260-BOB
MAVZU: KECHKI TAOM BILAN XUFTON NAMOZI BIR VAQTGA TO’G’RI KELIB QOLSA...

351. Anas (roziyayalohu anhu)dan rivoyat qilindi; hadisni Nabiy sallallohu alayhi va sallamga yetkazib, bunday dedi: «Kechlik taom hozir bo‘lganda hufton namoziga iqomat aytnlsa, sizlar (avval) kechlik taomdan boshlangizlar».
Bu bobda Oisha, Ibn Umar, Salama ibn Al-Akva’ va Ummu Salama (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Anasning hadisi hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ba’zi ilm ahli nazdida amal shu hadis asosidadir. (Hazrati) Abu Bakr, Umar va Ibn Umar (roziyallohu anhum) shular orasida bor.
Ahmad va Ishoqning qavli ham shu: «Jamoat namozini boy bersa ham, kechlik taomdan boshlaydi», deydilar.
Al-Joruddan zshitdim, Vaki’ning bu borada bunday deganini eshitdim, deydi: «Taomi aynib qolishidan qo‘rqsa, kechlik taomdan boshlaydi».
Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va boshqalardan ba’zi ilm ahli bu borada ega bo‘lgan fikr ergashilmoqqa yaqinroq: Kishi qalbi faqatgana har qanday bir narsa sababi bilan mashg‘ul bo‘lganida, namozga turmasligani murod etganlar.
Ibn Abbosdan bunday deb aytgani rivoyat qilingan:
«Ko‘nglingizda biror narsa bor bo‘lsa, namozga turmang».
Ibn Umardan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytganlari rivoyat qilingan: «Kechlik taom suzilganida namozga iqomat aytilsa, sizlar (avval) kechlik taomdan boshlangizlar».
Ibn Umar imomning qiroatini eshitib turib, kechlik taomni yedi. Buni Hannod bizga bayon etdi. Abda bu xabarni unga Ubaydullohdan, Nofi’dan, Ibn Umardan yetkazgan.

261-BOB
MAVZU: UYQUSIRAB NAMOZ O’QIMOQ

352. Oisha (roziyalpohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Sizlardan birortangiznp namoz o‘qiyotib uyqu bossa, uyqusi ketgunicha yotib uxlasin. Chunki biror kishi uyqusirab namoz o‘qisa, istig‘for aytaman deb o‘z-o‘zini so‘kib qo‘yishi mumkin».
Ya’ni namoz o‘qiyotgan paytda salom beradi-da, namozdan chiqadi, yotib uxlaydi. Ba’zilar bu hadisni tungi namozga tegishli, deydilar. An-Navaviy, farz va nafl, kechki va kunduzgi namozlarning xammasiga tegishli ekanligani aytadi. Hofiz ibn Hajar, «Fath-ul-boriy»da hadis maxsus bir sababga tayanganini, ammo lafzi omma (hammaga tegishli) ekanligini ta’kidlaganidan keyin, bunday deydi: «Farz namozlarida ham shu hadis bilan amal qilinadi, faqatgina namozni o‘tkazib yuborish (qazo qilib qo‘yish) xavfi yo‘q bo‘lsa...»
Bu bobda Abu Hurayra (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan.
Oisha (onamiz)ning hadisi hasan-sahih.

262-BOB
MAVZU: BIR QAVMNI ZIYORAT QILGAN KISHI ULARGA IMOM BO’LMASIN

353. Abu Atiyyadan rivoyat qilindi; aytdi: «Molik ibn Al-Huvayris namozlarimizga kelib bizlar bilan suhbatdosh bo‘lib turar edi. Bir kun namoz vaqti kirgach, unga: «Oldinga o‘g!» dedik. Shunda aytdiki, «Birortalaringiz oldinga o‘tsin, men nima uchun oldinga o‘tmaganimni sizlarga aytib berayin. «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitganman: «Kimki biror qavmni ziyorat qilsa, ularga imom bo‘lmasin. Ularga o‘zlaridan biror kishi imom bo‘lsin», - dedilar.
Bu hadis hasan-sahih.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va boshqalardan ilm ahli ko‘pchiligining amali shu hadis asosidadir. Aytadilarki, «Imomlik ziyoratchidan ko‘ra ko‘prok uy egasining haqqidir».
Ayrim ilm ahlining fikricha, agar uy egasi ruxsat bersa, ziyoratchi imom bo‘lmoqligida zarar yo‘q.
Ishoq, Molik ibn Huvayrisning hadisini tutadi va uy egasi ruxsat bergan taqdirda ham hech kim uy egasiga imom bo‘lmaydi, deb qatiy hukm qiladi. Aytadiki, «Masjidda ham shunday. Ziyorat qilgan kishilarga masjidda ham imom bo‘lmaydi, ularga o‘zlaridan bir kishi imomlik qiladi».

263-BOB
MAVZU: IMOM YOLG’IZ O’ZI UChUN DUO QILISHI KAROHAT EKANLIGI

354. Savbondan rivoyat qilindi; Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Ruxsat olmasdan turib bir kishining uyi ichiga qaramoq hech kimga halol emas. Bas, qaradimi, kirgan bo‘ladi. Bir duoni, boshqalarni qo‘yib, faqat o‘zi uchun qilgan kishi qavmga imom bo‘la olmaydi, shunday qilsa, ularga xiyonat ettan bo‘ladi. Qistangan holatda namozga turilmaydi».
Bu bobda Abu Hurayra va Abu Umoma (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan.
Savbonning hadisi hasan.
Bu hadis Muoviya ibn Solihdan, As-Safr ibn Nusayrdan, Yazid ibn Shurayhdan, Abu Umomadan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan.
Yazid ibn Shurayh, Abu Hurayra, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan ham rivoyat qilindi.
Bu hadisda Yazid ibn Shurayhning muazzin Abu Haydan, Savbondan qilgan rivoyati isnod jihatdan yaxshiroq va mashhurroq ko‘rinadi.

264-BOB
MAVZU: QAVM XOHLAMAGAN KISHINING QAVMGA IMOM BO’LMOG’I

355. Al-Hasandan rivoyat qilindi; aytdi: «Anas ibn Molikdan eshitdim, bunday dedi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam uch kishini la’natladilar: qavmi yoqtirmasdan qavmga imom bo‘lgan kishini; erini ranjitgan holda kechani o‘gkazgan xotinni; Hayya ‘alal-falah!ni eshitib turib, so‘ng unga ijobat qilmagan kishini».
Bu bobda Ibn Abbos, Talha, Abdulloh ibn Amr va Abu Umoma (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Anasning hadisi sahih emas. Chunki, bu hadis Hasandan, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan mursal tarzida rivoyat qilindi. Ahmad ibn Hanbal, Muhammad ibn Al-Qosimni tanqid qilib, uning zaif ekanini qayd etgan. U hofiz emas.
Ilm ahlidan ba’zilari kishi o‘zini xoxlamagan qavmga imom bo‘lmog‘ini makruh deb qaraganlar. Holbuki, imom haddan oshgan bir kishi bo‘lmasa, gunoh faqat uni xohlamagan kishilargadir.
Ahmad va Ishoq bu borada bunday deyiishdi: «Imomni jamoatdan bir kishi, ikki kishi yoki uch kishi xohlamasa, to qavmning ko‘pchiligi uni yoqtirar ekan, qavmga imom bo‘lmog‘ida zarar yo‘q».

356. Amr ibn Al-Horis ibn Mustoliqdan rivoyat qilindi; aytdi: «Deyilar ediki, insonlardan azobi qattiq bo‘ladigani ikki kishidir: eriga osiy bo‘lgan xotin va qavmi yomon ko‘rgan imom».
Jarir aytadi: «Mansur dediki: «Imom borasida savol berganimizda bizga bunday deyildi: «Bu bilan, faqat haddan oshgan imomlar ko‘zda tutilgan. Sunnatni bajo qiladigan imomga kelsak, gunoh uni yoqtirmagan kishilargadir».

357. Abu G’olibdan rivoyat qilindi; aytdi: «Abu Umomadan bunday deganini eshitdim: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Uch kishi borki, ularning namozi quloqlaridan (yuqori) ko‘tarilmaydi: qochgan qul, toki qaytib kelgunicha; erini g‘azablantirgan holda kechani o‘gkazgan xotin; qavmi yoqtirmagan imom».
Bu hadis shu jihatdan hasan-g‘arib.
Abu Tolibning ismi esa - Hozavvar.

265-BOB
MAVZU: «IMOM O’TIRIB NAMOZ O’QISA, SIZLAR HAM O’TIRIB O’QINGIZLAR»

358. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam otdan yiqildilar, bir yonlari lat yeb (o‘ng tomon) terilari shilindi. Bizga o‘girgan holda namoz o‘qib berdilar, bizlar ham o‘tirgan holda u kishiga ergashib namoz o‘qidik. Keyin namozni tugatgach, bizga o‘girilib: «Imom iqtido qilmoqlari uchun imomdir» yoki «Imom iqtido qilmoqlari uchun imom qilingandir», - dedilar. - Agar u takbir aytsa, takbir aytingizlar, ruku’ qilsa, ruku’ qilingizlar, o‘rnidan   tursa, turingizlar, agar: Sami’allohu li man hamidah desa, Robbana laka-l-hamd! deb aytingizlar; agar sajda qilsa, sajda qilnngizlar; agar o‘girib namoz o‘qisa, hammangiz o‘girib namoz o‘qingizlar».
«Imom Buxoriy aytadilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Imom o‘tirib o‘qisa, o‘tirib o‘qingizlar» degan so‘zlarini bundan ilgari betoblik paytlarida aytganlar, so‘nggi kasal bo‘lganlarida esa Janobi Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘tirib o‘qiganlar, odamlar tik turib o‘kishgan. Ularga o‘tirmoqni buyurmaganlar. Oxirgisi hisobga olingaydir, zero oxirgisi janobi Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tabiatlariga mosdir». («Sahihi Buxoriy», 1-jild)
Bu bobda Oisha (onamiz), Abu Hurayra, Jobir, Ibn Umar va Muoviya (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Anasning: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam otdan yiqildilar, terilari shilindi» degan hadisi hasan-sahih.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan ba’zilari shu hadisni egallashgan. Jobir ibn Abdulloh, Usayd ibn Hudayr va Abu Hurayra hamda boshqalar shular orasida borlar. Ahmad va Ishoqning qavli ham shu.
Ayrim ilm ahlining fikricha, imom o‘tirib o‘qisa, orqasidagilar faqat tik turib namoz o‘qiydi. Agar o‘tirib namoz o‘qishsa, namozlari joiz emas.
Sufyon As-Savriy, Molik ibn Anas, Ibnul-Muborak va Shofi’iyning qavli shudir.

266-BOB
MAVZU: O’TGAN MAVZU

359. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam vafotlari bilan yakunlangan (oxirgi) betobliklarida Abu Bakrning ortlarida o‘tirib namoz o‘qidilar».
Oisha (onamizning ushbu) hadisi hasan-sahih-g‘arib.
Oisha (roziyallohu anho)dan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytganlari ham rivoyat qilingan: «Imom o‘tirib namoz o‘qisa, sizlar ham o‘tirib namoz o‘qiysizlar».
Yana Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilingan: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam betobliklarida mamozga chiqdilar. Abu Bakr (imomlik qilib) namoz o‘qib berayotgan edilar. U kishi Abu Bakrning yonlarida o‘tirib namoz o‘qib berdilar. Abu Bakr tik turib, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamga iqtido qildilar, jamoat esa Abu Bakrga iqtido qilgan edi».
Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakrning ortlarida o‘tirib namoz o‘qidilar».
Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Abu Bakrning ortlarila o‘girgan holda namoz o‘qidilar».

360. Anas (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam betobliklarida Abu Bakrning ortlarida o‘girib, kiyimlariga o‘ralgan holda (qo‘ltiqlari ostidan o‘tkazib, yelkalariga tashlagan holda) namoz o‘qidilar».
Bu hadis hasan-sahih.
Bu hadisni Yahyo ibn Ayyub Humayddan, Anasdan shu tarzda rivoyat qilgan. Ayni vaqtda, buni Humayddan, Anasdan mutaaddid kishilar rivoyat qilishgan, ammo Sobitni zikr qilishmagan. Sobitdan zikr qilingan hadis yanada sahih.

267-BOB
MAVZU: IMOM UNUTIB IKKINCHI RAK’ATDA (QIYOMGA) TURIB KETSA

361. Ash-Sha’biydan rivoyat qilindi; aytdi: «Al-Mug‘iyra ibn Shu’ba bizga namoz o‘qib berdi-da, ikkinchi rak’atda (o‘tirmasdan) turib ketdi. Qavm unga tasbih aytdi, ya’ni «Subhanalloh» dedi; u ham qavmga «Subhanalloh» deb tasbih aytdi. Namozni ado etib bo‘lgach, salom berdi va o‘tirgan joyida ikki marta sajdai sahv qildi. Keyin ularga Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xuddi shunday qilganlarini va u ham ana shuning uchun shunday qilganini so‘zlab berdi».
Bu bobda Uqba’ ibn Omir, Sa’d va Abdulloh ibn Buhaynadan hadis rivoyat qilindi.
Al-Mug‘iyra ibn Shu’baning hadisi undan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan. Ba’zi muhaddislar Ibn Abi Layloni xotirasi jihatdan tanqid qilishadi. Ahmad aytadiki: «Ibn Abi Layloning hadisi bilan istidlol qilinmaydi». Muhammad ibn Ismoil (Al-Buxoriy) esa bunday deydy: «Ion Abi Laylo juda to‘g‘ri kishi. Ammo men undan hadis rivoyat qilmayman. Chunki, u hadisning sahihini chirigidan ajrata olmaydi. Bunday kishilarning hech birovidan hech narsa rivoyat qilmayman».
Bu hadis Al-Mug‘iyra ibn Shu’badan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan. Sufyon - Jobirdan, Al-Mug‘iyra ibn Shubayldan, Qays ibn Abi Hozimdan, Al-Mug‘iyra ibn Shu’badan shu hadisni rivoyat qildi. Ba’zi ilm ahli Jobir ibn Ja’fiyning zaif ekanligini qayd etadilar. Yahyo ibn Sa’id, Abdurrahmon ibn Mahdiy va tag‘in boshqalar uni tark etganlar.
Ilm ahlining amali shu hadis asosidadir. Demakki, ikkinchi rak’atda (o‘tirmasdan) turib ketsa, namozini davom ettiraveradi va (oxirida) ikki marta sajda(i sahv) qiladi. Ayrimlari salomdan oldin (sajda qiladi) desa, ayrimlari salomdan keyin, deb aytgan. Salomdan oldin deb aytuvchilarning hadisi - Az-Zuhriy bilan Yahyo ibn Sa’id Al-Ansoriyning Abdurrahmon Al-A’rajdan, Abdulloh ibn Buhonadan rivoyat qilgan hadislariga mutobaqati (muvofiqligi) sababiga ko‘ra yanada sahihroq.