^
466. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Subhga yetmasdan oldin vitr namozini o‘qingizlar!»

467. Ibn Umardan (roziyallohu anhumo) rivoyat qilindi; Rasululloh sallallohu alaihi va sallam aytdilar: «Tong otishi bilan barcha kechki namozlar hamda vitr namozi ketgaydir. Bas, tong otmasidan oldin vitrni o‘kingizlar!».
Hadis shu lafzi bilan yolg‘iz Sulaymon ibn Musodan rivoyat qilindi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday deganlari ham rivoyat qilinadi; «Bomdod namozidan keyin vitr yo‘q!» Bu esa mutaaddid ilm ahllarining qavlidir. Shofi’iy, Ahmad va Ishoq shu qavlga ega bo‘ladilar: Bomdod namozidan keyin vitr o‘qilmaydi, degan fikrdalar.

341-BOB
MAVZU: BIR KECHADA IKKI VITR YO’Q!

468. Toliq ibn Ali (roziyallohu anhu)dan rivoyapg qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan bunday deganlarini eshitdim: «Bir kechada ikki vitr yo‘q!»
Ibnul-Arabiy «Oridat-ul-ahvoziy» nomli Termiziy kitobiga bitilgan sharhida bu hadisning ma’nosini bunday sharhlaydi: «Vitrni o‘qiganidan keyin tahajjud namozini o‘qisa, vitrni qayta o‘qimaydi».
Bu hadis hasan-g‘arib.
Ilm ahllari, kechaning avvalida vitrni o‘qib yotgan va (kechaning) oxirida turgan kishi borasida ixtilof qildilar. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari, vitr buziladi, degan fikrda bo‘lib, bunday deydilar: «Kechaning avvalida o‘qigan vitr (namozi)ga bir rak’at qo‘shadi, keyin xoxlaganicha tungi (tahajjud) namozini o‘qiydi, keyin namozining oxirida vitrni o‘qiydi; chunki bir kechada ikki vitr yo‘q».
Bu kishilar tungi (tahajjud) namozining oxirida vitr o‘qilmogani buyurgan hadis bilan bu o‘rindagi hadisni jam’ qilmoq uchun shu qavlga ega bo‘lishgan.
Ishoq shu qavlga ega bo‘lgan. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari esa bunday deydilar: «Kechaning avvalida vitrni o‘qiydi, keyin uxlaydi va keyin kechaning oxirida tursa, bu kishi xohlaganicha tungi (tahajjud) namozini o‘qiydi. Vitrni buzmaydi va uni o‘z (o‘qilgan) holicha qoldiradi». Sufyon As-Savriy, Molik ibn Anas va Ibnul-Muborakning qavli shudir. Bu qavl sahihroq. Chunki Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam vitrdan keyin tungi (tahajjud) namozini o‘qiganlari mutaaddid vajhlardan rivoyat qilingan.

469. Ummu Salama (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam vitrdan keyin ikki rak’at namoz o‘qir edilar».
Abu Umoma, Oisha va bittadan ko‘p sahoba (roziyallohu anhum) vositasida Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan shunga uyqash hadis rivoyat qilingan.

342-BOB
MAVZU: VITR NAMOZINI TUYA (ULOV) USTIDA O’QIMOQ

470. Sa’id ibn Yasordan rivoyat qilindi; aytdi: «Bir safarda Ibn Umar bilan birga edim. U kishidan orkada qoldim. Shunda: «Qaerda eding?» dedi. «Vitr namozini o‘qidim» dedim. Aytdiki, «Axir, Rasulullohga chiroyli ergashmoq senga ham tegishli emasmi? Men, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam tuyalarining ustida vitr o‘qiganlarini ko‘rganman».
Bu bobda Ibn Abbosdan (roziyallohu anhumo) hadis rivoyat qilingan. Ibn Umarning hadisi hasan-sahih. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari shu qavlga ega bo‘lganlar. Kishi tuyasining ustida vitrni o‘qiydi, degan fikrdalar. Shofi’iy, Ahmad va Ishoqning qavli shudir. Ba’zi ilm ahllarii esa bunday deyishadi: «Kishi vitr namozini tuyasining ustida o‘qimaydi. Vitrni o‘qimoqchi bo‘lganida tushib, yerda o‘qiydi». Kufa faqihlaridan ba’zilarining qavli shudir.

343-BOB
MAVZU: ZUHO NAMOZI

471. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki o‘n ikki rakat zuho namozi o‘qisa, Alloh unga jannatda oltindan bir qasr bino kilgaydir».
Bu bobda Ummi Honi’, Abu Hurayra, Nuaym ibn Hammor, Abu Zarr, Oisha, Abu Umoma, Utba ibn Abd As-Sulamiy, Ibn Abi Avfa, Abu Sa’id, Zayd ibn Arqom va Ibn Abbos (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan.
Anasning hadisi g‘arib. Uni tanho shu vajhdan bilayotirmiz.

472. Abdurrahmdn ibn Abu Laylodan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam zuho namozini o‘qiganlarini menga Ummu Honi’dan boshqa hech kim xabar qilgani yo‘q. U, Makka fath etilgan kuni Rasululloh sallallohu alayhi va sallam uylariga kirganlarini, g‘usl qilib, sakkiz rak’at namoz o‘qiganlarini so‘zlab berdi. Va aytdiki, «U zotning shu sakkiz rak’atdan ham ko‘ra yengilroq namoz o‘qiganlarini aslo ko‘rmadim. Ammo ruku’lari va sajdalarini mukammal qilar edilar».
Abdurrahmon ibn Abi Laylo, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning zuho namozini o‘qiganlarini boshqalardan eshitmaganligi bu hadisni boshqalar rivoyat qilmaganiga dalolat eta olmaydi. Ummu Honi’ (Hazrati) Ali karromallohu vajhahu)ning opalaridir.
Bu hadis hasan-sahih.
Imom Ahmad, Ummu Honi’ning hadisini ushbu bobda rivoyat qilingan eng sahih hadis deb hisoblagani anglashiladi.
(Payg‘ambarimizning sahobalaridan bo‘lmish) Nuaym kimning o‘g‘li ekanligi borasida ixtilof qilindi. Ba’zilar, Xommorning o‘g‘li deb, ba’zilari esa Hammorning o‘g‘li deb aytishdi. Bu orada otasining ismi Habbor ekanligi va Hammom ekanligi ham aytilmoqda. Sahih qavlga ko‘ra, u - Hammorning o‘g‘li. (Buxoriyning ustozi) Abu Nuaym bu kishi borasida vahmga berilib, «Himozning o‘g‘li» dedi va yanglishdi. Keyin kimning o‘g‘li ekanligini bir chetga qo‘yib, «Nuaymdan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan» dedi. Abd ibn Humayd buni menga (Buxoriyning ustozi) Abu Nuaymdan xabar qildi.

473. Abud-Dardo va Abu Zarr (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning xabar berishlaricha Alloh taborak va ta’lo bunday deb marhamat qiladi: «Ey Odam farzandi! Sen kunduzning avvalida men uchun to‘rt rak’at namoz o‘qigin, Men kunduzning oxirida seni huzurga erishtiraman!» .
Bu hadis hasan-g‘arib.
Bu to‘rt rak’at namozdan zuho namozi nazarda tutilgani aytilgan, shuningdek ishroq namozi hamda sunnati bilan birga bomdod namozi qasd etilgani ham aytildi. Faqat Termiziy va Abu Dovud bu to‘rt rak’atni zuho namozi deb hisoblaganlari uchun uni zuho namozi bobida zikr qilganlar. Bu hadis - hadisi qudsiy ekanligi aniq-ravshan. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallam vositasida Alloh taborak va taolodan bayon etilmoqda. Hadisdan murod etilgan ma’no ushbudir: kunduzning avvalida to‘rt rak’at namoz o‘qisang, Alloh taolo shu kungi ehtiyojlaringni ravo qiladi va kunduzning oxirida seni huzurga erishtiradi.

474. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki to‘rt rak’at zuho namozini muntazam o‘qisa, gunohi dengiz ko‘piklaricha bo‘lsa ham, kechirilgaydir».
Vaki’, An-Nazr ibn Shumayl hamda bittadan ko‘p hadis imomi bu hadisni Nahhos ibn Qahmdan rivoyat qilganlar. Bu hadisni yolg‘iz uning rivoyatidan bilayotirmiz.

475. Abu Sa’id Al-Xudriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam zuho namozini (ba’zi kunlar) shunday (uzluksiz) o‘kir edilarki, biz hatto, endi bu namozni hargiz tark qilmaydilar, derdik. Ba’zan esa shunday tashlab qo‘yar edilarki, biz hatto, endi bu namozni hargiz o‘qimaydilar, derdik».
Bu hadis hasan-g‘arib.
Zuho namozi Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamga vojib ekanligiga doir hadis zaifdir. Hofiz ibn Hajar «Fath-ul-boriy»da zuho namozi Rasuli Akramga vojib ekanligiga doir biror hadis sobit emasligini aytadi. Ibn Hajar, Hofiz Abul-fazl ibn Husaynning Termiziy sharhida bunday deganini naql etadi: «Avom orasida, zuho namozini o‘qib, keyin tark etgan yoki uzgan kishi ko‘r bo‘lib qoyar emish, degan gap tarqaldi. Shunda xalqning ko‘pchiligi zuho namozini tubdan (boshlamasdan) tark etdi. Holbuki, bu gaplari biror asosga tayangan emas edi. Bu hatto shayton ig‘vosi ekanliga ochiq-ravshan. Ya’ni, bunda insonlarni ulug‘ bir fazylatdan mahrum etish maqsadi yashirindir». Rasuli Akram zuhoni ba’zan tark etganlari ana shu botil gapga zarba berish uchun ham qilingan bo‘lishi mumkin.