* * *
Mardligi va jasorati bilan tanilgan Hubayb Madinaning mahalliy aholisidan edi. Rasululloh (s.a.v.) Quraysh karvonini qarshilash uchun yo‘lga chiqqanlarini eshitishi bilan, anchamuncha mol-dunyo qo‘lga kiritarman, deb otiga mindida, qo‘shin ketidan tushdi.
Vabara degan joyga yetib kelganida, qo‘shindagilar uni ko‘rib yuzlariga mamnunlik qalqib chiqdi. Jasur va bahodir bir odamning qo‘shilgani kimni xursand etmaydi! Rasululloh (s.a.v.) janobimiz undan nega kelganini so‘radilar. Hubayb maqsadini ikki og‘iz so‘z bilan aytaqoldi:
— Sizga yordam berish va bir miqdor mol-dunyoga ega bo‘lish uchun. Xo‘p, Olloh va rasuliga imon keltirdingmi?
—   Yo‘q!
— Qayt u holda! Biz bir mushrikka qarshi boshqa mushrikdan yordam olmaymiz.
Bu so‘z Hubaybning qaytib ketishiga kifoya qildi. Madina yo‘lidan ma’lum vaqt yurgach, oniy bir qaror bilan yana qaytdi. Shajara deyilgan joyda musulmonlarga yetib oldi. Biroq Rasululloh (s.a.v.) undan olgan javoblariga qarab, uni yana qaytarib yubordilar. Istar-istamas qaytib ketdiyu, lekin jon bozori deyilmish bunday safardan uningdek bir bahodirni qaytarib yuborishdagi sababni o‘ylab qoldi. «Nima bo‘lsa bo‘lsin, kel, yordam ber», deyish o‘rniga: «Bir mushrikka qarshi boshqa mushrikdan yordam olmaymiz», deyilgani odamni chuqur o‘yga toldirdigan bir narsa edi.
Tavba, bir mushrikni boshqa mushrikka qirdirishning nimasi yomon ekan? Ikki mushrikdan qaysi biri o‘lsa ham, bir dushman kamaygan bo‘lmaydimi, deb o‘ylar edi u. Hamonki shunday ekan, ikki marta ketmaket qaytarilishi «O’lsak ham, qolsak ham bu bizning ishimiz, haq yo‘lda bo‘lganlarning ishi» ma’nosini ifodalar edi. Endi bu dinning haq din ekaniga boshqa dalil izlab o‘tirmadi. Uchinchi bor qaytdi! Otining boshini qo‘shin ketayotgan tarafga burdi. Baybo deyilgan joyda yana ularga yetib oldi.
— Mana, yana keldim, — dedi u.
Yana o‘sha savol so‘raldi.
—   Ha, — dedi Hubayb bu gal. — Men Ollohning birligiga va sizning payg‘ambar ekaningizga imon keltirdim.
—   Unda yur biz bilan, — dedilar Rasuli akram (s.a.v).

* * *
Abu Sufyon karvonni tinch, baloqazosiz olib kelayotgan edi. Lekin musulmonlar Madinadan yo‘lga chiqqanlarini eshitishi bilan tinchligi buzildi. Birdan hujum uyushtirib qolishlari unga uyqu bermas, ko‘zi olazarak edi. Ba’zan oldinga o‘tib ketib, ba’zan o‘ngu so‘lni aylanib, xavfxatardan xabardor bo‘lishga harakat qilardi.
Bir kuni shu tarz karvondan oldinga o‘tib, Badr degan joyga yetib keldi. Majdiy ibn Amrni uchratdi. Ular ilgaridan tanish edilar.
— Muhammadning odamlaridan birontasiga duch kelmadingmi, ey Majdiy? — dedi u.
— Mening ular bilan nima ishim bor, uchratmadim.
— Menga qara, ey Majdiy, ortimdan bir karvon kelyapti. Bu karvonda butun Makka xalqining moli bor. Agar biron narsani bilib turib, bizdan yashirayotgan bo‘lsang, yaxshi ish bo‘lmaydi. Bu karvon Muhammadning do‘stlari qo‘liga o‘tsa, Quraysh bilan sening orangga aba
diy dushmanchilik tushib, joningni qutqarolmaysan. Keyin dengizlarda bir qilni ho‘l qiladigancha suv qolgunga qadar buning hisobini sendan so‘raydilar.
Majdiy sal oldinroqdagi bir quduqni ko‘rsatdi.
— Shu yerga ikki notanish odam kelib, tuyalarini cho‘ktirdida, ma’lum vaqtdan keyin idishlarini suvga to‘ldirib ketdi. Ular bilan gaplashganim yo‘q. Shuning uchun kim ekanlarini bilolmadim, — dedi u.
Abu Sufyon u ko‘rsatgan yerga borib, tuya go‘ngini titib ko‘rdi. Yuzi bujmayib, shumshaygan bir suratda qaytdi. Lablari orasidan shu so‘zlar to‘kildi:
— Qasamki, bular Yasrib yemlarini yegan tuyalardir.
Keyin tez tuyasiga mindida, jadallab yurib ketdi.
Endi to‘xtamoqchi bo‘lib turgan karvonga yetib, yo‘lni o‘zgartirish amrini berdi. Ular Badr vodiyini chap tomonda qoldirib, sohil tomon yo‘naldilar. Qo‘noqlab dam olish safar rejasidan chiqarib tashlandi.
Karvon kechakunduz demay jadallab, Makkaga yetib olishga urinar edi.

* * *
Ro‘za musofirlarni holsizlantirib qo‘yishi shubhasiz edi. Shu sababli Rasululloh (s.a.v.) ularga ro‘zalarini buzishlarini amr etdilar. Lekin bu amr taraddud bilan qarshi olindi. Ajabo, payg‘ambarimiz nima qilar ekanlar? Ashoblariga ro‘zani buzdirgach, o‘zlari ro‘zada davom etadilarmi? Ehtimol, ul zotning nima qilishlarini kutib, shunga yarasha harakat lozimdir?
Buni ko‘rgan payg‘ambarimiz qo‘llaridagi suv idishni hamma ko‘ra oladigan qilib ko‘tardilarda, suv ichdilar va:
— Mana, men ro‘zamni buzdim, sizlar ham buzinglar, — dedilar.
Ul zotning bu harakatlarini ko‘rgandan keyin taraddudlanishga o‘rin qolmadi. Hamma ro‘zasini (keyin qazo qilish niyati bilan) ochdi.
Shu orada xabarchilar yetib kelishdi. Abu Sufyon idora etib kelayotgan karvon Badr mavqeidan sohil tomonga burilib ketibdi. Buni eshitib mo‘minlarning hafsalasi tushib ketdi.
Ammo kelgan xabar faqat shundangina iborat emasdi: Makkadan yo‘lga chiqqan katta bir qo‘shin Badr mavqeiga yetib kelmokda ekan!..
Nabiyyi akram (s.a.v.) ashoblarini bir joyga to‘pladilar. Vaziyatni yana bir bor birgalikda ko‘zdan kechirish lozim edi. Endi karvonni qo‘lga tushirish imkoni yo‘qligini bildirib,dushman bilan to‘qnashib jang qilish lozimmiyo‘qmi haqida so‘radilar. Yuzlar burish
di, ko‘zlar orzu etilmagan bir holatga duch kelinganidan xayolga toldi.
— Biz urush uchun chiqmadik. Maqsadimiz karvonni qo‘lga kiritish ediku, — deganlar bo‘ldi.
Ularning bu holatini keyinchalik Qur’on anglatib: «(O’shanda) ular, go‘yo ko‘rib turgan hollarida o‘limga haydab ketilayotgandek» (Anfol, 6.) bir xolat olganlarini ifoda etdi. Payg‘ambarimiz savollarini yana bir bor takrorladilar. Berilgan javob yana mamnun qiladigan emasdi.
— Bizning ular bilan urushadigan kuchquvvatimiz yo‘q. Biz karvonni o‘lja qilib, qo‘lga kiritish umidida chiqqan edik, — deyishdi.
Rosti, bu javoblar Rasululloh (s.a.v.) hazratlariga yoqmadi. Karvonni qo‘lga kiritishlarini yoxud kelayotgan qo‘shinga qarshi kurashib g‘alaba qozonishlarini Olloh taolo va’da qildi, shu va’daga muvofiq, endi karvon o‘tib ketganiga ko‘ra, qo‘shin bilan jang qilishlari lozim edi. Ijobiy bir javob kutib:
—Sizlar nima deb o‘ylaysizlar, ey insonlar? — deb so‘radilar.
Axiyri, Hazrati Abu Bakr so‘z so‘radi. O’rnidan turib, chiroyli so‘zlar aytdi. Uning orqasidan Hazrati Umar turdi. U ham Rasulullohni mamnun qiladigan so‘zlar aytdi. Nihoyat Mikdod ibn Asvad turdi:
— Ey Ollohning rasuli, Olloh taolo qaerga xohlasa, o‘sha yerga boshlang. Biz hamisha siz bilanmiz. Qasam ichamanki, biz Bani Isroilning Hazrati Musoga: «Sen bor, Parvardigoring bilan birga jang qil. Biz mana shu yerda kutib turamiz», degani kabi demaymiz. Biz deymizki: «Siz, marhamat, Rabbingiz bilan birga jang qiling, biz ham siz bilan birga jang qilgaymiz», deb aytamiz.

Miqdod do‘stlariga bir qarab olib, so‘zida davom etdi:
— Sizni hak din bilan yuborgan Ollohga qasam ichamanki, bizni Barki Gamodgacha oborsangiz ham, chekinmaymiz, jasorat bilan boramiz, siz maqsadingizga yetishguncha jang qilamiz.
Bu so‘zlardan Rasulullohning (s.a.v.) yuzlariga nur, qalblariga huzur yugurdi. Mikdodga xayrli duolar qilib, yana:
— Ey insonlar, fikrlaringni aytinglar, — deb so‘radilar.
311
Shundan keyin Sa’d ibn Muozning:
—   Yo Rasululloh, bizni nazarda tutayotgan ko‘rinasiz, shundaymi? — degan ovozi eshitildi.
—   Ha, sizlarni nazarda tutyapman, ey Muozning o‘g‘li,— dedilar ul zot.
Sa’d o‘rnidan turdi:
— Yo Nabiyalloh, biz sizga imon keltirib, sizni tasdiq etganmiz. Siz keltirgan Islom dinining haq din ekaniga guvohlik berganmiz. Sizga quloq solishga, sizga itoat qilishga so‘z berdik, qasam ichdik. Shu bois, ey Ollohning rasuli, istagan tomoningizga boshlang. Sizni haq payg‘ambar qilib yuborgan Ollohga qasamki, bizga dengizni ko‘rsatsangiz va sho‘ng‘isangiz, ichimizdan hech bir kimsa ortda qolmay siz bilan birga sho‘ng‘iymiz. Bizni dushmanlarimiz bilan uchrashtirsangiz, uni ham chin ko‘ngildan qabul etgaymiz. Biz jangga qarshi sabrli, dushman qarshisida sadoqatli kishilarmiz. Umid qilamanki, Olloh taolo bizdan sizni mamnun qiluvchi harakatlar ko‘rsatajak. Qani, bizni Ollohning barakatlariga tomon boshlang, ey Rasululloh! Sa’d ibn Muozning bu nutqi Rasuli akramning ko‘ngillarini xushnud qilib, mo‘minlarning qalbiga jasorat baxsh etdi.
Hozirga qadar gapirganlar faqat muhojirlar edi. Ansoriylar nomidan yolg‘iz Sa’d so‘zladi. Ular Rasululloh (s.a.v.) janoblarini faqat Madinaning ichida himoya qilishga so‘z berganlar. Hozir esa, Madina tashqarisida edilar. «Bizning ahdimiz Madinaga tegishli edi», desalar, ularga hech kim hech narsa deya olmasdi. Badr Madinadan bir yuz ellik chaqirim uzoqda.
Sa’d ibn Muoziing jasorat va imon to‘la gaplaridan keyin Rasululloh (s.a.v.) janoblari:
— Yuringlar, men sizlarga xushxabar yetkazaman: Olloh taolo menga ikki narsadan birini va’da bergandir. Qasam ichamanki, men dushmanlarning urushib mag‘lub tushadigan joylarini ko‘rayotgandekman, — deb bashorat berdilar.
Endi maqsad bir edi, qo‘shin jangga otlandi. Ular «Badr» deb atalguvchi va o‘sha kunga qadar bozor joy sifatida tanilgan yerga yo‘l olishdi.

*   * *
Quraysh qo‘shini qo‘nibko‘chib olg‘a kelardi. Boylar navbati bilan qo‘shinni to‘ydirish vazifasini zimmalariga olgan edi. Bir kun o‘nta, boshqa kuni to‘qqizta tuya so‘yilardi. Abu Jahl, Utba, Shayba, Umayya, Hakim ibn Hizom, Abbos, Nazr ibn Horis, Nubayh va Munabbih kabilar bu xarajatlarni ko‘tarishayotgan edi.
Yo‘lda Abu Sufyonning elchisi yetib keldi. Karvon sog‘omon Makkaga yo‘nalgani xabarini berib, xojasiga Makkaga qaytaveringlar, dedi.
Bu xabar Abu Jahlga yoqmadi:
— Biz Badrga bormasdan qaytmaymiz. U yerda uch kun yebichamiz, cho‘rilar qo‘shiq aytadilar. Arablar ko‘ngil xushliklarimizni ko‘rishsin. Shundan keyingina qaytsak yarashadi, — dedi.

*    * *
Abu Sufyon karvonni Makkaga olib borgach, hamma narsani bir joyga joyladi. Hech kimga hech narsa bermadi. Badr nihoyasini kutishga qaror qilgan, ertaindin kerak bo‘lib qoladi, der edi. Bu karvondan kelgan foyda Muhammad va uning ashobiga qarshi jangga sarflanishi ma’lum edi.
Abu Sufyonning xabarchisi turib, yo‘lga tushdi.

* * *
Elchi keltirgan xabarni Umayya ibn Xalaf boshliq bir necha kishi buyuk bir mujda sifatida baholashdi.
Karvon sog‘omon Makkaga o‘tib olgan, shuncha mol qutqarib qolingan, boshqacha aytganda, jangga hojat qolmagan edi, rostda, endi bekordanbekorga o‘zni o‘lim kuchog‘iga otishdan nima foyda? Qolaversa, endi Umayya Abu Jahlni osongina ko‘ndiradi. Axir, va’dasi bor ushgag...
Ammo mal’un Abu Jahl hozirgacha nima qilib bo‘lsa ham, uni yetaklab yurgan, sur zulukdek yopishgancha qo‘yib yubormagan, uni nakd o‘limga olib borar edi.
Mashhur Utba ibn Robia bilan ukasi Shayba ham kelgan xabardan sevinishdi.
Umayya ulardan avvalroq otni qamchilagisi kelib, Abu Jahlni qidirib ketdi va:
— Men qaytyapman, ey Abul Hakam, — dedi uni topib.
— Qaerga qaytasan? — dedi u tushungisi kelmay.
— Makkagada, axir, va’dang esingdan chiqdimi?
U kuldi:
—   Sen yosh bolaga o‘xshab qolibsan, ey Umayya. Makkadan chiqqanimizdan beri ruxsat so‘raysan...
—   Ammo sen ham yarim yo‘ldanoq qaytarib yuborishga so‘z bergansan.
—   So‘z berganman, to‘g‘ri. Hali ham so‘zimda turibman. Ammo oldin hech bo‘lmasa Badrga boraylik, birikki kun ayshishrat qilaylik, keyin qaytaverasanda.
— Badrgacha borish shartmi?
Abu Jahl bolasidan arazlagan ota kabi ohangda so‘zlandi:
— Joningko‘zishtashirinko‘rinibketyaptiya, Umayya... Xuddi Muhammad kelib shuncha odam ichidan bitta seni o‘ldiradigandek. Qo‘rqoqlik ham evi bilanda...
Umayya endi taqdirga tan berishdan boshqa chora qolmaganini angladi. O’zi o‘ziga la’natlar o‘qiy boshladi, har nima qilib bo‘lsa ham Makkada qolmagani uchun o‘zini ayblardi.

* * *
Abu Sufyonning elchisi k.elishi bilan yuragiga suv sepilganlardan yana biri Axnas ibn Sharik edi. Mol qutqarilgach, jon yo‘qotishdan nima ma’no bor, dedi u. Axnasning yoniga yana bir necha kishi qo‘shildi. Yashirincha bir qarorga kelishdi: tez orada Makkaga qaytish kerak.
— Lekin, do‘stlar, — dedi Axnas pichirlab, — bu qaytishni qo‘shindan qochish deb o‘ylashmasin tag‘in. Yomon otliqqa chiqib qolmaylik. Shunday qilaylikki, hamma bizning qaytishimizni to‘g‘ri deb topsin. Vadirvudur qilib yurmasin. Aks holda, Abul Hakamning tiliga tushib qolsak bormi, holimizga voy.
Kelishuv uzoqqa cho‘zilmadi. O’zaro bir reja tuzishdida, tarqalishdi.
Quyosh tik bo‘lib, kun qizigach, dam olishga izn berildi. Bir muddat istirohat qiddilar. Asr vaqtida bir oz salqin tushib, yana yo‘lga tushildi. Biroq qo‘shin judayam shoshmas edi. Darvoqe, nimaga ham shoshsin? Karvon allaqachon yetadigan joyiga yetib bo‘lgan. O’zlari esa, Badrga ayshishrat uchun ketishayotir. Hali uch kun yebichishadi, o‘ynabkulishadi. Bu orada kun botib, tuyalarni g‘ayratga keltirish uchun she’rlar o‘qila boshladi. Qo‘shiq aytayotganlar ham bor edi.
Shu vaqt qo‘qqisdan Axnas ibn Sharik tuyasidan yiqilib tushdi. Atrofidagilar yugurib kelishdi. Baqircha qir bo‘lib qoldi. Birpasda yerga cho‘zilib yotgan Axnasning qovurg‘a suyagi singanligi aniqlandi. Ustigaustak, bechorani ilon ham chaqib olibdi. Qiynalib to‘lg‘onayotgan Axnas:
— Men sizlarga yuk bo‘ldim. Agar jang bo‘lib qolsa, menga baribir qarayolmaysizlar. Tashlab ketinglar. Urush chiqmasa ham, ayshishratingizni buzmay. Yaxshisi...
Uning holini ko‘rganlar nariberi zambil tayyorlab, tuyaning ustiga ortib bog‘lashdi. So‘raganlarga esa:
— Bechora tuya ustida mudrab qolibdi, — deb tushuntirishar edi.
Axnasning o‘zi ixrab, javraganijavragan edi:
— Birodarlar, ma’zur ko‘ringlar, tashvish bo‘ldim sizlarga, — deb go‘yo xijolat ham bo‘ldi.
Nihoyat barcha tayyorgarliklar tugab, do‘stlari Axnasni olib, Makka tomon yo‘lga chiqishdi. Hech qancha yurmay Axnas boshini ko‘tardi:
— Endi meni yechishlaring mumkin, — dedi u.
Reja ko‘zlanganidan ham muvaffaqiyatliroq chiqqan edi.

* * *
Quraysh qo‘shini hamon Badr yo‘lida, lekin musulmonlar tomonidan biron tahdid yo‘qligi uchun hech kimning jangga ham, qo‘lini qonga bo‘yashga ham ishtiyoqi yo‘q edi.
Faqat Abu Jahl bunday o‘yda emas. U nima qilib bo‘lsa ham, bir imkon topib, ikki tomonni urushtirib qo‘yishni mo‘ljallardi. Shunday qilibgina ichini yoqibqovurayotgan otashni so‘ndirishi mumkin. Keyin Madina masalasini hal etsa bo‘ladi. Busiz Shom yo‘liga kafolat bor ekanmi? Qolaversa, har doim bunday katta qo‘shin to‘plab bo‘lmaydi. Nima qilsa ekan? Akasi uch oy oldin o‘ldirilgan Amr ibn Xadramiyni gijgijlasinmikan? Urush chiqishi uchun intiqom da’vosidan zo‘rroq nima bor?..
Qo‘shinga qo‘shilib kelgan Muttalib o‘g‘illaridan Juhaym bir kuni titrabqaqshab uyg‘ondi:
—   Nima bo‘ldi, ey Juhaym, xotirjam uxlayolmagan ko‘rinasan? — dedi sheriklari.
—   Yomon tush ko‘rdim, — dedi u hamon o‘ziga kelolmay.
— Rabbing asrasin, nima ko‘raqolding?
Juhaym zo‘rg‘a tilga kirdi:
— Otga mingan bir odamni ko‘rdim. U baland ovozda Utba ibn Robia, Shayba ibn Robia, Umayya ibn Xalaf singari Quraysh ulug‘larini chaqirardi. Keyin qo‘lidagi pichoqni yonidagi tuyaga g‘archcha sanchdida, haydab yubordi. Tuya jon achchig‘ida o‘zini qo‘shin ichiga urdi. Hammadan dahshatlisi — tuyadan tizillab otilayotgan qon edi. Qo‘shinda o‘sha qon bilan bulg‘anmagan hech kim qolmadi... Hali ham titrayotgan Juhaym o‘zini qo‘lga ololmasdi:
— Meni qo‘rquvga solgan mana shu tush... — dedi.
Bu tush uni eshitganlarga ham ta’sir qildi. Zotan, jangga borayotgan qo‘shinda bunday bir tush yaxshi ta’sir qoldirmasdi. Yuraklar bir ezginlikni his etdi, ko‘ngillarga qo‘rquv tushdi.
Ozgina vaqtdan keyin qo‘shinda pichirpichir boshlandi. Hammaning og‘zida Juhaymning tushi. Hamma Makkada Otika ko‘rgan gush bilan bu tushni solishtirar, ular o‘rtasida bir bog‘liqlik topar edi. Ilgaridanoq qaytish fikrida yurganlar bu tushni bahona qilib, darhol qimirlab qolishdi. Bu ahvolda Badrga qadar borish bila turib o‘limga borish demak edi.
— Bekordanbekorga boshga balo orttirib olishdan nima ma’no bor?
— Men bu ishning oxirini xayrli ko‘rmayapman.
Bu tarzdagi gaplarni har tarafdan eshitish mumkin edi.
Ayniqsa, Umayya ibn Xalaf bu voqeani eshitgan zahotiyoq rangi oqarib ketdi. Tuyaga pichoq sanchgan odam shaxsan uning ismini atab chaqirganmish!.. Eshitib, peshonasini muzdek ter bosdi. Sarg‘aygan chehra titroq lablar ila beixtiyor:
— Bu odam bizni to‘g‘ri o‘limga olib ketyapti! — deb yubordi.
Abul Hakam bu tushni eshitgani hamon jahli boshiga tepdi:
— Yana nima deb valdiraydi bular?! — deya baqirdi g‘azablanib. — Mana sizlarga yana bitta payg‘ambar!.. Nimaga birdan payg‘ambarlar ko‘payib ketdi, tushunolmadik. Xotinlargacha hamma o‘zicha hukm chiqaradiya! Hali ko‘rasizlar, ertaga biz ularning boshiga nimalar solishimizni!..
Abu Jahlning bu so‘zlari eshitganlarni hushyor torttirdi. Chunki bu so‘zlari bilan u mutlaqo bir urush chiqarish niyatida ekanini oshkor etib qo‘ygan edi. Pichoqdek keskir tili, o‘kdek botuvchi ko‘zlari bilan Abu
Jahl hech kimni og‘iz ochishga qo‘ymas, ovoz chiqarganni quturgan itdek talar edi. Endi qo‘shinga o‘lim safariga chiqqanlarning jimjitligiga o‘xshash o‘ychanlik cho‘kdi.

* * *
Badrga kelgan Islom lashkari Rasululloh (s.a.v.) buyruqlari bilan to‘xtadi. Qo‘shin bu yerda jabha olishi kerak edi.
— Yo Rasululloh, o‘z istagingiz bilan to‘xtadingizmi yoki Olloh taolodan vahiy keldimi? — deb so‘radi Hubob.
— O’z istagim bilan to‘xtadim, — dedilar ul zot.
— U holda, ey Ollohning rasuli, jang uchun bu yer qulay emas. Izn bersangiz, Badr qudug‘ining yoniga o‘rna shaylik. Atrofdagi boshqa quduqlarni esa, ko‘mib tashlaylik. Shunday qilsak, mushriklarning suv yo‘llarini kesgan bo‘lamiz.
Taklif qabul etildi. Darhol quduq yoniga ko‘childi. Bu tadbir faqat mushriklarni suvsiz qoldirish uchungina emas edi. Payg‘ambarimiz (s.a.v.) Quraysh lashkaridan suv olishga yo ichishga kelganlarga tegmaslikni avvalroq tayinlab qo‘ydilar.
Musulmonlar tepaning shundoqqina orqasiga mushriklar joylashganidan bexabar shu yerga qo‘nishdi. Go‘yo bir-birlari bilan kelishib olgandek, ayni vaqtda bir-birlariga juda yaqin yerga tushishgan edi. Orada faqat bitta tepalik...
Shu vaqt Quraysh lashkaridan suv topish bilan vazifalangan bir necha kishi quduq izlab yurib, kutilmaganda uch yuz kishilik qo‘shinga duch kelib qoldi. Ularni tutib, Rasululloh (s.a.v.) huzurlariga keltirishdi. Bu paytda payg‘ambarimiz namoz o‘qiyotgan edilar.
—   Sizlar kim bo‘lasizlar? — deb so‘rashdi ulardan.
—   Biz Quraysh qo‘shini suvchilarimiz.
—   Yolg‘on to‘qimayapsizlarmi?
—   Yo‘q. Biz qo‘shinga suv topish uchun chiqqanmiz.
—   Sizlar Abu Sufyonning odamlari ekaningizni inkor etyapsizlarmi?
—   Yo‘q. Biz Abu Sufyonga tegishli emasmiz! Yo‘lda kelayotganimizda ular Makkaga yetib olganini eshitdik.
Shunda musulmonlardan biri qizishib:
— Bu odamlarni kaltaklash kerak. Ungacha to‘g‘risini yashiraverishadi, — dedi.
Birpasda g‘avg‘o qo‘pib, ularni o‘rtaga olib ura ketishdi. Ular «Abu Sufyonning odamlari ekaningizni, karvon qaerdaligini aytmaguningizcha do‘pposlanaverasizlar», debhar chekkadan piypalashar edi.
Bu ketishda tamom bo‘lishlarini anglagan mushriklar yagona qutulish yo‘lini izlab qolishdi va:
— Ha, e’tirof etamiz, biz Abu Sufyonning odamlarimiz, — deyishdi axiyri.
— Ha, aqlingiz bor ekanku! — deyishdi tutib keltirganlar. Bu bilan «Urkaltak yaxshi narsada, birpasda aqlni kirgizib qo‘yadi», deganday bo‘lishdi. Yuzlarga tabassum yoyildi. Tayoq fasli bitdi.
— Endi aytinglarchi, Abu Sufyon qaerda?
— Ehtimol, Makkadadir.
— o‘g‘risini aytinglar, bo‘lmasa, yana yeysizlar...
— To‘g‘risini aytyapmiz. Abu Sufyon yetadigan joyiga yetib olgan.
Bu orada payg‘ambarimiz namozlarini bitirdilar va darhol o‘rtaga tushdilar:
— Hoy mo‘minlar, sizlarga nima bo‘ldiki, bular rost so‘zlasa, urib, yolg‘on gapirsa, ishonyapsizlar?!
Keyin boyagi odamlardan Quraysh qo‘shini qaerda ekanini so‘radilar.
— Anavi ko‘rinib turgan tepaning orqasidamiz, — deb javob qilishdi.
—   Qo‘shinda qancha kishi bor?
—   Aniq aytolmaymiz.
—   Kunda nechta tuya so‘yasizlar?
— Bir kuni to‘qqizta, boshqa kuni o‘nta.
Payg‘ambarimiz (s.a.v.) ashobga qaradilar.
— Ularning soni to‘qqiz yuz ellik bilan ming orasida. Bular aldamayapti, — dedilar.
Ushlangan odamlar qo‘yib yuborildi. So‘ng payg‘ambarimiz ashoblari bilan Badr sahrosini aylanib, ko‘zdan kechira boshladilar. Orasira to‘xtab:
— Bu yerda falonchi o‘ladi, 6u yerda falonchi o‘ladi, — deb bashorat qilar edilar.
Rasulullohning (s.a.v.) yonlarida borayotgan Abu Xuzayfa otasi Utba o‘ladigan joyni ko‘rganida ichidan zil ketib, ingrab yubordi.
Shu vaqt Nabiyyi akram (s.a.v.) to‘xtab, bunday duo qildilar:
«Ollohim, Quraysh kibr bilan, g‘urur bilan kelib, qarshimizda turibdi. Senga qarshi kurashmoqchi, rasulingni yolg‘onchiga chiqarmoqchi. Ollohim, va’dangda turib o‘zing qo‘lla, yordamingga muhtojman. O’zing ularni rasvo qil».

* * *
Hayoti davomida ko‘p tajriba orttirgan Sa’d ibn Muoz bu jang «jiddiy bir jon bozori» bo‘lishini bilar edi. Bozorga kelgan har inson kuchi yetganicha eng yaxshisini, eng qiymatlisini olishni istaydi. Mushriklar ham eng ko‘p Rasulullohga (s.a.v.) qasd qilishlari muhaqqaq edi. Sho‘ boisdan ham ko‘proq u zotni asrash, muhofaza etish lozim, deb o‘ylab, Sa’d payg‘ambarimiz oldilariga keldi:
— Ye Rasululloh, ijozat bering, siz uchun bir kapa quraylik. U yerda ulovingiz doim hozir tursin. Keyin biz dushman bilan to‘qnashaylik. Agar Olloh taolo bizga zafar nasib etsa, qanday yaxshi! Bu, zotan, biz juda orzu qilgan narsadir. Agar, Xudo ko‘rsatmasin, jangni qo‘ldan bersak, ulovingizga minasizda, orqada qolgan do‘stlarimizga yetib olasiz. Orqamizda shunday do‘stlarimiz borki, biz sizni ular sevganidan ortiqroq sevolgan emasmiz! Ular bu safarimizda jang bo‘lishini bilishganida, aslo orqada qolmay siz bilan yo‘lga chiqqan bo‘lishar edi. Umid qilaman, Olloh taolo ularni sababchi qilib sizni asraydi va ular ham siz bilan birga harakat qilib, Islom da’vosini yuksaltajaklar.
Rasululloh (s.a.v.) hazratlari Sa’d ibn Muozning bu so‘zlaridan mamnun bo‘lib, bu samimiy tuyg‘ularini tashakkurla, duo ila kutib oldilar. Ashob bilan birga darrov bir chodir qurishga kirishdilar.
Bu orada yomg‘ir yog‘a boshladi. U bir tekis shitirshitir yog‘ar, yoqqan sari badanlardan ham ko‘ra ko‘proq ruhlarni tozalayotgandek bo‘lar edi. Har tomchisi go‘yo badanlarga emas, ruhlarga singib quvvat berar, jasorat baxsh etar edi. Hech kim umrida bunaqa hodisaga duch kelganini eslayolmasdi. Bu yomg‘ir tomchilari xuddi quvvat tomizg‘isiga o‘xshardi. Bir oz avval «Biz karvonni mo‘l yo‘lga tushgan edik, jang uchun chiqmagan edik», deb turganlar ham boshqacha bo‘lib qoldi.
Yomg‘ir tinganida ko‘ngillarda qo‘rquv degan narsadan asar ham qolmadi, hamma qarshisidan chiqqanlarni bemalol maydondan haydab chiqara oladigan odamlarga aylandi. Kelajakda bu rahmat yomg‘iri haqida Qur’onda ham so‘z kelishini hozircha ular bilishmas edi.