486. Yaqubdan rivoyat qilindi; aytdi: Umar ibn Al Xattob (roziyallohu anhu) bunday dedilar: «Bizning bozorimizda faqat dinda faqih bo‘lgan kishi savdo qilsin!»
Bu hadis hasan-garib.

350-BOB
MAVZU: JUM’A NAMOZINING FAZILATI

487. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Quyoshi porlagan eng yaxshi kun jum’a kunidir. Odam (alayhissalom) ul kunda yaratildi, ul kunda Jannatga kiritildi va ul kunda Jannatdan chiqarildi. Soat (qiyomat) ham faqat ul kunda qo‘pgaydir».
Bu bobda Abu Luboba, Salmon, Abu Zarr, Sa’d ibn Uboda va Avs (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilindi. Abu Hurayraning hadisi hasan-sahih.

351-BOB
MAVZU: JUM’A KUNIDA DUO IJOBAT BO’LADIGAN SOAT

488. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Jum’a kuni kutiladigan (duo mustajob bo‘ladigan) soatni asrdan keyin to quyosh g‘oyib bo‘lgunicha axtaringizlar».
Bu hadis ushbu vajhdan g‘arib. Bu hadis Anas (roziyallohu anhu)dan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan boshqa vajhdan ham rivoyat qilingan.
Muhammad ibn Abu Xumayd zaif deb topilgan. Ba’zi muhaddislar, xotirasi jihatdan uning zaif ekanini qayd etganlar. Uni Xammod ibn Abu Humayd ham deyishadi. Abu Ibrohim Al-Ansoriy o‘sha ekanligi aytilgan. Uning hadisi munkar.
Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari duo ijobat bo‘ladigan soatni asrning ketidan to quyosh botgunicha cho‘zilgan vaqt orasida deb hisoblaydilar. Ahmad va Ishoqning qavli shu.
Ahmad bunday deydi: «Hadislarning ko‘pi, duosi mustajob bo‘ladigan soat asr namozidan keyin ekanligi borasidadir. Zavoldan keyin ham kutiladi».

489. Amr ibn Avf Al-Muzaniy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Jum’a kunida bir soat borki, banda o‘shal soatda Allohdan nimaiki tilasa, Alloh tilagini ato etgaydir». «Yo Rasululloh! Ul qaysi soatdir?» - deyishdi. Aytdilar: «Namozga iqomat aytilganidan to namozdan tarqalguncha (bo‘lgan muddat)dir».*
* Abu Muso rivoyat qilgan va Muslim tomonidan taxrij etilgan hadisda «U soat imom (minbarga chiqib) o‘tirishi bilan namoz o‘qilishi orasida», deyiladi.

490. Abu Hurayra (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Quyoshi porlagan eng yaxshi kun jum’a kunidir. Odam (alayhissalom) ul kunda yaratildi, ul kunda Jannatga kiritildi va ul kunda Jannatdan tushirildi. Ul kunda bir soat borki, musulmon banda namoz o‘qib o‘shal soatga muvofiq keltirsa, unda Allohdan nimaiki tilasa, Alloh tilagini ato qilgaydir...»
Tilanadigan narsa Allohdan tilanishga loyiq narsa bo‘lishi kerak. Ba’zi bir boshqa rivoyatlarda «nimaiki tilasa» degan ibora o‘rniga «nimaiki yaxshilik tilasa» deyilgan.
Abu Hurayra aytadi: «Abdulloh ibn Salom bilan uchrashdim-da, unga ushbu hadisni zikr qildim. Shunda u: «Men o‘sha soatni bilaman» deb koldi. «Bas, o‘sha soatni menga bildir, uni mendan qizg‘anma», dedim. Aytdi: «U soat asrdan keyin to quyosh botgunchadir». «Asrdan keyin qanday bo‘ladi? Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Musulmon banda namoz o‘qib, o‘shal soatga muvofiq keltirsa» dedilar. Holbuki, u vaqt (asrdan keyin) namoz o‘qiladigan vaqt emas-ku?» dedim. Shunda Abdulloh ibn Salom aytdi: «Axir, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Kimki bir majlisda o‘tirib, namozni kutsa, ul kishi namozdadir» deb aytmaganmidilar!» «Balli!» dedim. «Bas, u (soat) ana shudir», dedi.
Ya’ni o‘sha soat - Jum’a kuni asr bilan shom orasidagi bir soatdir. Bu o‘rindagi «soat» degan so‘zdan oltmish daqiqalik bir vaqt bo‘lagi nazarda tutilgan emas, umuman, muayyan vaqt ko‘zda tutilgan. Binobarin, bir miqdordagi duoni va ibodatni sig‘diradigan darajadagi bir vaqt ekanligiga shubha yo‘q.(«Sahihi Buxoriy»da Rasululloh sallallohu alayhi va sallam o‘sha vaqtning qisqaligini qo‘llari bilan ishora qilganlari aytilgan. - M.K.).
Jum’a kunidagi bu soat borasida olimlar ixtilof qilishdi. Hofiz ibn Hajar «Fath-ul-boriy»da ulamoning bu masaladagi qirqdan ortiq qavlini zikr qiladi va so‘ngida bunday deydi: «Zikr etilgan qavllardan eng rojih (maqbul) qavl Abu Musoning rivoyati bilan Abdulloh ibn Salomning rivoyatidir». Muslim tajrij etgan- Abu Muso rivoyat qilgan hadisda u soat imomning (minbarga chiqib) o‘tirmog‘i bilan namozning tugamogi o‘rtasida ekanligi ta’kidlangan.
Bu hadisda uzun bir qissa bor.
«Bas, o‘sha soatni menga ham bildir, uni mendan qizg‘anma» degan so‘zning ma’nosi: «Zonin» («zod» bilan) - ziqna va xasis degani. «Zanin(a) («z») bilan - muttaham (tuhmatga qolgan, gumon qilingan) kishi degani.

352-BOB
MAVZU: JUM’A KUNI G’USL QILMOQ

491. Ibn Umardan (roziallohu anhumo) rivoyat qilindi; u kishi Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan eshitgan, (U zot) aytdilarki, «Kimki Jum’aga kelsa, g‘usl qilib kelsin!»
Bu bobda Abu Sa’id, Umar, Jobir, Al-Barro, Oisha va Abud-Dardo (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Ibn Umarning hadisi hasan-sahih. Shuningdek, bu hadis Az-Zuhriydan, Abdulloh ibn Umardan, u kishining otalaridan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan.

492. Kutayba, Al-Lays ibn Sa’ddan, Ibn Shihobdan, Abdulloh ibn Abdulloh ibn Umardan, Abdulloh ibn Umardan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan bizga bayon etdi: o‘tgan hadisning o‘zi.
Muhammad (Al-Buxoriy) aytdi: «Az-Zuhriyning Solimdan, Solimning otasidan va Abdulloh ibn Abdullohning o‘z otalaridan qilgan rivoyatlari, har ikkala rivoyat ham sahih.

493. Az-Zuhriyning ba’zi birodarlari Az-Zuhriydan naqo etib, «Menga Abdulloh ibn Umarning oilasi Ibn Umardan bayon qilib berdi» dedi; «Umar ibn Al-Xattob (roziyallohu anhu) jum’a kuni xutba aytayotgan edilar. Nabiy sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan bir kishi masjidga kirib keldi. Shunda Hazrati Umar (xutbada turib) «Bu soat qaysi vaqtdir (ya’ni, nega kech qoldingiz?)» — dedilar. «Nogoh azonni eshitdimu tahorat olib ulgurdim» dedi. Hazrati Umar aytdilarki, «Faqat tahorat, xolosmi? Axir, siz bilasiz-ku, Rasululloh sallallohu alayhi va sallam g‘usl qilmoqqa buyurganlar».
Bir qancha rivoyatlarda bu zot Hazrati Usmon anhu) ekanliklari qayd etilgan.
Buni bizga Muhammad ibn Abon, Abdurrazzoqdan, Ma’mardan, Az-Zuhriydan naql etib, bayon qilib berdi.

494. Abdulloh ibn Abdurrahmon bu hadisni (o‘tgan hadisni aytmoqchilar) bizga Abdulloh ibn Solihdan, Al-Laysdan, Yunusdan, Az-Zuhriydan bayon qildi.
Molik bu hadisni Az-Zuhriydan, Solimdan (munqoti’ tarzida) rivoyat qildi. Solim: «Hazrati Umar jum’a kuni xutba o‘qiyotgan edilar...», deydi va hadisni zikr qiladi. Muhammad (Al-Buxoriy)dan Molikning bu hadisini so‘ragan edim, «Sahih rivoyat -Az-Zuhriyning Solimdan, Solimning otasidan qilgan rivoyatidir», dedi.
Muhammad (Al-Buxoriy) aytadi: «Uyqash tarzda bu hadis Molik orqali ham Az-Zuhriydan, Solimdir: Solimning otasidan rivoyat qilingan».

353-BOB
MAVZU: JUM’A KUNI G’USL QILMOQNING FAZILATI

495. Avs ibn Avs (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam menga bunday dedilar: «Kimki jum’a kuni g‘usl qilsa va (ahlini ham) g‘usl qildirsa, (masjidga) erta kelsa, (xutbaning avvaliga ulgursa) (imomga) yaqin o‘ltirsa, sukut qilib, xutbani eshitsa, bosgan har bir qadami uchun unga ro‘zasi (nafl ro‘zalari) va namozi (nafl ibodatlari) bilan birgalikda bir yillik ajr bordir».
Mahmud (Termiziyning ustozi) bu hadisda Vaki’ning bunday deganini naql etdi: «O’zi g‘usl qilsa va jufti halolini ham g‘usl qildirsa...»
Ibnul-Muborak ushbu hadisda bunday degani rivoyat qilindi. («Kimki yuvsa va yuvinsa». Ya’ni boshini yuvsa va yuvinsa (g‘usl qilsa), deydi.
Bu bobda Abu Bakr, Imron ibn Husayn, Salmon, Abu Zarr, Abu Sa’id, Ibn Umar va Abu Ayyub (roziyallohu anhum)dan hadis rivoyat qilingan. Avs ibn Avsning hadisi hasan. Abul-Ash’as As-San’oniyning ismi - Shurahbil ibn Oda.