’nosini aniqlashtirib keladi. Yordamchi so’zlarda fe’l va ismlarda bor bo’lgan kategoriyalar mavjud emas. Yordamchi so'zlarga aniqlik artikli, old ko’makchi, yuklama, bog’lovchi va undalma kabilar kiradi.     

Odam, jonivor, buyum, ashyo kabi narsalarni bildiradigan so’zlarga ot deyiladi. Otning jinsi o’zgarmas bo’lib, u yo muzakkar yoki muannas jinsda bo’ladi. Otlar ikki xil: turdosh va atoqli bo’ladi.

Turdosh otlar. Bir turdagi shaxs yoki narsaning umumiy nomini bildiradigan otlarga turdosh otlar deyiladi. Masalan,

   
Kishining kasbini anglatgan turdosh otlar esa, ikkala jinsda bo’ladi:


Atoqli otlar. Bir shaxs, jonivor yoki narsaning nomini bildiradigan otlarga atoqli otlar deyiladi. Masalan,

Otning belgisini bildiradigan so'zlarga sifat deyiladi. Belgi deganda, rang, maza-ta’m, hajm, xususiyat kabilar tushuniladi. Ikki xil sifat: tub va yasama sifatlar bor.

Tub sifatlarga:

kabi sifatlar misol bo’ladi.
   
Yasama sifatlarga esa:
   
kabi sifatlar misol bo’ladi.

Sonlar otning sanog’ini yoki tartibini bildiradigan so'zlardir. Ikki xil: sanoq va tartib sonlar bor. 10 gacha bo’lgan sodda sanoq sonlar quyidagilardir:



Ularning muzakkar jinsi ko’rinishining oxiriga "œta marbuta" qo’shib, muannas jinsi hosil qilinadi.
   
Arab tilida "œ0" soni صِفْرٌ so'zi bilan ifodalanadi.

Olmoshlarning bir necha turi bor. Ular:

1.   Kishilik olmoshlari — أَنَا ، أَنْتَ ، أَنْتِ ، أَنْتُمَا ، هُوَ ، نَحْنُ

2.   Birikma olmoshlari — يِ ، ـكَ ، ـكِ ، ـهُ ، ـهَا 

3.   Ko’rsatish olmoshlari — هٰذَا ، هٰذِهِ ، هٰؤُلاَءِ ، ذَالِكَ ، تِلْكَ ، أُولئِٰكَ 

4.   So’roq olmoshlari — مَا ؟  مَنْ ؟  أَيْ ؟  كَيْفَ ؟

Isml aniq yoki noaniq holatda bo’lishi mumkin. So'zlovchiga oldindan noma’lum bo’lgan so'zlar noaniq holatda, avvaldan ma’lum bo’lgan so'zlar aniq holatda ifodalanadi:



1.  ال  artikli bilan kelgan so'zlar: أَلْمَدْرَسَةُ ، أَلْوَلَدُ ،  أَلْكِتَابُ ،  أَلْبِنْتُ

.2  Bu artikl bo'lmagan quyidagi ismlar:

a) atoqli otlar: مِصْرُ ، مَكَّةُ ، طَشْقَنْدُ ، أَحْمَدُ ، فَاتِمَةُ  kabi;

b) ko’rsatish olmoshlari: هٰذَا ،  هٰذِهِ ،  ذَالِكَ ،  تِلْكَ  kabi;

c) kishilik olmoshlari: أَنَا ،  أَنْتَ ،  أَنْتِ ،  هُوَ ،  هِيَ ،  نَحْنُ ،  أَنْتُمْ  kabi;

d) qaratqich — qaralmish shaklidagi (izofa) birikmaning 1- bo’lagi: كِتَابُ الطَالِبِ ،  طَالِبُ الْجَامِعَةِ kabi;

Tanvin bilan tugagan so'zlar noaniq holatda deb hisoblanadi:

Arab tilida so'zlar ikki xil: 1) muannas (qiz) va 2) muzakkar (er) jinsida bo’ladi.

So'zning muannas jinsda ekanligini bildiradigan yozilshidagi tashqi (morfologik) belgilari uchta:

1. So'zning "œta marbuta" bilan tugagan bo’lishi. Bunday so'zlar ko’p uchraydi:


2. So'zning  ـَاءُ   (alif va hamza) bilan tugashi. Bunday so'zlar kam uchraydi:


3. So'zning  َي  (alif maqsura) bilan tugashi. Bunday so'zlar juda kam uchraydi:


Qolgan muannas jinsdagi so'zlar ular anglatgan mazmuniga qarab aniqlanadi:

A) Ayol kishini yoki ularning ismini bildiruvchi so'zlar:


B) Tananing juft a’zolarini bildiruvchi so'zlar:


C) Xalqlar, davlatlar, shaharlarning nomlari:


D) Yaratilishiga ko’ra yakka bo’lgan narsalarning nomlari:

Qolgan so’zlar muzakkar jinsga talluqli so'zlardir. Ba’zi so'zlar esa ikkala jinsga tegishlidir. Ularning ro’yxati lug’at kitoblarining oxirida beriladi.   

Ikkilik son muzakkar yoki muannas jins, birlik sonda bo’lgan ismning oxiridagi tanvinini olib tashlab, o’rniga ـَانِ   (a:ni) qo’shimchasini qo’shib yasaladi. Bunda muannas jinsdagi so'zning ة    ("œta marbuta")si ت  ("œta mamduda")ga almashtiriladi:

           
   
Ikkilik sondagi so'z oldiga ال artikli qo’yilganida ham,  ـَانِ qo’shimchasi o’zgarmaydi:

   
Alif maqsura — ي bilan tugagan ismning ikkiligi hosil qilinganda, u ي ga o’zgaradi:

   
Hamza (ء) yoki alif ( ا ) bilan tugagan so'zlardan ikkilik son hosil qilinganda, ularning hamza yoki aliflari "œ wa:w" ( و ) ga o’zgarib ketadi:


Ikkilik sondagi so'zlar bosh va qaratqich-tushum kelishiklarida turlanadi:

Arab tilida so'zlarning ko’pligini hosil qilish ancha murakkabdir. U bir necha usulda yasaladi.:

1. Siniq ko’plik yasash usuli;  2. To’g’ri ko’plik yasash usuli.

Siniq ko’plik.  Ismdan siniq ko’plik yasashda so'zning o’zagi go’yoki "œsindiriladi" — ya’ni so’z o’zagini tashkil etuvchi undoshlarning unlilari o’zgaradi, ko’plik shakl yasovchi undoshlar kiritiladi. Natijada uning birlik shakli o’zgaradi. Shuning uchun bunday ko’plik yasash usuli "œsiniq ko’plik" deb ataladi. Siniq ko’plikdagi tanvin z(d)amma bilan tugagan ismlar uch kelishikda, d(z)amma  bilan tugagan ismlar  esa ikki kelishikda turlanadi:

             
Qaysi so'zning ko’pligi to’g’ri ko’plikda va qaysinisiki "œsiniq ko’plik"da hosil bo’lishini aniqlaydigan ma’lum bir "œtemir" qoida yo’q. Buni aniqlash uchun bizga lug’at kitoblari va o’zimiz yod olgan so'z boyligimiz qo’l keladi.

To’g’ri ko’plik. Ismdan to’g’ri ko’plik yasashda uning oxiriga ko’plik qo’shimchasi qo’shiladi. Bunda birlik shakli o’zgarmay turadi. Muzakkar jinsidagi to’g’ri ko’plik shaxsni bildiradigan atoqli otlardan, ularning kasblarini bildiradigan so’zlardan, "œة  "œ ("œta marbuta") bilan tugamagan, ikkilik va to’g’ri ko’plik qo’shimchalaridan xoli bo’lgan so'zlardan hosil qilinadi.

Muzakkar jinsdagi, odamni va uning kasb-korini bildiradigan so'zlarning ko’oligi uning oxiriga "œ وُنَ -" va muannas jinsdagi so'zning ko’pligi uning oxiriga "œ  َـاتٌ "  qo’shimchasini qo’shib hosil qilinadi. Bu yerda ham  ة  harfi ت ga aylanadi. Muzakkar jins ko’plikdagi so'zlar ال  artikli olganda qo’shimchasi o’zgarmaydi:

                       
To’g’ri ko’plik, muannas jinsdagi ism  ال artikli olganda tanvini tushib qoladi:

   tikuvchilar     أَلْخَيَّاطَاتُ  ←  خَيَّاطَاتٌ    +        خَيَّاط + َـاتٌ  ←    خَيَّاطَةٌ

To’g’ri  ko’plikdagi ismlar ikkita kelishikda turlanadi:


Odamni bildirmaydigan, muzakkar va muannas jinsdagi aksariyat so'zlarning ko’pligi ham muannas jinsdagi to’g’ri ko’plik shaklida hosil qilinadi:


Ko’pincha odamni anglatgan bir so'zning muzakkar jinsi to’g’ri ko’plikda va muannas jinsi siniq ko’plikda hosil qilinishi mumkin.