Qur’on bilan xulqlangan mo‘min uchun mol-mulk, shuhrat singari dunyo ne’matlari Allohga yaqinlashish va shukr etish uchun bir vosita. Qisqa muddat foydalanadigan uy-joy, mashina, kiyim-kechak kabi ne’matlarga ega bo‘lish mo‘minning hayotidagi asosiy maqsadi emas. Misol uchun dunyoviy hayotda eng ko‘p foydalaniladigan uyni olaylik. Inson o‘rtacha 60-70 yillik umrini shu uyda o‘tkazadi. Hayoti nihoyasiga yetgach, sevib, qadrlagan uyi qolib ketadi. Aniqki, o‘lim inson bilan dunyo ne’matlarini bir-biridan ayiruvchidir. Mo‘min bu haqiqatlarni biladi, shu sababli dunyo va uning ne’matlariga aldanib qolmaydi. U berilgan ne’matlarning haqiqiy sohibi kimligini bilib, so‘zi, harakati, fe’li bilan Yaratganga minnatdorchilik izhor qiladi.

Ba’zilar shukr etish uchun, juda katga va maxsus ne’mat kelishini yoki ulkan muammolari hal bo‘lishini kutadilar. Hayoti, sog‘lig‘i, nafas olayotgan toza havosi, bahramand bo‘layotgan quyosh nuri kabi sanab sanog‘iga yetib bo‘lmaydigan ne’matlarga bepisand karaydilar. Allohni eslash, Uning sifatlarini mushohada qilishdagi nuqsonlar tufayli g‘aflatda bo‘lganlar, bu ne’matlarning qadrini vaqtida bilmasdan, shukrini qilmaydilar. Ularning qadrini qo‘llan boy berganda tushunib qoladilar. Mo‘minlar faqat xursandchilikda yoki mol-mulk, davlat ato etilganda shukr qilmaydilar. Har narsaning haqiqiy egasi Allohekanligini bilgan mo‘min iymon, sog‘liq, go‘zallik, ilm bilan birga, Allohdan yetgan musibat, ko‘ngilsizlik kabi ranjituvchi narsalarga ham qalbdan shukr qiladi. Berilgan ne’matlar uchun kibrlanmay, fe’li va harakatlari bilan minnatdorchilik bildirgan bandalariga Alloh taolo shunday marhamat qilgan:


"... Qasamki, agar bergan ne’matlarimga shukr qilsangizlar, albatta (ularni yanada) ziyoda qilurman. Endi agar kufroni (ne’mat) qilsangizlar, albatta azobim ham juda qattiqdir" («Ibrohim», 7).

"Albatta, molu jonda sinovga uchraysiz" oyatiga ko‘ra barcha ne’matlar bizlar uchun U zotning imtihonidir. Mo‘minlar bu ne’matlar uchun shukr qilish bilan birga, ularni imkon qadar xayrli ishlarga sarflab, yaqinlariga, muhtojlarga nisbatan xasislik qilmaydilar. Ular xasislik qilib mol-dunyo to‘plash jahannam ahliga xosligini bilib bunday illatlardan qat’iy uzoq turadilar.



"Yo‘q. Albatta u (jahannam) kuchli alangadir. Boshning terisini sidirib oluvchidir. Kim (Haq yo‘lidan) orqaga ketsa va (iymondan) yuz o‘girsa va (molni) yiqqan bo‘lsa va yig‘ib berkitgan bo‘lsa, (jahannam) chaqiradi. Albatta, inson betoqat qilib yaratilgandir. Agar unga yomonlik yetsa chidamsiz bo‘ladi. Va agar yaxshilik yetsa, ko‘p man qiluvchi (baxil)dir" («Maorij», 15-21).

Alloh taqvodorlarning sifati haqida


"Ular g‘aybga iymon keltirurlar, namozni to‘kis o‘qirlar va Biz ularga bergan rizqdan nafaqa qilurlar" («Baqara», 3) deb, bandalariga ehtiyojdan ortganini, davlatining ortiqchasini xayr-ehson, nafaqa qilish kerakligini bildirgan. Zero, nafaqa qiluvchilar mol sarflashda saxiylik qiladilar, mol-davlatga hirs qo‘yish dardidan xalos bo‘ladilar, odamlar o‘rtasida insoniy birodarlik, tenglik burchlarini ado etib, Alloh roziligini topish baxtiga erishadilar.

Boylik, dabdaba, go‘zallik jannatga xos ne’matlar bo‘lib, Alloh bandalarining jannatga kirish orzusini orttirish maqsadida yer yuzida bu ne’matlarning ayrimlarini yaratgan. Bu haqda "Baqara" surasida Alloh taolo shunday marhamat qilgan:


"Iymon keltirgan va solih amallar qilganlarga, ular uchun ostidan anhorlar oqib turgan jannatlar borligining bashoratini ber. Qachonki ularning mevasidan bahramand bo‘lsalar, bundan avval ham rizqlangan edik, derlar. Ularga (surati bir-biriga) o‘xshash narsalar berilgandir. Ularga u yerda pokiza juftlar bor va ular u yerda abadiy qolurlar" (25-oyat).

Jannat ne’matlari dunyo ne’matlariga qanchalik o‘xshamasin, haqiqiy va boqiyligi bilan ulardan ustun turadi. Qur’on bilan xulqlangan mo‘min go‘zalikka duch kelganda jannatdagi go‘zallik bundhn afzal va boqiyligini o‘ylaydi. Osmonga qaraganda -
 

"Kengligi osmonu yercha bo‘lgan" («Oli Imron», 133) jannatning buyukligini, go‘zal maskanlarni ko‘rganda -


"Ostidan daryolar oqib turgan joylar"ni («Ankabut», 58), ko‘zni qamashtiruvchi ziynatlar ko‘rganda -


"Tillo bilaguzuklar va injular ila bezatilajaklar" («Fotir», 33) oyatini, qimmatbaho chiroyli kiyimlar ko‘rganda -


"Shoyi iplardan yaxshi liboslar kiyarlar" («Kahf», 31) xushxabarini, mazali taom yeganda, shirin suv ichganda -


"...Unda aynimagan suvdan bo‘lgan daryolar ham, ta’mi o‘zgarmchydigan sutdan bo‘lgan daryolar ham, ichguvchilar uchun lazzatli (ya’ni badta’m va aqldan ozdirguvchi bo‘lmagan) maydan bo‘lgan daryolar ham bor"ligini («Muhammad», 15), chiroyli qimmatbaho mebellar ko‘rganda jannat ahli -


""¦Bir-birlariga ro‘baro‘ bo‘lib yonboshlagan hollarida o‘tiradigan to‘qima, ya’ni duru yoqutlar aralashtirib to‘qilgan tilla so‘rilarda" («Voqea», 15-16) o’tirishini mushohada qiladilar.

Qur’on bilan xulqlangan mo‘min o‘zidan badavlatroqkishini ko‘rganda hasad qilmaydi. Hashamatli uyi, so‘nggi marka mashinasi bo‘lmagani uchun o‘ksinmaydi. Chunki mo‘min hayotining asosiy maqsadlaridan biri bu ne’matlarga vaqtinchalik emas, balki abadiy egalik qilishdir. Ular abadiy egalik qilish faqat Alloh roziligini topib, jannatga kirgandagina bo‘lishini biladilar. Alloh taoloning quyidagi xushxabari ularni mudom jannat sog‘inchi bilan yashashga da’vat qiladi:


"œRobbilari ularga o‘z tarafidan bo‘lgan rahmat, rozilik va ichida ularga atalgan doimiy ne’matlar bor jannatlarning bashoratini beradi"(«Tavba», 21).

Qur’on bilan xulqlanishdek buyuk baxtdan benasib kimsalar asl yurt — oxirat yurti ekanligini "unutib", dunyoning vaqtinchalik ne’matlariga hirs qo‘yadilar. Umr atalmish insonga bir marta beriladigan bebaho imkoniyatningasosiy qismini o‘gkinchi, ahamiyatsiz narsalar ortidan quvib o‘tkazib yuboradilar. Xayollarini mudom "Nega men boy emasman?', "Nega menda bu narsalar yo‘q?" singari alamli savollar band etgan. O‘zlarida bo‘lmagan dunyoviy ne’matlarni birovda ko‘rish ularning qalbida hasad uyg'otadi.

Barcha odamlar ham kun davomida turli xil ko‘ngilsizlik, dilni ranjitadigan voqea-hodisaga duch keladilar. Bunday holatdan hech kim muhofazalangan emas. Faqat mo‘minlar ko‘ngilsizlik katta-kichik bo‘lishidan qat’i nazar, Allohga taslim bo‘ladilar. Ular Allohni uzlariga vakil bilib "Alloh bizni yaxshilik va yomonlik bilan imtihon qiladi. Bu unutmaslik shart bo‘lgan muhim haqiqatdir", deb o‘ylaydilar. Alloh bandalari bilan yuz bergan har qanday voqea O‘zidan ekanligini quyidagicha bildirgan:


"Sen: "Bizga Alloh yozib qo‘ygan narsadan o‘zgasi zinhor yetmaydi. U bizning xojamizdir. Mo‘minlar Allohgagina tavakkal qilsinlar", — deb ayt" («Tavba», 51).

Mo‘minlar yuz bergan har bir voqea Allohning izni-irodasi bilan ro‘y berishi, unda hikmat borligini, shuningdek, yoqmagan narsada yaxshilik borligi, yoqtirgan narsada esa yomonlik bo‘lishi mumkinligini ham biladilar. Chunki ular Alloh taoloning quyidagi oyatini mudom yodda tutguvchilardir:


"....Shoyadki, yoqtirmagan narsangiz siz uchun yaxshi bo‘lsa. Va shoyadki, yoqtirgan narsangiz siz uchun yomon bo‘lsa. Alloh biladir, siz bilmassiz" («Baqara», 216).

Oyatda aytilganidek nima yaxshi-yu nima yomon, biz buni bilmaymiz. Faqat mehribon va rahmli Allohni do‘st bilib, unga tavakkal qilib, itoat etib yashasak ulkan yutuqlarga erishamiz.

Barcha insonlar kabi mo‘minlar ham o‘zlari istamagan holda turli muammolarga duch keladilar. Lekin Qur’on bilan xulqlangan mo‘min ularning har biridan o‘ziga hikmat qidiradi. Kelib chiqqan muammo qanday bo‘lishidan qat’i nazar, hech qachon o‘zini yo‘qotib, Allohga isyon qilmaydi. Bunday holga tushgan mo‘min, mudom Allohga iltijo bilan duo qiladi. Chin dildan qilingan duo, albatta, qabul bo‘ladi. Lekin qabul qiluvchi Zot qachon xohlasa. o‘shanda qabul qiladi. Odamlar buni tushunmay, shoshiladi.

Alloh Ibrohim va Ismoil alayhimussalomning


"Zurriyotimizdan ham o‘zishga musulmon ummat qilgin" ("œBaqara",128) deb qilgan duolarini ko‘p asrlarlan so‘ng qabul qilib, Muhammad alayhissalomni Payg‘ambar qilib yubordi. Musulmon olamidagi shunday buyuk zotlarningki duolari ko‘p asrlardan keyin ijobat bo‘lsa-yu, biz gunohkor bandalar arzimagan bandalik burchimiz uchun Allohdan katta mukofotlar kutib yashashimiz — xudbinlik emasmi?

Mo‘min odam muammolari yechimini topgach, qiyinchilik ortidan osonlik kelganini, duosining qabul bo‘lganini, hamda Allohning duolarni eshitguvchi va ijobat qilguvchi ekanligini yana takror o‘ylab, shukr qiladi. Bularni bilgan mo‘min kun davomida qanday ko‘ngilsizlikka uchramasin, aslo noumid bo‘lmaydi. Alloh buni hikmat va xayr asosida qilganini biladi. Misol uchun, ishga kechikayotganingizda aksiga olib chiqishingiz lozim bo‘lgan transport to‘xtamay o‘tib ketdi. Ba’zilar bundan g‘azablanib, birrov so‘kinib ham olishadi. Qur’on bilan xulqlangan mo‘min esa darrov yuqoridagi oyatlarni eslab "bunda ham bir hikmat bor" deb qo‘yadi. Navbatdagi transportga o‘tirganida, yo‘lning o‘rtasida o‘zi ulgura olmagan o‘sha ulovning buzilib qolganini ko‘rib, yana bir bor Allohning behikmat ish qilmasligiga amin bo‘ladi.

Dunyoviy hayotda musibatga uchramagan insonning o‘zi bo‘lmasa kerak. Alloh bandalarini yaxshilik bilan imtihon qilgani kabi, yaqin odamidan ayirish, rizqini qisish, xastalik singari musibatlar bilan ham sinaydi. Sinovdan yaxshi o‘tgan bandalariga Alloh taolo shunday xushxabar bergan:


"Albatta, Biz sizlarni bir oz qo‘rqinch va ochlik bilan, mol-mulkka, jonga, mevalarga nuqson yetkazish bilan sinaymiz. Va sabrlilarga bashorat ber. Ular musibat yetganda: "Albatta, biz Allohnikimiz va, albatta, biz Unga qaytguvchimiz", deyishadi. Ana o‘shalarga yaratgan Robbilaridan salovotlar va rahmat bor. Ana o‘shalar hidoyat topganlardir" («Baqara», 155-157).

Alloh insonlarni har xil yo‘llar bilan imtihon qilar ekan, sabr qilganlarga salovot, rahmat va ular haq yo‘lda ekanligi mujdasini bergan. Allohning oyatida zikr qilingan sabr, vaqt o‘tib ilojsizliqdan ko‘nikkan sabr emas, balki musibat yetgan vaqtdanoq sabr ila Allohga itoat etishdir.

Inson kun davomida turli yo‘qotishlarga duch kelishi mumkin. Misol uchun ro‘zg‘orni tebratib turishga sabab bo‘lgan sevimli ishidan ayrildi, deylik. Johil inson bunday paytda oilasi uchun muhim bo‘lgan rizq manbaini yo‘qotdim deb qattiq qayg‘uradi. Ba’zan bu yo‘qotish hayotining ostin-ustun bo‘lib ketishiga sabab bo‘ladi. Johillardan farqli o‘laroq, mo‘min rizq beruvchi, uning sabablarini yaratuvchi Alloh ekanligini biladi. Ular uchun rizq kelish sababi bo‘lgan ish Allohning ne’matlariga yetish vositasi xolos. Shu sababli ishini yo‘qotgan mo‘min sabr bilan Allohdan yaxshi oqibatlar kutib duo qiladi. Ular rizq beruvchi va istaganida uni olib qo‘yuvchi Alloh ekanini unutmaydilar. Qur’onni o‘ziga rahbar qilgan mo‘min ish joyini yo‘qotish, moddiy zararga uchrash, ruhiy iztirob chekish singari ko‘ngilsizlikka duch kelsa, o‘z harakatlarini tahlil qila boshlaydi. Allohga xush kelmagan biron nojo‘ya harakat qilgan-qilmaganligini o‘ylab, o‘z-o‘ziga quyidagi savollarni beradi:

1.Qo‘ldan ketgan davlat uchun lozim darajada shukr etmadimmi?
2.Alloh bergan ne’matlar uchun noshukrlik yoki xasislik qildimmi?
3.Alloh, uning ibodati va oxiratni unutib davlatga hirs qo‘ydimmi?
4.Davlatim sabab kibrlanib, o‘zimni katta tutib Allohning yo‘li va Qur’ondan uzoqdashdimmi?
5.Alloh roziligi uchun emas, balki odamlarga yoqish, ularning hurmatini qozonish yoki nafsim orzusiga ko‘ra pul sarfladimmi?

Mo‘min o‘z-o‘ziga bergan yuqoridagi savollarga vijdonan, samimiyat va adolat bilan javob berishga harakat qiladi. Javob natijasi xato va gunohlarini yuvishga, Allohga xush kelmagan harakatlarini isloh qilishga sabab bo‘ladi. Bilib-bilmay gunohlar qilish hamda yomon deb bilgan barcha narsadan Allohdan najot so‘rab duo qiladi. Alloh Qur’onda iymon keltirgan bandalarining shunday duo qilganliklarini quyidagi tarzda bildirgan:


"Ey Robbimiz, agar unutsak yoki xato qilsak, (iqobga) tutmagin. Ey Robbimiz, bizdan oldingilarga yuklaganga o‘xshash og‘irlikni bizga yuklamagin. Ey Robbimiz, bizga toqatimiz yetmaydigan narsani yuklamagin. Bizlarni afv et, mag‘firat qil va rahim et. Sen xojamizsan" («Baqara», 286).

Ba’zan hayotda shunday voqealarning guvohi bo‘lamiz: Allohga kufr keltirib, musulmonlarga zarar yetkazayotganlarning oshig‘i olchi, nima xohlasalar shunga erishib yuribdilar. Mo‘min — musulmonlar esa aksincha: ko‘ngilsizlik ustiga ko‘ngilsizlik, musibat ustiga musibat keladi. Faqat Qur’on bilan xulqlangan mo‘minlargina bunda ham Allohning hikmati borligini, bu qiyinchilik insonning ma’naviy kamol topishiga sabab bo‘lishini biladi.


"...O’tgan narsaga va yetgan musibatga xafa bo‘lmasligingiz uchun sizga g‘am ustiga g‘am berdi. Alloh qilayotgan amallaringizdan xabardor Zotdir" («Oli Imron», 153).


"Biror musibatni paydo qilmasimizdan oldin u Kitobda bitilgan bo‘lur, aks holda yer yuzida va o‘z shaxslaringizda sizga biror musibat yetmas. Albatta, bu ish Alloh uchun osondir. Toki, ketgan narsaga qayg‘urib, kelgan narsadan xursand bo‘lmasligingiz uchun. Alloh barcha dimog‘dor va maqtanchoqlarni suymaydi" («Hadid», 22-23).