Biroq boyagi odamning gapini Nabiyyi akram (s.a.v.) ham eshitdilar, shu sababli Ammorning: «Men bu baytda seni nazarda tutmaganman», deyishiga hojat qolmadi.
— Bu odamlar Ammor bilan nimani tortishadilar? Ammor menga ko‘z qarog‘im kabi yaqindir, — dedilar.
Ehtimol Rasululloh (s.a.v.): «Ammorni ko‘zimning qoracho‘g‘ini asragandek asrayman, unga urilgan tayoq menga urilgandekdir...» demoqchi bo‘lgandirlar. Payg‘ambarlar imomi sayyidimizning bu iltifotlari uchun Ammor hatto burniga tayoq tushishiga ham sevinchla rozi bo‘lardi.
Imoni mustahkam ekani xossatan Qur’on oyatlarida bayon qilingan Ammor haqida Nabiylar sarvari yana: «Ammor bopshdan tirnog‘igacha imon bilan to‘ladir, imon uning iliklarigacha kirgandir», deya marhamat qilganlar. Sayyidimizning bu kungi iltifotlarini eshitgan
Ammorga endi qo‘rquv va tashvish hech narsa bo‘lmay qoldi!
Ammor boy emasdi. Ollohning va rasulining rizoliklariga erishish yo‘lida biron sarfxarajat (ehsonin’om) qila olmagan. Ammo imkoni bo‘lganida ko‘p narsasini emas, hamma narsasini hech o‘ylamasdan beradigan darajadagi bir sevgi bilan payg‘ambarimizga bog‘langan edi. Abadiy saodatga u zotning irshodi ila erishgan, axir. U zot o‘l degan joyda o‘lish u uchun bir sharaf va obro‘ masalasi zdi.
Ammo bu iltifotdan Ammorning boshi g‘urur ila ko‘tarilmadi, shukr tuyg‘usi bilan, minnat hissi bilan egildi. Ko‘nglining eng teranliklaridan kelgan, hech qanday yomon his kirlatmagan sof va tiniq so‘zlar malakut olamiga yuksaldi: «Ollohim, senga hamd aytaman va shukr qilaman...»
Shivirlab aytilgan bu birgina jumlaga ayni tiniqlikda bo‘lgan bir necha tomchi ko‘zyoshi hamroh bo‘ldi. Lekin buni biron kishi sezmadi. Chunki bu issiqda, og‘irog‘ir toshlarni tashirkan, shundoq ham peshonalardan rezareza ter to‘kilayotgan edi.
Bu terlar ham, bu ko‘zyoshlar ham ertaga ayriayri, shu bilan birga, o‘zaro musobaqalashayotgandek qiymat qozonib, Nabiyyi akmal hazratlarining: «Kim Olloh rizosi uchun bir masjid qursa, Olloh ham uning uchun jannatda bir ko‘shk quradi», degan mujdalari ro‘yobga chiqajak. Xullas, masjid qurilishi Olloh rizosi uchun olingan nafaslar, Olloh rizosi uchun tashlangan qadamlar, tashilgan g‘ishtlar, qorilgan loylar hamrohligida davom etardi.
Bir necha kun o‘tdi...
— Buni qarang, yo Rasululloh, meni o‘ldiradi bular, o‘zlari ko‘tara olmaydigan yuklarni menga yuklashyaiti,— deb qoldi Ammor.
Darhaqiqat, hamma bittadan g‘isht tashisa, uning orqasiga ikkita yuklashibdi. Terlab-pishib ketgan, chang va tuproq ter bilan qorishib ajib bir tusga kirgan, bu tus yuk ostida xorigan vujudga ayri bir rang qo‘shar edi. Hazrati payg‘ambarimiz (s.a.v.) kulimsiradilar.
Bu holatni ko‘rgan va kelajakda «Mo‘minlarning onasi» unvonini oladigan Ummu Salama (r.a.) aytadi: «Rasululloh (s.a.v.) sayyidimizni uning sochlariga qo‘ngan changtuproqni qoqayotgan holatda ko‘rdim. Derdilarki: «Sho‘ring qursin, ey Summayyaning o‘g‘li... seni o‘ldiradiganlar bular emas, seni o‘ldiradiganlar yo‘ldan ozgan bir jamoatdir».
Ancha keyin Hidoyat imomi bo‘lmish janobimiz (s.a.v.) atrofdagilarga qarab:
— Ammorni osiy bir jamoat o‘ldiradi, — dedilar.
Ammorning ichida bir uchqun jizillagandek bo‘ldi...
Nimaligi noma’lum, qisqa bir muddat ichida kelib ketadigan bir uchqun. Keyin: «Men ham insonman, haq uzra bo‘lay, haq yo‘lda o‘lay, qanday o‘lsam ham», degan xayoldan lablarida bir kulimsirash sezildi. Zotan, dunyoning oxiri ham o‘lim bilan bitmaydimi, axir?
Bu o‘yfikrlar Ammorning zehnini mashg‘ul qilar ekan, Rasululloh hazratlarining (s.a.v.) qo‘llari uning yelkasini silar edi:
— Ey Sumayyaning o‘g‘li, hammaga bittadan mukofot bo‘lsa, sening mukofoting ikki barobar beriladi. Dunyodan eng so‘nggi nasibang esa, bir ichishlik suvli sut bo‘ladi. Seni yo‘ldan ozgan jamoat o‘ldiradi, — dedilar yana.

Bu so‘zlar masjidda ishlayotgan ishchilar orasida yoyildi. Nigohlar Ammorga ayricha bir ma’no ila boqa boshladi. Qachon sodir bo‘lishini yolg‘iz Olloh biladigan xosiyatsiz bir mujodala va bu mujodalada Ammorning joniga qasd qilajak osiy bir jamoatning xayoli keldi ko‘ngillarga. Demak, Ammor tabiiy bir o‘lim bilan o‘lmayajak, dunyodan oxiratga shahidlik unvonini ham olib, oddiy inson yetishishi mumkin bo‘lgan eng ustun martabani qozonib ketajak.
Qanday ajib qismat...
Demak, bu oilaning har bir a’zosi shahid bo‘lajak. Oliy Devonning jazo va hisob-kitobi uchun qurilgan kunda «shahidlar oilasi» sifatida borajaklar huzuri Mavloga...
Yillarcha avval dastlab onasi Sumayya, keyin otasi Yosir mushriklarning qo‘lida ingrabingrab jon bergan edilar. Islom bayrog‘i ko‘tarila boshlagan yillarning ilk ikki shahidi bo‘lishdek barhayot bir nom qozongan edilar. Yolg‘iz qolgan Ammorning imoniga Olloh va rasuli birgalikda guvohlik bergan. Koinot chevrasida bundan ham ortiq guvohlik topib bo‘ladimi? Ammorning o‘zi ham bir paytlar kufr yo‘liga qaytmagani uchun iskanjaga tobe’ tutilgan. Hayotining oxirgi damlarida esa*haqning va adolatning tarafini tutgani uchun joniga qasd qilinajak.
Dunyoning hech bir narsasiga sohib bo‘lmagan, biroq dunyo evaziga ham topib bo‘lmaydigan bir sharafni kichik qalbidagi imon bilan, hurmat bilan, muhabbat bilan topgan Ammor!.. Asrlar berisidan sizga sevgilarimiz, hurmatlarimiz va salomlarimiz!..
Madinada Qur’ondan ilk nozil bo‘lgan sura Baqara surasi bo‘ldi. Vaqtivaqti bilan, turli hodisalarga aloqador o‘laroq oyatlar tushar, Rasululloh (s.a.v.) Makkada bo‘lganidek, bu oyatlarni qaysi suraga va qaysi oyatdan oldin va keyin yozishlarini ashoblariga bildirar edilar. Bu ham payg‘ambarimizning qalblariga kelgan ilhom natijasida bo‘layotgani shubhasiz bir haqiqat edi.
Madinadagi yahudiylarga ajdodlariga berilgan ne’matlarni eslatib kelgan oyatlar Baqara surasidan joy oldi: «Ey Bani Isroil, sizlarga in’om qilgan ne’matimni eslanglar va Menga bergan va’daahdga vafo qilinglar. Shunda men ham ahdga vafo qilaman. Va mendangina qo‘rqinglar. Sizlardagi narsani (Tavrotni) tasdiq etgan holda nozil qilgan narsamga (Qur’onga) imon keltiringlar. Uni birinchi inkor qiluvchilardan bo‘lmanglar. Va oyatlarimni qiymati oz narsalarga alishtirmanglar va mendangina ehtiyot bo‘linglar. Haqni botilga aralashtirmanglar va bilgan holingizda haqni berkitmanglar. Namozni to‘kis ado qiling, zakotni bering va ruku’ qilguvchilar bilan birga ruku’ qiling. Odamlarni yaxshilikka chorlab, o‘zlaringizni unutasizlarmi? Holbuki, o‘zlaringiz kitob (Tavrot) tilovat qilasizlar. Aqllaringizni yurgizmaysizlarmi? Sabr va salot (namoz o‘qish) bilan madad so‘ranglar. Albatta, u (namoz o‘qish) og‘ir ishdir. Magar o‘zlarining Parvardigorlariga ro‘baro‘ bo‘lishlarini va shubhasiz unga qaytajaklarini biladigan shikastanafs zotlarga (og‘ir emasdir). Ey Bani Isroil, sizlarga in’om qilgan ne’matimni va sizlarni butun olamdan afzal qilgan paytimni eslanglar. Birov birov tomonidan hech narsa o‘tay olmaydigan, hech kimdan oqlov qabul qilinmaydigan va (gunohlari uchun) evaz ham olinmaydigan — yordam berilmaydigan Kundan qo‘rqinglar» (Baqara, 40 — 48).

Yahudiylarga Baqara surasida ilk xitob ana shunday boshlandi. Odob hududidan tajovuz etmasliklari ana shunday tavsiya etildi. Ular Rasulullohni (s.a.v.) tanishlari va imon keltirishlarining o‘zgacha bir qiymati bor edi. Chunki kelishi kutilayotgan payg‘ambarni butun vasflari bilan tanishlarini va darhol unga imon keltirajaklarini ilgariroq ko‘p marotaba takrorlab yurardilar. Boz ustiga, ularning bu oxirgi payg‘ambarga imon keltirishlari haqida to Hazrati Muso (a.s.) zamonlarida bobolaridan olingan bir ahd bor edi. Bu ahdga vafo qilsalar, ikki misl ajr va mukofotni berishi xususida Ollohning va’dasi bor edi. Chunki ular, avvalo, Hazrati Musoga ishongan va Olloh yuborgan ahkom bilan amal etgan bo‘lsalar, keyinchalik Hazrati Muhammadga (s.a.v.) ishonib, tablig‘ etayotganlari dinni qabul qilgan bo‘lardilar. Har ikkala payg‘ambarni yuborgan ham Olloh taolo ekani va har ikki payg‘ambar ham bir Ollohga ibodat qilishga chaqirgani uchun, agar ergashgan taqdirlarida, mukofotni ikki hissa olishlari tabiiy edi. Bordiyu Rasulullohni (s.a.v.) birinchi bo‘lib ular inkor etsalar, unda juda yomon bo‘ladi. Chunki ba’zan insonlar: «Kutilayotgan payg‘ambarni yahudiylar bilardilar. Bu kelgan o‘sha payg‘ambar bo‘lsa, yahudiylar undan chekinisharmidi?» tarzida o‘ylashi mumkin edi.
Hayhot, yahudiylardan faqat Abdulloh ibn Salom va uning oila a’zolarigina imon keltirdi, boshqalari hech jur’at qila olmadi. Boz ustiga, hozirdanoq fitnafasodni boshlab: «Sizlarni zo‘r bir sehr qildik. Hech o‘g‘il ko‘rmaysizlar endi va shu tariqa qisqa vaqt ichida naslingiz yer yuzidan yo‘qolib ketadi», deb mo‘minlarga ruhiy ta’sir etishga urina boshlashdi.
Chindan ham orsiz, fitna va fasod ahli bo‘lmish yahudiylarning qo‘lidan bunday bir ish kelmasligi aniq, ammo kuchlari yetganida, bunday pastkashlikka ham hech taraddud etmasdan borgan bo‘lardilar.
Bu tashviqot mo‘minlardan bir qismining ko‘ngliga ta’sir ko‘rgazgandek ham bo‘ldi. Ular shunday hol bo‘lishi mumkinligiga to‘la ishonmasalar ham, ayni chokda, qat’iy shaklda rad ham qilmayotgan edilar. Lekin hazrati Abu Bakr va Umar (r.a.) kabilar bunday tashviqotlarga aslo parvo qilmaganlari shubhasizdir.

* * *
Rasululloh (s.a.v.) o‘zlarini ko‘rish uchun kelgan Ummu Sulaymga izn berdilar. Butun sarmoyasi samimiyat bo‘lgan bu ayol ichkari kirdi. Bir bolaning qo‘lidan tutib olgan. Bolaning ko‘zlarida zukkolik balqib turardi.
197
—   Marhamat, ey Ummu Sulaym, xush kelding, — deya qarshiladilar Sarvari olam.
—   Xushvaqt bo‘ling, ey Ollohning rasuli,—dedi.— So‘ngra so‘zini shunday davom ettirdi: — Yo Nabiyalloh, Madinaliklar sizga hadyalar berdilar, bir narsalar ikrom etdilar. Mening esa, beradigan hadyam, ikrom qilishga arzigulik biron narsam yo‘q. Shu kichik Anas mening o‘g‘limdir. Zukko bir bola. Buni bir hadya o‘laroq qabul eting, sizga xizmat qilsin.
Bu samimiy ifodalar payg‘ambarimizni to‘lqinlantirib yubordi. Mamnuniyat ila qabul etdilar. O’n yoshlardagi Anas bundan buyon Rasulullohning (s.a.v.) xizmatlarida, u Zoti Sharifning tarbiyalarida yetishadigan bo‘ldi.
Ummu Sulaym u yerdan Nabiyyi akmalning (s.a.v.) duolarini olib ayrildi. Aslida, berilgan hadyalar navbatga qo‘yilsa Ummu Sulaymning hadyasi hech qachon ikkinchi o‘ringa tushmagan bo‘lar edi.

*   * *
Bir kuni Rasululloh (s.a.v.) sahobalari bilan suhbat qurib o‘tirgan edilar, kuchli zabardast odam ichkari kirdi. Ozgina xurmo olib kelibdi.
— Sizni pok inson deb eshitdim. Yaxshi insonga shu xurmolarni hadya etgim keldi, qabul qilasizmi? — dedi
Payg‘ambarimiz unga:
— Hadyani qabul etamiz, — deya javob berdilar. Sahobalariga tutib, so‘ngra o‘zlari ham yeya boshladilar. Payg‘ambarimiz bu odamni ilgari bir marta Qubo qishlog‘ida ko‘rgan edilar. O’shanda u sadaqa deya bir miqdor xurmo keltirgan edi.
Bir oz suhbatlashib o‘tirdida, ketarkan, negadir: «Bunisi ikkinchisi», deb qo‘ydi.
Bu odam necha yillardan beri oxirgi payg‘ambarni kutayotgan Salmon edi...

*   * *
Abu Zarr Islom dinini qabul etganini Makkada ilk bor ochiqchasiga ifoda etgach, ustmaust ikki kun badanlari ko‘karibqabarib ketgunicha kaltaklangan, so‘ngra Rasulullohning (s.a.v.) ko‘rsatmalari bilan G’ifor qabilasiga qaytib, Makkaga boshqa kelmagan edi. Sultoni anbiyo hazratlarining (s.a.v.) Madinaga hijrat qilganlarini eshitib, endi o‘zining ham yo‘lida biron to‘siq qolmaganini his etdi va tayyorgarligini ko‘rib, yo‘lga chiqdi. Payg‘ambarimizning huzurlariga keldi. Endi Rasulullohning (s.a.v.) amrlari ostida harakat qilishdan boshqa o‘yfikri yo‘q edi. Dunyodan matlabi yolg‘iz shu bo‘lib qoldi.
Eski nomi «Yasrib» bo‘lgan Madina shahrining obhavosi makkalik muhojirlar uchun noqulay edi. Aslida, Madinaning mahalliy aholisi ham shaharlarining obhavosidan mamnun emas edilar. Muhojir mo‘minlar garchi makkaliklarning zulmidan xalos bo‘lgan bo‘lsalarda, yuraklari hali ham Makka sevgisi ila to‘la edi. Tug‘ilib o‘sgan, sevinchliqayg‘uli ko‘pgina xotiralariga guvoh yurtni unutish osonmi, axir?..
Shu sababli Rasululloh (s.a.v.) orachira qo‘llarini ko‘tarib: «Ollohim, sen bizga Makkani sevdirganingdek, hatto undan ham kattaroq sevgi bilan Madinanida sevdir. Ollohim, o‘lchovlarimizga, tarozilarimizga baraka ber. Madinani bizning sihatimizga muvofiq holga keltir. Bezgakni Juxfa darasiga ko‘chir», deya yolvorar edilar.
Masjid qurilishi asnosida unga devordarmiyon qilib Rasulullohga (s.a.v.) uy ham qurilayotgan edi. Bu hovli qizlari va zavjalariga mo‘ljallandi.
Bu orada As’ad ibn Zurora betob bo‘lib koldi. Yo‘tal tutar, zo‘rg‘a nafas olar edi. Payg‘ambarimiz orachira bu vafoli do‘stni ziyorat etdilar va shifolar tiladilar.
Bir kuni qayg‘uli xabar keldi. As’ad vafot etibdi. Nabiyyi akram (s.a.v.) ko‘p mahzun bo‘ldilar.
As’ad Makkada payg‘ambarimiz bilan ko‘rishgan va Islom dinini qabul etgan ilk olti madinalikdan biri edi. Madinada ilk bor kichik bir masjid insho etgan va, bir rivoyatga ko‘ra, payg‘ambarimizning hijratlaridan avval madinalik mo‘minlarni to‘plab juma namozlarini u qildirgan, madinaliklarning payg‘ambarimiz bilan har galgi uchrashuvlarida u ishtirok etgan, saylangan o‘n ikki vakildan biri edi.
Mus’ab ibn Umayr Madinaga Qur’on va din muallimi o‘laroq kelganida, uni Ollohning va rasulining aziz bir omonati sifatida qabul qilgan, uyidan joy bergan, kechakunduz u bilan birga harakat etib, hijrat boshlanishidan oldinoq Yasrib shahrini mo‘minlar uchun
«Imon va Islom yurti» holiga keltirgan edi. Aqobada payg‘ambarimiz (s.a.v.) bilan qilingan ahdlashuvlarning eng ko‘zga ko‘ringan qiymatli shaxsiyati As’ad edi. Ismi kabi o‘zi xam eng baxtiyor, eng saodatli inson bo‘liga sharafiga haqiqatan loyiq bir zot edi.
Ammo... Rasulullohga (s.a.v.) va u kishining sevgilariga to‘ymasdan, xizmatidan ko‘ngli to‘lmasdan dunyodan ayrilgani bir xaqiqat edi. O’lim to‘shagida ichini to‘ldirgan narsa dunyodan ayriliq iztirobi emas. Ammo Xddoyat imomidan (s.a.v.) ayrilishning otashi qalbiii yokdi. Uzoq yillar but oldida egilaverib bukilgan bellarini Rasululloh (s.a.v.) yordamlarida to‘g‘rilab, hayotining keyingi davrini keragiday foydali o‘tkazgan, orqasidan Rasulullohning (s.a.v.) ko‘zlarini yoshlantiradigan darajada aziz bir xotira qoldirgan, asrlar keyin keladigan mo‘minlar havas qilib, hurmat va ko‘zyoshlari ila qutlayajaklari bir sharaf va saodatning sohibi o‘laroq o‘tgan edi dunyodan...
Nabiyyi akmal hazratlarining (s.a.v.) ko‘zlarining nuri Ruqayya ham Mus’abdan keyin uning uyini sharaflantirgan, haftalar, oylar davomida As’adning uyi bir xonai saodat bo‘lgan va 6u uyning devorlari Ruqayyaning xushbo‘y hidli nafaslari bilan, Habibi Xudo haqida qilingan suhbatlarning nuri bilan bezangan edi.
Ajal o‘qi otilmagan, takdir va tayin etilgan hayot muddati tugamagai bo‘lganida edi, Janobi Rasulullohga (s.a.v.) to‘yibto‘yib xizmat etib qolish uchun kim biladi yana nimalar qilmagan bo‘lar edi.
Masjidi Nabaviyning yoniga qurilayotgan, Rasulullohga (s.a.v.) mo‘ljallangan xonalarning tezroq bitishini jondildan istardi. Bu orzui ro‘yobga chiqmasdan dunyodan ayrilayotganini anglagach, o‘zidan keyin qolayotgan uch qizini zavjalariga oid xonalarda parvarishlashni payg‘ambarimizga vasiyat etdi. Xonalar bitgan bo‘lganida, ehtimol bir xonasida loaqal bir kecha qolishni u zotdan iltimos qilgan bo‘lardi.
Yuragining oxirgi urishida tilidan «Muhammad Ollohning rasulidir» so‘zi chiqdi. Zotan, musulmon bo‘lganidan beri oxirgi so‘zining mutlaqo shu muborak kalima bo‘lishini tilar edi. Oradan o‘n yil o‘tib... ha, olamlarning va xususan o‘zining sayyidi bo‘lmish Rasuli akramga (s.a.v.) o‘n yil so‘ngra qovushish uchun oxirgi nafasini berdi. Dunyo hayotida Ollohning rasuliga Madinani bir imon va tinchlik yurti o‘laroq hozirlagan edi. Ulug‘ Mavloning ham unga oxiratni bir huzur va ikrom yurti o‘laroq hozirlashi va payg‘ambariga qilingan bu qiymatli xizmatni o‘z sha’niga loyiq tarzda mukofotlashi aniq.
Nabiyyi akram (s.a.v.) uni o‘z qo‘llari bilan yuvdilar va kafanladilar. Baqi’ qabristoniga omonat qo‘yish uchun yo‘lga chiqildi. Janozani payg‘ambarlar imomi Rasululloh (s.a.v.) olib borardilar. Go‘yo u borayotgan olamda unga eng mustasno maqomni shaxsan o‘zlari tanlamoqchi bo‘lgandek, kutib olishga kelgan malaklarga va butun malakut olamiga uni tanitmoq, «As’ad sizga Ollohning rasuli tarafidan topshirilayotgan eng aziz omonatlardan biridir», deydigandek bir holatda edilar.
As’adni kabrga Olloh yaratgan eng muborak qo‘llar qo‘ydi. Raxmat malaklari uni haqiqiy bir omonat o‘laroq, loyiq bo‘lgan izzat va ikrom bilan qarshi oldilar.
Baqi’ qabristoniga dafn qilingan ilk musulmon As’ad ibn Zurora bo‘ldi.
As’ad bu joyning ilk va aziz mehmoni bo‘lajak va keyinchalik ajali yetgan qardoshlarini malaklar ila birgalikda kutib olajak edi.

* * *
Ashobi kirom As’adning qabriga tuproq tashlash bilan mashg‘ul bir paytda sal chetroqda o‘tirgan Rasululloh (s.a.v.) yelkalarini ochdilar, orqalaridagi odamga: «Kel, ko‘r», degandek qaradilar. Bir necha odim orqada turgan odam go‘yo bu taklifni kutib yurgandek, shoshapisha yaqinlashib egildi va ikki kuraklari orasida xol va tuk qorishig‘idek ko‘ringan mayin qizg‘ish parchaga diqqat bilan boqdi. Keyin esa, Rasulullohning (s.a.v.) oldilariga o‘tib, qo‘llaridan tutdida:
 Men shahodat beraman, siz Ollohning oxirgi payg‘ambarisiz. Siz keltirgan hamma iarsa rost va hakdir,— dedi.
Bu odam eronlik Salmon edi. Otashparastlikdan kutulish va Olloh rozi bo‘lgan dinni topish uchun yillarcha avval ota uyini tark etgan va bu yo‘lda uzoq vaqt papazlarga va usquflarga xizmat qilgan, keyinchalik sarsonsargardon bo‘lib, oxiri Yasribga keltirilib, bir yahudiyga qul sifatida sotilgan Salmon...
Ko‘p yillar oldin xizmatida bo‘lgani bir papaz (pop) unga: «Endi seni dunyoda omonat qilib topshiradigan biron kimsa yo‘q. Ammo kelishi juda yaqin bo‘lgan bir payg‘ambar borki, soyasi boshing ustida desam ham bo‘ladi...» deya oxirgi payg‘ambar haqida ba’zi ma’lumotlarni bergan va, ayniqsa, sadaqa olmasligini, hadyani qabul etishini va ikki kuragi orasida nubuvvat muhri borligini aytgan edi.
201
Salmon Rasulullohga (s.a.v.) Quboda sadaqa deya xurmo bergan, payg‘ambarimiz qabul etmagan edilar, keyinroq Madinada hadya deb taqdim etganini olib yegan edilar. Endi nubuvvat muhrini ham ko‘rsa...
Payg‘ambarimizning bir do‘stlari vafot etganini eshitgach, shoyad shu bahonada kuraklari orasini ko‘rib qolsam, deya qabristonga keldi, Faxri Olam (s.a.v.) sayyidimizning orqalariga turib oldi. Ayni o‘sha damda payg‘ambarimiz orqalarini ochib: «Kel, ko‘r», deb ishora qildilar. Endi Salmonning hech shubhasi qolmadi: izlaganini topgan, uzoq yillar yelkasida ko‘tarib yurgan og‘ir yukdan bir zumda kutulgandek bo‘lgan edi.
Chuqur bir nafas oldi. Rasuli kibriyoning (s.a.v.) ko‘zlariga tabassum bilan boqdi. Bu nigoh bilan umri bo‘yi chekkan butun iztiroblari, butun jafolari ichidan sizib chiqib ketganini his qildi. Go‘yo kuchli esgan bir shamol ruhining teranliklarigacha kirib va jismini ezar holatdagi iztiroblarini uchirib olib ketgandek bo‘ldi. Bu nigohla jannat bog‘larida sayr qilib yurgandek tuyg‘ular bilan to‘lgan edi ichi.
Usti yopilayotgan qabrga taraddudsiz kira olardi shu onda. Chunki izlaganini topgan edi. Rasulullohga (s.a.v.) to‘yibto‘yib xizmat qilishdan boshqa dunyoda hech bir orzui qolmadi. Bundan keyin yashayajagi qirq besh yil davomida bundan boshqa maqsadi bo‘lmadi ham.

* * *
Bani Najjor vakillari payg‘ambarimizning huzurlariga kelib:
—   Yo Nabiyalloh, o‘zingizga ma’lum, As’ad ibn Zurora bizning qabiladan edi. Endi uning o‘rniga bir vakil tayinlang, — deyishdi.
—   Sizlar mening tog‘alarimsiz. Uning o‘rniga sizlarning vakilingiz menman, — deya javob berdilar Habibi Mavlo sayyidimiz. Bu muomala bilan ham Bani Najjorni sevishlarini, ham As’adning do‘stligiga ko‘ngillarida mustasno bir o‘rin berganlarini ko‘rsatgan bo‘ldilar.

*   * *
As’ad ibn Zuroraning vafoti yahudiylarning yangi bir fitna bilan o‘rtaga otilishlariga sabab bo‘ldi. Darhol og‘izlari ochildi: «Haqiqatan payg‘ambar bo‘lsa edi, shunday yaqin birodari darrov o‘lib qolarmidi?» deya boshladilar.
Qanday ma’nosiz, g‘alati bir so‘z edi bu!
Holbuki, shu yahudiylar Muso va Horunning (a.s.) vafotlarini qabul qiladilar, ularning payg‘ambarliklariga ham ishonadilar. Ularning o‘limlari payg‘ambarliklarini inkor etmaydiyu, Rasulullohning birodarlarining o‘lishi qanday qilib u zotning payg‘ambarliklariga soya tashlaydi?!
Bunday betayin so‘zlari og‘izdanog‘izga o‘tib payg‘ambarimizning (s.a.v.) quloqlariga ham yetib keldi. Payg‘ambarimiz achinib ketdilar. Imon keltirmaslik uchun shu qadar kulgili holatlarga tushadigan qaysarlarning bu harakatlari haqiqatan achinarli edi.
— Abu Umomaning (ya’ni, As’adning) vafoti juda yomon talqin qilindi. Payg‘ambar bo‘lganida do‘sti o‘lmas edi, deyayotgan emishlar. Holbuki, men o‘zimga ham, bir do‘stimga ham kelgan o‘lim farmonini orqaga surolmayman, — deya marhamat qildilar.

*   * *
Masjid inshosi nihoyasiga yetdi. Uchta eshik qo‘yildi, eshiklarning chekkalari tosh bilan o‘raldi. Eshiklardan biri bugungi qibla devoriga to‘g‘ri keladi. Bir eshik «Bobi Rahmat», boshqasi «Bobi Jibriyl» deb nomlandi. Rasulullohning (s.a.v.) xonalariga ochiladigan eshik «Bobi Jibriyl» edi.
Masjidning usti xurmo shoxlari va po‘stloqlari bilan yopildi. Yerga shag‘al toshlar to‘shaldi. Bezak o‘laroq hech narsa qilinmadi. Eni taqriban qirq besh, bo‘yi qirq metr edi.
Mehrob Quddus tomonga BaytulMaqdisga qaratildi. Ammo payg‘ambarimizning ko‘ngillari namozda Ka’bani qibla qilish orzui bilan to‘la edi. Orachira ko‘zlarini samoga tikib: «Ollohim, qalbimdagini o‘zing bilasan», degandek Masjidi Haramga yo‘nalish amrini kutayotganlarini arz etardilar.
Madinaga kelganlariga yetti oy bo‘lganida, payg‘ambarimiz (s.a.v.) uy sohibi Abu Ayyub alAnsoriyga tashakkur bildirib, o‘z xonalariga ko‘chib o‘tdilar.

*   * *
Bir kuni Hazrati Abu Bakr (r.a.) Rasuli akramni ziyorat etdi:
— Yo Rasululloh, qizingiz Fotimani o‘zimga so‘rab keldim, — dedi.
Hazrati Fotima, roziyallohu anho, u kunlarda o‘n sakkiz yoshda edilar. Hazrati Abu Bakr esa ellik birellik ikki yoshda. Bu turmushni orzu etishi Sultoni anbiyoga (s.a.v.) yana ham yaqin bir qarindoshlik aloqasini o‘rnatish istagidan edi. Ilgariroq qizi Oyishani (r.a.) payg‘ambarimizga unashtirgan, shu tariqa Sarvari olamga ham kuyov, ham qaynota bo‘lish orzuida edi.
Rasululloh (s.a.v.) bu taklifni qabul etmadilar. Hazrati Abu Bakr (r.a.) Payg‘ambar alayhissalomning o‘zini juda sevishlarini bilardi. Rad javobini berganlaridan tushundiki, bunda mutlaqo bir hikmat bor.
Bir necha kundan keyin ayni istak bilan Hazrati Umar (r.a.) ham murojaat qildi va ayni rad javobini oldi. Va u ham bunda bir hikmat bo‘lsa kerak, degan tushuncha va ishonch bilan ayrildi.

*   * *
Do‘stlaridan biri bunday taklifni Hazrati Aliga (r.a.) qildi:
— Yo Ali, Hazrati Fotimaning qo‘lini so‘rasang bo‘lmaydimi?..
Hazrati Ali bu taklif egasiga ma’noli qarab:
—   Abu Bakr bilan Umarning rad etilganlaridan xabarim bor, — dedi va qo‘shimcha qildi: — Holbuki, har ikkalalari ham insonlar orasida payg‘ambarimizga eng yaqinidirlar...
—   Nima qipti? Sen Rasulullohning qarindoshlarisan. Uylanadigan yoshga allaqachon yetgansan. Sen ham bir marotaba so‘rab ko‘r. Rad javobini olsang, Abu Bakr va Umar nimani yo‘qotgan bo‘lsalar, sen ham o‘shani yo‘qotasan, xolos...
Bu so‘zdan keyin Hazrati Ali turib Nabiylar sultonining (s.a.v.) huzurlariga bordi. Biroq gapni nimadan boshlashni bilolmay, xiyol muddat jim o‘tirdi. Uning mushkulini Rasulullohning (s.a.v.) o‘zlari oson qilib qo‘yaqoldilar:
— Yo Ali, mendan Fotimani so‘rab keldingmi? —dedilar.
Maqsad hosil bo‘lgan edi. Hazrati Alining (r.a.) ko‘zlaridan: «Mening ham aytmoqchi bo‘lganim, ammo uyalganimdan gapira olmayotgan narsam shu edi», degan ma’noni uqsa bo‘lardi. Minnatdor nigohla boqib, hayajon va mamnuniyat sezilib turgan va odob bilan bezalgan bir ifoda ila:
— Ha, dedi.
Bundan keyin ichidagi bo‘ronlarning yo‘nalishi o‘zgardi. Qanday javob olar ekan? Muborak lablardan chiqajak so‘z to quloqlariga yetib kelguncha sabri yetarmikan?!
Rasulullohning (s.a.v.) yuz ifodalarida rad javobidan asar yo‘q edi. Mamnun emasliklarini ko‘rsatuvchi biron alomat ham sezilmasdi.
Sultoni Anbiyo o‘rinlaridan turib, ichkari kirdilar. Qizlari Fotimaga, jiyanlari Ali uni so‘rayotganini bildirdilar.
Hazrati Fotimaning yuzi gul rangini oldi. Boshlarini egdilar, javob bermadilar.
Bir muddat keyin Hazrati Ali Rasulullohning (s.a.v.) huzurlaridan bunday ne’matni nasib etgani uchun Ollohga hamd aytib chikdi. To‘y keyinroq qilinadigan bo‘ldi.