297-BOB
MAVZU: YOSH BOLAGA QACHONDAN NAMOZ O’QISH BUYURILADI?

403.Sabra ibn Ma’bad Al-Juhaniy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Bolaga yetti yoshida namozni o‘rgatinglar va o‘n yoshida uni namoz uchun uringlar».
Kaltak uchun o‘n yosh belgilanishining sababi shuki, bolalarning ko‘pchiligi bu sodda kaltakka dosh bera oladigan bo‘ladi. Ammo kaltak jarohat yetkazmaydigan bo‘lishi va kaltaklaganda boshga urilmasligi kerak.
Bu bobda Abdulloh ibn Amrdan hadis rivoyat qilingan.
Abu Dovud, Abdulloh ibn Amrning hadisini marfu tarzida bunday taxrij qilgan: «Bolalaringizga yetti yoshida namozni o‘rgatinglar. O’n yoshida namoz uchun ularni uringlar va yotoqlarini alohida qilinglar».
Sabra ibn Ma’bad Al-Juhaniyning hadisi hasan-sahih.
Ba’zi ilm ahllarining amali shu hadis asosidadir. Ahmad va Ishoqning qavli ushbudir: «Bola o‘n yoshdan keyin o‘tkazib yuborgan namozlarini ioda qiladi», deyishadi.
Sabra Ma’bad Al-Juhaniyning o‘g‘li. U Avsajaning o‘g‘li ham deyiladi.

298-BOB
MAVZU: TASHAHHUDDAN KEYIN TAHORAT BUZILSA...

404. Abdulloh ibn Amr (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Namozining oxirida (tashahhud miqdorida) o‘tirib, salom berishdan oldin tahorati buzilsa, — ya’ni namoz o‘qigan kishini aytmoqchilar - uning namozi joizdir».
Bu hadisning isnodi sog‘lom emas. Uning isnodi (masalasi)da (muhaddislar) chalkashlikka tushganlar.
Bu chalkashlik, hadis boshqa-boshqa va bir-biridan farqli vajhlardan rivoyat etilgani tufayli yuzaga kelgan. Chalkashlik -sanadda yoki matnda bo‘ladi, yoki bir roviydan yoki bir necha roviydan sodir bo‘ladi. Muztarib hadis, puxta qamralganini ishorat qilgani uchun zaifdir. Al-Qoriy: «Mutaaddid vajhlardan rivoyat etilmog‘i uni zaif martabasidan hasan martabasiga yetkazadi», deydi va u hadisning mutaaddid vajhlari borligini ta’kidlaydi.
Ayrim ilm ahllari (ya’ni Hanafiy mazhabi sohiblari) shu hadisni egallab, «Tashahhud miqdorida o‘tirib, salom berishdan oldin tahorati buzilsa, namozi tugaldir», deyishgan.
Abu Hanifa va sohibaynning (ikki birodarining) qavli shudir. Shu farq bilanki, Abu Hanifa tahorat buzilishi o‘z qasdi bilan bo‘lgan taqdirda, deb hisoblaydi. Sohibayn esa butunlay qabul qiladi.
Ba’zi ilm ahllari esa bunday deydilar: «Xoh tashahhud o‘qimasdan oldin bo‘lsin, xoh salom berishdan oldin bo‘lsin, tahorati buzilsa, namozni ioda qiladi (qayta o‘qiydi)». Imom Shofi’iyning qavli shudir.
Imom Ahmad aytadi: «Tashahhud o‘qimasdan ham salom bersa, Nabiy sallallohu alayhi va sallamning «Namozning tahlili - salomdir» degan qavllariga binoan, u kishining namozi joizdir. Tashahhud (salomdan) yengildir. Nechukkim, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam ikki rak’atidan (o‘tirmay) turib ketganlar va tashahhud o‘qimasdan namozlarida davom etganlar».
Ishoq ibn Ibrohim: «Tashahhud o‘qisa, salom bermasa ham namozi joizdir» deydi va Ibn Mas’udning hadisini dalil sifatida ko‘rsatadi. Chunonchi, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam Ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)ga tashahhudni o‘rgatganlarida bunday deb aytdilar: «...Bundan (tashahhudni o‘qimoqdan) forig‘ bo‘lgach, zimmangdagi narsani ado etgan bo‘lursan».
Abdurrahmon ibn Ziyod bu - Al-Ifriqiydir. Ba’zi muhaddislar uning (hadisda) zaif ekanini qayd etganlar. Yahyo ibn Sa’id Al-Qatton va Ahmad ibn Hanbal shular orasidadir.

299-BOB
MAVZU: YOMG’IRLI KUNDA NAMOZNI UYLARIDA O’QIMOQLARI

405. Jobir (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bilan birgaliqda bir safarda edik. Yomg‘irga tutildik. Shunda Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Kim xohlasa, namozini o‘z chodirida o‘qisin», dedilar.
Rahl - ichiga joylashib o‘tiriladigan joy, ko‘noq(o‘tov) degani. U xoh chodirdan bo‘lsin, xoh toshdan yoki g‘ishtdan yoki taxta dan bo‘lsin, hammasi «rahl» deyiladi. (Muborakfuriy).
Bu bobda Ibn Umar, Samura, Abul Mulayhning otasi hamda Abdurrahmon ibn Samura (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Jobirning hadisi hasan-sahih.
Ilm ahllari yomg‘ir va loygarchiliqda Jum’a va jamoat namozlariga bormaslikka ruxsat berganlar. Ahmad va Ishoqning qavli shu.
Abu Zur’adan bunday deganini eshitdim: «Affon ibn Muslim, Amr ibn Alidan bir hadis rivoyat qildi. Abu Zur’a aytadi: «Basrada ushbu uch kishidan ko‘ra xotirasi kuchli bo‘lgan odamni ko‘rmadik: «Ali ibn Al-Madiyniy, Ibn Shozakuniy va Amr ibn Ali». Abul-Maliyhning ismi - Omir. Uning Zayd ibn Usoma ibn Umayr Al-Huzaliy ekanligi ham aytiladi.

300-BOB
MAVZU: NAMOZLARDAN KEYIN TASBIH AYTMOQ

406. Ibn Abbos (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Kambag‘al kishilar Rasulluloh sallallohu alayhi va sallamning huzurlariga kelib, dedilarki, «Yo Rasululloh! Boy kishilar xuddi bizlardek namoz o‘qishadi, xuddi bizlardek ro‘za tutishadi. Tag‘in ularning mol-dunyosi bor; qul ozod etishadi, sadaqalar berishadi?..» (Rasuli Akram) aytdilar: «Namoz o‘qiganingizda(n keyin) o‘ttiz uch marta «Subhanalloh», o‘ttiz uch marta «Alhamdulillah», o‘ttiz to‘rt marta «Allohu akbar» va o‘n marta «La ilaha illalloh» deb aytingizlar. (Shunda) sizlardan o‘zganlarga yetib olgaysizlar va sizlardan orqada qolganlar sizlardan o‘zib keta olmagaylar».
Muslim, Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan marfu’ tarzida rivoyat qilgan hadisda bunday deyiladi: «Kimki namozning orqasidan Allohga o‘ttiz uch marta tasbih aytsa, o‘ttiz uch marta hamd aytsa va o‘ttiz uch marta takbir aytsa, bular to‘qson to‘qqiztadir va yuzinchi martasida «la ilaha illallohu vahdahu la shariyka lahu, lahul-mulku va lahul-hamdu va huva ‘ala kulli shay’in qodiyr») desa, qusurlari dengiz ko‘piklaricha bo‘lsa ham, kechiriladi». Bu rivoyatda takbirlar sanog‘i borasida xilma-xil rivoyatlar bor. Ba’zi rivoyatlarda har birining sanog‘i yuzta deb aytilgan.
Bu bobda Ka’b ibn Ujra, Anas, Abdulloh ibn Amr, Zayd ibn Sobit, Abud-Dardo, Ibn Umar va Abu Zarr (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Ibn Abbosning hadisi hasan-g‘arib. Tag‘in bu bobda Abu Hurayra va Al-Mug‘iyra (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan.

Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning bunday deb aytganlari rivoyat qilingan: «Ikki xislat borki, ularni odat qilgan knshi, albatta, jannatga kirgaydir: har bir namozning orqasidan Allohga o‘ttiz uch marta tasbih aytsa, o‘ttiz uch marta hamd aytsa va o‘ttiz to‘rt marta takbir aytsa, hamda uxlayotib o‘n marta «Subhanalloh», o‘n marta «Allohu akbar») desa...»

301-BOB
MAVZU: LOYGARCHILIKDA VA YOMG’IRDA ULOV USTIDA NAMOZ O’QIMOQ

407. Ya’lo ibn Murro (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Bir safarda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bilan birga bo‘ldilar. Shunda yo‘lning tor bir joyiga borib qoldilar. Namoz vaqti kirgan va yomg‘irda qolgan edilar. Ustlaridan yomg‘ir va ostlaridan loyqa (namoz o‘qishga mone’lik qilardi). Shunda Rasululloh sallallohu alayhi va sallam tuyaning ustida azon aytdilar, iqomat keltirdilar, tuyaning ustida oldinga o‘tib, ularga namoz o‘qib berdilar. (Namozni) imo bilan o‘qidilar, sajdalarini ruku’laridan ko‘ra pastroq qilar edilar».
Suyutiy «Qutul-mug‘gaziy»da bunday deydi: «Navaviy va boshqalar bu hadisga tayanib, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam azonni o‘zlari aytganlarini, muazzinlik bilan imomlikni jam’ qilmoq mustahab ekanini aytadi».
Bu hadis g‘arib. Buni faqatgina Umar ibn Ar-Rimoh Al-Balxiy rivoyat qilgan va yolg‘iz uning rivoyatidan ma’lum bo‘layotir. Ilm ahllaridan mutaaddid kishilar bu hadisni undan rivoyat qilganlar. Shuningdek, Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan suvda va loy mahalida tuyaning ustida namoz o‘qigani rivoyat qilingan. Ilm ahllarining amali shu hadis asosidadir.
Ahmad va Ishoqning qavli ham shudir.

302-BOB
MAVZU: NAMOZ UCHUN VUJUDNI URINTIRMOQ

408. Al-Mug‘iyra ibn Shu’ba (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning namoz o‘qiyverib, hatto muborak oyoqlari shishib ketdi. Shunda u kishiga aytildiki, «Sizning oldingi va keyingi gunohlaringiz kechirilgan-ku, nega o‘zingizni buncha kulfatga solasiz?» Aytdilar: «Axir, shukr qilguvchi banda bo‘lmayinmi?»
Bu bobda Abu Hurayra va Oisha (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan. Al-Mug‘iyra ibn Shu’baning hadisi hasan-sahih.

303-BOB
MAVZU: QIYOMAT KUNIDA BANDANING BERADIGAN BIRINCHI HISOBI NAMOZDANDIR

409. Hurays ibn Qabiysadan rivoyat qilindi, aytdi: «Madinaga keldim va dedimki, «Allohim! Menga solih bir suhbatdosh muyassar aylagin!..» Aytadi: «Abu Hurayraga intildim-da, «Men Allohdan o‘zimga solih bir suhbatdosh nasib aylamog‘ini so‘ragan edim. Endi menga Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitgan bir hadisingni aytib ber, shoyad Alloh undan menga manfaat yetkazsa!..» dedim. Shunda (Abu Hurayra (roziyallohu anhu) aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitdim, bunday dedilar: «Qiyomat kunida bandaning o‘z amallaridan birinchi hisob beradigan narsasi uning namozidir. Agar namozi to‘kis bo‘lsa, xalos va najot topib, murodiga yetgay. Agar fosid bo‘lsa, nomurod bo‘lgay va zarar-ziyon topgay. Agar farzlardan biror kami bo‘lsa, Rabb taborak va ta’olo: «Qaranglar-chi, bandamning nafl namozlari bormi?» deydi va farzlardan yetishmagan miqdorni o‘sha bilan to‘ldiradi, mukammal qiladi. Keyin boshqa amali ham shu tartib-qoida asosida bo‘ladi».
Ya’ni, farzlarning kami bo‘lsa, nafl ro‘zalar bilan, zakotdan kami bo‘lsa, sadaqa va ehsonlar bilan to‘ldiriladi.
Bu bobda Tamim Ad Doriy (roziyallohu anhu)dan hadis rivoyat qilingan Abu Hurayraning hadisi bu vajhdan hasan-g‘arib. Bu hadis Abu Hurayradan boshqa vajhdan ham rivoyat qilingan.
Hasanning birodarlaridan ba’zilari Hasandan, Qobiysa ibn Zuvaybdan boshqa bir hadis rivoyat qilganlar. Mashhur bo‘lgani Qobiysa ibn Zuvayb emas, Qobiysa ibn Huraysdir.
At-Termiziy kitobining boshqa bir nusxasida Qobiysa ibn Hurays ibn Qobiysa deyiladi va bu ham izohga muhtojdir. Diqqat qilinsa, At-Termiziy hadis boshida «Hurays ibn Kobiysa» deb aytdilar...
Anas ibn Hakimdan, Abu Hurayradan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan shunga yaqin bir hadis rivoyat qilingan.

304-BOB
MAVZU: BIR KECHA-KUNDUZDA O’N IKKI RAK’AT SUNNAT NAMOZI O’QIMOQNING FAZILATI

410. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki o‘n ikki rak’at sunnat namozida bardavom bo‘lsa, Alloh unga Jannatdan bir uy bino qilur: peshinning farzidan oldin to‘rt rak’at va farzidan keyin ikki rak’at; shomning farzidan keyin ikki rak’at; xuftonning farzidan keyin ikki rak’at; bomdodning farzidan oldin ikki rak’at».
Bu bobda Ummu Habiba, Abu Hurayra, Abu Muso va Ibn Umar (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Oisha (onamiz)ning hadisi bu vajhdan g‘arib. Mug‘iyra ibn Ziyod haqida ba’zi ilm ahllari xotirasi jihatdan (tanqidiy) so‘z qilishgan.
Haqiqatda ikki rivoyatdan biriga binoan Ibn Main, Ibn Adiy va boshqalar Mug‘iyra ibn Ziyodni tavsiq etganlari (muhkam va ustivor ko‘rganlari) ta’kidlangan. Binobarin, hadis - hasan darajasidan past bo‘lmasa kerak.

411. Ummu Habiba (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki bir qecha-kunduzda o‘n ikki rak’at namozni o‘qib borsa, Alloh unga Jannatdan bir uy bino qilgaydir: peshinning farzidan oldin to‘rt rak’at va farzidan keyin ikki rak’at; shomning farzidan keyin ikki rak’at; xuftonning farzidan keyin ikki rak’at; bomdodning farzidan oldin ikki rak’at».
Anbasaning Ummu Habibadan ushbu bobda rivoyat qilgan hadisi hasan-sahih. Bu hadis Anbasadan mutaad-did vajhdan rivoyat qilingan.