587. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan namozda yuzni o‘girib qaramoq haqida savol qildim. Aytdilarki, «Bu bir ixtilos (qo‘chirma)dirki, shayton kishining namozidan shundoq o‘g‘irlaydi».
Bu hadis hasan-g‘arib.

411-BOB
MAVZU: SAJDADA IMOMGA YETGAN KISHI NIMA QILADI?

588. Ali va Mu’oz ibn Jabal (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Sizlardai birortangiz namozga kelsa va imomni (har qanday) bir hol ustida uchratsa, imom qilayotgan amalni qilsin».
Bu hadis g‘arib.
Bu hadis musnad tarzida bitta shu vajhdan rivoyat qilingan. Ilm ahllarining amali shu hadis asosidadir. Aytdilarki, «Jamoatga kelgan kishi imomni sajdada topsa, darhol sajda qilsin. Holbuki, ruku’da imomga yetib ulgurmagan paytda bu rak’at hisoblanmaydi». Abdulloh ibn Al-Muborak sajdada imomga iqtido qilmoq jihatini ixtiyor etdi. Ba’zi ilm ahllaridan bunday degani rivoyat qilinadi: «Balki o‘sha sajdadan gunohlari avf etilgan holda boshini ko‘tarar».
Barcha imomlar mazhabiga ko‘ra, kishi ruku’da imomga yetsa, o‘sha rak’atni topgan bo‘ladi. Faqat ba’zi ilm ahllarigina, qiyomga va fotihaga yetmagan kishi, ruku’da imomga yetsa ham, o‘sha rak’at hisoblanmaydi, degan fikrda bo‘lishgan...

412-BOB
MAVZU: NAMOZ BOSHLANAYOTGANDA JAMOAT IMOMNI TIK TURIB KUTMOG’I KAROHAT EKANLIGI

589. Abu Qatoda (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; aytdi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Namozga iqomat aytilganda, to mening (masjidga) chiqqanimni kurmagunlaringizcha o‘rinlaringizdan turmangizlar!»
Bu bobda Anas (roziyallohu anhu)dan hadis rivoyat qilingan. Faqat Anasning hadisi mahfuz (rojih) emas.
Abu Qatodaning hadisi hasan-sahih. Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va keyingilardan ba’zi ilm ahllari, jamoat imomni tik turib kutmog‘i makruh degan fikrdalar. Ba’zilari esa bunday deydilar: «Imom masjidda bo‘lsa, namoz uchun iqomat aytilganida, muazzin faqat «qod qomatis-solah» degan paytda o‘rinlaridan turadilar». Ibnul-Muborakning qavli shudir.

413-BOB
MAVZU: DUODAN OLDIN ALLOHGA HAMDU SANO VA ALLOHNING RASULIGA SALOTU SALOM AYTMOQ

590. Abdulloh ibn Mas’ud (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Namoz o‘qiyotgan edim. Nabiy sallallohu alayhi va sallam shu yerda edilar. Abu Bakr va Umar (roziyallohu anhumo) ham u kishi bilan birga edilar. O’tirgach, Allohga sano (aytish) bilan boshladim, keyin Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamga salovot aytdim, keyin o‘zim uchun duo qildim. Shunda Nabiy sallallohu alayhi va sallam: «Tila, tilagan narsang senga berilgaydir! Tila, tilagan narsang senga berilgaydir!», dedilar.
Bu bobda Fazola ibn Ubayd (roziyallohu anhu)dan hadis rivoyat qilingan.
Abdullohning hadisi hasan-sahih. Ahmad ibn Hanbal bu hadisni Yahyo ibn Ahmaddan qisqa tarzda rivoyat qilgan.

414-BOB
MAVZU: MASJIDLARDA XUShBUY TUTATQILAR TUTATMOQ

591. Oisha (roziyallohu anho)dan rivoyat qilindi; aytdilar: Nabiy sallallohu alayhi va sallam mahallalarda masjidlar bino qilinmog‘ini, masjidlar toza-ozoda va xush bo‘yli qilib saqlanmog‘inn buyurdilar».
Sufyon ibn Uyayna hadisda vorid bo‘lgan «Ad-dur» so‘zini «Qaboil» (qabilalar)» tarzida tafsir qilgan. Bu so‘z «Al-mirqod»da bunday izohlanadi. Bu «Dor» kalimasining ko‘plik shaklidir. «Bino», «arsa (er maydoni)», «mahalla» degan ma’nolarni o‘zida mujassam qilgan bir nomdir. Bu o‘rinda «mahalla» degan ma’no ko‘zda tutilgan. Chunki, arablar bir qabila to‘plangan mahallani «Dor» deb ataydilar». Ibnul-Mulk fikricha, hadis, uylardagi bitta xonani ibodat uchun moslab qo‘yish ma’nosida kelgan. Ammo birinchi ma’nosi olingan va o‘sha ma’no asosida amal qilingan.
Har bir mahalla xalqi bir masjid bino qilsin, deb buyurmoqlarining hikmati, balki bir mahalla aholisi namoz uchun boshqa mahallaga borishlari yo imkonsiz, yoki mashaqqatli bo‘lishi mumkin va masjidda jamoat bilan namoz o‘qimoq fazilatidan mahrum qolishlari mumkin.

592. Hannod, Abda va Vaki’ orqali Hishom ibn Urvadan bizga bayon qildi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam buyurdilar», - dedi va o‘tgan hadisning o‘zini zikr etdi.
Bu hadis birinchi hadisdan ko‘ra sahihroq.

593. Ibn Abu Umar, Sufyon ibn Uyayna orqali Hishom ibn Urvadan, uning otasidan bizga bayon qildi: Nabiy sallallohu alayhi va sallam buyurdilar...» - dedi va o‘tgan hadisning o‘zini zikr qildi.
Sufyon «uylarda masjid qilinmog‘i»dan qabilalar ko‘zda tutilganini so‘zladi.

415-BOB
MAVZU: KECHKI VA KUNDUZGI NAMOZLAR IKKI-IKKI RAK’ATDANDIR

594. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi: Rasululloh sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Tungi va kunduzgi namozlar ikki-ikki rak’atdir».
Shu’baning birodarlari Ibn Umar hadisining rivoyatida ixtilof qildilar. Birovi bu hadisni marfu’ tarzida, birovi esa mavquf tarzida rivoyat qildi.
Abdulloh ibn Umardan, Nofi’dan, Ibn Umardan, Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan, ayni shu hadis uyqash tarzida rivoyat qilingan. Sahih bo‘lgan rivoyat Ibn Umar vositasida Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilingan va Nabiy sallallohu alayhi va sallam «Tungi va kunduzgi namozlar ikki-ikki rak’atdir» deb aytgan hadisdir. Siqa (ishonchli) kishilar, Abdulloh ibn Umar vositasida Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan bu hadisni rivoyat qilganlar va hadisda kunduzgi namozni zikr etmaganlar. Ubaydullohdan, Nofi’dan, Ibn Umardan bunday deb rivoyat qilyndi: «Ibn Umar kechasi ikki-ikki rak’at, kunduzi to‘rt rak’at o‘qir edi».
Ilm ahllari bu hadisda ixtilof qildilar: «Ba’zilarining fikricha, tungi va kunduzgi namoz ikki-ikki rak’atdir. Shofi’iy va Ahmadning qavli shu. Ba’zilari esa tungi namoz ikki-ikki rak’at ekanligini aytishadi va kunduzgi o‘qiladigan nafl namozi, peshinning avvalgi sunnati va boshqa (to‘rt rak’atli) sunnat namozlari singari to‘rt rak’atdan o‘qiladi degan fikrga ega bo‘lishadi. Sufyon As-Savriy, Ibnul-Muborak va Ishoqning qavli shudir.

416-BOB
MAVZU: PAYG’AMBAR SALLALLOHU ALAYHI VA SALLAM KUNDUZI O’QIGAN TATAVVU’ NAMOZLARI (IXTIYORIY, SUNNAT, MUSTAHAB VA NAFL NAMOZLARI)

595. Osim ibn Zomradan rivoyat qilindi: «Ali (roziyallohu anhu)dan Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning kunduzgi namozlari haqida so‘radik. Shunda «Sizlarning bunga toqatlaringiz yetmaydi!» dedilar. («Balki) birortamizning toqati yetar» dedik. Shunda aytdilarki, «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam, quyosh mana bu yokdan (sharqdan) chiqib yuksalib, asr vaqtida ana u yoqdan (g‘arbdan) yuqorida (bir xil yuksaklikda) turgandek bo‘lganida ikki rak’at namoz o‘qir edilar. Quyosh mana bu yoqdan yuksalib, peshin vaqtida ana u yoqdan yuqorida turgandek bo‘lganida to‘rt rak’at o‘qir edilar. Peshinning farzidan oldin to‘rt rak’at va farzidan keyin ikki rak’at o‘qir edilar. Asrning farzidan oldin to‘rt rak’at o‘qir edilar va maloikai muqorrabinga, anbiyo va mursalinga, mo‘‘min va musulmonlarga salom berishlik bilan har ikki rak’at orasini ajratar edilar».
Bu namoz Zuho namozidir. Buning ishroq namozi ekanligi ham bayon qilingan. Ba’zilar esa bu namozni «Zahvai sug‘ro» (kichik zuho, choshgoh) deb va hadisda kelgan ikkinchi namozni esa «Zahvai kubro» (katta zuho) deb nomlaydi.

596. Muhammad ibn Al-Musanna, Muhammad ibn Ja’far vositasida Shu’badan, Abu Ishoqdan, Osim ibn Zomradan, Hazrati Alidan, Nabiy sallallohu alayhi va sallamdan bizga bayon qildi... O’tgan hadisning o‘zi...
Bu hadis hasan. Ishoq ibn Ibrohim aytadi: «Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning kunduzga tatavvu’ yamozlari haqida rivoyat qilingan eng yaxshi hadis shudir». Ibnul-Muborakdan bu hadisni zaif ko‘rgani rivoyat qilingan. Bizningcha, bu hadis zaif ekanligining yagona sababi shuki, Allohu a’lam - chunki bu hadis shu tarzda Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamdan bitta shu vajhdan rivoyat qilingan. Osim ibn Zomra, ba’zi muhaddislar nazdida siqa. Ali ibn Al-Madiniy, Yahyo Sa’id Al-Qatton vositasida Sufyonning bunday deganini ma’lum qildi: «Osim ibn Zomraning rivoyati Al-Horisning rivoyatidan ustunligani bilar edik».