40-BOB
MAVZU: TAHORATDAN KEYIN SOCHIQ ISHLATMOQ

53. Oisha (roziyallohu anho onamiz)dan rivoyat qilindi; dedilar: «Rasululloh sallallohu alzyhi va sallamning bir sochiqlari bor edi, tahoratdan keyin o‘sha bilan artinar edilar».
Bu bobda Mu’oz ibn Jabaldan ham hadis rivoyat qilingan.

54. Mu’oz nbn Jabal (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u dedi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallamni ko‘rdim, tahorat olgach, yuzlarini etaklarining uchi bilan artdilar».
Bu hadis g‘arib hamda isnodi zaif. Rishdiyn ibn Sa’d va Abdurrahmon ibn Ziyod ibn An’um Al-Ifriqiy hadis bobida zaif ekanliklari qayd etilgan.
Oisha (onamiz)ning bu hadisi bilan istidlol (dalil-isbot) qilish qoim emas. Bu bobda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan sahih bir rivoyat deyarli yo‘q.
Muhaddislar, Abu Mu’ozning Sulaymon ibn Arqom ekanligini aytadilar. Bu kishi muhaddislar nazdida zaifdir.
Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning sahobalaridan va tobi’iyndan bo‘lgan ilm ahllaridan ba’zilari, tahoratdan keyin sochiq ishlatishga ruxsat berganlar. Artishni karih deb hisoblaganlar «tahorat (mezonda) tortiladi» degan so‘zga binoan karih deb hisoblashgan. Bu esa Sa’id ibn Musayyab va Az-Zuhriydan rivoyat kilindi: Az-Zuhriy bunday deydi: «Tahoratdan keyin sochiq ishlatish makruh deb qaralishining yagona sababi shuki, tahorat (amal tarozusida) tortilgaydir».

41-BOB
MAVZU: TAHORATDAN KEYIN O’QILADIGAN DUO

55. (Hazrati) Umar ibn Xattob (roziyallohu anhu)dan rivoyat qi.aindi; aytdilar: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam bunday dedilar: «Kimki tahorat olganda chiroyli tahorat olsa va keyin: «Ashhadu alla ilaha allallohu vahdahu la sharika lahu va ashhadu anna muhammadan abduhu va rosuluh. Allohummaj’alniy minat tavvabiyna, vaj’alniiy minal mutatohhiriyn» desa, (ya’ni, «Men shohidmankim, Allohdan boshqa iloh yo‘q, u yakka-yu yagonadir, sherigi yo‘qdir va men shohidmankim, Muhammad uning bandasi va elchisidir. Allohim, meni (haqiqiy) tavba qilganlardan aylagin va poklanganlardan aylagan! desa,) unga Jannatning sakkiz eshiga ochilgaydir va u xohlagan eshishdan kirgaydir!»...
Bu bobda Anas va Uqba ibn Omir (roziyallohu anhumo)dan hadis rivoyat qilingan.
Hazrati Umarning hadisida roviylardan Zayd ibn Huboba borasida muxolafat qilingan. Abdulloh ibn Solih va yana boshqalar bu hadisni «Muoviya ibn Solihdan, Robi’a ibn Yaziddan, Abu Idriysdan, Uqba ibn Omirdan, (Hazrati) Umardan» deb va ayni vaqtda «Robi’adan, Abu Usmondan, Jubayr ibn Nufayrdan, (Hazrati) Umardan» deb rivoyat qilishgan.
Bu hadisning sanadida chalkashlik bor. Chunonchi, bu bobda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan sahih bir narsa rivoyat qilinmagan.
Muhammad (Al-Buxoriy): «Abu Idriys (Hazrati) Umarning o‘zidan hech bir hadis eshitgan emas», deydi.

42-BOB
MAVZU: BIR MUDD (TAXMINAN BIR LITR) SUV BILAN TAHORAT OLMOQ

56. Safina (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam bir mudd suv bilan tahorat olib, bir so’ suv bilan g‘usl qilar edilar».
Mudd - bir butun, uchdan bir ratl yoki 675 gramm, yoxud 0.688 litr suv.
Bu bobda Oisha (onamiz), Jobir va Anas ibn Molik (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan. Safinaning hadisi hasan-sahih. Abu Rayhonaning ismi - Abdulloh ibn Mator.
Shunday qilib, ilm ahlidan ba’zilari tahoratni bir mudd suv bilan, g‘uslni esa bir so’ suv bilan qilinadi, degan fikrdalar. Shofi’iy, Ahmad va Ishoq bunday deyishadi: «Bu hadisning ma’nosi, shundan ko‘pi yoki ozi joiz emas» degan tarzdagi bir tahdid yoki cheklash emas, faqat yetarli bo‘ladigan miqdorni bildiradi, xolos.

43-BOB
MAVZU: TAHORATDA SUVNI ISROF QILISH KAROHAT EKANLIGI

57. Ubay ibn Ka’bdan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Tahoratning bir shaytoni bor, uni Valahan deyishadi. Suvning vosvosidan (ya’ni, shaytonidan, shubhaga berilib, suvni isrof qilishdan) saqlaningizlar».
Bu bobda Abdulloh ibn Amr va Abdulloh ibn Mug‘affaldan ham hadis rivoyat qilingan. Ubay ibn Ka’bning hadisi g‘aribdir va bu hadisning isnodi muhaddislar nazdida sahih va sog‘lom emas. Chunki, Xorijadan boshqa bu hadisni isnod etgan (marfu’ tarzida rivoyat qilgan) kishini bilmaymiz.
Bu hadis Hasandan mutaaddid vajhlardan rivoyat qilindi. Holbuki, bu bobda Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan sahih bir hadis rivoyat qilinmagan. Xorija, birodarlarimizning nazarida, sog‘lom roviy emas. Ibnul-Muborak, Xorijaning (hadis bobida) zaif ekanini qayd etgan.

44-BOB
MAVZU: HAR BIR NAMOZ UChUN ALOHIDA TAHORAT OLMOQ

58. Anas (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; «Nabiy sallallohu alayhi va sallam har bir namoz uchun tahorat olar edilar, xoh tahoratli bo‘lsinlar, hoh tahoratli bo‘lmasinlar». (Xumayd aytadi): «Anasga dedimki, «Sizlar qanday qilar edingizlar?» (Anas) dedi: «Bizlar bitta tahorat olar edik (tahoratli bo‘lganda qayta tahorat olmoqni lozim ko‘rmas edik)».
Humaydning Anasdan qilgan rivoyati bu vajhdan hasan g‘aribdir. Muhaddislarning nazdida mashhur bo‘lgani - Amr ibn Omir Al-Ansoriyning Anasdan qilgan rivoyatidir. Ba’zi ilm ahli har bir namoz uchun (alohida) tahorat olmoqni vojib emas, balki mustahab deb hisoblashadi.
Hatto ilm ahlining ko‘pchiligi har namoz uchun tahorat olishni mustahab deb hisoblaydilar. Tahoviy, «Al-osor» sharhida bunday deydi: «Ba’zilarning fikricha, muqim kishilarga har namoz uchun (alohida) tahorat olish vojibdir. Lekin ulamoning ko‘pchiligi tahoratning faqat hadas (tahorat buzilishi) tufayli vojib ekanini aytishgan».
Hofiz Ibnul-Hajar «Fath-ul-boriy» asarida bunday deydi: «Namozga turganingizda yuzlaringizni yuvingizlar», degan oyati karima tafsirida salaf olimlari ixtilof qilishdi: «Ko‘plari, bu oyatda; «Namozga turmoqchi bo‘lganingizda agar tahoratsiz bo‘lsangiz» degan ma’noni berdilar. Kimdir esa oyatning zohiriga yopishib, avvallari har bir namoz uchun tahorat olish vojib ekanini aytgan, keyin esa bu hukmning nasx (bekor) bo‘lgani yoki istimsor (doimiy) bo‘lgani haqida ixtilof qilishgan...»
Ijmo’ (olimlar jamoasi ittifoqi) esa: «har namoz uchun tahorat olish vojib emas, balki faqat mustahab» deyish hukm asosida qat’iy fikrdadir.

59. Ibn Umar (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; Nabiy sallallohu alayhi va sallam aytdilar: «Tahorat ustiga tahorat olgan kishiga Alloh bu tufayli o‘n hasana (savob) yozgaydir».
Ibn Raslon aygdiki, «O’n hasana»dan murod - o‘n tahorat savobi ekanligi muvofiq tushadi. Chunki, Alloh taolo bir hasanaga (yaxshilikka) kamida o‘n hasana bilan javob qaytarishni va’da qilgan».
«Sharq-us-sunna»da belgilanishicha, tahoratni yangilash, eski tahorat bilan namoz o‘qigan bo‘lsa, mustahabdir, aks holda ba’zilar buning makruh ekanini aytishgan. Al-Qoriy, karohat bo‘lishiga sabab qilib isrof ehtimoli borligini uqtiradi.
Hofiz Al-Munziriy, «At-tartib» kitobida ham: «Tahorat ustiga tahorat olish nur ustiga nurdir» degan so‘z Payg‘ambar sallallohu alayhi va sallamning hadisidan ekanini xotirlay olmayman, balki salaflardan birontasining so‘zidir», deydi.
Bu hadisni Al-Ifriqiy, Abu-G’utayfdan, Ibn Umardan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qiladi. Husayn ibn Xurays al-Marviziy bu hadisni bizga Al-Ifriqiydan Muhammad ibn Yazid Al-Vositiy orqali aytib berdi.
Bu isnod zaif. Chunki Al-Ifriqiya zaif va Abu G’utayf majhuldir. (Muborakfuriy).
Ali ibn Al-Madaniy, Yahyo ibn Sa’id Al-Qattondan naql etib bunday deydi: «Bu hadis Hishom ibn Urvaga zikr qilinganida, «Bu bir Mashriq (Sharq) isnodidir», dedi.
Ya’ni bu hadisning roviylari mashriqliklar (sharqliklar)dir. Ayrim hoshiyalarda sharhlanishiga ko‘ra, mashriqliklar Kufaliklar va Basraliklardir (Muborakfuriy).
Ahmad ibn Hasandan eshitdim, dediki, «Ahmad ibn Hanbal: «Ko‘zim Yahyo ibn Sa’id Al-Qatton ko‘rgani kabi ko‘rmadi», deganini uning o‘zidan eshitdim.

60. Amr ibn Omir Al-Ansoriy (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u aytdi: Anas ibn Molikdan eshitdim, u dediki, «Nabiy sallallohu alayhi va sallam har namoz oldidan tahorat olar edilar». (Anasdan): «Sizlar nima qilar edingizlar?» deb so‘radim. (Anas) dedi: «Biz to tahoratimiz buzilmaguncha, hamma namozlarni bitta tahorat bilan o‘qiyverardik».
Bu hadis hasan-sahih. Humayd Anasdan rivoyat qilgan hadis esa hasan-g‘arib.

45-BOB
MAVZU: NAMOZLARNI BIR TAHORAT BILAN O’QIMOQ

61. (Sulaymon ibn Buraydaning otasi) Burayda (roziyallohu anhu)dan rivoyat qilindi; u dedi: «Nabiy sallallohu alayhi va sallam har bir namoz uchun (yangi) tahorat olar edilar; (Makka) fath(i) yili bo‘lganda esa hamma namozlarni bir tahorat bilan o‘qidilar va mahsilari ustiga mash tortdilar. Shunda (Hazrati) Umar: «(Yo Rasululloh!) Ilgari qilmagan bir ishni qildingiz-ku?» dedi. Rasululloh sallallohu alayhi va sallam: «Buni atay qildim!» dedilar.
Bu hadis hasan-sahih. Bu hadisni Ali ibn Kozim, Sufyon As-Savriydan ushbu qo‘shimcha bilan rivoyat qiladi: «(Tahorat a’zolarini) bir martadan yuvib tahorat oldilar».
Sufyon As-Savriy, ayni vaqtda bu hadisni Muhorib ibn Disordan, Sulaymon ibn Buraydadan rivoyat qiladi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam har bir namoz uchun (alohida) tahorat olar edilar».
Vaki’, Sufyondan, Muhoribdan, Sulaymon ibn Buraydadan, uning otasidan shu hadisni rivoyat qildi. Abdurrahmon ibn Mahdiy va boshqalar, Sufyondan, Muhorib ibn Disordan, Sulaymon ibn Buraydadan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan shu hadisni mursat tarzida rivoyat qildilar. Bu rivoyat Vaki’ning rivoyatidan ko‘ra sahihdir.
Ilm ahlining nazdida amal shu hadis asosidadir: Tahorat buzilmaguncha, namozlarni bir tahorat bilan o‘qiyveradi.
Kimdir esa mustahab sifatida hamda fazilatga erishishni qasd etib, har namoz uchun yangi tahorat olar edi.
Al-Ifriqiydan, Abu G’utayfdan, Ibn Umardan, Rasululloh sallallohu alayhi va sallamdan rivoyat qilinadi; aytdilarki: «Kimki tahorat ustiga tahorat olsa, bu tahoratiga javoban Alloh unga o‘n hasana (qo‘shib) yozgaydir».
Bu isnod zaif. Bu bobda Jobir ibn Abdullohdan ushbu hadis rivoyat qilingan: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam peshin va asr namozlarini bir tahorat bilan o‘qidilar».

46-BOB
MAVZU: ER BILAN XOTINNING BIR IDISHDAN YUVINMOQLARI

62. Ibn Abbos (roziyallohu anhumo)dan rivoyat qilindi; u dedi: «(Rasululloh sallallohu alayhi va sallamning ayollari) Maymuna (roziyallohu anho) aytdilar: «Men va Rasululloh sallallohu alayhi va sallam janobatdan poklanishda bir idishdan g‘usl tahorati qilar edik»
Bu hadis hasan-sahih.
Barcha faqihlarning qavli budir: Er bilan xotinning bir idishdan g‘usl qilishlarida zarar yo‘q.
Bu bobda Ali, Oisha, Anas, Ummu Honiy, Ummu Subayya Al-Juhaniyya, Ummu Salama va Ibn Umar (roziyallohu anhum)dan ham hadis rivoyat qilingan.
Abush-Sha’sha’ning ismi - Jobir ibn Zayd.

47-BOB
MAVZU: XOTIN KISHINING TAHORATIDAN ORTGAN SUV KAROXAT EKANLIGI

63. Bani G’ifordan (Hofiz ibn Hajar bu kishining Al-Hakam ibn Amr ekanligini aytadi) bo‘lmish bir kishidan rivoyat qilindi; u dedi: «Rasululloh sallallohu alayhi va sallam xotin kishining tahoratidan ortgan suv (bilan tahorat olish)dan qaytardilar».
Bu bobda Abdulloh ibn Sarxisdan ham hadis rivoyat qilingan.
Ayrim faqihlar xotin kishining tahoratidan ortgan suv bilan tahorat olmoqni makruh deb hisoblaydilar. Ahmad va Ishoqning qavli mana bunday: (ular) xotin kishining tahoratidan ortgan suv makruh ekanini aytadilar, ammo ichgan suvidan ortganining zarari yo‘q, deb hisoblaydilar.