187-BOB
MAVZU: NAMOZDA (QIYOMDA) O’NG QO’LNI CHAP QO’LNING USTIGA QO’YMOQ

252. Hulb (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bizga imomlik qilardilar va o‘ng qo‘llarini chap bilaklarining ustiga qo‘yar edilar».
Bu bobda Voil ibn Xujr, G’utayf ibn Al-Horis Ibn Abbos, Ibn Mas’ud va Sahl ibn Sa’d (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Hulbning hadisi - hasan.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan, tobi’iyndan va keyingilardan bo‘lmish ilm ahllarining nazdida amal shu hadis asosidadir. Kishi namozda (qiyomda) o‘ng qo‘lini chap qo‘lining ustiga qo‘yadi, degan to‘xtamdalar.
Ayrim ilm ahllarining fikricha, qo‘llarini kindigining ustiga va ayrimlarining fikricha, kindigining ostiga qo‘yadi. Har ikkisi ham ulamolar nazdida ma’qul va mo‘‘tabardir.
Huldning ismi - Yazid ibn Kunofa At-Toiy.

188-BOB
MAVZU: RUKU’GA VA SAJDAGA BORAYOTIB TAKBIR AYTMOQ

253. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ham, Abu Bakr bilan Umar ham, har gal egilishda va ko‘tarilishda, qiyomda va qu’udda (tik turishda va o‘tirishda) takbir aytar edilar».
Bu bobda Abu Hurayra, Anas, Ibn Umar, Abu Molik Al-Ash’ariy, Abu Muso, Imron ibn Husayn, Voil ibn Hujr, Ibn Abbos (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Abdulloh ibn Mas’udning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam sahobalarining amali shu hadis asosidadir. Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali va yana boshqalar (roziyallohu anhum) shular orasida borlar. Tobi’iynning, ulamo va fuqahoning (olimlar va faqihlarning) barchalarining qavli shudir.

254. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam (qiyomdan) egilayotib takbir aytar edilar».
Bu hadis hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan bo‘lmish ilm ahllarining qavli shudir: Kishi ruku’ga va sajdaga borayotib takbir aytadi, deb qabul qilganlar.

189-BOB
MAVZU: RUKU’GA BORAYOTIB QO’LLARNI KO’TARMOQ

255. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamni ko‘rdim, namozni boshlab, ruku’ga borayotganlarida va ruku’dan qaytganlarida qo‘llarini yelka barobarida ko‘tarar edilar». Ibn Abi Umar o‘z hadisida qo‘shimcha qilib, «Ikki sajda orasida (qo‘llarini) ko‘tarmas edilar», deydi.

256. Al-Fazl ibn As-Sobbah Al-Bag‘dodiy bu hadisni xuddi shu isnod bilan Ibn Abi Umar hadisiga o‘xshash tarzda rivoyat qilgan.
Bu bobda Umar, Ali, Voil ibn Hujr, Molik ibn Al-Huvayris, Anas, Abu Hurayra, Abu Humayd, Abu Usayd, Sahl ibn Sa’d, Muhammad ibn Maslama, Abu Qatoda, Abu Muso Al-Ash’ariy, Jobir va Umar Al-Laysiy (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Umarning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning . sahobalaridan ayrim ilm ahllarining qavli shu. Ibn Umar, Jobir ibn Abdulloh, Abu Hurayra, Anas, Ibn Abbos, Abdulloh ibn Az-Zubayr, tag‘in boshqalar shular orasida bor. Tobi’iyndan Hasan Al-Basriy, Ato, Tovus, Mujohid, Nofi’, Solim ibn Abdulloh, Sa’id ibn Jubayr va tag‘in boshqalarning qavli shu. Molik, Ma’mar, Al-Avzoiy, Ibn Uyayna, Abdulloh ibn Al-Muborak, Shofi’iy, Ahmad va Ishoq shu qavlga ega bo‘lishgan.
Abdulloh ibn Al-Muborak, Az-Zuhriyning Solimdan, uning otasidan rivoyat qilgan hadisini zikr kilib, bunday deydi: «Qo‘llarini ko‘targan kishining hadisi sobitdir va Ibn Mas’udning «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam faqat birinchi martasida (namoz boshida) qo‘llarini ko‘tarar edilar» degan hadisi sobit emas». Abdulloh ibn Al-Muborakning bu so‘zini Ahmad ibn Abda Al-Amuliy, Vahb ibn Zam’a-dan, Sufyon ibn Abdumalikdan, Abdulloh ibn al-Muborakdan bizga yetkazgan.
Yahyo ibn Muso, Ismoil ibn Abi Uvaysdan naql etib, bizga bayon qildi va aytadiki, «Molik ibn Anas, namozda qo‘llarini ko‘tarish fikrida edi».
Shuningdek, Yahyo, Abdurrazzokdan naql etib, bunday deydi: «Ma’mar namozda qo‘llarini ko‘tarish fikrida edi».
Al-Jorud ibn Mu’ozdan bunday deganini eshitdim: «Sufyon ibn Uyayna, Umar ibn Horun va An-Nazr ibn Shumayl namozni boshlaganda, ruku’ga borayotganda va ruku’dan qaytayotganlarida qo‘llarini ko‘tarar edilar».

190-BOB
MAVZU: RASULI AKRAM SALLALLOHU ALAYHI VA SALLAM FAQATGINA (NAMOZNING) BOSHLANIShIDA QO’LLARINI KO’TARAR EDILAR

257. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u kishi: «Sizlarga Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlaridek namoz o‘qib berayinmi?» dedi. So‘ng o‘qib berdi va qo‘llarini faqatgina birinchi takbirda (takbiri tahrimada) ko‘tardi».
Bu hadis Yer yuzi musulmonlarining ko‘pchiligi amal qiladigan Hanafiy mazhabi uchun hujjat qilib olingan. Chunki hadis sahobalarning eng qadimgilaridan, eng ilg‘orlaridan va faqihlaridan bo‘lmish Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan eng so‘ngroq rivoyat qilingan.
Bu bobda Al-Barro ibn Ozibdan hadis rivoyat qilingan.
Ibk Mas’udning hadisi hasan. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyndan bittadan ko‘p ilm ahllarining qavli shudir. Sufyon As-Savriy va Kufa olimlari shu qavlga ega bo‘lganlar.

191-BOB
MAVZU: RUKU’DA QO’LLARNI TIZZALAR KO’ZIGA QO’YMOQ

258. Umar ibn Al-Xattob (roziyallohu anhu) dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Tizzalar(ga suyanmoq) sizlarga sunnatdir. Bas, tizzalarni tutingizlar!».
Bu bobda Sa’d, Anas, Abu Humayd, Abu Usayd, Sahl ibn Sa’d, Muhammad ibn Maslama va Abu Mas’ud (roziyallohu anhum)dan bittadan hadis rivoyat qilingan.
(Hazrati) Umarning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan, tobi’iyndan va keyingilardan ilm ahllarining amali shu hadis asosidadir. Bu xususda oralarida ixtilof yo‘q. Faqat Ibn Mas’ud va ba’zi birodarlari, ruku’da panjalarini biriktirgan holda tizzalari o‘rtasiga qo‘yganlari rivoyat qilingan. Ilm ahllarishshg fikriga ko‘ra «tadbiq» deb atalgan bu harakat nasx etilgan (bekor qilingan).
Sa’d ibn Abi Vaqqos aytadiki, «Biz shunday qilar edik, keyin bundan qaytarildik va bizga kaftlarimizni (panjalarimizni) tizzalar ko‘ziga qo‘ymoqlik buyurildi». Qutayba bu hadisni bizga Abu Avonadan, Abu Ya’furdan, Mas’ud ibn Sa’ddan, uning otasi Sa’d ibn Abi Vaqqosdan bayon qildi.
Abu Humayd As-Sa’idning ismi - Abdurrahmon ibn Sa’d ibn Al-Munzir. Abu Usayd As-Sa’idning ismi - Molik ibn Robi’a. Abu Hasiynning ismi - Usmon ibn Osim Al-Asadiy. Abu Abdurraxmon As-Sulaymiyning ismi - Abdulloh ibn Habib. Abu Ya’furning ismi esa - Vokid, Vakdon ekani ham aytiladi. Abdulloh ibn Abi Avfdan rivoyat qilgan kishi shudir. Ikkalalari ham kufalikdir.

192-BOB
MAVZU: RUKU’DA QO’LLAR QO’LTIQDAN AJRALMOG’I

259. Abbos ibn Sahldan rivoyat qilindi; aytdi: «Abu Humayd, Abu Usayd, Sahl ibn Sa’d va Muhammad ibn Maslama to‘planishib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlarini muzokara qildilar. Shunda Abu Humayd aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namozlarini eng yaxshi bilgan kishingiz menman. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam ruku’ga bordilar, ikki qo‘llarini (panjalarini) ikki tizzalari (ko‘zi)ga qo‘ydilar, xuddi tizzalarini changallab tutgandek qildilar, qo‘llarini kerib, qo‘ltiqlaridan ajratdilar».
Bu bobda Anas (roziyallohu anhu)dan ham rivoyat bor.
Abu Humaydning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahli shuni ixtkyor etgan: Erkak kishi ruku’da va sajdada qo‘llarini qo‘ltiqlaridan ajratadi.

193-BOB
MAVZU: RUKU’ VA SAJDA TASBIHLARI

260. Ibn Masud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Birortangaz ruku’ga borganda, ruku’da uch marta «Subhana Robbnyal-’azim» desa, ruku’si to‘liq bo‘ladi, bu eng kamidir; va sajdaga borganda sajdada uch marta «Subhana Robbiyal-a’la» desa, sajdasi to‘liq bo‘ladi, bu eng kamidir».
Bu bobda Huzayfa va Uqba ibn Omirdan ham rivoyat bor.
Ibn Mas’ud hadisining isnodi muttasil emas.
Chunki Avn ibn Abdulloh ibn Utba, Ibn Mas’ud bilan uchrashmagan. Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir: Kishi ruku’da va sajdada uch martadan oz tasbih aytmog‘ini qabul qilmaganlar. (Ya’ni kamida uch marta tasbih aytmog‘i kerak).
Ibnul-Muborakdan bunday deb aytgani rivoyat qilinadi; «Imom besh marta tasbih aytmog‘ini men mustahab ko‘raman. Toki orqasida unga ergashganlar uch marta tasbih aytishga ulgursinlar».

193-BOB
MAVZU: RUKU’ VA SAJDA TASBIHLARI

260. Ibn Masud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Birortangaz ruku’ga borganda, ruku’da uch marta «Subhana Robbnyal-’azim» desa, ruku’si to‘liq bo‘ladi, bu eng kamidir; va sajdaga borganda sajdada uch marta «Subhana Robbiyal-a’la» desa, sajdasi to‘liq bo‘ladi, bu eng kamidir».
Bu bobda Huzayfa va Uqba ibn Omirdan ham rivoyat bor.
Ibn Mas’ud hadisining isnodi muttasil emas.
Chunki Avn ibn Abdulloh ibn Utba, Ibn Mas’ud bilan uchrashmagan. Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir: Kishi ruku’da va sajdada uch martadan oz tasbih aytmog‘ini qabul qilmaganlar. (Ya’ni kamida uch marta tasbih aytmog‘i kerak).
Ibnul-Muborakdan bunday deb aytgani rivoyat qilinadi; «Imom besh marta tasbih aytmog‘ini men mustahab ko‘raman. Toki orqasida unga ergashganlar uch marta tasbih aytishga ulgursinlar».