Xabar sanasi: 28 Iyul 2008, 06:56:12Аима учун зимбабвеликларнинг барчаси миллионер? Зимбабве дсконларида нарх-наво миллиардларга етган. Квадриллион, квинтиллион, секстиллион — саноқсиз нолларга сга ақлни шоширадиган рақамлар.Ўтган ҳафта зимбабвелик мустақил иқтисодчи Жон А обертсон сз ҳамкасблари билан бу рақамларнинг маъносини тушунишга уриниб ксрди.
100 миллиард Зимбабве доллариМамлакат молисвий варажаси ҳозирга келиб шу даражага етганки, одамлар уни изоҳлаш учун снги ссзларни сратишга тушганлар.
Душанба куни Зимбабве ҳукумати 100 миллиард Зимбабве долларини чоп ста бошлади (бир миллиардда тсққизта ноль бслади).
Усиз ҳам банк ходимлари ва дскондорлар учун пулларни ҳисоблаш бош оғриғига айланиб бслганди.
Шу йилнинг сзида гиперинфлсяисга дучор бслган мамлакат 100 миллион, 250 миллион ва 500 миллионлик банкнотларни чоп стди. Бу банкнотларнинг ҳозирда ҳеч қандай қадри қолмаган.
Андиликда зимбабвеликлар учун кундалик харажатларини триллионларда ҳисоблаш одатий ҳолга кирган (бир триллионда сн иккита ноль бслади).
Жон А обертсон ишхонаси деворига рақамлар мундарижасини ёза бошлаганида ҳамкорлари орасида кулги кстарилганини айтади.
Аммо ксплаб Зимбабве расмийлари ва муҳосиблари учун квадриллион ( съни миллионта миллиард) рақами ишлатилмаган куннинг сзи йсқ.
Ўтган ҳафта маҳаллий "œҲарари Ҳералд" газетаси лотерес утуғи миқдорини сълон қилди -1.2 квадриллион Зимбабве доллари. Бу сша пайтда тахминан тсрт минг АҚШ долларига тенг сди.
Хсш, Зимбабве аҳолиси охири ксринмайдиган бу рақамларни қандай ҳисобламоқда?
"Мен стган ойнинг сзидаёқ триллиондан кейин қандай рақам келишини Google интернет саҳифасидан қидириб топдим ва бу рақамнинг нима деб аталишини олдиндан билиб қсйсинлар деган умидда дсстларимга йслладим," — дейди Ҳарари шаҳрида сшовчи 28-ёшли Астер.
"œОдамлар сртасидаги кундалик олди-бердилар ҳозирча квадриллион даражасига етгани йсқ," - дейди Астер. — "œАммо триллионларнинг сзиёқ одамлар бошини ачитиб юбормоқда."
"Қоғоз пулда нечта ноль борлигини ҳисоблай олмай одамлар боши қотган. Дсконларда сотувга қсйилган товарлар нархини тушуниш унданда қийин," — дейди у.
Кучли пул бирликлариГиперинфлсяис давом ставерса, ҳисоб-китоб қилиш учун слектрон ҳисоблаш машиналарида мавжуд рақамлар ҳам етмай қолади.
Лули қадрсизланган мамлакатлар бу муаммони бартараф стиш учун одатда пул бирлигидан нолларни олиб ташлайди.
Ҳозирга келиб Зимбабведа ҳаттоки банклардаги компьютерлар ҳам ҳисоб-китоб қилишда муаммоларга дуч кела бошлаган.
Шунинг учун банклар сқинда ҳужжатлардан олтида нолни олиб ташлашга қарор қилишди.
Иқтисодчи Жон А обертсоннинг башорат қилишича, Зимбабве банклари келгуси бир ой ичида сна учта нолни олиб ташлашга мажбур бслишади.
Аолларни назорат остида ушлаб туришнинг сна бир йсли ҳисоб-китоб қилишда кучли пул бирликлари, мисол учун АҚШ долларида фикрлашдир.
"œЗимбабведа сотиладиган нарсанинг қийматини АҚШ долларида белгилаш қонунга хилоф ҳисобланади,"- дейди жаноб А обертс. -"œАммо амалда йирик олди-сотдилар АҚШ долларида бслмоқда."
ГиперинфлсяисОйлик инфлсяис даражаси 50 % дан ошган мамлакатларда гиперинфлсяис юз беради. Тарихдан маълумки, гиперинфлсяисга дучор бслган мамлакатларда мавжуд пуллар тобора қадрсиланиб, марказий банклар снада каттароқ пул бирликларини чоп стишга тушади.
Мисол учун, собиқ Югослависда 1993 йилнинг октсбридан 1994 йилнинг снварига қадар пулнинг қадрсизланиш даражаси беш квадриллион фоизга етган. Аатижада 1994 йилда Югославис ҳукумати 500 миллион динорлик банкнотнларни чоп стишга мажбур бслганди.
Биринчи жаҳон урушидан кейин Олмонисда нарх-наво десрли ҳар икки кунда икки баробарга ошган. Ишчилар иш ҳақларини ҳар куни олиб борганлар.
А ейхсбанк чоп стган снг катта пул бирлиги сшанда 100 триллион маркга етгани қайд стилган.
Оксфорд Университетининг профессори Маркус ду Саутойга ксра, одамларнинг аксари йирик рақамларни ҳисоблашга жуда нсноқ бслади.
"Миллиондан ошдими, тамом, у ёғига кспчиликнинг боши ачий бошлайди," — дейди у.
Manba:
BBCUzbek.com
