251-BOB
MAVZU: NAMOZNI FAQAT IT, ESHAK VA AYOL KISHI KESMOG’I

337. Abu Zarr (roziyallohu anhu)dan bunday deb aytgani rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bir kishi ro‘parasiga egarning orqasi barobar yoki o‘rtasi barobar narsani to‘siq qilib qo‘ymasdan namoz o‘qiyotgan bo‘lsa, uning namozini qora it, ayol kishi, eshak kesadi. (Abdulloh ibn Somit) aytadi: «Abu Zarrga: «Qora itning qizil itdan yoki oq itdan nima farqi bor?» dedim. Aytdiki, «Ey birodarzodam! Men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan so‘ragan narsani mendan so‘rading: (U zot): «Qora it shaytondir!» deb aytganlar».
Bu bobda Abu Sa’id, Al-Hakam Al-G’iforiy, Abu Hurayra va Anas (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Abu Zarrning hadisi hasan-sahih.
Ba’zi ilm ahli shu fikrni egallaganlar va bunday deganlar: Namozni eshak, ayol kishi va qora it kesadi. Ahmad aytadi: «Qora it namozni kesmog‘iga shubham yo‘q. Ammo eshak va ayol kishi namozni kesmog‘idan bir oz shubham bor».
Ishoq aytadi: «Namozni qora itdan boshqa hech narsa kesmaydi».

252-BOB
MAVZU: BIR QAVAT KIYIMDA NAMOZ O’QIMOQ

338. Umar ibn Abi Salamadan rivoyat qilindi: «U, Rasudulloh sallallohu alayhi va sallam Ummu Salamaning uylarida bir (qavat) kiyimga o‘ralib namoz o‘qiyotganlarini ko‘rdi».
Bu bobda Abu Hurayra, Jobir, Salama ibn Al-Akva’, Anas, Amr ibn Abi Usayd, Abu Sa’id, Kayson, Ibn Abbos, Oisha, Ummu Honi’, Ammor ibn Yosir, Talq ibn Ali va Uboda ibn As-Somit Al-Ansoriy (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilindi.
Umar ibn Salamaning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyndan bo‘lmish ilm ahli va boshqa ulamolarning ko‘pchiligi nazdida amal shu hadis asosidadir. Bitta kiyimda namoz o‘qimoqliqda zarar yo‘q, deydilar.
Ayrim ilm ahlining fikricha, ikki (qavat) kiyim kiyib namoz o‘qiladi.

253-BOB
MAVZU: QIBLANING KA’BAGA QARAB O’ZGARISHI

339. Al-Barro ibn Ozib (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Madinaga kelganlarida o‘n oy yoki o‘n yetti oy Baytil-Maqdisga (Quddusdagi Masjid-al-Aqsoga) qarab namoz o‘qidilar. Aslida Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ka’baga yuzlanib namoz o‘qimoqni orzu qilar edilar. Shunda Alloh taolo: «Goho yuzingizni (vahiy kutib) osmon bo‘ylab sayr qildirganingizni ko‘ryapmiz. (Xotirjam bo‘ling), Sizni o‘zingiz rozi bo‘ladigan qiblaga (Ka’baga) yuz o‘girtiramiz. Yuzingizni Masjidi Harom (Ka’ba) tomonga buring!..» («Al-Baqara» surasi, 144-oyat) degan oyati karimani nozil qildi. Shunday qilib, u kishining yuzi Ka’baga o‘girildi, o‘zlari shuni sevar edilar. Bir kishi u zot bilan birga asr namozini o‘qigach, keyin ansoriylardan bo‘lmish bir qavm oldiga bordi; ular asr namozini o‘qiyotib, Baytul-Maqdisga qarab ruku’ qilib turishgan edi. U kishi Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bilan birga namoz o‘qiganiga shohidlik berib, u zot Ka’baga yuzlanganlarini aytdi: «Shunda butun qavm Ka’baga qarab o‘girildi», dedi.
Bu bobda Ibn Umar, Ibn Abbos, Amora ibn Avs, Amr ibn Avf Al-Muzaniy va Anas (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilishgan.
Al-Barroning hadisi hasan-sahih.
Sufyon As-Savriy, Abu Ishoqdan shunday deb rivoyat qilgan.

340. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdiki: «Bomdod namozini o‘qiyotib ruku’ qilib turishgan edi».

254-BOB
MAVZU: MASHRIQ BILAN MAG’RIB ORASI QIBLADIR

341. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Mashriq bilan Mag‘rib orasi qibladir».

342. Yahyo ibn Musodan, Muhammad ibn Abi Ma’shardan rivoyat qilindi: o‘sha hadisning o‘zi.
Abu Hurayraning hadisi mutaaddid vajhlardan rivoyat qilindi. Ba’zi ilm ahli, Abu Ma’sharni xotirasi jihatidan tanqid qilgan. Abu Ma’sharning ismi - Bani Hoshim mavlosi Nujayh. Muhammad (Al-Buxoriy) aytadi: «Men undan biror narsa rivoyat qilmayman, ammo boshqalar rivoyat qilgan. Abdulloh ibn Ja’far Al-Mahramiyning: «Mashriq bilan mag‘rib orasi qibladir» degan hadisi Usmon ibn Muhammad Al-Ahnasiydan, Sa’id Al-Maqburiydan, Abu Hurayradan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan. Uning Abdulloh ibn Ja’far Al-Mahramiy deyilishi Al-Musvir ibn Mahramaning o‘gli ekani tufaylidir.
Bu hadis hasan-sahih.
«Mashriq bilan mag‘rib orasi qibladir» degan hadis Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan mutaaddid kyshilardan rivoyat qilingan. (Hazrati) Umar ibn Al-Xattob, (Hazrati) Ali ibn Abu Tolib va Ibn Abbos (roziyallohu anhum) shular orasida borlar.
Ibn Umar aytadi: «Mag‘ribni o‘ng tomoniga va mashriqni chap tomoniga olib, qiblaga qarab yo‘nalsa, ikkovining orasi qibladir».
Ibnul-Muborak aytadi: «Mashriq bilan mag‘rib orasi qibladir» degan hadis mashriq ahli uchundir».
Abdulloh ibn Al-Muborak, Marv aholisi chapga moyil bo‘lmog‘i kerak, deb ixtiyor qilgan.
Ibnul-Muborakning «Mashriq ahlining qiblasi mashriq bilan mag‘rib orasidir» degan so‘zi borasida Ash-Shavqoniy bunday xulosa qiladi: «Ibnul-Muborakning bu so‘zida ishkal bor. Chunonchi, mashriqdagi kishining qiblasi mag‘ribdir. Chunki Makka mashriq bilan mag‘rib orasida joylashgan. Bu ishkalning javobi ushbudir: Ibnul-Muborak mashriqqa qarashli yurtlardan Iroq singari nomiga mashriq deyiladigan o‘lkalarni ko‘zda tutgan, haqiqatan bularning qiblasi mashriq bilan mag‘rib orasidir». Marv aholisi uchun esa bir oz chapga moyil bo‘lmoqni ixtiyor etmoqda. «Qomus»da Marv Erondagi bir shahar ekanligi aytiladi. Alloma Muhammad Tohir esa «Al-Mug‘na»da Marv Xurosondagi bir shahar ekanini aytadi.
Ulug‘ alloma Al-Maqriziy, «Mashriq bilan mag‘rib orasi qibladir» hadisining sharhida, jumladan, bunday deydi: «Chuqur fikrlasang, bu hadis Shom, Madina va xoh shimol, xoh janubda shu mintaqaga qarashli o‘lkalarga xos ekanligini anglaysan. Chunki, hadisni butun yer yuzi uchun deb qabul qilinishining imkoni yo‘q. Ayrim o‘lkalar uchun qibla mashriq bilan mag‘rib orasi emasligi haqiqatdir. Jug‘rofiy ma’lumotingiz bo‘lsa va o‘lkalarning hududlaridan voqif bo‘lsangiz, bilgaysizki, insonlar Ka’baga yo‘nalganda markazning atrofini qurshagan doira singaridir. Ka’baning, g‘arbida bo‘lganlar namozlarida sharqqa yo‘naladi, sharqida bo‘lganlar esa g‘arbga yo‘naladi. Shimolida bo‘lganlar janubiga, janubida bo‘lganlar shimoliga yo‘naladi. Ka’baning janubiy-sharqida bo‘lganlar uchun qibla shimoliy-g‘arb, janubiy-g‘arbida bo‘lganlar uchun esa qibla shimoliy-sharqdir. Ka’baning shimoliy-sharqidagilar uchun qibla janubiy-g‘arb, shimoliy-g‘arbidagilar uchun esa qibla janubiy-sharqdir.

255-BOB
MAVZU: BULUTLI HAVODA QIBLADAN BOShQA TOMONGA QARAB NAMOZ O’QIMOQ

343. Robiadan rivoyat qilindi: aytdi: «Qorong‘u bir kechada Nabiy sallallohu alayhi va sallam bilan birga safarda edik. Qibla qaysi tomonda ekanligini bilolmadik. Har kim yo‘nalgan tomoniga qarab namoz o‘qidi. Tong otgach, bu holatni Nabiy sallallohu alayhi va sallamga aytdik. Shunda: «Bas, qay tarafga yuz bursangiz, o‘sha joy Allohning tarafidir», degan oyati karima nozil bo‘ldi».
Bu hadisning isnodi uncha sog‘lom emas. Uni yolg‘iz Ash’as As-Sammon rivoyatidan bilamiz. Ash’as ibn Sa’id Abur-Robi’ As-Sammon hadisda zaif ekanligi qayd etilgan.
Ilm ahlining ko‘pchiligi shu hadisni egallaydilar va bunday deydilar: Bulutli havoda qiblani adashtirib namoz o‘qisa va keyin boshqa tomonga qarab namoz o‘qiganini aniqlab qolsa, namozi joizdir.
Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak, Ahmad va Ishoqning qavli shudir.

256-BOB
MAVZU: QAYERDA, NIMAGA QARAB NAMOZ O’QIMOQ MAKRUH EKANLIGI

344. Ibn Imron (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam yetti joyda namoz o‘qimoqni man’ etdilar: axlatxonada, qassobxonada (qushxonada), qabristonda, ko‘chaning o‘rtasida, hammomda, tuyaxonada, Baytullohning tepasida».
Qozi Abu Bakr ibn Al-Arabiy Termiziy kitobi sharhida: «Namoz o‘qimaydigan joylar o‘n uchta», deydi va hadisda vorid bo‘lgan yettita joyga ushbularni qo‘shadi: 8. Qabrga qarab namoz o‘qish. 9. Devoriga najosat surtilgan xojatxonaga qarab turish. 10. Kaliso (cherkov). 11 Sinagog (yahudiylar ibodatxonasi). 12 Haykallarga qarab turish. 13. Jazo mintaqasi. Al-Iroqiy bu joylarni o‘n to‘qqiztaga yetkazadi: 14 Bosib-talab olingan tuproq. 15. Uxlayotgan va gaplashayotgan kishilarga qarab namoz o‘qish. 16.Vodiyning ichi (suvi qurigan daryo o‘zani). 17. Tortib-talab olingan uy. 18. Diror masjidi (munofiqlar qurgan masjid). 19.Tandir... Bu joylar sanogini yana ko‘paytirganlar ham bor. Ammo bu yerlarning hammasida yoki ko‘pida namoz o‘qish durust deb aytganlar ham bor. Bular: «Namoz qaerda senga to‘g‘ri kelsa, darhol o‘qib ol!» degan hadisga tayanib, yuqorida zikr etilgan joylarda namoz o‘qimaslik saxih hadisga asoslanmagan kishilarning nuqtai-nazari, deb hisoblashadi.

345. Bu hadis ma’nosi bilan Ibn Umar (roziyallohu anhumo) vositasida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan shunga yaqin tarzda rivoyat etilgan.
Bu bobda Abu Mirsad, Jobir va Anas (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Umar hadisning isnodi uncha sog‘lom emas. Zayd ibn Jabira xotirasi jihatidan tanqid qilingan.
Abu Lays ibn Sa’d bu hadisni Abdulloh ibn Umar Al-Umariydan, Nofi’dan, Ibn Umardan, Umardan (roziyallohu anhum), Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan aynan rivoyat qilgan.
Ibn Umarning Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan qilgan rivoyati Al-Lays ibn Sa’idning ri-voyatidan ko‘ra yaqinroq va sahihroq. Chunki ba’zi muhaddislar, Abdulloh ibn Umar Al-Umariy xotirasi ekanini qayd etganlar. Yahyo ibn Sa’id Al-Qatton shu muhaddislar orasida bor.

257-BOB
MAVZU: QO’YXONA VA TUYAXONALARDA NAMOZ O’QIMOQ

346. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Qo‘yxonalarda namoz o‘qingizlar, ammo tuyaxonalarda namoz o‘qimangizlar».

347. Abu Kuraybdan, Yahyo ibn Odamdan, Abu Bakr ibn Ayyashdan, Abu Xusayndan, Abu Solihdan, Abu Hurayradan (roziyallohu anhum), Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan shu hadis aynan yoki shunga yaqin tarzda rivoyat qilingan.
Bu bobda Jobir ibn Samura, Al-Barro, Sabra ibn Ma’bad Al-Juhaniy, Abdulloh ibn Mug‘affal, Ibn Umar va Anas (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.
Birodarlarimizning amali shu hadis asosidadir.
Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.
Abu Xusaynning Abu Solihdan, Abu Hurayradan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan qilgan rivoyati g‘arib.
Isroil bu hadisni Abu Husayndan, Abu Solihdan, Abu Hurayradan mavquf tarzida rivoyat qiladi va Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga(cha) yuksaltiradi.
Abu Husaynning ismi - Usmon ibn Osim Al-Asadiy.

348. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam qo‘yxonalarda namoz o‘qir edilar».
Bu hadis sahih.
Abut-Tayyohning ismi - Yazid ibn Humayd.

258-BOB
MAVZU: ULOV USTIDA NAMOZ O’QIMOQ

349. Jobir (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam meni bir ish bilan yubordilar. Qaytib kelsam, u kishi tuyalarining ustida mashriqqa qarab namoz o‘qiyotgan ekanlar. Sajdalari ruku’laridan ko‘ra pastroq edi».
Bu bobda Anas, Ibn Umar, Abu Sa’id va Omir ibn Robi’a (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilindi.
Jobirning hadisi hasan-sahih.
Jobirdan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan.
Ilm ahlining barchalari nazdida amal shu hadis asosidadir. Oralarida ixtilof uchraganini bilmaymiz. Kishi ulov ustida nafl namozi o‘qimoqligida zarar yo‘q deb qaraydilar. Qaysi tomonga yo‘nalsa-yo‘nalsin, yuzlangan tomoni xoh qibla bo‘lsin, xoh boshqa tomonga yuzlansin, (ulov ketayotgan tomonga qarab namoz o‘qiyveradi).

259-BOB
MAVZU: TUYAGA QARAB (TUYANI TO’SIQ QILIB) NAMOZ O’QIMOQ

350. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam tuyalariga qarab yoki urg‘ochi tuyalariga qarab namoz o‘qidilar. U kishi tuyalarining ustida, ketayotgan tomonlariga yuzlanib, namoz o‘qiyverar edilar».
Bu hadis hasan-sahih.
Ba’zi ilm ahlining qavli ham shu. Tuyani to‘siq qilib, unga qarab namoz o‘qimoqning zarari yo‘q, degan fikrdalar.