322-BOB
MAVZU: TUNGI NAMOZ (TAHAJJUD)NING FAZILATI

434. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Ramazon oyidan keyingi ro‘zaning eng afzali - Allohning oyi bo‘lmish Muharram (ro‘zasi)dir va farzdan keyingi namozning eng afzali - tungi (tahajjud) namozdir».
Bu bobda Jobir, Bilol va Abu Umoma (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Abu Hurayraning hadisi hasan.
Abu Bishrning ismi — Ja’far ibn Iyos. Ja’far ibn Vahshiya ham o‘shadir.

323-BOB
MAVZU: PAYG’AMBAR SALLALLOHU ALAYHI VA SALLAMNING TUNGI (TAHAJJUD) NAMOZLARI TAVSIFI

435. Abu Salamadan rivoyat qilindi; u Oisha (roziyallohu anho)dan: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning Ramazon kechalaridagi namozlari qanday edi?» deb so‘radi. Shunda (Oisha onamiz) aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam na Ramazonda va na boshqa oylarda o‘n bir rak’atdan oshirmas edilar. Avval to‘rt rak’at o‘qir edilarki, uning chiroyliligini va uzunligini asti so‘rama! Keyin yana to‘rt rak’at o‘qir edilarki, uning ham chiroyliligini va uzunligini asti so‘rama! Keyin uch rak’at o‘qir edilar». Oisha (onamiz) aytdilarki, «Bir kuni: «Yo Rasululloh! Vitrni o‘qimasdan oldin uxlaysizmi?» dedim. Shunda (Rasuli Akram): «Yo Oisha! Ko‘zlarim uxlaydi-yu, qalbim uxlamaydi!»deb javob qildilar».
«Chiroyliligi va uzunligini asti so‘rama!» deyishlaridan bu rak’atlarni g‘oyat chiroyli va uzun o‘qiganlarini ta’kidlamoqchi bo‘lganlar.
 Bu hadis hasan-sahih.

436. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘n bir rak’at namoz o‘qir edilar va bulardan bittasini vitr (toq) qilar edilar. Namozdan forig‘ bo‘lgach, o‘ng tomonlariga yonboshlab yotar edilar».

437. Qutayba - Moliqdan, Ibn Shihobdan naql etib bizga hadis bayon qildi: o‘tgan hadisning o‘zi.
Bu hadis hasan-sahih.

324-BOB
MAVZU: O’TGAN MAVZU

438. Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam kechalari o‘n uch rak’at namoz o‘qir edilar».
Bu hadis hasan-sahih.

325-BOB
MAVZU: O’TGAN MAVZU

439. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam kechalari to‘qqiz rak’at namoz o‘qir edilar».
Bu bobda Abu Hurayra, Zayd ibn Xolid va Al-Fazl ibn Abbos (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Oisha (onamiz)ning hadisi bu vajhdan g‘arib.

440. Sufyon As-Savriy bu hadisni Al-A’mashdan uyqash tarzda rivoyat qilgan. Mahmud ibn G’aylon, bu hadisni bizga Yahyo ibn Odamdan, Sufyondan, Al-A’mashdan naql etib, bayon qildi.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning tungi namozlari haqidagi rivoyatlarning ko‘pi - vitr bilan birga o‘n uch rak’at va u kishining to‘ngi namozlarining eng oz deb tavsif etilgan miqdori to‘qqiz rak’atdir.

441. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam ba’zan ko‘zlariga uyqu g‘alaba qilib yoki uxlab qolib tungi (tahajjud) namozlarini o‘qiyolmay qolsalar, kunduzgi choshgoh vaqtida o‘n ikki rak’at o‘qir edilar».
Bu hadis hasan-sahih.
(Ilova: «Bu tahajjud kazosi o‘z-o‘zlariga farz bo‘lganligidandir. Yo ummatga ta’lim bermak uchun bo‘lur». (At-Termiziy, «Shamoyili Muhammadiya» kitobi, Sayyid Mahmud Toroziy izohi — (Tarjimon — M.K.)

442. Bahz ibn Hakimdan rivoyat qilindi; aytdi: «Zurora ibn Avfa Basra qozisi bo‘lib, Bani Qushayr qavmiga imomlik qilib namoz o‘qib berar edi. Bir kuni bomdod namozida: «Qachon (Qiyomat xabarini berib) burg‘u chalinganida, ana o‘sha Kun qiyin Kundir» («Al-muddassir» surasi, 8-9-oyatlar) oyatini o‘qishi bilan o‘lgan holda yerga qulab tushdi. U kishini(ng jasadini) uyiga ko‘tarib borganlar orasida men bor edim».
Sa’d ibn Hishom - Omir Al-Ansoriyning o‘g‘li. Hishom ibn Omir esa Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridandir.

326-BOB
MAVZU: ISMI ULUG’ VA SHONI YUKSAK ALLOHNING HAR KECHA DUNYO OSMONIGA «TUSHMOG’I»

443. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Alloh taborak va ta’alo har kecha - tunning ilk uchdan bir qismi kelganida dunyo osmoniga tushadi va bunday deydi: «Men Malikdurman (mulk sohibidurman)! Kimki Menga duo qilsa, uni ijobat etgaydurman; kimki Mendan so‘rasa, unga ato etgaydurman; kimki Menga istig‘for aytsa, uni mag‘firat qilgaydurman!» Va toki tong otgunicha shundoq davom etar».
«Tushadi» so‘zining ma’nosi masalasida ixtilof qilindi. Ayrimlar bu so‘zni zohir ma’nosiga qarab, oddiy tushish deb qabul qildilar. Bular - Mushabbiha yoki Mujassima (antropomorfizm) toifasidirki, Alloh taolo ularning da’vosidan munazzahdir. Ayrimlar esa bu o‘rtada vorid bo‘lgan hadislar sahih emas, deb iddao etadigan darajada haddan oshganlar. Bular Xavorij va Mu’tazila firqalaridir. Ba’zilar bu hadisni ta’vil qilganlar. Ba’zilari esa Allohu taoloni tashbih (o‘xshatish) va kayfiyatdan munazzah qilib (poklab) «nuzul»ga hadisda vorid bo‘lgani tarzda iymon keltirdilar. Salafi solihiyn yo‘li mana shudir. Al-Bayhaqiy to‘rtta imomning; ikki Hammod, ikki Sufyon, Al-Avzoiy, Al-Lays va yana boshqalarning yo‘li shu ekanini ayta-di. Shuni ham ta’kidlamoq kerakki, agar «tushmoq» degani harakat bilan va bir holdan boshqa bir holga ko‘chish yo‘li bilan bo‘lsa, (ya’ni shunday deb tushunilsa), buni Allohu ta’olo haqida aytish mumkin emas. Shu e’tibor bilan hadisda kelgan «nuzul», ya’ni tushmoh sifatiga tashbihsiz va kayfiyatsiz tarzda ishonmog‘imiz lozim. Ul zot O’ziga xos bir tushish bilan «tushgaydir», biz insonlar, maxluklar singari harakat bilan yoki bir holdan boshqa holga ko‘chish yo‘li bilan emas. Allohu a’lamu bimurodihi...
Bu bobda Ali ibn Abu Tolib, Abu Sa’id, Rifo’a Al-Juhaniy, Jubayr ibn Mut’im, Ibn Mas’ud, Abud-Dardo va Usmon ibn Abil-Abbos (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.
Bu hadis mutaaddid vajhlardan Abu Hurayra orqali Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan shundoq rivoyat qilingan: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Alloh taborak va taolo har kecha, tunning ilk uchdan bir qismi kelganida dunyo osmoniga «tushgay»dir».
Rivoyatlarning eng sahihi shu.

327-BOB
MAVZU: KECHASI QIROAT QILMOQ

444. Abu Qatoda (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam Abu Bakr (roziyallohu anhu)ga: «Sizni kuzatdimki, ovozingizni past chiqarib qiroat qilursiz», dedilar.  (Hazrati) Abu Bakr: «Men munojot qilurman Ul zotgaki, Ul zot ovozimni eshitgay», dedilar. Shunda Rasuli Akram: «Siz ovozingizni andak balandroq ko‘taring», dedilar. Va Umar (roziyallohu anhu)ga aytdilar: «Sizni ko‘rdimki, ovozingizni baland qo‘yib qiroat qilursiz». Shunda (Hazrati) Umar: «Albatta, men uxlaganlarni uyg‘oturman va shaytonni haydarman!» dedilar. (Nabiy sallallohu alaihi va sallam u kishiga): «Siz andak ohista o‘qing», dedilar.
Bu bobda Oisha, Ummu Xoni’, Anas, Ummu Salama va Ibn Abbos (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilindi.

445. Abdulloh ibn Qaysdan rivoyat qilindi; aytdi: «Oisha (roziyallohu anho)dan «Nabiy sallallohu alayhi va sallamning tungi qiroatlari qanday edi? Maxfiy (ichda) o‘qirmidilar yoki jahriy (ovoz chiqarib) o‘qirmidilar?» deb so‘radim. Oisha (onamiz) aytdilarki, «Har ikkalasini ham qilar edilar: ba’zan maxfiy qiroat qilsalar, ba’zan oshkor qiroat qilardilar»... Shunda men: «Ish(imiz)da kengchilik qilgan Allohga hamd bo‘lsin!» dedim.
Bu hadis sahih-g‘arib.
Abu Qatodaning hadisi esa g‘arib. Uni yolg‘iz Yahyo ibn Ishoq, Hammod ibn Salamadan musnad tarzida rivoyat qilgan. Muhaddislarning ko‘pchiligi bu hadisni Sobitdan, Abdulloh ibn Rabohdan mursal tarzida rivoyat qiladilar.