Abu Bakr (ra.) hazratlari turli sabablar bilan jannatga loyiq ko‘rilgan bir insondir. Jannatning barcha eshiklaridan chaqiriladigan inson sifatiga U (r.a.) zot sazovor bo‘lgandir. U (r.a.) kishi haqida yana fazilatlar sanasak, ko‘p davom ettirishimiz mumkin. Jumladan, Allohga isyon qilib, natijada azobga uchrashdan Allohning huzuriga yuzi qora bo‘lib chiqishdan eng qo‘rquvchi inson ham hazrat Abu Baqr (r.a.)dir. U vakti-vaqti bilan nafsini hisob-kitob qilishni muhim vazifa sifatida qabul qilgandi. U (r.a.) islom tarixida unutilishi joiz bo‘lmagan buyuklarning eng buyugidir. Komil bir inson islomni faqat u yashagandek darajadagi samimiyat bilan yashay olishi mumkin. Shu bilan birga u nafsini hisob qilishda aslo beparvolik qilmasdi.

Hazrat Umar (r.a.)ning xizmatchisi Ashlom bir ish bilan buyuk xalifa yoniga kirib, ko‘rgan manzarasidan hayratda qoladi. Chunki hazrat Abu Bakr (r.a.)qo‘lida bir ro‘molcha bilan tilini o‘rab siqib burayotgandi. Hayoti davomida bunaqa holatga ilk marotaba uchragan Ashlom birozdan so‘ng hazrat Abu Bakr (r.a.)ning «Nima topgan bo‘lsam, tilimdan topdim», deganiga guvoh bo‘ladi.

Darhaqiqat, hazrat Abu Bakr (r.a.) saxovatli bir inson edi. U uchun molning qadri Alloh yo‘lida biror ishga yarashi bilan o‘lchanardi. Shuningdek, uning azoblanayotgan qul va joriyalarni sotib olib, ozod qilgani ma’lum. Tabuk safari oldidan moliniig hammasini keltirib Rasululloh (s.a.v.) qarshisiga qo‘ygan yagona inson ham Abu Bakrdir.

O’shanda Allohning Rasuli (s.a.v.) unga shunday savol bergan edi:
—   Ey, Abu Bakr, oilangga nima qoldirding?
—   Allohni va Rasulini qoldirdim, — degan javobni olgandilar Payg‘ambarimiz (s.a.v.).
Ushbu gapni aytar ekan, ko‘nglida ishonch bor ediki, bu «Rabbim ularning rizqini beradi», degan taskindan iborat edi. U o‘z oilasidan yiroqda imkon qadar insonlar dardini olishga harakat qilardi. Vaqti-vaqti bilan ashoblar uyiga kelib, qorinlarini to‘ydirgan vaqtda ular orasida uning dasturxonidan yeb-ichadigan qarindoshlari ham bor edi. Ulardan biri xolasi Ummu Mistoh va o‘g‘li Mistoh bin Asosadir. Mistoh hazrat Abu Bakr (r.a.) xolasining o‘g‘li edi. Ular o‘ta faqir oila edilar. Shu sabab hazrat Abu Bakr (r.a.)ning hojatbaror qo‘li ularga ham uzatilgan edi. Ona-bola uzoq yil hazrat Abu Bakr (r.a.) hisobidan kun kechirishgan edi. Ammo bir kun shayton Mistohni o‘yinga boshladi. Munofiqlar tomonidan Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ga qarshi uyushtirilgan bo‘htonning ishtirokchisi bo‘ldi. Zinoda tuhmat qilingan ayol hazrat Abu Bakr (r.a.)ning qizi va Rasululloh (s.a.v.)ning ayoli ekanligini o‘ylamadi. Holbuki, u Badr jangida qatnashgan. Uzoq yillar Rasululloh (s.a.v.) orqasidan namoz o‘qib, nasihatlarini tinglagan bir inson edi. Hazrat Abu Bakr (r.a.)ni va oila a’zolarini yaxshi bilardi. Hech bir ota qizining or-nomusiga til tekkizilishini ijobiy qarshilay olmaydi. Hazrat Abu Bakr (r.a.)dek nomusli inson uchun esa bu tuhmat haqiqiy manoda zarba edi. Bu voqeadan u Rasululloh (s.a.v.) ranjiganchalik ranjidi. Bunaqa jiddiy masalada Buyuk Mavlodan biror izoh kelar deya kutdi, ammo kelmadi. Rasululloh (s.a.v.) ham hech narsa qilmadi. Kechalari ko‘zlariga uyqu kelmas, kunduzlari odamlar yuziga qaray olmasdi: bir munofiq bu bo‘htonni qilar, hazrat Abu Bakr (r.a.)ni o‘lmasdan avval o‘ldirishni istardi. Hazrat Abu Bakr (r.a.)ning boshi egilishidan sevinishardi. Ammo dasturxonida o‘tirmasa och qoladigan va tilanchilik qilishi mumkin bo‘lgan, har kun avvalo ne’matlar sohibi Allohga hamd keltirgach, «Alloh sendan rozi bo‘lsin, ey Abu Bakr!» deguvchi Mistohning qilgan ishi hayratga munosib edi. Hayronlik eshitgan kishini biror ichki tuyg‘u boshladimi uni bu yo‘lga, yo‘qsa biror noxush munosabat intiqomini olish uchunmi, degan savolga ro‘baro‘ qilardi. Bu oilani yaxshi biluvchi inson sifatida agar shunday bo‘hton chiqqudek bo‘lsa, dastlab u qarshi chiqib: «Yo‘q, Oisha unday ishni qilmaydi», - deyishi kerak edi. Bu Mistohning vijdoniy burchi, insoniylik vazifasi edi.

Ma’lum vaqt davom etgan iztirobli kutishlardan so‘ng Buyuk Mavlo, masalani oydinlatuvchi oyatlarni tushirgach, hazrat Abu Bakr (r.a.) taskin topdi. Nazarida, yelkasidan tog‘ ag‘darilgandek bo‘ldi. Bo‘hton qilingandan buyon bunaqa yengil huzurbaxsh nafas olmagandi. Go‘yo dunyoga qaytadan kelgandek bo‘ddi. Shundan keyin kayfiyati ko‘tarilib, hazrat Payg‘ambarimiz (s.a.v.)ning muborak yuzlarini ko‘rganda his qilgan uyatni unutdi.

Hazrat Abu Bakr (r.a.) bundan keyin Mistohni dasturxoniga o‘tirtirmaslikka, unga ikrom va ehson qilmaslikka qaror qildi. Mistoh haqiqatan bunga munosibligini isbotlagandi. Yana bu qaror hazrat Abu Bakr (r.a.)ning voqeadan qanchalik ranjiganini ko‘rsatadi. Ammo bu harakat hazrat Abu Bakr (r.a.)ga xos emasdi. Unga munosib Allohga xush kelguvchi bir qulga xos harakat edi. Shuningdek, Jabroil Amin Rasululloh (s.a.v.)ni topib ilohiy xabarni yetkazdi. Bu farmon hazrat Abu Bakr (r.a.)ning yomonlikni yaxshilik bilan qarshilashini ko‘rsatardi.

Oyat Rasululloh (s.a.v.) tomonidan alohida hazrat Abu Bakr (r.a.)ga o‘qildi:
«Sizlardan fazilat va keng mol-mulk egalari qarindoshlarga, miskinlarga va muhojirlarga Alloh yo‘lida ehson qilmaslikka qasam ichmasin, balki ularni avf qilib, kechirsinlar! Alloh sizlarni mag‘firat qilishini istamaysizlarmi?! Alloh mag‘firatli va rahmlidir» (Nur surasi, 22-oyat).

Bu oyatni eshitgan hazrat Abu Bakr (r.a.)ning peshonasini ter qopladi. Chunki Buyuk Mavlo ogohlantiradigan holatga tushgandi. Boshqalar uchun oddiy hol hisoblanadigan ko‘pgina harakatlar yuqori darajadagi kishilar uchun ayb sanalardi. Qiziga bo‘hton qilgan kishiga avvalgi munosabatning o‘zgarishi jamiyat tomonidan oddiy qarshilanadi. Hech kim bu harakat uchun uni ayblamaydi. Shuningdek, hazrat Abu Bakr (r.a.) alohida fazilat sohibi bo‘lishi kerak. Janobi Haq shuni istaydi: «(Har qanday) yomonlikning jazosi xuddi o‘ziga o‘xshash yomonlikdir. Bas, kimki afv etib (o‘rtani) tuzatsa, bas, uning mukofoti Allohning zimmasidadir. Albatta, U zolimlarnn sevmas» (Sho‘ro surasi, 40-oyat), deya marhamat qilgan Buyuk Mavlo yomonlikka qarshi jazo berishni oddiy hayot kechirayotgan qullariga qoldirib, hazrat Abu Bakr (r.a.)ni yuksakliklarda ko‘rishni xohlamoqda. Shuningdek, hazrat Abu Bakr (r.a.) o‘ziga aloqador oyatni Rasululloh (s.a.v.) tinglagach, qo‘llarini ko‘tarib, «Allohim, biz Sening marhamatingdan umidvormiz», dedi.

Shundan so‘ng Mistoh yana bu dasturxoning a’zosi bo‘ladi. Ham bu masala umuman xotirlab, uyaltirilmasdan u yana avvalgi «xola» o‘g‘li bo‘lib qoldi.

Payg‘ambarimiz (s.a.v.) hijratidan so‘ng o‘n uch yil o‘tgan, jumodul oxir oyining yettinchi, dushanba kuni edi. Havo sovuq. Hazrat Abu Bakr (r.a.) g‘usl qilib, yuvinib chiqqanda yaxshigina sovuq qotib, titray boshlagandi. Buyuk Islom olamiga o‘n minglarcha kishilik qo‘shinlarga hukmini o‘tkazgan qudratli xalifa vujudini qoplab kelayotgan bu titroqni bosolmasdi. Titroq isitma bilan almashdi. Bora-bora tayanchi va kuchini yo‘qotayotgan vujud yotishga majbur bo‘ldi. Ilojsiz hazrat Umar (r.a.)ni chaqirtirdi. Masjidga borolmaydigan darajada majolsizligini aytib, imomlikni boshqarishni buyurdi.

Birozdan so‘ng Abu Bakr (r.a.)ning huzuriga hazrati Umar (r.a.) qaytib keldi va ahvolni so‘radi:
— Ahvollaring yaxshimi, ey, Rasululloh (s.a.v.)ning xalifasi?...
— Ko‘rib turganingdekman, - javob qildi xalifa.
— Ahvoling yaxshi bo‘lmasa, biror tabib chaqiraylik, kelib davolasin.
— Tabib kelgan edi...
— Davo buyurdimi?
— Nima istasam shuni qo‘llashimni aytdi. Hazrat Abu Bakr (r.a.) bu gaplari bilan hayoti tugayotganini anglatmoqchi bo‘ldi. Odamlar bu buyuk zotga biror yaxshilik qilishni istashar, ammo hech narsa qilib bo‘lmasligini tushunib turishardi. O’lim hukmi Allohning so‘nggi va eng buyuk Payg‘ambari (s.a.v.) uchun o‘zgarmaganda, uning xalifasi uchun o‘zgararmidi. Qaytish hukmi bo‘lmagan, ya’ni natijasi o‘lim bilan tugaydigan yo‘lga kirganligi aniq edi.
Ziyoratga kelganlar uning nursiz ko‘zlaridan ahvolini tushunishar, ammo chorasiz edilar. Xalifaga salomatlik tilab ketisharkan, ko‘ngillarida og‘riq bor edi.

Hazrati Abu Bakr (r.a.)ning o‘limi haqida bir rivoyat ma’lum bo‘lib, u quyidagicha talqin etilgan. Xullas, o‘shanda Toif ashrafining mashhur tabibi Horis bin Kaladaning ham bemor bo‘lganligi haqida xabar keladi. Horis uni ko‘rishga kelganlardan biriga, bir yil avval hazrat Abu Bakr (r.a.) bilan bo‘lgan bir ziyofatda taomga bir yildan so‘ng ta’sirini ko‘rsatuvchi zahar solinganligini aytgan, uni sezgan zahoti darhol chora ko‘rgan, ammo kechikkanini aytgandi. Uning fikricha, endi o‘sha zahar o‘z ta’sirini ko‘rsatayotgandi. Va buning natijasi faqat o‘lim edi. Aziz sahoba Abu Bakr (r.a.)ning otasi Quhofa haqiqatan hazrat Abu Bakr (r.a.) bilan bir kunda vafot etadi.

Bu rivoyatning qanchalik ishonchliligi bizga noma’lum. Bir kunda sodir bo‘lgan ushbu qazolar sababi xayoliy voqea yoki tasodif bo‘lishi ham mumkin.

Hazrat Oisha (r.a.) kundan-kun tobora so‘nib borayotgan sevimli otasining yuziga boqdi. Sog‘ligida ham chuqur bo‘lgan ko‘zlari yanada botib ketgandi. Yotgan xonasiga «Xalifa yotog‘i» deb nom berish uchun guvohlarga ehtiyoj bor edi. Bu ummatning eng buyuk, eng aziz insoni, eng faqir inson uyida ham topiladigan bir-ikki eski, yaroqsiz ashyodan boshqa narsasi yo‘q edi. Ammo bu inson Alloh va uning Rasuli (s.a.v.) yonida boshqalarga nasib qilmaydigan darajadagi yuksak maqomga ega edi. Shularni xayolidan kechirgan mo‘minlar onasi hazrat Oisha (r.a.) yuragidan toshib kelgan bir she’rning ikki baytini tilga oldi va o‘sha she’rning ma’nosi quyidagicha edi: «Nur yuzlidir. Uning hurmati bilan Allohdan yomg‘ir so‘raladi. Yetimlar yuzini kuldirgan, bevalarga qanot bo‘lgan Udir».

Bu baytlar xasta ko‘zining ochilib-yumilishiga sabab bo‘ldi. Sekingina boshini ko‘tarib qiziga qaradi va xazin ovozda dedi:
—   Aytmoqchi bo‘lganing Rasululloh (s.a.v.)dir. Hazrat Oisha (r.a.) bu she’rni Rasululloh (s.a.v.)ga atab amakisi Abu Tolib tarafidan aytilganini bilmasdi, sevikli padariga boqarkan, Rasululloh (s.a.v.)ning xayoli ham bu chehrada aks etgandek bo‘ldi. «Kishi sevgani bilan birgadir», deya marhamat qilgan Buyuk Payg‘ambar (s.a.v.)ning shu onda o‘z dardida qovurilayotgan hazrat Abu Bakr (r.a.)ning yonida bo‘lib, ruh va ko‘ngil birligi natijasida xasta yuzida shunaqa bir holat namoyon bo‘lishi ham mumkin.

O’sha kunlarning birida hazrat Abu Bakr (r.a.) huzurlariga bir kishi keladi:
—   Assalomu alaykum, ey, Rasululloh (s.a.v.)ning xalifasi!
—   Vaalaykum assalom, ey, Salmon!
—   Menga vasiyat qilarsan, deb keldim.
—   Albatta, Salmon, mendan keyin bir qancha fotihlar bo‘ladi. Seni ular ichida qornini va to‘rvasini to‘ldiruvchi odam sifatida bo‘lishingni istamayman. Ma’lumki, besh vaqt namoz o‘qigan kishi Allohning lutfi va marhamati, himoyasida yashaydi. Bu imkoniyatdan foydalanib, Allohning bir bandasiga ozor berma. Agarda shunday qilsang, Alloh hisob qilib, yuzing bilan olovga tashlaydi...
Majolsiz bemorning ortiq so‘zlashga darmoni yo‘q edi. Shu sababli Salmon unga shifo tilab, chiqib ketdi.

Tobora umri tugab borayotganini his qilgan hazrat Abu Baqr (r.a.) qisqa vaqt ichida qaror qildi va butun mas’uliyatni his qilib o‘rniga xalifa tayinlamoqchi bo‘ldi. Bu ummatni ikki yil oldingi voqealarga uchratmasdan xalifalik ishini tugatmoqchi edi.

Bir yarim yil oldin Qur’oni karimni butun kitob holida to‘plashni taklif qilgan hazrat Umar (r.a.)ga: «Hazrat Payg‘ambarimiz (s.a.v.) qilmagan ishni biz qanday qilamiz?» degan muammoli savodni bergan xalifa endi Rasululloh (s.a.v.) qilmagan ishni bajarishga qat’iy azm qilgan hazrat Abu Bakr (r.a.) orasida anchagina farq bor edi. Ikki yarim yilga yaqin davr mobaynida davlat boshlig‘i vazifasida ishlab, haqiqatan ancha pishgandi. Kecha ko‘rolmayotgan haqiqatlarni bugun yaxshigina anglab olardi. Vaqt va voqealar inson uchun shubhasiz eng yaxshi saboqdir.

Bir kuni Abu Bakr (r.a.) o‘z huzuriga Abdurahmon bin Avfni chaqirishlarini iltimos qildi. Shundan keyin darhol xabar yuborildi va ko‘p o‘tmay kirib kelgan oqsoq, ochiq chehrali bir kishi, «Meni yo‘qladingmi, ey, Rasululloh (s.a.v.)ning xalifasi»,-deya kirib keddi.
— Ha, Abdurahmon, kel, bu yoqqa o‘tir.
—   Bugun ahvoling biroz tuzukka o‘xshaydi, umid qilamanki, shifo topasan.

Haqiqatan umid qilyapsanmi, ey, sevimli do‘stim? Lekin men umidvor emasman. Menimcha, dunyo bilan vidolashadigan vaqt yaqin. O’limimdan avval mo‘minlar ishini zimmasiga oladigan bir insonni tayinlab, insonlarni tashvishga tushishidan qutqarayin. Seni ham shu masalada fikringni bilmoqchi bo‘lib chaqirtirgandim. Endi menga ayt-chi, Umar bin Hattob haqida fikring qanaqa?

Hazrat Abdurahmon o‘ylab o‘tirmasdan javob berdi:
—   Nega mendan ko‘ra yaxshiroq biladigan insoning haqida mendan so‘rayapsan?
—   Bilsam ham, sening ham fikringni bilmoqchiman.
— U sen o‘ylagandan ham yaxshiroq bir insondir. Ammo biroz qattiqqo‘l tabiatliroq.
—   Umarning bu tabiati meni yumshoq, deb bilishingdandir. Men uni jiddiy kuzatdim. Natija shuki, men biror odamga g‘azab qilsam, Umar u odamning yaxshi tomonlarini ko‘rsatishga harakat qildi, meni yumshoq xulqda ko‘rgan vaqt tenglikni saqlash uchun u shiddatli bo‘ldi.
Hazrat Abu Bakr (r.a.) o‘zi uchun muhim bo‘lgan gapni hazrat Abdurahmonga ham ma’qul bo‘lganini bildi va past ovozda qo‘shimcha qildi:
—   Bu gap oramizda sir bo‘lib qolishini iltimos qilaman...
 — Ishonishing mumkin, ey, Rasululloh (s.a.v.)ning xalifasi, — dedi Abdurahmon bin Avf va oqsoqlanganicha xonani tark etdi. Endi biri kalta bo‘lib qolgan oyog‘ini iymon, Islom yo‘lida fido qilgan, Rasululloh (s.a.v.)ni dushmandan mudofaa qilganida shu holga tushgan edi. O’zi uchun unutilmas bir sharaf, tengsiz shirin xotira bo‘lgan bu voqeani bilmaganlar ayb (nuqson) hisoblashardi. Ular fikrining ahamiyatsizligi ma’lum. U hayotida Rasululloh (s.a.v.)dan jannat xushxabarini olgan inson edi. Hayotining bu xushxabarga munosibligini isbotlagan va davom etgirgan shaxsdir.

Abu Bakr (r.a.) hazratlari barcha yaqinlarini huzurlariga chorlar ekanlar, navbatdagi birodarlarini yo‘qlattirdilar.
—   Menga Usmon bin Affonni chaqiring!...
Birozdan so‘ng Rasululloh (s.a.v.)ga ikki marotaba kuyov bo‘lish baxtiga muyassar bo‘lgan va shu sabab ikki nur ma’nosini bildiruvchi «Zinnurayn» nomini olgan bir inson kirib keldi.
― Assalomu alaykum, ey, Rasulululloh(s.a,v.)ning xalifasi!
― Vaalaykum assalom, Usmon. Kel, sendan bir kishi xususida so‘ramoqchiman. U Umardir, ko‘pchilikdan u haqda fikr oldim va shular qatorida sening fikringni ham bilmoqchiman.
—   Menimcha uning ichi, tashqi qiyofasidan ham yaxshiroq. Oramizda unga tenglashadigan inson yo‘q...

Hazrat Abu Baqr (r.a.) xalifa tayinlash haqidagi fikrlari tasdiqlanganidan mamnun bo‘lgandi. Unga ham bu suhbat sir saqlanishini aytgach, ketishiga izn berdi. Keyin Avs qabilasi boshlig‘i Usayd bin Hudayrni chaqirtirdi. Unga ham shu savolni berdi. Undan:
—   Sendan keyin eng xayrli inson sifatida uni ko‘raman. Yumshoq muomala lozim bo‘lgan joyda yumshoq muomala qiladi, qattiqqo‘llik kerak joyda, qattiqqo‘l bo‘ladi. Uning ichki dunyosi, tashqi ko‘rinishidan ham yaxshidir. Oramizda xalifalikka undan munosibroq kishi yo‘q, - degan javobni oldi.

Keyin hazrat Abu Bakr (r.a.) muhojir va Ansor qabilalaridan fikrlari muhim bo‘lgan kishilarni chaqirtirdi. Olingan natija ijobiy edi. Ko‘ngli xotirjam bo‘ldi. Endi esa qatiy bo‘lgan qarorini e’lon qilishi mumkin edi.