179-BOB
MAVZU: BIRINCHI TAKBIRDAN KEYIN O’QILADIGAN DUO

242. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam tungi namozga turganlarida takbir aytgach, «Subhanaka allohumma va bi hamdika va tabaroka-smuka va taa’la jadduka va ilaha g‘oyruk» (Yo Allohim, seni hamding bilan poklab, tasbih va tanzih etgayman. Isming tabarruk-muborak, azamating oliy-yuksak, sendan boshqa iloh yo‘q!) der edilar, keyin «Allohu akbaru kabir» (Alloh ulug‘likda eng ulug‘dir!) der edilar; Keyin: «A’uvuzi billahi sami’-il-’alimi minash-shaytonir-rojim, min hamzihi va nafxihi va nafsihi» (Haq rahmatidan quvilgan shaytondan, uning vasvasasidan, jodusidan va zug‘umidan asramog‘ini so‘rab, eshitguvchi va bilguvchi Allohtsan panoh tilayman!) der edilar».
Bu bobda Ali, Oisha (onamiz), Abdulloh ibn Mas’ud, Jobir, Jubayr ibn Mut’im va Ibn Umar (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Abu Sa’idning hadisi bu bobda rivoyat qilingan hadislarning eng mashhuri. Ilm ahllaridan ayrimlari shu hadis bilan amal qilgan. Ammo ulamoning ko‘pchiligi Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan ushbu hadisni egallashgan: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: («Subhanaka-allohumma va bihamdika, ta tabarokasmuka va taa’la jadduka va ilaha g‘ayruk») der edilar. Umar ibn Al-Xattob va Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhumo) shunday deb rivoyat qilishgan. Tobi’iyndan va keyingilardan ilm ahllarining ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir.
Abu Sa’idning hadisi borasida (tanqidiy) so‘z qilingan. Yahyo ibn Sa’id, Ali ibn Ali Ar-Rifoiyni tanqid qilar edi. Ahmad: «Bu hadis sahih emas», deydi.

243. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam namozni ochgan (boshlagan) paytlarida:  («Subhanaka-llohumma va bihamdika va tabaroka-smuka va ta’ala jadduka va la ilaha g‘oyruk»), der edilar».
Bu hadisni Oisha (onamiz)ning rivoyatlaridan (biri) sifatida yolgaz shu vajhdan bilamiz. Horisa haqida, xotirasi jihatidan, (tanqidiy) so‘z qilingan. Abur-Rijolning ismi - Muhammad ibn Abdurrahmon Al-Madiniy.

180-BOB
MAVZU: «BISMILLAHIR-ROHMANIR-ROHIYM»NI ICHDA AYTMOQ

244. Abdulloh ibn Mug‘offalning o‘g‘lidan rivoyat qilindi; aytdi: «Otam namozda mening «Bismillahir-Rohmanir-Rohiym» deganimni eshitdi va menga bunday dedi: «Ey o‘g‘lim! (Bu) bid’at, bid’atdan hamisha saqlangil! Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ko‘ra, Islomda bid’atdan, qattiqroq nafratlangan biror kishini ko‘rmadim». Va aytdiki, «Albatta, men Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bilan, Abu Bakr, Umar va Usmon (roziyallohu anhum) bilan birga namoz o‘qidim. Lekin birortalari «Bismilloh»ni (oshkor) aytganlarini eshitmadim. Sen ham (oshkor) aytmagil va namoz o‘qiganingda «Alhamdullahi Robbil ‘alamiyn» degil».
Abdulloh ibn Mug‘affalning hadisi - hasan. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan bo‘lmish ilm arboblaridan ko‘pchiligi fikricha, amal shu hadis asosidadir. Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali (roziyallohu anhum) va yana boshqalar hamda ayrim tobi’iyn ulamolari shular jumlasidandir. Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak, Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir: «Bismilloh» oshkor aytiladi, degan fikrda emaslar, «Bismilloh» maxfiy aytiladi, degan to‘xtamni qabul qilganlar.

181-BOB
MAVZU: «BISMILLOH» OSHKOR AYTILADI, DEB QABUL QILGAN KISHILAR

245. Ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namozni «Bismillahir-Rohmanir-Rohiym» bilan ochar edilar».
Bu hadisning isnodi uncha sog‘lom emas. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan mutaaddid kishilar shu qavlga ega bo‘lishgan. Abu Hurayra, Ibn Umar, Ibn Abbos, Ibnuz-Zubayr (roziyallohu anhum) va tobi’iyndan ba’zi ilm ahllari, «Bismilloh» oshkor aytiladi, deb qaraydilar. Shofi’iyning qavli ham shu.
Ismoil ibn Hammod - Al-Sulaymonning o‘g‘li.
Abu Xolid Al-Vo’libiyning ismi - Hurmuz bo‘lib, kufaliqdir.

182-BOB
MAVZU: QIROATNI «ALHAMDULILLAHI ROBBIL-’ALAMIYN» BILAN BOSHLAMOQ

246. Anas (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Abu Bakr, Umar va Usmon (roziyallohu anhum) qiroatni («Alhamdulillahi Robbil-’alamiyn») bilan boshlar edilar».
Bu hadis hasan-sahih. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan, tobi’iyndan va keyingilardan bo‘lmish ilm ahllarining ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir: Qiroatni («Alhamdulillahi Robbil ‘alamiyn») bilan ochar edilar.
Shofi’iy aytadiki, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, Abu Bakr, Umar, Usmon (roziyallohu anhum) qiroatni («Alhamdulillahi Robbil-’alamiyn») bilan boshlar edilar» degan hadisning ma’nosi - «Ular «Fotiha»ni (zam) suradan oldin o‘qir edilar» demaqdir, «Bismilloh»ni aytishmas edi, degan ma’noda emas...». Shofi’iy rahimahulloh, qiroatni «Bismilloh» bilan boshlanadi, jahriy qiroatda esa «Bismilloh» ham oshkor aytiladi, deb hisoblaydi.

183-BOB
MAVZU: «FOTIHA»SIZ ASLO NAMOZ YO’Q

247. Uboda ibn Somit (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Qur’oni Karim ochqichi («Fotiha» surasi)ni o‘qimagan kishining namozi yo‘q!».
Bu bobda Abu Hurayra, Oisha (onamiz), Anas, Abu Qatoda va Abdulloh ibn Amr (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Ubodaning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ilm ahllarining ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir: Umar ibn Al-Hattob, Ali ibn Abu Tolib, Jobir ibn Abdulloh, Imron ibn Husayn (roziyallohu anhum) va yana boshqalar shular jumlasidandir. Namoz faqatgana «Fotiha»ni o‘qishlik bilan joiz bo‘ladi, deb qabul qilganlar.
Ibnul Muborak, Shofi’iy va Ishoqning qavli shu.
Bu imomlarning fikricha, namozning farzlaridan biri «Fotiha» surasini o‘qimoqdir. Hanafiylar nazdida mutloq farz -qiroat, «Fotiha» surasini o‘qish esa vojibdir.

184-BOB
MAVZU: «FOTIHA»DAN KEYIN «OMIN» DEMOQ

248. Voil ibn Xujr (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan eshitdim, «g‘oyril mag‘zubi ‘alayhim va lazzolliyn»ni o‘qigach, «Omin» dedilar va bunda ovozlarini balandlatdilar».
Bu hadisni sahih bir isnod bilan rivoyat qilgan Abu Dovud «madda» so‘zi o‘rniga «jaharo» deb aytadi. (Imomi A’zam mazhablarida «Omin»ning sunnat ekanligini ta’kidlagan holda, uni ohista aytmoqni ravo ko‘rganlar. Chunki Imom A’zam (rahmatullohi alayh) ta’birlaricha, «Omin» -«Ilohim, shunday bo‘lsin» degan ma’nodagi duodir. Duoning maxfiysi tezroq qabul bo‘ladi. Hanafiy mazhabnga oid kitoblarda bu hakda qator dalil-asoslar bor. Jumladan, Abdulloh ibn Mahmud ibn Mavdud al-Musiliy al-Hanafiyning «Al-ixtiyor li-ta’lilil-muxtor» kitobida bunday deyiladi: «Imom: «valazzooliyshni aytgach, «Omin» deydi va buni maxfiy aytadi. Chunki Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan bunday deganlari rivoyat qilinadi: «Imom «valazzooliyn» deganida, bas, sizlar «Omin» deiglar. Chunki imom «omin» deydi».
Voil ibn Hujr (roziyallohu anhu) Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning «Omin»ni maxfiy aytganlarini rivoyat qilgan».
249-hadisga diqqat qiling.
Bu bobda Ali va Abu Hurayra (roziyallohu anhumo)dan ham hadis rivoyat qilindi.
Voil ibn Hujrning hadisi - hasan.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan, tobi’iyndan va keyingilardan mutaaddid ilm ahllarining qavli shu: erkak kishi «Omin» deganda ovozini ko‘tarmog‘i va uni maxfiy aytmasligi kerak, deb hisoblaydilar. Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning qavli shudir.

249. Shu’ba ushbu hadisni Salama ibn Kuhayldan, Hujr Abul-Anbasdan, Alqama ibn Voildan, uning otasidan bunday deb rivoyat qiladi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «g‘oyril mag‘zubi ‘alayhim va lazzolliyn»ni o‘qigach, «Omin» dedilar va bu so‘zda ovozlarini pastlatdilar».
Muhammaddan bunday deganini eshitdim: «Bu bobda Sufyonning hadisi Shu’baning hadisidan ko‘ra sahihroq. Shu’ba bu hadisning bir qancha joyida yanglishib «Hujr Abul-Andas» deydi. Holbuki, u Hujr ibn Andas bo‘lib, «Abus-Sakan» kunyasi bilan ataladi. Keyin: «Alqama ibn Voildan», deydi. Holbuki, hadisning sanadida Alqama yo‘q va u «Voil ibn Hujr» bo‘ladi. Keyin «Bu so‘zda ovozlarini pastlatdilar» deydi, vaholanki, «bu so‘zda ovozlarini balandlatdilar» bo‘ladi.
Abu Zur’odan bu hadis haqida so‘radim, aytdiki, «Bu bobda Sufyonning hadisi Shu’baning hadisidan ko‘ra sahihroq. Al-A’lo ibn Solih Al-Asadiy ham Salama ibn Kuhayldan Sufyonning rivoyatidek rivoyat qilgan».
Abu Bakr Muhammad ibn Abon bizga Abdulloh ibn Numayrdan, Al-A’lo ibn Solih Al-Asadiydan, Salama ibn Kuhayldan, Hujr ibn Anbasdan, Voil ibn Hujrdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bayon qildi; (bu) Sufyon, Salama ibn Kuhayldan rivoyat qilgan hadisning o‘xshashidir.

185-BOB
MAVZU: «FOTIHA»DAN KEYIN «OMIN» DEMOQNING FAZILATI

250. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Imom «Omin» deganda sizlar ham «Omin» denglar, zero kimning «Omin»i maloikalarning «Omini»ga to‘g‘ri kelib qolsa, u kishining o‘tgan gunohlari kechiriladi».
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.

186-BOB
MAVZU: NAMOZDAGI IKKI SAKTA (TO’XTAB, TIN OLMOQ)

251. Samura (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: u: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan ikki saktani (o‘rganib) eslab qoldik», dedi. Imron ibn Husayn buni inkor qilib, «Bir saktani yod oldik», dedi. Shunda Madinada yashayotgan Ubay ibn Ka’bga maktub yozdik. Ubay o‘z javobida: «Samura eslab qolibdi», deb yozdi. Sa’id aytadi: «Qatodadan: «Bu ikki sakta nima?» deb so‘radik. Aytdiki, birinchi sakta (to‘xtab, tin olmoq) namozni boshlagan paytda va ikkinchisi - qiroatni tugatgan paytdadir». Keyin esa: «Valazzolliynni aytganda», dedi. Aytadiki, «Qiroatni tugatgan paytlarida, to o‘zlarini jamlab (bo‘g‘inlari joy-joyiga tushib) olgunlaricha sukut qilib, tin olardilar».
Bu bobda Abu Hurayradan hadis rivoyat qilingan.
Samuraning hadisi - hasan.
Ilm ahlidan bittadan ko‘p kishining qavli shudir. Imom namoz boshlaganidan keyin va tag‘in qiroatni tugatganidan keyin sakta qilmog‘ini (to‘xtab, tin olmogani) mustahab deb qaraydilar. Ahmad, Ishoq va birodarlarimizning ham qavli shu.