281-BOB
MAVZU: NAMOZDA XUShU’

382. Fazl ibn Abbosdan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Namoz ikki rak’at - ikki rak’atdandir. Har ikki rak’atda bir tashahhud bor. Va (namozda) xushu’ bor, tazarru’ bor, miskinlik bor! Qo‘llaringni xorlik-bechoralik bilan ko‘targaysan». Aytdilarki, «Panjalaringni to‘g‘riga qaratgan holda, qo‘llaringni Parvardigoringga ko‘targaysan va: «Yo Rabbim!» degaysan..» Kimki ana shunday qilmasa, shundaydir va shundaydir!..»
Ibnul-Muborakdan boshqasi bu hadisda: «Kimki ana shunday qilmasa, bu nuqsondir!» - deydi.
Muhammad ibn Ismo’il (Al-Buxoriy)dan eshitdim, bunday dedi: «Shu’ba ushbu hadisni Abdurobbih ibn Sa’iddan rivoyat qiladi va ayrim o‘rinlarida yanglishadi. Masalan, «Abu Anas ibn Unaysdan» deydi; holbuki, u Imron ibn Abi Anasdir. «Abdulloh ibn Al-Xorijdan» deydi, holbuki, bu Abdulloh ibn Nofi’ ibn Al-Amya’ning Robi’a ibn Al-Horisdan qilgan rivoyatidir. Shuningdek, Shu’ba «Abdulloh ibn Al-Horisdan, Al-Muttolibdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan» deydi, holbuki, bu «Robi’a ibn Al-Horis ibn Abdulmuttolibdan, Al-Fazl ibn Abbosdan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan»dir.
Muhammad aytadiki, Al-Lays ibn Sa’idning hadisi Shu’baning hadisidan ko‘ra sahihroq.

282-BOB
MAVZU: NAMOZDA BARMOQLARNI BIR-BIRIGA CHALISHTIRMOQ KAROHAT EKANLIGI

383. Ka’b ibn Ujradan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Sizlardan birortangiz chiroyli tahorat olsa, keyin masjidga kelmoq qasdi ila (yo‘lga) chiqsa, barmoqlarini bir-biriga chalishtirmasin. Chunki, u namozdadir».
Kishi tahorat olib, masjidga yuzlanib chiqqanidan e’tibo-ran, hukman namozda hisoblanadi. Shuning uchun barmoqlarni bir-biriga chalishtirmoqni makruh ko‘rganlar. Bu ishning karohati masjiddan qaytgunicha davom etadi.
Ka’b ibn Ujraning hadisini Ibn Ajlondan mutaaddid kishilar, Al-Laysning rivoyati singari rivoyat qildilar. Shurayk, Muhammad ibn Ajlondan, uning otasidan, Abu Hurayradan (roziyallohu anhum), Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan xuddi shu hadisni uyqash tarzda rivoyat qildi. Shuraykning hadisi mahfuz emas.

283-BOB
MAVZU: NAMOZDA QIYOMNI UZUN QILMOQ

383. Jobirdan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan: «Qaysi namoz afzalroq?» deb so‘raldi. «Qunuti uzun namoz», dedilar.
«Al-qunut» bir necha ma’noda qo‘llanadi. An-Navaviy, bu o‘rinda «al-qunut» so‘zidan ulamo ittifoqi bilan qiyom nazarda tutilganligini aytadi. Chunonchi, Abu Dovud Abdulloh ibn Hubshiydan taxrij qilgan hadisda «qiyomi uzun bo‘lgan (namoz)» degan jumla vorid bo‘lgan.
Bu bobda Abdulloh ibn Hubshiy va Anas ibn Molikdan hadis rivoyat qilingan.
Jobirning hadisi hasan-sahih. Bu hadis Jobir ibn Abdullohdan bir qancha vajhlardan rivoyat qilingan.

284-BOB
MAVZU: RUKU VA SUJUDNI KO’P QILMOQ

385. Ma’dan ibn Talha Al-Ya’muriydan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning mavlosi Savbonni ko‘rib qoldim va unga dedimki, «Menga bir amalni dalolat qilginki, Alloh u bois meni manfaatlantirsin va Alloh meni jannatiga kiritsin». U bir oz sukut qilib qoldi, keyin menga qarab bunday dedi: «Sajdani davomli qil! Chunki men Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdimki, aytdilar: «Qaysi bandaki Alloh uchun bir sajda qilsa, Alloh shu bois uning martabasini bir daraja ko‘targaydir va shu bois uning bir xatosini kechirgaydir».
Ma’dan aytadi: «Abud-Dardoni ko‘rdim va Savbondan so‘ragan narsamni undan ham so‘radim. Aytdiki, «Sajdani davomli qil! Chunki Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdimki, aytdilar: «Qaysi bandaki Alloh uchun bir sajda qilsa, Alloh o‘sha bois, shubhasiz, uning martabasini bir daraja ko‘targaydir va o‘sha bois bir xatosini kechirgaydir».
Bu bobda Abu Hurayra va Abu Fotimadan hadis rivoyat qilingan.
Ruku’ va sujudni ko‘paytirmoq borasida Savbon va Abud-Dardodan rivoyat qilingan hadis - hasan-sahih.
Ilm ahli bu masalada ixtilof qilganlar. Ba’zilari, namozda qiyomni uzun qilmoq - ruku’ va sujudni ko‘paytirmoqdan ko‘ra fazilatli ekanini aytsa, ayrimlari esa ruku’ va sujudni ko‘paytirmoq qiyomni uzun qilmoqdan ko‘ra afzalroq, deb qaror qilgan.
Ahmad ibn Hanbal aytadi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bu borada ikkita hadis rivoyat qilingan». Shunga qaramay, uning o‘zi bu borada hech qanday hukm bermaydi.
Ishoq bunday deydi: «Kunduzgi namozlarda afzali - ruku’ va sujudni ko‘proq qilmoq, kechki namozlarda esa qiyomni uzun qilmoqdir. Faqat kishi har kecha ( Qur’ondan) bir juz’ xatm qilmoqni odat etgan bo‘lsa, bunda ruku’ va sajdani ko‘paytirmog‘i men uchun sevimliroq. Chunki ham bir juz’ni xatm qilgan bo‘ladi, ham ruku’ va sujudga erishgan bo‘ladi». Ishoq bu so‘zni aytmog‘ining bir sababi shuki, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tungi namozlari shu tarzda, qiyomi uzun holatda sifatlantirilgan. Kunduzgi namozlariga kelganda, buning qiyomi xuddi kechki namozlardagidek, uzun tarzda sifatlantirilgan.

285-BOB
MAVZU: NAMOZ PAYTIDA ILON VA CHAYONNI O’LDIRMOQ

386. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam namoz ichida ikki qora (narsa)ni - ilonni va chayonni o‘ldirmoqni buyurdilar».
Bu bobda Ibn Abbos va Abu Rofi’ (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.
Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyn ulamosidan ba’zilarining amali shu hadis asosidadir. Ahmad va Ishoqning qavli shu. Ba’zi ilm ahli namozda ilon va chayonni o‘ldirmoqni makruh deb topganlar. Ibrohim aytadi: «Namozda (namozning o‘ziga xos) mashg‘uliyat bor!». Birinchi qavl sahihroq.

286-BOB
MAVZU: SALOMDAN OLDIN SAJDAI SAHV QILMOQ

387. Bani Abdulmuttolib ittifoqdoshi - Asd qabilasiga mansub Abdulloh ibn Buhaynadan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam peshin namozida (tashahhudga) o‘girishlari lozim bo‘lgan holda (o‘tirmasdan) turib ketdilar. Namozni tamom qilgach, salom berishdan oldin o‘tirgan joylarida ikki marta sajdai sahv qildilar, har bir sajda uchun takbir aytdilar. Odamlar ham unutilgan tashahhud evaziga u kishi bilan birga ikki sajda qilishdi».
Bu bobda Abdurrahmon ibn Afvdan hadis rivoyat qilingan.
Muhammad ibn Bashshar bizga Abdul-A’lo va Abu Dovuddan, Hishomdan, Yahyo ibn Abi Kasirdan, Muhammad ibn Ibrbhimdan naql etib, bayon qildi: Abu Hurayra a As-Soib Al-Qoriy sajdai sahvni salomdan oldin qilishar edi.
Ibn Buhaynaning hadisi hasan.
Ayrim ilm ahlining amali shu hadis asosidadir. Shofi’iyning qavli shu. Sajdai sahvni salomdan oldin qilmoqni ma’qul ko‘radi va bunday deydi: «Bu hadis boshqa hadisning hukmini nasx etuvchi (bekor qiluvchi)dir». Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning oxirgi fe’llari ham shu hadisga mos ekanligini zikr qiladi.
Ahmad bilan Ishoq aytadi: «Kishi ikkinchi rak’atda (o‘tirmay) turib ketsa, Ibn Buhaynaning hadisiga ko‘ra, sajdai sahvni salomdan oldin qiladi».
Abdulloh ibn Buhaynaning otasining ismi - Molik. Buhayna esa - onasi bo‘ladi. Buni Ishoq ibn Mansur menga shu tarzda ma’lum qildi.
Ilm ahli «Sajdai sahv salomdan oldinmi, salomdan keyinmi?» degan masalada ixtilof qildilar.
Ba’zilar sajdai sahv salomdan keyin, degan fikrdadir. Sufyon As-Savriy va Kufa ahlining qavli shudir. Ayrimlari esa sajdai sahv salomdan oldin, deb qaror qiladi. Yahyo ibn Sa’id, Robi’a va boshqalar kabi madinalik faqihlarning qavli shudir. Shofi’iy bu qavlni ma’qullagan. Ba’zilari esa bunday deydi: «Sajdai sahvning sababi namozda ziyodalik bo‘lsa, salomdan keyin, kamlik o‘tgan bo‘lsa, salomdan oldin qilinadi». Molik ibn Anasning qavli shu.
Ahmad aytadi: «Sajdai sahv borasida Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan har bir hadis o‘z jihati (xususiyati) asosida qamraladi. Ibn Buhaynaning hadisiga qaraganda, ikki rak’atda (o‘tirmasdan) turib ketsa, sajdai sahvni salomdan oldin qiladi. Agar peshin namozini besh rak’at o‘qib qo‘ysa, sajdai sahvni salomdan keyin qiladi. Peshin va asr namozlarida ikki rak’atda salom berib qo‘ysa, sajdai sahvni salomdan keyin qiladi. (Shu yo‘sin) har bir hadis o‘z jihati asosida qamraladi. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam tomonidan zikr qilingan har qanday sahvda sajdai sahv salomdan oldindir». Ishoq ham bu o‘rinlarda butkul Ahmadning qavlidek so‘zlaydi va faqatgyna quyidagicha farq qiladi: Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam tomonidan zikr qilinmagan har qanday sahvda, sajdai sahvning sababi namozda ziyodalik bo‘lsa - salomdan keyin, kamlik bo‘lsa - salomdan oldin qilinadi.
Ilova: «Sajdai sahvni vojib qiladigan sabablar beshtadir:
1) rukn takrori - namozdagi ruknlardan birini takrorlab qo‘yish; 2) rukn taqdimi - biror ruknni oldinroq bajarib qo‘yish; 3) rukn ta’xiri - biror ruknni kechroq bajarish; 4) tag‘yiri vojib - biror vojib amalni o‘zgartirish; 5) tarki vojib - vojib amaldan birortasini tark etib qo‘yish. Namozxon unutib, ana shu xatolardan birini sodir qilib qo‘ysa, bunday holda unga sujudi sahv qilmoqlik vojib bo‘ladi». (Hoji Ahmadjon Maxdum (rahmatullohi alayh)ning «Risolai sujudi sahv» kitobidan, 5-sahifa).

287-BOB
MAVZU: SALOMDAN VA KALOMDAN KEYIN SAJDAI SAHV

388. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam peshin namozini besh rak’at o‘qib qo‘ydilar. U kishiga aytildiki, («Yo Rasululloh!) Namoz ziyoda qilindimi yoki unutdingizmi?» Shunda salom berganlaridan keyin ikki sajda qildilar».
Bu hadis hasan-sahih.

389. Abdullohdan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam kalomdan (so‘zlashuvdan) keyin sajdai sahv qildilar».
Bu bobda Muoviya, Abdulloh ibn Ja’far va Abu Hurayra (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilindi.

390. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam sajdai sahvni salomdan keyin qildilar».
Bu hadis hasan-sahih.
Ayyub va mutaaddid kishilar bu hadisni Ibn Siyriyndan rivoyat qilgan. Abdulloh ibn Mas’udning hadisi ham hasan-sahih. Ba’zi ilm ahli nazdida amal shu hadis asosidadir. Aytadilarki, kishi peshin namozini besh (rak’at) o‘qib qo‘ysa, to‘rtinchi rak’atda o‘tirmagan bo‘lsa ham, namozi joiz bo‘lib, sajdai sahv qiladi. Bu Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning qavlidir. Ba’zilarning fikricha, peshin namozini besh (rak’at) o‘qib qo‘ysa-yu, to‘rtinchi rak’atda tashahhud miqdorida o‘tirmasa, namozi fosiddir. Bu Sufyon As-Savriyning va ayrim Kufa ahlining qavlidir.

288-BOB
MAVZU- SAJDAI SAHVDA TASHAHHUD

391. Imron ibn Husayndan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam jamoatga namoz o‘qib berdilar-da, sahv qildilar Keyin ikki sajda qildilar, keyin salom berdilar».
Bu hadis hasan-g‘arib.
Ibn Siyriyn Abu Kilobaning amakisi bo‘lmish Abul Muhallabdan boshqa hadis ham rivoyat qilgan.
Muhammad bu hadisni Xolid Al-Hazzo’dan, Abu Qilobadan, Abul-Muhallabdan rivoyat qilgan. Abul-Muhallabning ismi Abdurrahmon nbn Umar bo‘lib, uni Muoviya ibn Amr ham deyishadi.
Abdulvahhob As-Saqafiy Hushaym va tag‘in boshqalar bu hadisni Xolid Al-Hazzo’dan, Abu Qilobadan uzunligicha (bor matni bilan) rivoyat kiladilar. Ushbu ham Imron ibn Husaynning hadisidir: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam asr namozida uchinchi rak’atda salom berib qo‘ydilar. Al-Hirbaq ismli bir kishi turdi...»
Ilm ahli sajdai sahvning tashahhudi masalasida ixtilof qildilar. Ba’zisi, sajdai sahvda tashahhudni o‘qiydi va salom beradi, dedi. Ba’zisi esa, «Sajdai sahvda tashahhud va salom yo‘q, sajdai sahvni salomdan oldin qilsa, tashahhud o‘qilmaydi», dedi. Ushbu Ahmad va Ishoqning qavlidir: «Salomdan oldin sajdai sahv qilsa, tashahhud o‘qilmaydi», deyishadi.