64. Al-Hakam ibn Amr Al-G’iforiydan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam erkakni xotin kishining tahoratidan - yoki ichmog‘idan, dedi - ortgan suv bilan tahorat olishdan qaytardilar».
Bu hadis hasan.
Abu Hojibning ismi - Savada ibn Osim. Muhammad ibn Bashshar o‘z hadisida: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam erkakni xotin kishining tahoratidan ortgan suv bilan tahorat olmoqdan qaytardilar» deydi va (bu xususda) shak (shubha)ga bormaydi.

48-BOB
MAVZU: XOTIN KISHINING TAHORATIDAN ORTGAN SUV BILAN TAHORAT OLISHGA RUXSAT BORLIGI

65. Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; u dedi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamning jufti mutahharalaridan bittalari jafnada(tog‘orada) g‘usl qildilar, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘sha idishdan tahorat olmoqchi bo‘lgan edilar, ayollari aytdilar: «Yo Rasululloh! Men junub edim...». Shunda (Rasuli akram sallallohu alayhi va sallam): «Suv junub emas-ku!» dedilar.
Ya’ni, «Bu idishdagi suv mening g‘usl tahoratimdan ortgan suv»dir, demoqchilar.
Bu hadis hasan-sahih.
Sufyon As-Savriy, Molik va Shofi’yning qavli shudir.
Ahmad, Abu Dovud va An-Nasoiy bu hadisni taxrij qilishgan. Ahmad va Muslim Rasululloh sallallohu alayhi va sallam jufti poklari Maymuna (roziyallohu anho)ning g‘usl tahoratidan ortgan suv bilan yuvinganlarini, Ibn Abbordan rivoyat qilishadi. Bu rivoyatda Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning jufti mutahharalari Maymuna (roziyallohu anho) ekanligi bildirilmoqda. Shu hadisga tayanib, o‘tgan bobda vorid bo‘lgan nahiy (qaytarish) tanzih uchun ekanligi aytilgan. Shuningdek, bu borada bunday deyiladi: Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam jufti poklari Maymunaning g‘usl tahoratidan ortgan suvga tahorat olmoqchi bo‘lganlarida, Maymuna (roziyallohu anho)ning: «Men junub edim» deyishlari, nahiyning (ma’n etishning) ancha oldinroq mavjud ekaniga dalolat qiladi. Bu holatda javoz (ijozat) hadisi nahiy (taqiq) hadisining hukmini nasx etuvchi (bekor qiluvchi)dir.

49-BOB
MAVZU: (KO’P VA OQAR) SUVNI HECH NARSA BULG’AY OLMAYDI

66. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Aytildiki, «Yo Rasululloh! Buzo’a qudug‘idan tahorat olaveraylikmi? U quduqqa hayz lattalari, itlarning o‘ligi va sassiq narsalar tashlangan?!» Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Muhaqaqki, (ko‘p) suvni hech narsa bulg‘ay olmaydi!»
Buzo’a, Xazraj qabilasining bir urug‘i bo‘lmish Bani Saida (Saida o‘g‘illari)ga mansub bir oilaning nomidir. Quduq (o‘ra) shu oilaga nisbat berilgan. At-Toyyibiy, o‘sha nopok va murdor narsalar musulmonlar tomonidan quduqqa tashlanmagan, balki sel va shamollar oqizib va uchirib keltirgan, degan ehtimolni bayon etadi. Muborakfuriy ko‘pgina ilm kishilari shunday fikrda ekanligini bildirib, «Zohir va muqarrar gap shudir!» deydi.
Bu hadis hasan.
Abu Usoma bu hadisni jayyid (sara) deydi. Abu Sa’idning Buzo’a quduga haqidagi hadisini, Abu Usomaning rivoyatidan ko‘ra hasan (chiroyliroq) qilib hech kim rivoyat qilmagan. Bu hadis Abu Saiddan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan deb topiladi.
Bu bobda Ibn Abbos va Oisha (onamiz)dan ham hadis rivoyat qilingan.
Muborakfuriy, Termiziy asarlariga yozgan «Tuhfat-ul-ahvoziy» nomli sharhida bu hadis bilan bog‘liq bir qancha foidani (izoh, ma’lumotni) zikr qiladi. Bu o‘rinda shu foydalarga yuzlanmoq foydali bo‘lar deb o‘ylaymiz. Shuning uchun muxtasar qilib sharhlab o‘tamiz.
A) Buzo’a quduga (hovuzi) Madinada taniqli bir choh edi. Ko‘l emas, polizlarni sug‘oradigan hovuz ham emasdi. Shunday bo‘lsa edi, asosan quduq (arabcha «biyr») deb atalmasdi. Quduq og‘zining o‘lchami (diametri) olti arshin edi. «Hidoya» muallifi Buzo’a qudug‘i suvi polizlarga oqqaiini aytgan. Shuningdek, Tahoviyning «Polizlarga boradigan suv Buzo’a qudug‘idan kelardi», degan da’vosi ham dalilsiz va asossizdir.
B) Suvning qat’iyan, hatto ichiga tushgan najosat tufayli ham rangi, ta’mi yoki hidi o‘zgarsa ham, bulg‘anmagan deb aytadigan zohiriylar, shu bobdagi hadis bilan dalil-isbot qilishadi.
Zohiriylardan boshqa barcha mazhabliklar bu hadisning umumiy ma’nosini (hukmining miqyosini) belgilashgan.
Abu Umoma marfu’ tarzida rivoyat qilgan hadis bilan Ibn Moja tomonidan taxrij qilingan bu hadis bunday: «Suvni hech narsa bulg‘ay olmaydi, faqat hidini, ta’mini va rangini o‘zgartirsa, (shunda suv bulg‘angan) bo‘ladi)». Molikiylar (Imomi Molik tarafdorlari) shu hadnsga tayanib, suvning rangi yo ta’mi yoki hidi o‘zgarsa, bulg‘ashan bo‘ladi, deb iqror bo‘lnshgan.
Shofi’iylar bu hadisning umumiy ma’nosini «qullatayn» (ikki qulla) hadisi bilan belgilashgan. U hadis sahihdir va Hazrati Termiziy ushbu bobdagi hadisning ketidan o‘sha hadisni zikr qiladi. («Qullatayn» (ikki qulla) istidohining izohi keyingn hadisda keladi.) Suv «kullatayn», ya’ni ikki kulla miqdorida bo‘lsa, rangi, ta’mi yoki hidi o‘zgarmaguncha, bulg‘anmaydi, ammo ikki qulladan oz bo‘lsa, uch sifatidan birontasi o‘zgarmasa ham, bulg‘anadi.
Hanafiylar esa hadisning umumiy ma’nosini nuqtai nazar va ijtihod bilan belgilashgan. Najosat ko‘shilmagan suvning miqdorini aniqlash va belgilashda hanafiylarning o‘n ikki, hatto o‘n to‘rt qavli bor. Imomi Muhammad «Al-Muvatta’» kitobining 66-sahifasida bunday deydi: «Hovuz katta bo‘lib, bir uchi chayqatilganda nariga uchi tebranmasa, (ya’ni, hovuzning bir uchida paydo bo‘lgan to‘lqin ikkinchi uchiga qadar yetmasa), bu hovuzga tushgan nopok narsa suvni nopok qilmaydi: bordi-yu, hidini yoki ta’mini o‘zgartirsa, unda suv bulg‘anadi. Agar hovuz kichik bo‘lsa-yu, bir uchi chayqatilganda ikkinchi uchi tebransa, u hovuzdan itlar suv ichsa yoki unga nopok narsa tushsa, undan tahorat olinmaydi. Bu aytganlarimning hammasi Imomi Abu Hanifaning qavlidir». Hanafiylar chayqatish yo‘li bilan tayin va taxdid qilgan qavl ana shu. Ulardan oldingi olimlar ana shu qavlga ega bo‘lishgan. Hanafiy ulamolar ittifoqidan keyingi mazhablar o‘nga-o‘n ‘ashara (‘ashara fiy ‘ashara - o‘n gazga o‘n gaz) deb, belgilashgan; bir gaz 72 sm bo‘lib, hovuzning bo‘yi ham, eni ham kamida 7 metru 20sm.dan bo‘lishi kerak. (Tarjimon)
V) Ahamiyatiga ko‘ra quduq suvlarining tozaligi va nopokliga haqida mazhablar qavlini bir-bir sharhlaylik:
1.Zohiriya mazhabi. Bu mazhab fikricha, quduq suvi xoh oz, xoh ko‘p bo‘lsin, rangi yoki ta’mi, yoxud hidi xoh o‘zgarsin, xoh o‘zgarmasin, ichiga najosat tushgani bilan nopok bo‘lmaydi.
2.Molikiylar mazhabining so‘zi budir: Rangi yoki ta’mi, hidi o‘zgarsa nopok bo‘ladi, yo‘qsa, nopok bo‘lmaydi. Molikiylar suvning ozligi yoki ko‘pligiga qaramaydi, tozalik yoki nopoklik hukmini uch sifatidan birontasi o‘zgarish-o‘zgarmasligiga qaraydi.
3.Shofi’iylar mazhabining so‘zi budir: Quduq suvi qullatayn (ikki qulla)dan oz bo‘lsa, nopok bo‘ladi. Ikki qulla yoki undan ko‘p bo‘lsa, rangi, ta’mi yoki hidi o‘zgarmagunicha, nopok bo‘lmaydi.
4.Hanafiy ulamolarining avvalgilari qavli: sathi bir uchi harakatlanganda (chayqatilganda) boshqa uchi tebranmaydigan darajada keng bo‘lsa, suv nopok bo‘lmaydi, tor bo‘lsa, nopok bo‘ladi.
5.Hanafiylarning keyingi ulamolari qavli: Sathi o‘n gazga o‘n gaz bo‘lsa, nopok bo‘lmaydi, yo‘qsa nopok bo‘ladi.
6.Bu oltinchi qavl Imomi Muhammaddan rivoyat qilinadi: u aytadiki, «Abu Yusuf bilan men, quduq suvini oqar hukmida bo‘lishi borasida bir to‘xtamga keldik. Zero, kuduq suvi tagidan qaynab chiqadi va ustidan olinadi. Bu holda quduq hammom quvurlarga o‘xshaydiki, bir tomonidan ichiga suv oqib turadi, ikkinchi tomonidan suv chiqib turadi». («Fath-ul-Qodir»).

50-BOB
MAVZU: O’TGAN MASALA (YA’NI KO’P SUVNI HECH NARSA NOPOK QILMASLIGI)

67. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; u dedi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdim, u kishiga, egasiz yerlardagi yirtqich va turli hayvonlar qo‘nog‘i (bulog‘i) bo‘lgan suv haqida savol qilindi; shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Agar suv qullatayn (ikki qulla) miqdorida bo‘lsa, u hech narsadan bulg‘anmaydi».
Qulla - ulkan kub (xum) ma’nosidadir. Ulamolar ikki qullani besh tulum deb qaror qilishgan. Ba’zilar esa besh yuz ratl ekanini aytishadi. Shu nuqtai nazardan, qulla 250 litrlik xumdir. (Tarjimon ilovasi): «G’iyos-ul-lug‘ot» kitobida bunday deyilgan: «Kullatayn - ikki ulkan xum ma’nosidadirki, unga bir ming ikki yuz iroqiy ratl suv sig‘adi.
Imom at-Termiziy bu hadis borasida gapirmagan, faqatgina shu hadis bilan amal qilgan olimlarning qavllarini zikr qilish bilan kifoyalangan.
Abda, Muhammad ibn Ishoqdan naql etib, bunday deydi: «Qulla» deb katta suv xumlari va ayni vaqtda, suv ichiladigan ulkan jomga aytiladi.
Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning qavli ushbu: aytdilarki, suv ikki qulla miqdorida bo‘lsa, hidi yoki ta’mi o‘zgarmaguncha, uni hech narsa nopok qilmaydi. Bu miqdor salkam besh tulum ekanini aytishadi.

51-BOB
MAVZU: TURG’UN SUVDA SIYISH KAROHAT EKANLIGI

68. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Sizlardan birortangiz zinhor turg‘un suvda peshob qilib, keyin undan tahorat olmasin!»
Hadis zohiriy jihatdan umumiy ma’noni ifodalaydi. Xoh oz bo‘lsin, xoh ko‘p bo‘lsin, turg‘un suv mutlaqo nopok ekanligidan dalolat qiladi, ammo hadisning bu umumiy hukmi bilittifoq belgilangan.
Bu hadis hasan-sahih.
Bu bobda Jobirdan ham hadis rivoyat qilingan.

52-BOB
MAVZU: DENGIZ SUVI TOZADIR

69. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u bunday deydi: «Bir kishi Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan so‘radi: «Yo Rasululloh! Biz dengizda yo‘l yuramiz va o‘zimiz bilan birga oz suv olib yuramiz. Undan tahorat olsak chanqab qolamiz. Shu ahvolda dengiz suvidan tahorat olsak bo‘ladimi?» Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «U(dengiz suvi) toza suvdir va o‘limtigi haloldir»
Shayx Muhammad ibn Ismoil «Subul-us-salom» kntobida bunday deydi: «Dengizning o‘limtiga»dan murod dengizda o‘lgan har qanday hayvon emas, balki faqat dengizda yashagan va oxiri dengizda o‘lgan jonivordir. Hadisning zohiriy ma’nosi dengizda yashab, dengizda o‘lgan har kanday hayvon, hatto dengiz kuchugi va dengiz to‘ng‘izining halol ekaniga dalolat etadi. Shayx Muborakfuriy, ilm ahllari baliqdan boshqa dengiz xayvonlari borasida ixtilof qilishganini bildirib, keyin ba’zi imomlarning bu masaladagi qarashlarini bayon qiladi. Chunonchi, hanafiylar nazdida baliqdan boshqasining go‘shti harom.
Imom Ahmad fikricha, qurbaqa va timsoxdan boshqa barcha dengiz jonivorlarining go‘shti yeyiladi.
Imom Molik va ibn Laylo, dengizda yashagan hamma narsa (go‘shti) muboh ekanligani aytadi.
Imomi Shofi’iydan bu masalada bir qancha qavl rivoyat qilinadi. Hofiz ibn Hajar «Fath-ul-boriy» kitobida, baliqning barcha turlari halol ekanliga borasida ulamolar orasida ixtilof yo‘qligini, faqat inson, it, to‘ng‘iz va ilon singari quruqlikda yashaydigan jonzodlarga o‘xshash dengiz hayvonlari borasida ixtilof bo‘lganini aytadi. Boshqa bir qavlda esa, Imom Molikday, dengizda yashagan hamma narsa muboh ekanini ta’kidlaydi. Dengiz jonzodlaridan quruqlikda o‘xshashi borlari haqida Shofi’iy bunday degani rivoyat qilinadi: «Quruqliqda o‘xshashi borlari muboh bo‘lsa, uning go‘shti ham muboh, agar harom bo‘lsa, uning go‘shti ham harom».
Bu bobda Jobir va Al-Firosiydan ham hadis rivoyat qilingan.
Bu hadis hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan bo‘lmish fiqh odamlaridan ko‘pchiligining qavli bunday; ular orasida Hazrati Abu Bakri Siddiq, Hazrati Umar, Ibn Abbos (roziyallohu anhum) ham borlar: «Dengiz suvida mone’lik yo‘q». Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ba’zilari esa dengiz suvida tahorat olishni makruh deb hisoblashgan. Ibn Umar va Abdulloh ibn Amr ana shulardan. Abdulloh ibn Amr dengiz suvini «U olovdir!» deydi...

53-BOB
MAVZU. SIYDIK BORASIDA QAT’IY HUKM

70. Ibn Abbos (roziyaplohu anhumo)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam ikki qabr yonidan o‘tdilar va aytdilar: «Bu ikkovi ham azoblanmoqda va lekin katta bir ishdan azoblanayotgani yo‘q. Ammo mana bu (bittasi) siydikdan ehtiyot bo‘lmas edi, mana bu (ikkinchisi) esa chaqimchilik qilib gap tashib yurar edi».
Ibn Raqiqi l-Iyd, hadisdagi «katta ish» iborasini tafsir qilib, bu ishning gunohi, shubhasiz, og‘ir gunoh ekanligini Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam hadislariga tayanib, ma’lum qiladi va bundagi «katta bir ishdan azoblanayotgani yo‘q» so‘zidan, qabrda azob mustalzim (lozim qiluvchi) bo‘lgan salbiy ishdan (man’ etilgan bu gunohdan) saqlanish osonligi murod etilganini aytadi.
Bu bobda Abu Hurayra, Abu Muso, Abdurrahmon ibn Hasana, Zayd ibn Sobit va Abu Bakr (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan. Bu hadis hasansahih.
Mansur bu hadisni Mujohiddan, Ibn Abbosdan rivoyat qiladi va sanadida «Tovusdan» deb aytadi. Al-A’mashning rivoyati yanada sahihroq.
Vaki’ning mustami’i (tinglovchisi, kotibi) Abu Bakr Muhammad ibn Abbon Al-Balxiydan eshitdim, deydiki, «Vaki’dan bunday deganini eshitdim: «Al-A’mash Ibrohimning isnodini Mansurdan ko‘ra yaxshiroq qayd etgan».

54-BOB
MAVZU: EMIZIKLI BOLANING SIYDIGI USTIGA SUV TO’KIB TOZALAMOQ

71. Ummu Qays binti Mihsan (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; u dediki, «Emizikli (hali ovqat yemaydigan) o‘g‘ilchamni olib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning oldilariga kirdim. Bola u kishining (qo‘ynilarida turib) kiyimlarini ho‘l qilib qo‘ydi. Shunda (Rasululloh sallallohu alayhi va sallam) suv so‘rab keltirtirib, siydik tekkan joyga sepdilar».
Bu hadisni Buxoriy va Muslim ham rivoyat qilishgan. Farqi shuki, Termiziy, go‘dak siydigi ustiga suv sepganlarini aytgan bo‘lsa, Buxoriy va Muslim, siydik tekkan joyga butunlay suv to‘kkanlarini aytishadi. Hofiz ibn Hajar, ikki ma’no orasida, ya’ni «suv sepmoq» ma’nosida kelgan «roshsh» so‘zi bilan, suv to‘kmoq ma’nosida kelgan «nadh»so‘zi orasida qarama-qarshilik yo‘qligini, chunki avval tomizib-tomizib to‘kishdan boshlab, keyin oqizib to‘kkanini bayon etadi. Termiziy bu hadisni «roshsh» rivoyati bilan taxrij qilgan holda, shu bobning sarlavhasida «nadh» iborasini qo‘llayotir. Diqqat qilinsa, tarjimada bu xususga rioya qilingan.
Bu bobda (Hazrati) Ali, Oisha, Zaynab, Luboba binti Al-Hars, u Abdulmuttolibning o‘g‘li bo‘lmish Abbosning o‘g‘li Faldning onasidir, Abus-Samh, Abdulloh ibn Amr, Abu Laylo va Ibn Abbos (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan, tobi’iyndan va taba’i tobi’iyndan bo‘lgan ilm kishilaridan ko‘pining qavli ushbudir. Ahmad va Ishoq ham shular orasida bor; aytadilarki, «O’g‘il bolaning siydigi ustiga suv to‘kiladi, qiz bolaning siydigi bo‘lsa yuvib tashlanadi».
Hofiz ibn-ul-Qayyum «A’lam-ul-muvaqqiyn» kitobida bunday deydi: «Bu masalada faqixlarning uch qavli bor: ikkalasining siydigi ham yuviladi; ikkisining ham siydigi ustiga suv to‘kiladi; qiz bolaning siydigi yuvilib, o‘g‘il bolaning siydigi ustiga suv to‘kiladi, Ibnul-Qayyim, o‘g‘il bolaning siydigi bilan qiz bolaning siydigi orasi ajratilishiga asosan uch sabab ko‘rsatadi va aytadiki, «O’g‘il bola qiz boladan uch jihatdan farqlidir:
1)o‘g‘il bola qo‘yinlarda (quchoqlarda) ko‘proq aylanadi va shu sababdan siydigini yuvishlikda qiyinchilik va mashaqqat paydo bo‘ladi;
2)qiz boladek siydigini bir joyga oqizmaydi, u yer-bu yerga oqizadi;
3)qiz bolaning siydigi yomonroq hid chiqaradi. Bu farq erkakning harorati va qiz bolaning rutubati (namchilliga) tufayli yuzaga keladi. Chunonchi, erkakning harorati rutubatni quritadi va siydikning hidlanishini ozaytiradi.
Bu hukm, hali ovqat yeya boshlamagan emizikli bolalarga oid. Ovqat yeya boshlaganlarida har ikkisining ham siydigi yuviladi.

55-BOB
MAVZU: GO’ShTI YeYILADIGAN HAYVON SIYDIGI

72. Anas (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Uraynadan (ba’zi) insonlar Madinaga kelishdi va bu yer havosini og‘ir ko‘rishdi. (Qorin og‘rig‘iga uchrab qolishdi). Rasululloh sallallohu alayhi va sallam sadaqa (zakot) tuyalarini ularga qo‘shib (shahar tashqarisiga) jo‘natdilar va «Bularning sutidan va siydiklaridan ichinglar», dedilar. Ular esa (ichib, sog‘aygach) Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tuyaboqarini o‘ldirishdi, tuyalarini haydab ketishdi, Islom dinidan chiqishdi. So‘ng (ushlanib) Nabiy sallallohu alayhi va sallamga keltirildilar. Shunda (jinoyatlarining jazosi o‘laroq) ularning qo‘l-oyoqlarini qarama-qarshisiga (o‘ng qo‘l bilan chap oyoq yoki chap qo‘l bilan o‘ng oyoq tarzida) kesdilar; ko‘zlarini o‘ydilar va Harro (degan toshloq yer)ga tashlab qo‘ydilar. Anas aytadiki, «Ulardan bittasi og‘zi bilan yerni qo‘porayotganini ko‘rardim. Nihoyat, o‘ldilar». Chamasi, Qammod (hadis oxirini) bunday bayon qiladi: «(Ulardan bittasi) yer tishlayotganini ko‘rardim, Nihoyat, o‘ldilar».
Harro Madinadagi ma’lum bir joydir. Lug‘aviy ma’nosi: «Qora toshli joy» demakdir. Muborakfuriy, bu yerga tashlanishlarining sababiga ishorat qilib, «chunki ular jinoyatlarini shu yerga yaqin joyda sodir etishgan edi» deydi.
Bu hadis hasan-sahih.
Anasdan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan. Ilm kishilaridan ko‘pining qavli ushbudir: «Go‘shti yeyiladigan hayvonlarning siydigi(ni ichmoqlik)da monelik yo‘q.

73. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u dedi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam u (jinoyatchi)larning ko‘zlarini o‘yganliklariga yagona sabab shuki, ular tuyaboqarlarning ko‘zlarini o‘yishgan edi».
Bu hadis g‘arib.
Bu hadisni, Shayx (Yahyo G’aylon)dan boshqa kishi Yazid ibp Zubayrdan rivoyat qilganini bilmaymiz. «Jarohatlarga ham qasos olinadi» degan oyatning ma’iosi shudir.
Bu «Moida» surasining 45-oyatidir. Oyatning ma’nosi bunday: «Unda (ya’ni Tavrotda) ularga (Bani Isroilga) «Jonga jon, ko‘zga ko‘z, burunga burun, quloqqa quloq, tishga tish (yana boshqa barcha) jarohatlarga ham qasos olinadi», deb yozib qo‘ydik». Ya’ni, jonga qasd qilganyushg joniga qasd qilinadi, ko‘z o‘yganning ko‘zi o‘yiladi, burun kesganning burnisi kesiladi, quloq uzganning qulog‘i uziladi, tish sindirganning tishi sindiriladi va jarrhatlar uchun ham, mumkin bo‘lsa, qasos olinadn. Masalan, qo‘l, oyoq, tanosil a’zolari kabi a’zolarda qasos olish mumkin. Bu hukm Bani Isroil borasida zikr qilingan bo‘lsa-da, ammo (Qur’onda kelgani uchun) Islom shariatida ham muqarrardir.
Muhammad ibn Siyrindan bunday degani rivoyat qilinadi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ularni bu jazoga tortishlari faqat shar’iy jazolar nozil bo‘lishidan oldin sodir bo‘lgan edi».