234-BOB
MAVZU: QABRISTON VA HAMMOMDAN TASHQARI BUTUN YER YUZI NAMOZGOHDIR

316. Abu Said Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Qabriston va xammomdan tashqari, butun yer yuzi masjiddir».
Bu bobda Ali, Abdulloh ibn Amr, Abu Umoma va Abu Zarr (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Aytadilarki, «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Butun yer yuzi menga masjid va tahorat vositasi qilib berildi».
Abu Sa’idning hadisi Abdulaziz ibn Muhammaddan ikki rivoyat sifatida keldi. Ba’zilar Abu Sa’idni zikr qilsalar, ba’zilari esa zikr qilmaydilar. Bu hadisda chalkashlik bor.
Sufyon As-Savriy, Amr ibn Yahyodan, uning otasidan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan mursal tarzida rivoyat qilgan.
Hammod ibn Salama, Amr ibn Yahyodan, uning otasidan, Abu Saiddan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilgan.
Muhammad ibn Ishoq, Amr ibn Yahyodan, uning otasidan hadisni rivoyat qiladi va bunday deydi: «Yahyoning rivoyati umumiyat bilan, Abu Sa’id tariqi bilan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan, deyiladi». Chunonchi, bu o‘rinda Abu Sa’idni zikr qilgan.
As-Savriyning Amr ibn Yahyodan, Yahyodan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan qilgan rivoyati hamon-hamon sobitroq va sahihroq.

235-BOB
MAVZU: MASJID QURDIRMOQNING FAZILATI

317. (Hazrati) Usmon ibn Affon (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning: «Kimki Alloh uchun bir masjid bino etsa, Alloh uning uchun jannatda shunga o‘xshash bir qasr bino qilgaydir», deganlarini eshitdim.
Bu bobda Abu Bakr, Umar, Ali, Abdulloh ibn Amr, Anas, Ibn Abbos, Oisha, Ummu Habiba, Abu Zarr, Amr ibn Absa, Vasiyla ibn Al-Asqo, Abu Hurayra va Jobir ibn Abdulloh (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
(Hazrati) Usmonning hadisi hasan-sahih.

318. Va muhaqqaq Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilindi; aytdilar: «Kimki Alloh uchun xoh kichik, xoh katta bir masjid bino etsa, Alloh uning uchun jannatda bir uy bino qilgaydir».
Shu hadis Qutayba ibn Sa’id, Nuh ibn Qaysning mavlosi Abdurrahmon, Ziyod An-Numayriy, Anas (roziyallohu anhum)dan rivoyat qilingan.
Mahmud ibn Labid Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bilan ko‘rishgan. Mahmud ibn Ar-Robi’ ham Nabiy sallallohu alayhi va sallamni ko‘rgan. Ikkovlari ham madinalik bo‘lib, yosh bola edilar.

236-BOB
MAVZU: QABR USTIDA MASJID QURMOQ MAKRUH EKANLIGI

319. Ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, qabristonni ziyorat qilgan ayollarni, qabrlar ustida masjid qurganlarni va unda chiroq yoqqanlarni la’natladilar».
Termiziy, ushbu kitobning «Janozalar» bo‘limida, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam qabrlarni ziyorat qilgan ayollarni la’natlaganlari haqidagi ayrim ilm ahllarining qarashlarini sharhlab, bunday deydilar: «Bu (hadis) qabrlarni ziyorat qilishga ruxsat berilishidan oldin (aytilgan) edi. Qabrni ziyorat qilishga ruxsat berilgach, bu ruxsat erkaklar bilan birga ayollarga ham daxldordir. Ayrimlari esa, ayollarning sabri oz bo‘lib, ohu nolasi ko‘p bo‘lganidan, ular uchun qabr ziyorati makruh qilingan, degan to‘xtamdalar.
Qabrlar ustida masjid qurilishi masalasini Ibnul-Molik bunday ta’vil qiladi: «Chunki bu yaxudiy odatidir va qabr ustida qurilgan masjidda namoz o‘qimoq yahudiylar sunnatiga ergashmoqlikdir». Al-Qoriy «Al-mirqod» asarida bunday deydi: «Hadisda vorid bo‘lgan «ustida» degan qayd qabrlar yonida masjid qurmoqning zarari yo‘qligini ko‘rsatadi. Chunonchi, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: Yahudiylar va nasroniylarga Allohning la’nati bo‘lsin: ular Payg‘ambarlarning va solih kishilarning qabrlarini masjid qilib oldilar» degan hadislari bu xususni ochmoqda». Muborakfuriy: «Masjidlarni qurish qabrlarga ta’zim uchun bo‘lsa, xoh qabr ustida bo‘lsin, xoh yonida bo‘lsin, qurish joiz emas», deydi.
Qabrlarda chiroq yoqmoq masalasiga kelsak, bu ishni qilganlarga Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam tili bilan la’nat o‘qilishi sababi esa «Majma’-ul-bihor»da bunday ta’kidlangan: «Yo pul behuda isrof etilgani uchun yoki qabrlarga ta’zim ma’nosida bo‘lgani uchun Rasuli Akram sallallohu alayhi va sallam qabrlarga chiroq (yoki sham’ va hokazo) yoqmoqni man’ etganlar».
Bu bobda Abu Hurayra va Oisha (roziyalloh) anhumo) dan hadis rivoyat qilingan. Ibn Abbosning hadisi hasan.

237-BOB
MAVZU: MASJIDDA UXLAMOQ

320. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning davrlarida, unda bizlar yosh yigit edik, masjidda yotib qolar edik».
Ibn Umarning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahlidan ba’zilari masjidda uxlamoqqa izn berganlar.
Ibn Abbos aytadiki, «Masjidni doimiy yotish va qaylula qilish (peshin uyqusi) joyi qilib olmaslik kerak».
Ilm ahlidan ba’zilari Ibn Abbosning so‘zini egallashgan.

238-BOB
MAVZU: MASJIDDA OLDI-SOTDI QILMOK, YO’QOLGAN NARSANI SO’RAMOQ VA SHE’R AYTISHMOQ KAROXAT EKANLIGI

312. Abdulloh ibn Amr ibn Al-Osdan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam masjidda she’r aytishmoklikdan, oldi-sotdi qilmoqliqdan va Juma kuni namozdan oldin halqa bo‘lib (davra qurib) o‘tirmoqliqdan man’ etdilar».
Bu o‘rinda she’r aytmoq emas, balki she’r aytishmoq karih deyildi. Chunki «Sahihi Buxoriy»da masjidda she’r aytmoq borasida sahih hadis kelgan.
Abdulloh ibn Amr ibn Al-Osning hadisi hasan.
Amr ibn Shu’ayb, Muhammad ibn Abdulloh ibn Amr ibn Al-Osning o‘g‘li.
Muhammad ibn Ismoil (Al-Buxoriy) aytadi: «Ahmad va Ishoq - boshqalarni ham zikr etdi - Amr ibn Shu’aybning hadisi bilan istidlol qilganlarini ko‘rdim».
Muhammad aytadi: «Shu’ayb ibn Muhammad, Abdulloh ibn Amrdan eshitgan».
Amr ibn Shu’ayining hadisi haqida (tanqidiy) so‘z qilganlar, faqatgana bobosining sahifasidan hadis rivoyat qilgani uchun uni zaif deb qaraganlar. Ular bilittifoq Amr ibn Shu’ayb bu hadislarni bobosidan eshitmagan, deb xulosa qilishgan.
Yahyo Sa’iddan bunday degani rivoyat qilindi: Ali ibn Abdulloh aytadi: «Bizningcha, Amr ibn Shu’aybning hadisi chirikdir».
Ilm ahlidan ba’zilari masjidda oldi-sotdi qilmoqni makruh deyishgan. Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.
Tobi’iyn ulamosidan ayrimlari masjidda oldi-sotdi qilmoqqa izn berganlari rivoyat qilingan.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan, masjidda she’r aytmoqqa ruxsat borligiga doir bir qancha hadis rivoyat qilingan.

239-BOB
MAVZU: TAQVO ASOSIDA QURILGAN MASJID

322. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Bani Xudro (qavmi)dan bo‘lmish bir kishi bilan Bani Avf (qavmi)dan bo‘lmish bir kishi, «poydevori taqvo asosida qurilgan masjid» borasida bahslashib qoldi. Bani Xudrodan bo‘lgani: «Bu Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning masjidlaridir», desa, unisi: «Bu - Qubo masjidi!» dedi. Shunda ular bu masalada Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga kelib murojaat etdilar. (U zot) marhamat qilib aytdilarki, «O’sha masjid ushbudir, ya’ni o‘z masjidlarini aytdilar, va unda ko‘p xayrlar bordir»...
Bu hadis hasan-sahih.
Abu Bakriy, Ali ibn Abdullohdan naql etib bunday deydi: «Yahyo ibn Sa’iddan, Muhammad ibn Abi Yahyo Al-Aslamiy haqida so‘radim. Unda zarar (yomonlik) yo‘q, birodari Unays ibn Abi Yahyo undan ko‘ra sahihroq», dedi.

240-BOB
MAVZU: QUBO MASJIDIDAGI NAMOZ

323. Usayd ibn Zuhayr Al-Ansoriydan rivoyat qilindi; u Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan edi va Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan hadislar rivoyat qilar edi. Aytdiki, «Qubo masjididagi namoz (bitta) umraga tengdir».
Bu bobda Sahl ibn Hunayfadan hadis rivoyat qilingan.
Usaydning hadisi hasan-g‘arib.
Usayd ibn Zuhayrning shu hadisidan boshqa maqbul bir hadisini bilmaymiz. Shuni ham yolg‘iz Abu Usomaning Abdulhamid ibn Ja’fardan qilgan rivoyatidan bilib oldik. Abul-Abrodning ismi - Ziyod Madiyniy.

241-BOB
MAVZU: MASJIDLARNING QAYSI BIRI AFZALROQ?

324. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Mening ushbu masjidimda o‘qilgan bir namoz, (Ka’batullohdagi) Masjid al-Haromdan tashqari, boshqa (barcha) masjidlarda o‘qilgan ming namozdan xayrliroqdir».
Qutayba o‘z rivoyatida «Ubaydullohdan» demaydi, faqat «Zayd ibn Rabohdan, Abu Abdulloh Al-Ag‘ordan» deydi.
Bu hadis hasan-sahih.
Abu Abdulloh Al-Ag‘orning ismi - Salmon.
Bu hadis Abu Hurayra tariqi bilan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan, boshqa vajxdan ham rivoyat qilingan.
Bu bobda Ali, Maymuna, Abu Sa’id, Jubayr ibn Mut’im, Abdulloh ibn Az-Zubayr, Ibn Umar va Abu Zarr (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.

325. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Karvonlar faqat uch masjidni ko‘zlab yo‘l yuradi (faqat uch masjid uchun yo‘lga chiqadi): Masjid al-Harom, mening ushbu masjidim va masjid al-Aqso.
Bu hadis hasan-sahih.