Uzoq jang qilish tajribalariga ega bo‘lgan Xurmuz dushmanni mensimaslik falokat keltirishini bilardi. Bir tomondan Eron shohiga yordam so‘rab xabar berarkan, boshqa tomondan esa kurashda oson g‘alaba qozonish yo‘llarini o‘ylardi. Nixoyat bir qarorga keldi. Agar dushman qo‘mondonini o‘ldirsa yoki asir qilsa, zafar qozongan hisoblanardi. Qo‘mondonsiz qo‘shinni tarqatish esa mashaqqat talab qilmaydi.

Eron harbiy qo‘shinlaridagi askarlarning bir qismi boshqalariga yordamchi bo‘lish, ayniqsa qochishlarning oldini olish uchun bir-birlariga bog‘langan edilar. Ular sakkiz-o‘n kishilik guruh tarzida edilar. Bu holatni ko‘rgan va tahlikali jangligini anglagan tajribali kishilar Xurmuzga maslahat berishdi:
—    Siz o‘zingizni dushmanga taslim etish uchun bel bog‘labsiz, bunday qilmangiz, — deyishdi.
—    Demak, sizlar faqat qochishni o‘ylayapsizlar, — degan javobni olishdi maslahatgo‘ylar.
Bu javob Xurmuz o‘z qo‘shinining zafar qozonishiga aniq ishonganligidan dalolat edi.
Xurmuz odamlari bilan maxfiy bir reja tuzdi. Keyin ikki taraf qo‘shinlari turgan joyda maydonga chiqdi. Va o‘zining baralla ovozi bilan jang maydonini zabt etdi:
—   Men qo‘shin qo‘mondonini ko‘rishni istayman. Kelsin, urushaylik.

Hazrat Xolid bunday taklifni rad qilolmasdi. Darhol yo‘lga tushdi. Uning yayov kelayotganini ko‘rgan Xurmuz ham otidan tushdi. Tanishuvdan so‘ng, kurash boshlandi. Jang maydonida chiniqqan har ikkala yigit bir-biriga bir necha zarbalar berishdi. Ammo hazrat Xolid dushman qo‘shiniga orqa o‘girib turgan paytda Eron qo‘shinlaridan bir necha kishi o‘qdek uchib qo‘llarida qilichlari bilan u tomonga otildilar. Xolid bin Validni yerga qulatish uchun uch-besh soniya vaqt yetarli edi.

—   Orqangga qara, ey, Xolid!.. Orqangga qara! Ko‘kni larzaga solgan bu ovoz suiqasdchilar yaqinlashmasdan avval hazrat Xolidning qulog‘iga chalindi. Darhol o‘girildi. Bu paytda islom qo‘shinlaridan ham oldinga otilganlar bo‘ldi. Bir zumda ikki taraf ham hujumga o‘tdi. Faqat Xolid bin Valid Xurmuzni qo‘yib yuborishni o‘ylamas edi. Birozdan so‘ng hazrat Xolidning qo‘lida qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan bir toj ko‘rishdi. Bu toj kimning boshidan olinganligini darhol anglab yetishdi...
Yerda boshsiz bir jasad yotardi. Tojsiz bir bosh... Bu boshni bu vujudda ko‘rgan necha-necha insonlar salomga bosh eggan, qo‘shinlar uning og‘zidan chiqqan so‘z bilan yurgan va to‘xtagan edi. Ammo endi bu bosh boshqa boshlardan farqli emasdi.

Qo‘shin qo‘mondonining o‘ldirilganligi haqidagi xabar e’lon qilingach, qo‘shin tarqalishdan boshqa chora topolmadi. Bir-birlariga bog‘langan holda maydonga chiqqanlar aynan shu payt qanday katta xato qilganliklarini tushunib yetishdi. Oralaridan o‘lgan kishini sudrab kurashish imkoni bo‘lmagani kabi qochish imkoni ham yo‘qligini anglab yetishdi. Ammo buning evazini o‘z hayotlari bilan to‘lashdi.

Qo‘lga kiritilgan o‘ljaning beshdan bir qismi Madinaga jo‘natildi. Yuborilgan odam jang tafsilotlarini so‘zlab berdi va «Xolid va uning qo‘shinlari amringizga muntazirdir», deb so‘zini yakunladi.
Zafar bilan tugagan bu to‘qnashuvdan keyin hazrat Abu Bakr (r.a.) qiymati yuz ming dirham turadigan bu tojni hazrat Xolidning o‘ziga loyiq ko‘rdi.

Eron shohi esa bu orada to‘plagan ikkinchi qo‘shinni yo‘lga chiqardi. Ular Xurmuz qo‘shinlariga yordam berish uchun jangga otlanishgan edi. Biroq ular yo‘lda qochib kelayotgan askarlarga uchradilar. Eshitgan xabarlari ularni dovdiratib qo‘ydi. Chodirda yashaydigan va biror hunarga ega bo‘lmagan arablar eronning tartibli va tarbiyali qo‘shinini qanday mag‘lub qila olishdi?

Qo‘mondon Qorin bin Kiryonus bu natijaga biror ma’no berolmasdi. Xurmuz mutlaqo tadbirsiz harakat qilgan bo‘lishi kerak. Bu tadbirsizlik esa o‘zini o‘limga olib borgan va qo‘shinning tarqoq holga kelishiga sabab bo‘lgan. Endi ish o‘ziga qolgan, Eron shohining toptalgan g‘ururini qutqarishi va sherigi uchun qasos olishi kerak edi. Qorin bu xayollar girdobida «Sano» degan joyga keldi va qarorgoh qurishga amr berdi. Dushmanni shu yerda qarshi olishga qaror qildi.

Qorin yoniga bir necha askarlarini olib, atrofni kuzatishga chiqdi. Dushman qaerdan kelishi, qaerdan hujum qilishi mumkinligini chamalab ko‘rishni foydali deb bilardi. Xurmuzdek hayoti janglarda o‘tgan bir qo‘mondonni va uning qo‘shinini mahv etgan bir quvvatni mensimaslik va ehtiyotsizlik qilish u uchragan baloga yo‘liqish degani edi. Bundan tashqari Xurmuzni mahv etgan quvvatni mensimaslik va ehtiyotsizlik qilish u uchragan baloga yo‘liqish degani edi. Bundan tashqari Xurmuzni mahv etgan qo‘shinni yengish o‘ziga qanchalik sharaf keltirishi haqida o‘ylardi.

U shunday xayollar bilan ketarkan, birdan qo‘lini peshonasiga qo‘yishga ehtiyoj sezdi. Chunki qarshisidan qurollangan uch-besh kishi yuzma-yuz kelgandilar.
— Hoy, sizlar kimsizlar?
Olinadigan javob ma’lum edi. Chunki kiyimlari ularning arab ekanliklarini ko‘rsatib turardi.
—   Biz islom qo‘shinining askarlarimiz. Ammo sizlar kimsizlar?
Qorin bu savolga javob berishni lozim topmadi. Qatiy bir holatda ularga qarshi gapirdi:
—   Bizning kimligimizni so‘ramanglar. Shuni aytishim mumkinki, sizlar bizning asirimiz hisoblanasiz. Oldimga tushing, qarorgohga boramiz.
—   Nega? Nega biz sizlarning asiringiz bo‘lamiz?
—   Chunki siz bizning yerimizdasiz.
—   Mulk Allohnikidir. Va bu yerlarga ham Allohga itoat etuvchilar hokim bo‘ladilar.

Gapini cho‘zishdan foyda yo‘qligini bilgan Qorin, ular bilan gaplashishni istamagan bir ohangda ilk amrini takrorladi. Buni aytarkan qo‘li qilichiga bordi va itoat etmasalar kallalarini olishini anglatmoqchi bo‘ldi. Qo‘mondonning qarshisida bunday betakalluf turish noto‘g‘ri ekanligini tushunishlarini istardi.

Arablar qo‘shinidan Maqil bin Asho ismli kishi ham qilichini sug‘urgach, suhbat jiddiy tus oldi.
Maqil:
— Sen kim bo‘libsanki, bizga buyruq berasan? — deb oldinga chiqdi.
Suhbat navbati endi qilichlarga kelgandi. Ularning ham tili bor edi va bu til ba’zan natijani juda keskin hal qilardi. Bu safar ham shunday bo‘ldi. Havoda o‘ynagan, ba’zan raqibining tepasiga shiddat bilan tushgan qilichlar suhbatlashdilar. Ikki o‘rtada shiddatli bir jang borardi. Ba’zan kesilgan bir qo‘l tufayli dahshatli faryod chekilar va tuproq qon bilan sug‘orilardi. Ba’zan yerga yiqilganlar qaytib turish imkonini topolmay ikkinchi marta tushirilgan qilich zarbidan hayot bilan vidolashardi.

Qorin unchalik uzoqda bo‘lmagan qo‘shinga xabar berolmagani uchun siqilar, ammo bu odamlarning aqlini kiritib qo‘yish uchun qilich solardi. Faqat vaziyat asta-sekin yomonlashayotganini sezib turardi. O’rtoqlarining birma-bir yerga yiqilayotganini qo‘rgan payt o‘zining boshida ham o‘lim shamoli esayotganini tushunib yetdi. Ammo qochishga g‘ururi yo‘l qo‘ymadi. Bunga imkoni ham yo‘q edi. Qilichini qo‘yib taslim bo‘lishning oxiri ham o‘lim bilan tugardi. Chorasiz va umidsiz bir alfozda yana hujum qildi. Birozdan so‘ng kutilgan natija ro‘y berdi. Maqil va uning do‘stlari Qorinning boshini tanasidan judo qildilar va kichik jang maydonini tark etdilar.

Bundan keyingi vaziyat oson kechmadi. Noxush xabarni eshitgan Eron qo‘shini larzaga tushdi va shiddat bilan hujum qildi. Biroq qo‘shin qisqa vaqt ichida tarqalib ketdilar. Qochoqlarning bir qanchasi daryoga cho‘kayotgan bir paytda esa, musulmonlar ular ortda qoldirgan o‘ljalarni to‘plash bilan mashg‘ul edilar.

Sano vohasining dehqonlari qo‘rquv ichida hosillarining talon-taroj etilishini, mulklarining tortib olinishini kutdilar, ammo bunday bo‘lmadi. Ularga ishlarini bexavotir davom ettirishlari aytildi. Hech kimning joniga, moliga va nomusiga zarar yetkazilmasligi, buning evaziga esa ulardan juz’ya solig‘i olinishi bildirildi.

Eron shohi ikkinchi mag‘lubiyatni ham eshitgach, endi arablar u o‘ylaganidek ilgarigi arablar emasligini tushunib yetdi. Sano vohasining aholisi ham sahroyi xalq bo‘lgan arablardan bunday muomalani ko‘rib, hayratda qolishdi. Mag‘lub etilgan xalqqa mol va jonlarining xavfsizligi va’da qilingandi. Istalgan soliq to‘lansa o‘z xalqlarini qanday qo‘riqlasalar Sano xalqini ham shunday himoya qilishlarini aytishdi.

Eron shohi bu safar Jaban ismli bir qo‘mondon bilan uchinchi qo‘shinni jo‘natdi. Ayniqsa, Bakr bin Voil qabilasidan nasroniy bo‘lgan arablar Abdulasvad ismli bir shaxsning qo‘mondonligi ostida Eron qo‘shiniga yordamchi bo‘ldilar. Islomga qarshi bo‘lgan qabilalar bir-bir kelib, Eron qo‘shinlariga qo‘shila boshladilar.

Eronliklarning Al-lays nomli vohada to‘planganliklaridan xabar topgan Xolid bin Valid endi o‘sha tarafga yurish qilishga buyruq berdi. Ikki qo‘shin qarama-qarshi kelgan payt birinchi bo‘lib maydonga Sayfulloh bin Valid chiqdi. Va dushman qo‘mondonlaridan bir nechasining ismlarini sanadi. Ularning har biri bilan kurashmoqchi ekanligini aytdi.

Hazrat Sayfulloh bu katta qo‘shinga qarshi chiqib nomlarni aytayotgan paytda qo‘mondonning chodirida dasturxon hozirlanayotgandi. Jaban mag‘lub bo‘lish ehtimolini ham o‘ylab yeguliklarni zaharlashni va shunday qoldirishni amr etdi. Arablar chodirlarga kirgan paytlarida dasturxondagi yeguliklarni ko‘rib darhol och qorinlarini to‘ydiradilar va o‘ladilar, deb mo‘ljalladi.

Boshqa qo‘mondonlar bu taklifni o‘rinsiz, deb hisobladilar. Boshqalar esa bu taklifni qo‘llab-quvvatlab, endi g‘alaba bizniki, deyishdi. Hazrat Xolid tarafidan nomi tilga olinganlardan Molik «Endi bu ishni nihoyasiga yetkazmoq kerak», deb jang maydoniga chiqdi. Haqiqatan ham ish qisqa vaqt ichida hal bo‘ldi. Beayov zarblar uni tuproqqa qorishtirdi.

Molikning o‘limi do‘stlarining sochini tikka qildi. Ammo shunisi ham ma’lum ediki, kundan-kunga shuhragi ortib borayotgan Xolidning qarshisiga chiqqanlar o‘z qo‘shinlariga qaytib kelish baxtidan benasib qolishmoqda edi. Shu bois hazrat Xolid tarafidan nomi sanalgan boshqa qo‘mondonlar joylaridan jilmaslikni afzal ko‘rishdi. Bu safar Xolid bin Valid orqasida turgan qo‘shinga hujumga o‘tishni buyurdi. Keyish esa o‘zini o‘ng minglab askarlardan vujudga kelgan qo‘shinga urdi. Shiddatli jang boshlandi. Kaqo, Musasha va boshqa do‘stlari arslon kabi hujum qilishar va yo‘nalgan taraflarini tor-mor etishardi.

Natijada Jabanning aytganlari bo‘ldi. Ya’ni, Eronlik ma’jusiylar va nasroniylar arablardan iborat qo‘shindan qochib qolishni ma’qul topishdi. Biroq yeguliklarni zaharlashga ulgurishmadi.
To‘plangag o‘ljaning beshdan bir qismi va zafar xabari kelgan paytda hazrat Abu Bakr (r.a.) mamnun bo‘lib, «Onalar qayta Xolid kabi bir yigitni dunyoga keltira olmasalar kerak», - deyishdan o‘zini tiya olmadi.

Xolid bin Valid bu daf’a Xira tomon yo‘l oldi. O’sha yerda qarorgoh qurildi. Shahar boshliqlaridan iborat bir guruh kishilar Xolid bin Valid bilan uchrashish uchup qarorgohga kelishdi.
Shundan keyin hazrat Xolid ularga qarata shunday dedi:
—   Sizni Allohning yagona ekanligini tan olishga va islom dinini qabul qilishga da’vat etaman. Agar qabul qilsangizlar sizlar ham musulmonlar safiga qo‘shilasizlar. Musulmonlar ega bo‘lgan haq-huquqlarga sizlar ham ega bo‘lasizlar. Ularning burchlari sizning ham burchingiz bo‘ladi. Agar buni qabul qilmasangiz juz’ya to‘laysiz va homiyligimizni qabul qilasiz. Bunga ham rozi bo‘lmasangiz shuni yaxshi bilingki, siz dunyo hayotini qanchalik sevsangiz, biz oxirat hayotini shunchalik sevadigan qo‘shin bilan birga kelganmiz. Alloh oramizdagi hukmini chiqargunga qadar siz bilan jihod qilamiz, - dedi.

Oralaridan Kabisa bin Iyoz ismli kishi o‘rtaga chikdi va shunday dedi:
—   Biz sen bilan jang qilmaymiz. Islom dinini qabul qilamiz va juz’ya to‘laymiz.
Shunday qilib Iroqda ilk juz’ya belgilandi. Bir yilda bir yuz to‘qson ming dirham qiymatida soliq to‘lashlari haqida kelishuv tuzildi. Faqat mehnatga yaroqsizlar va diniy vazifani bajaruvchilargina soliq to‘lamaydilar. Buning evaziga esa musulmonlar ham Xira xalqini tashqi dushmanlardan himoya qiladilar, ichkarida ham xavfsizliklarini ta’minlaydilar. Himoya qila olmasalar soliq olinmaydi. Ammo Xiraliklar isyon qilsalar, keyingi gal himoya qilinmaydi.

Hijriy o‘n ikkinchi yilda tuzilgan bu ahdnoma Xira xalqiga ma’qul tushdi. Xalq esa hayotidan mamnun bo‘ldi. Bu mamnuniyatning ifodasi sifatida qo‘shin qo‘mondoniga hadyalar berdilar. Hazrat Xolid bu hadyalarni Madinaga jo‘natdi.

Hazrat Abu Bakr (r.a.)ning amri bilan hadyalarning bahosi aniqlandi. Keyin esa bir maktub jo‘natdi. Maktubda keyinchalik olinadigan soliqdan bu hadyalarning narxini ayirib tashlash, xalqqa ziyon yetkazmaslik kerakligi aytildi. Xira xalqi zinhor bunday muomalani kutmagan edi. Hatto boshqa tuzumlarda ham uchratmagan adolatli boshqaruv bilan yuzlashganliklarini tushunib yetdilar.

Xira fath etilgach, ro‘y bergan voqea haqida so‘z ketganda Shuvayl haqida ham aytib o‘tish kerak. Shuvayl bir necha yil avval Xiraga kelgan va Abdulmasihning qizi Karomani ko‘rib oshiq bo‘lgandi. Keyinchalik Madinaga kelib, islomni qabul qilgan Shuvayl bir suhbat asnosida Islomning atrofga yoyilishi haqidagi xabarni eshitgach, payg‘ambarimiz (s.a.v.)dan Xira fath etilsa, Abdulmasihning qizi Karomani o‘ziga berishini iltimos qilgandi. Va undan «Agar harb yo‘li bilan qo‘lga kiritilsa, u seniki» degan javobni olgandi.

Xiraning fath etilishi Shuvaylni mamnun qildi. Xolid bin Validga bu xotirasini so‘zlab berib, Karoma ismli ayolni o‘ziga berilishini istadi. Istagi bajo keltirildi. Ammo Karoma va uning qarindoshlari bu holatni yaxshi qarshilamadilar. Zehn va fikriy doirasi tor bo‘lgan yangi sohibiga rozi bo‘lmagan Karoma:
—   Ey, Shuvayl, men kabi shu yoshga kirgan ayolni nima qilasan? Yaxshisi, meni qarindoshlarimga sot. Har holda qo‘lingga bir-ikki qurush boylik tushadi, — deb taklif kiritdi.

Haqiqatan ham avvalgi go‘zalligi Karomani tark etganligini ko‘rdi va bu taklifni ijobiy qabul qildi. Shuvayl ming dirhamga sotishni istadi.
—   Juda ko‘p so‘rayapsan, ey Shuvayl! Buncha pulni biz qaerdan topamiz?
Shu va shunga o‘xshash taklif va iltimoslar Shuvayl tomonidan rad etildi. «Ming dirhamdan kam olsam otamning o‘g‘li emasman», degach, Shuvaylga ming dirham berildi va Karoma qutqarildi.
Bu savdo haqida eshitgan o‘rtoqlari Shuvaylni koyidilar, istaganida bundan ortig‘ini ham olishi mumkinligini aytdilar. Biroq olgan javoblari juda ajoyib edi:
— Demak, mingdan katta son ham bormi? Bilsam ko‘proq so‘rardim.

Din himoyasi va targ‘iboti sabab bo‘lib o‘tgan bundan keyingi bir necha janglarda ham mo‘minlar g‘olib keldilar. Anbar, Aynuttamr, Husayd, Madih kabi joylarda Islom bayrog‘i hilpiray boshladi.
Bu orada haj mavsumi boshlandi. Shu munosabat bilan Xolid bin Valid fursat topib, eng qisqa yo‘llar bilan Makkaga bordi. Haj amallarini ado etdi va qo‘shinga qaytdi.

Hajdan qaytganlar bilan suhbatlashayotgan hazrat Abu Bakr (r.a.) eshitgan bu xabaridan hayratda qoldi. Odamlar Xolid bin Validni Makkada ko‘rganliklarini aytishardi. Hazrat Abu Bakr (r.a.) buni tadbirsizlik deb baholadi. Sababi, ketma-ket janglar bo‘lib turgan bir paytda Xolid qo‘shinni qo‘mondonsiz qoldirib ketmasligi kerak edi. Uning yo‘qligini dushmanlar sezib qolsa hujum qilishi va katta falokat kelishi mumkin edi.

Shu bois Xolid bin Validga bir maktub jo‘natadi. Xatda uning Allohning marhamati bilan boshqa qo‘shinlar qilolmagan ishni bajarganini, bundan keyin solih amallar qilish niyatini faqat qalbida tutishi lozimligini, shunday qilsa Alloh bu niyatlarni amalga oshgandek qabul qilishini aytadi. Va maktubi so‘ngida «O’zingni yaxshi ko‘rib manmanlik yo‘lini tutma, aks holda parishon bo‘lasan», deb ogohlantirdi.

Bu maktubni va undagi amrni olgan hazrat Xolid, Musannani Xirada qoldirib, qo‘shinning bir qismi bilan birga g‘arb tomon yo‘naldi. U Basra shahriga tomon otlangan edi.
Hazrat Abu Bakr (r.a) Madinaga kelib, sahobalar bilan uchrashdi. Bu gal Rumlar bilan ro‘baro‘ kelish vaqti kelgan edi. Ular ham xuddi shu fikrda ekanliklarini aytishdi. Shunday qilib, Mutening intiqomi olinardi.
Sahobalarning ham fikrlarini bilgach, atrofga odamlar jo‘natdi, jihodga tayyor turish kerakligi haqida xabar qildi.

Shu maqsadda to‘plangan guruhlarni beshga bo‘ldi. Amr bin Os, Yazid bin Abu Sufyon, Abu Ubayda bin Jarroh, Shurayh bin Hasan va Xolid bin Said bu guruhlarga qo‘mondon etib tayinlandilar. Hazrat Umar (r.a.)ning Xolid bin Saidga amal bermaslik haqidagi qatiy fikrlari hazrat Abu Bakr (r.a.) tomonidan e’tiborga olinmadi.

Qo‘mondonlarga isyonda ishtirok etganlar qo‘shinga qabul qilinmasligi haqidagi xabar yetkazildi. Shu bilan birga yana bir amr bildirildi, bu doimo bir-birlariga yordam berishlari kerakligi haqidagi buyruq edi. Biri boshqasiga yordam berish uchun kelsa, u payt jang maydonidagi qo‘shinning qo‘mondoni buyruq berish huquqiga ega bo‘ladi. Boshqa qo‘mondonlar uning amriga bo‘ysunadilar.

Qo‘shin qo‘mondonlari Madinadan jo‘nadilar. To‘plangan qo‘shinning boshiga bordilar. Amr bin Os Falastinga, Shurayh Urdunga, Abu Ubayda Jabiya tomon yo‘naldilar.
Hazrat Abu Bakr (r.a.) Madinadagi guruhga Abu Sufyonning o‘g‘li Yazidni qo‘mondon etib tayinladi. Boshqa qo‘mondonlar bilan bo‘lgani kabi bir muddat uning qo‘shinlari bilan birga yurdi. Ketish oldidan unga qatiy tayinladi:
— Ey, Yazid, - dedi u, - seni sinash uchun bu mavqega qo‘ydim. Agar omadsizlikka uchrasang, bo‘shataman. Muvaffaqiyat qozonsang yanayam yuqoriroq martabaga ko‘taraman...

Qo‘shin qo‘mondonlari Madinadan jo‘nadilar. To‘plangan qo‘shinning boshiga bordilar. Amr bin Os Falastinga, Shurayh Urdunga, Abu Ubayda Jabiya tomon yo‘naldilar.
Hazrat Abu Bakr (r.a.) Madinadagi guruhga Abu Sufyonning o‘g‘li Yazidni qo‘mondon etib tayinladi. Boshqa qo‘mondonlar bilan bo‘lgani kabi bir muddat uning qo‘shinlari bilan birga yurdi. Ketish oldidan unga qatiy tayinladi:
— Ey, Yazid, - dedi u, - seni sinash uchun bu mavqega qo‘ydim. Agar omadsizlikka uchrasang, bo‘shataman. Muvaffaqiyat qozonsang yanayam yuqoriroq martabaga ko‘taraman...

Hazrat Abu Bakr (r.a.) gapini shunday davom ettirdi. U (r.a.) o‘z mulohazalari davomida Allohni sevishi va jaholatga berilmasligi kerakligini tavsiya qildi. Qo‘l ostidagilarni o‘ziga bo‘ysunishlarini ta’minlash uchun, avvalo o‘zining nafsini jilovlashi kerakligini uqtirdi. Dushman elchilarini hurmat bilan kutib olishi, ammo ko‘p vaqt yonida olib qolmasligi amr etildi. Tungi navbatchilikni yaxshi nazorat qilishi, kerak bo‘lsa jazo berishi buyurildi. Nasihatlar orasida kibrli, xudbin insonlar bilan do‘st bo‘lmasligi, to‘g‘ri va sodiq kishilar bilan suhbat qilishi, omonatga xiyonat qilmasligi haqidagi gaplar ham bor edi. O’zini ibodatta bag‘ishlagan insonlarga tegmaslik kerakligi ham uqtirildi.

Shundan keyin orasida Suhayl bin Amr kabi Makkaning e’tiborli kishilari ham bo‘lgan qo‘shin Yazidning amriga binoan, Suriya tomon yo‘l oldi. Belka degan joyda qarorgoh qurilishi lozim edi.
Shundan keyin hazrat Abu Bakr (r.a.) Madinaga qaytdi.

Bu paytda Abu Sufyon o‘z turmushidan mamnun edi. Agar o‘g‘li aql bilan ish yuritsa, bundan buyon Amaviylar xonadoni uchun mukammal bir eshik ochilardi. Ushbu eshik va uning ortidagi shartlarni ochish va qadrlash esa o‘g‘lining tadbirli bo‘lishiga bog‘liqligi uni benihoya quvontirayotgan edi. Qo‘lga kiritilgan narsalarni bahosini bilgan bir kishi uchun bular shubhasiz yetarli edi.

Hazrat Abu Bakr (r.a.) bu samimiy harakatining natijasi kelajakda qanday bo‘lishi haqida o‘ylab ko‘rmagandi. Rasululloh (s.a.v.)ga yillar davomida balo ustiga balo yog‘dirgan Amaviylar uchun saltanat yo‘lini ochganini va Amaviy davlatining poydevorini qo‘yganligini bilmasdi. Bu odamlar kechagina qalblarida Islomga mehr uyg‘otish uchun yuzta tuya nazr qilingandi. Agar Shom kabi Madinadan bir oylik yo‘lda joylashgan bir vohaga qarorgoh qursalar va keyinchalik xalifalik markazida sustlik sezsalar holatlarini o‘zgartirib, darhol hokimiyatga intilishlari mumkin edi.

Xolid bin Validga zakot bermaslik uchun yoki islomga qarshi kurashlarda ishtirok etganlarga mansab bermaslik kerakligini tayinlagan hazrat Abu Bakr (r.a.) «Muallifai qulub» nomi bilan tanilgan Yazidni va keyinchalik uning ukasi Muoviyani nima sababdan qo‘shin qo‘mondoni etib tayinlaganligini tushunish qiyin. Masalan, Makkaliklar islomdan yuz o‘girayotgan bir paytda ularni kaytargan Suxayl bin Amr kabi bir kishi qo‘shinda oddiy shaxs emas, qo‘mondon bo‘lishi ham mumkin edi.

Xolid Taymga kelgan paytda Rumlar va nasroniy arablardan tashkil tongan qo‘shin bilan qarshilashdi. Ammo bular Xolid bin Saidning qo‘shiniga dosh berolmasdan, tarqalib ketdi. Bir qismi islomni qabul qildi.

Bu g‘alaba haqida Madinaga xabar berildi. Hazrag Abu Bakr (r.a.) Xolidga olg‘a yurishni buyurdi. Ortidan Valid bin Utba va Ikrima bin Abu Johil qo‘mondonligidagi ikki guruhni yo‘lga chiqardi.
Xolid ilgariladi. Ilya atrofida Mahan ismli qo‘mondon boshliq qo‘shin bilan jang qildi va ularni chekinishga majbur qildi. Mahan Shom shahriga yashirindi. Xolid ortidan yetishdi, yana jang boshlandi. Ammo Marji Safro degan joyda Mahan uyushtirgan hujum tufayli Xolid bin Said qo‘shinni tark etib qochib qoldi. Qo‘shin tarqaldi. Bir qismi Sharima boshchiligidagi qo‘shinga qo‘shildi. Bir qismi Madinaga qaytib ketdi. Xolid bin Said Zumarvaga keldi. Hazrat Abu Baqr (r.a.) uning kelishidan xabar topgan zahoti bir maktub jo‘natdi. Maktubda jumladan shunday deyilgan edi: «O’sha joyda tur. Sen hujumkor, dovyurak kishisan. Mashaqqatlarni bartaraf etish yo‘llarini bilasan. Nohaq kurashlarga qo‘shilmaysan. Haqqa qarshi e’tirozlarga chidolmaysan. Senga yana ishlar bor».

Bu voqealardan keyingina hazrat Abu Bakr (r.a.) uning Madinaga kelishiga izn berdi. Xolid o‘ziga qayta mansab berilmasligini iltimos qildi. Holbuki, hazrat Abu Bakr (r.a.) unga yozgan maktubida jasorat bergani kabi ikkinchi marta imkoniyat berishni va xalq nazarida yo‘qotgan obro‘sini qayta tiklashini istardi. Bir sardordan kutiladigan harakat ham faqat shu bo‘lishi mumkin edi. Chunki arablar jangdan qochganni aslo kechirmas, orqadan yaralanishini ham ayb sanardi. Faqat qaytadan hujum qilish yoki boshqa tarafdan zarba berish uchun ortga chekinishigina ayb sanalmasdi. Islomni birinchilardan bo‘lib qabul qilgan va dinining muhofazasi yo‘lida chekmagan azobi qolmagan Xolid bin Saidning bu tutumi hazrat Abu Bakr (r.a.) tarafidan unchalik xush ko‘rilmagan edi. Unga yozgan bir maktubda «Sho‘xlikmi bu, ey, Xolid? Sen jang paytida qo‘rqoqlik qilasanmi?» degan edi. Keyin esa «Umar va Ali Xolidni mendan ko‘ra yaxshi bilisharkan!» - deyishdan o‘zini tiyolmadi.

Madinaga tarqoq holda kelgan qo‘shinlarni qaytadan safladi. Muoviya bin Abu Sufyonni o‘sha qo‘shinga qo‘mondon qildi va akasi Yazidga yetishishini va uning amriga bo‘ysunishini tayinladi.