МУНДАРИЖА

Кириш

БИРИНЧИ БЎЛИМ
Оила таърифи
Динларга ва миллатларга кўра оила
Жоҳилият даврида араб оиласи
Исломда оила
Оиланинг аҳамияти
Никоҳнинг хосияти ва никоҳсизлик фалокати
Турмуш қуриш зарурати
Турмуш қуришми ёки бўйдоқлик?
Турмуш қуришнинг ҳукми
Турмуш қуришнинг фойдалари
Турмуш қуришнинг зарарлари
Никоҳ шартномаси ва ҳуқуқий натижалари
Никоҳи ҳаром бўлганлар
Сут (эмикдошлик) туфайли никоҳи ҳаром бўлганлар
Мусулмон бўлмаганлар билан турмуш қуриш
Турмуш қуришнинг ҳуқуқий натижалари
Кўпхотинлилик
Нимага бирдан кўп эр эмас?
Оила қуришга тайёргарлик
Оила қураётганда эътибор қилиниши лозим бўлган масалалар
Қандай аёлга уйланиш керак?
Бир аёл намунаси
Аҳли аёлнинг ёмони
Аёлдан изланадиган фазилатлар
Рисоладаги куёв
Турмуш қуриш таклифи
Тўй тайёргарлиги
Маҳр
Тўйга таклиф
Суннатга мос тўй
Сабр-тоқат
Инсонни тўғри тушунмоқ
Ҳозирги тўйлар қандай бўлиши керак?
Келин-куёвни чимилдиққа тайёрлаш
Чимилдиқда
Одат
Тўй табриги
Ҳазрати Али (р.а.) Биби Фотиманинг турмуш қуришлари
Ҳазрати Фотиманинг (р.а.) талабгорлари
Ҳазрати Фотиманинг маҳрлари
Никоҳ маросими
Тўй таоми
Чимилдиқ

ИККИНЧИ БЎЛИМ
Никоҳ масъулияти
Эр-хотиннинг бурчлари
Эрнинг вазифалари
Аҳли аёлга муносабат
Аёлнинг вазифалари
Аёл эрига қандай муносабатда бўлиши керак?
Бир онанинг қизига қилган насиҳати
Ҳазрати Иброҳим (а.с.)га ёққан ва ёқмаган келин
Умумий ҳуқуқлар
Оилани ҳимоя қилишда яқинларнинг вазифалари
Чегара қандай бўлиши керак?
Оилани ҳимоя қилишда давлатнинг вазифалари
Бахтли бўлишнинг асосий шартлари
Бахтсизлик сабаблари
Оилани заифлаштирадиган жиҳатлар
Фарзанд севгиси
Фарзанд туғилгандан кейинги вазифалар
Болаларга қандай муносабатда бўлиш керак?
Ота-онанинг ҳақлари
Ота-онага хизмат
Ота-она дуоси
Ота-онадан кейин…
Ота-онага қандай муносабатда бўлиш керак?
Ҳурмат намунаси
Қайси бири қариялар уйи?
Бошқа қариндошларнинг ҳақлари
Қариндошларга қандай муносабатда бўлиш керак?
Қўшнилар ҳаққи
Қўшнилар билан муносабат
Эр-хотиннинг жинсий ҳаёти
Шаръий алоқа ибодатдир
Эр-хотиннинг жинсий вазифалари
Зино
Зинонинг даҳшатли зарарлари
Рашк ва шубҳа
Шубҳага ўрин бермаслик
Оилани ҳимоя қилиш чоралари

УЧИНЧИ БЎЛИМ
Ҳазрати Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари
Ҳазрати Пайғамбаримиз (с.а.в.)нинг завжалари
Ҳазрати Пайғамбар (с.а.в.) нима учун кўп аёлга уйландилар
Асосий мақсад ва ҳикматлар
Муҳим бир савол...
Пайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётлари
Бўйра устида...
Исроф ва дабдаба
Оилада айланган исроф чархи.
Шукр қиладиган кўп нарсамиз бор
Ҳазрати Пайғамбар (с.а.в.) – оила бошлиғи
Намунали эр сифатида…
Аёллари билан суҳбатлари...
Етимларнинг отаси
Ҳазрати Пайғамбар қайнота
Хулоса


1

Кириш

Отамиз ҳазрати Одам ва онамиз ҳазрати Ҳаво билан бошланган инсонлар жамияти оилалардан ташкил топган. Оила – жамият пойдевори. Пойдевор соғлом бўлмаса, жамиятнинг соғлом бўлиши мумкин эмас. Одам аҳлини миллат ва уммат қилган, маънавий қадриятларнинг наслдан наслга ўтишини таъминлайдиган энг асосий восита оиладир. Бажарилиши лозим бўлган вазифалар борасида оиланинг ўрнини боса оладиган бошқа бир ташкилот йўқ.

Инсон ҳаётнинг турли хил қийинчилик ва дардларини бир ўзи кўтариши душвор, қайғу ва қувончларига шерик бўладиган бошқа кишиларга эҳтиёжи бўлади. Кишининг энг яқин ҳаётий дўсти турмуш ўртоғидир. Эру хотин бир-бирлари учун Аллоҳнинг буюк илтифоти ҳисобланади. Ҳақ Таоло ўз каломи шарифида бу хусусда шундай марҳамат қилади:

"Унинг оятларидан (яна бири) - У зот сизлар ҳамдам бўлишларингиз учун ўзларингиздан жуфтлар яратди..." (Рум сураси, 21-оят).

Оила жаннат гўшаларидан бир гўшадир. Ҳақиқий бахтга фақат оиланинг соғлом мухитида эришмоқ мумкин. Севги, ҳурмат, бирдамлик ва бир-бирини тушуниш асосига қурилган оила жамиятнинг моддий ва маънавий суғуртасидир.

Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳаётдаги улкан ўзгаришлар, бошқа соҳалар каби, оила ҳаётида ҳам бир қанча янги тушунча ва ўзгаришларга йўл очмоқда.

Ғарбда, айниқса, саноат давридан кейин бошланиб тобора кучсизланиб бораётган, бугунги кунда инқирозга юз тутган оила ҳаёти бизнинг келажагимизга ҳам катта таҳдид солмоқда.

Турмуш қуриш камайиб, ажрашиш кспайган, ношаръий ҳаёт чегара билмас ҳолга келган ғарб жамистларидаги ижтимоий ва маънавий касалликлар сз-сзидан дунёнинг бошқа слкаларига ҳам таъсир стмоқда. Соғлом оила, соғлом ҳаёт тарзига сга бслган шарқ слкалари ҳам бундай хавфли ва хатарли таъсирдан четда қолаётгани йсқ.

Бу сса юртни, миллатни севадиган, маънависти бутун, стмиш ва келажакка теран боқувчи кишиларни сринли ташвишга солиб, оилани ёт таъсирлардан асраш учун чора излашга мажбур қилмоқда.

Мазкур асарни ёзишдан мақсад ҳам бу борасида миллатга, жамистга озгина бслса-да, наф келтиришдир. Ушбу асарда оиланинг моҳисти, аҳамисти, тарихий ривожланиши, тузилиши, оиладаги саодат тамойиллари, оилани ҳимос қилиш, бу хусусда кишиларнинг вазифалари ва бошқа шу каби муҳим мавзуларни ёритишга, ибрат бслиши учун Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг оилавий ҳаётларини ксрсатишга ҳаракат қилдик.

Оила каби муҳим мавзуда асар сратиш осон смас, саъю ҳаракатларимиздан китобхонларга озгина фойда тегса, сзимизни бахтиёр ҳисоблаймиз.

Ғайрат биздан, муваффақист сса буюк Аллоҳдандир.

Муаллиф

Оила таърифи

Оила туғилиш, никоҳ ва смикдошлик сингари ришталар билан бир-бирига боғланган ижтимоий ва диний кишилик тсплами, кичик бир жамистдир.

Оилани ташкил стадиган шахслар даврларга, минтақаларга, ижтимоий, иқтисодий ва диний тузилишларга ксра турлича бслган. Катта оила бир оила бошлиғи бошчилигида умр йслдош, бола, невара, келин, куёв, амаки, тоға, амма ва холалардан ташкил топади. Минглаб аъзоли оилалар бслганидай, ср-хотин ва болалардан иборат кичик оилалар ҳам мавжуд. Ҳозирги кунда кспчилик оилалар кичик оила типини ташкил стади.

Оилаларни тузилишига ксра турли гуруҳларга бслиш мумкин. Оилада бошлиқ ота бслса, бунга патриархал оила, аксинча, бошлиқ она бслса матриархал оила дейилади. Бундан ташқари умр йслдошларнинг сонига қараб оила бир умр йслдошли (моногам) ва ксп умр йслдошли (полигам) турларга бслиш мумкин.

Динларга ва миллатларга ксра оила

Яҳудийликда оила ижтимоий ва диний моҳистга сга бслиб, ҳам патриархал, ҳам ксп умр йслдоши (полигам) хусусистларини сзида акс сттиради. Бу динда турмуш қурмаслик гуноҳ ҳисобланади, турмуш қуриш, асосан, Исроил сғил-қизлари орасида бслади. Ташқаридан уйланиш ёки ташқарига қиз бериш уларга маъқул келмайди. Ажралиш сҳудийлик динида шаръий деб қабул қилинган.

Христианларнинг оила тузилиши схудийларникидан унчалик фарқ қилмайди. Уларда оила тамоман диний ташкилот сифатида қабул қилинган. Ҳазрати Исога (а. с.) ксра, оила аъзолари сртасидаги муносабат инсон билан Аллоҳ сртасидаги муносабатнинг бир ксриниши ва инсоннинг руҳий-маънавий ривожланишининг воз кечилмайдиган бир унсуридир.

Яҳудийлик каби мазкур динда ҳам оилада ота бошлиқ ҳисобланади. Хотин срига А аббисига бсйсунгандай бсйсунади. А­р-хотин бир бадандай бслганликлари учун айрилиш мумкин смас, деб ҳисобланади. Бундан англашиладики, христианликда ажралиш ман стилган. Бу ҳол сз-сзидан оилаларда ижтимоий ва ахлоқий муаммоларнинг келиб чиқишига сабаб бслади. Чунки умр йслдошидан ажралиш имконини топа олмаганлар ғайриқонуний алоқалар қуриши табиий. Бу сса оиланинг маънавий бузилишига сабаб бслмоқда. Христиан оиласини бир умр йслдошли (моногам) дейиш мумкин.

Қадимги туркларда оилалар патриархал шаклда бслган. Фақат А им жамистларидаги сингари оила бошлиғининг ҳуқуқи, ваколати чексиз бслмаган. Қадимги туркларда уйланадиган сркак аёлнинг оиласига маълум миқдордаги пул ёки мол, съни қалин берар ва бу маблағ қизнинг тайёрланиши учун сарфланар сди. Унча ёйилмаган бслса-да, ксп хотинлилик қадимги туркларда бслганлиги маълум.

Жоҳилист даврида араб оиласи

Жоҳилист даврида оилаларнинг мустақил бир борлиқ сканлигини айтиш қийин. Инсонлар кспроқ бир оилага смас, бир қабилага мансуб ҳисобланарди. Ҳошим сғиллари, Мутарриф сғиллари, Лиҳб сғиллари каби ксчманчи слатларга бслинарди. Оилалар, асосан, патриархал сди. Қуллар ҳам оиланинг аъзоси ҳисобланарди. Қариндошлик муносабати десрли срнинг уруғлари билангина қурилар сди. А­ркак жангчи бслгани учун доимо аёлдан олдин турарди. А­ркаклар хоҳлаган сонда аёлларга уйланишлари ва хоҳлаган пайтда ажралишлари мумкин сди. Аикоҳсиз сшаш ва турли хил уйланиш шакллари мавжуд сди. Араблар сғил туғилса хурсандчилик қилишар, қиз туғилса, ғам чекар сдилар. Бу холат уларни қизларни тириклайин ксмиш даражасига олиб борган. Қуръони Каримда уларнинг бу разил ишлари шундай тасвирланади:

"Қачон бировларига қиз (ксргани ҳақида) хушхабар берилса, ғазабга тслиб, юзлари қорайиб кетар. Ва у (қизни) хорлаган холида олиб қолиш ёки (тириклай) тупроққа қориш (тсғрисида сй суриб), сзига хушхабар берилган нарсанинг (съни қиз ксришнинг) "ёмон"лигидан (номус қилиб) одамлардан сшириниб олур. Огоҳ бслингизки, улар (бу қилмишлари билан) снг ёмон (съни ноҳақ) ҳукм чиқарурлар".

Жоҳилист даврида аёллар ҳайз ксрган пайтларида сри улар билан бир хонада стирмас, бирга еб-ичмас, шу туфайли оилада аёлнинг аҳамисти йсқ сди. Уларга сркакларнинг жинсий сҳтиёжларини қондирувчи сифатида қаралар сди.

Қадимги Миср, Бобил, Хитой ва Ҳиндистонда аёлнинг оиладаги срни жуда аҳамистли сди. Ҳатто Хитой ва Ҳиндистонда оила бошлиғи она сди. Лекин кейинчалик бу хусусистлар сақланиб қолмаган.

Исломда оила

Исломда оила диний моҳистга ҳам сга. Оила қуриш ҳаж каби ҳам молисвий, ҳам бадан ибодатдир. Баъзи олимлар оила қуриш нафл намозларидан фазилатлироқ деганлар.

Уйланишнинг шаръий, ақлий ва табиий сабаблари мавжуд. Оила қуришга ундайдиган бир қанча ост ва ҳадислар бор. Бундан ташқари инсон сзидан сснг наслининг давом стишини истайди. Бу сса фақат турмуш қуриш йсли билан бслади. Бошқа тарафдан оила қуриш табиий сҳтиёждир. Аёл ва сркак табиатида мавжуд бслган жинсий майлни шаръий йсл, съни никоҳ билан қондириш шарт. Исломда никоҳдан ташқари бслган жинсий алоқалар харом қилинган. Исломий оила дин ва насл-насабга таснади.

Оиланинг аҳамисти

Инсоннинг бсйнида бир талай масъулистлари бор. Қуръон таъбири билан айтганда "Омонат" юкланган. (Аҳзоб 72) Инсон борлиқнинг безаги, махлуқотларнинг снг шарафлиси ва Аллоҳнинг ердаги халифасидир. Инсон бсйнидаги омонатини адо стишда ёрдамга муҳтож бслади. Бу мадад марказдан узоққа - оила, қсшни, миллат, уммат шаклида бслади. Марказ, съни оила бир вақтнинг сзида пойдевордир. Инсон жамистларини миллат ва уммат қилган, маънавий қадристларнинг наслдан наслга стишини таъминлайдиган, бу оиладир. Унинг срнини боса оладиган бошқа ҳеч қандай ташкилот йсқ.

Оилаларнинг арзимас сабаблар туфайли бузилиб кетиши, жамистни ҳалокат ёқасига олиб келиши муқаррар. Оила нақадар соғлом бслса, жамист ҳам шундай бақувват бслади. Оила бизни ҳаётнинг қийинчиликларидан, изтиробларидан тортиб чиқарадиган, ички оламимизни ойдинлатадиган, бизга ҳаёт курашида куч ва жасорат берадиган ишонч манбаидир.

Ҳаётда биргина юракнинг сзи кстара олмайдиган ғаму ташвишлар бисёр. Баъзан чидаш қийин бслган, қалбни сзувчи тоғдай дардларни кснгилга сқин одамга айтсангиз, сз кучини йсқотади — арийди. Киши ҳасратларини снг сқин ва севган инсонларигагина айта олади. Инсонга снг сқин одам сса аксарист холларда унинг умр йслдоши бслади.

Бу сқинликни Қуръони Карим шундай билдиради:

"Улар сизларнинг либосингиз, сизлар улар учун либоссиз (съни ср хотин бир-бирига киши либосга мухтож бслгани каби мухтождирлар)" (Бақара сураси, 187-ост).

Кийим аъзоларни бекитиши, совуқ ва иссиқдан сақлаши каби ҳар бирингиз сз жуфтларингизни асрайсизлар, номусларингизни ҳимос қилиб, бир-бирларингизни гуноҳ ишлардан муҳофаза стасизлар. Остда схшатилганидай, кишига ҳеч ким умр йслдоши каби сқин бслолмайди. Яна, Қуръони Каримнинг ифодасига ксра, инсоннинг ҳузур хотиржамлик, ҳаловат топадиган жойи оиладир. Жаноби Ҳақ шундай дейди:

"Унинг остларидан (сна бири) - У зот сизлар ҳамдам бслишингиз учун сзларингиздан жуфтлар сратиши ва срталарингизда ошнолик ва меҳр-муҳаббат пайдо қилишидир. Албатта бунда тафаккур қиладиган қавм учун ост-ибратлар бордир" (А ум сураси, 21-ост).

Бу ост оила суснадиган аҳамистли психологик ва биологик унсурларга ишорат стспти. Инсон севги, ҳузур ва қониқиш сингари туйғулар билангина бахтли бслиши мумкин.

Фахриддин А озий айтганидай, ср-хотин сртасидаги севги ва шафқат бошқа қариндошлар орасида топилмайди. А­р-хотиннинг бир-бирига бслган муҳаббати фақат нафсоний завқ олиш атрофидаги майда тушунча смас. Чунки бу завқ узлуксиз, чексиз давом стмайди, Аллоҳ томонидан инъом стилган севги сса боқийдир. А­р-хотиннинг севгиси, уларни бир-бирига боғлаб турувчи ришта фақат жинсий истак бслганда сди, инсонда пайдо бсладиган ғазаб бу майлни йсқ қилиб юбориши муқаррар. Бундай ҳолатда оилаларнинг бузилиши кескин тарзда кспайиб кетар сди. Аллоҳдан келадиган бу севги соссида инсон умр йслдошининг ситамларига чидайди. А­р-хотин муносабати фақат жинсий истакка боғлиқ бслганда умр йслдошнинг касал бслиши ёки қариши сабаби билан жинсий истакдан маҳрум бслганларидаёқ сртадаги севги, муҳаббат дархол кстарилар сди. "Аикоҳда каромат бор" деган ҳикмат худди шунга ишора қилади. Аикоҳ сру хотинни бир-бирига боғлайдиган, мажбур бслмаганда асло ечилмаслиги лозим бслган бир боғдир. Ушбу риштадан маҳрум бслганларнинг нафсоний туйғулари шайтони йслларга судрайди.

Инсон учун илк мактаб оила мактабидир. Ота-онанинг меҳрини боса оладиган бошқа нарса йсқ. Ҳазрати Одам Ато ва момо Ҳаволардан сътиборан жамистнинг бирламчи ва асосий устуни оила бслиб келган. Оиланинг нечоғли зарурлигини таъкидлаган ҳолда, Ислом дини оила қуришни доимо тарғибу ташвиқ қилган, бу ҳақда хатто остлар нозил бслиб, бир қанча ҳадиси шарифлар ривост қилинган.

Аикоҳнинг хосисти ва никоҳсизлик фалокати

Оиланинг пойдевори никоҳдир. Аикоҳ ёлғиз инсонларгагина хос фазилат. Ҳайвонлар сртасидаги жинсий муносабатда никоҳ бслмаслиги маълум. Зеро, ҳайвонларнинг оила ва жамист қуришларига ҳожат йсқ. Ҳашаротлардан қушларгача, хонакилардан ваҳшийларгача, барча жонзотларда наслни давом сттириш тартиблари бслсада, бу жараёнларни никоҳ билан қиёс қилиб бслмайди. Қуш ус қуради, тухум қссди, боласини катта қилиб учиради, лекин кейин уни танимайди. Бир қанча полапонлар келажакда сзларининг оналари билан ҳам жуфтлашишлари мумкин (айримлари бундан мустасно). Аллоҳ Таолонинг ҳикматини қарангки, инсонларни турли-туман қилиб сратган. Фараз қилинг, агар одамлар ҳам ҳайвонлардай бир-бирларига схшаган бслганларида оила, никоҳ тартиблари бузилиб, жамист остин-устин бслиб кетарди.

Ҳақ таолонинг сна бир ҳикмати урғочи ҳайвонлардан фарқли слароқ, аёлларда бокираликнинг мавжудлигидир. Бокиралик соғлом оила қуришнинг шартларидан бири ҳисобланади. Бугунги кунда никоҳ ва бокираликка қарши кишилар инсонларга хос бслган иккита хусусистга, демакки, ҳам оилага, ҳам инсоний қадр-қийматга қарши чиқмоқдалар. Очиқроқ айтганда, ҳайвоний ҳаётни истамоқдалар.

Аикоҳсиз сшаш кенг ёйилган жамистларда оила, шунингдек, ижтимоий тартибларнинг қандай аснчли, фожеали сканлиги ҳеч кимга сир смас. Баъзи ғарб давлатларида болаларнинг 40 фоизи, никоҳсиз алоқа натижасида дунёга келганлиги маълум. Уйланишни кулфат деб ҳисоблаб, ҳайвонлардай "сркин" сшаётган кишилар жамистида моддий ва маънавий муаммолар кун сайин ортиб бормоқда. Яна турли хил бедаво касалликлар пайдо бслмоқда. Бу фалокатни англаган баъзи ғарблик олимлар, мутахассислар оилани қувватлантириш, никоҳ билан фарзанд ксришни кучайтириш учун турли хил компанислар тузишган.

Афсуски, кспгина шарқ слкаларида оила хусусида ғарбнинг пушаймон бслиб, тарк стётган сиёсатлари кузатилмоқда, айниқса, беҳаё фильмларни ишлаб чиқариш ва тарқатиш билан оила дарахтининг сқилдизига болта урилмоқда, снги авлод вакиллари фаҳш ва бузуқ ишлар гирдобига тортилмоқда.

Турмуш қуриш зарурати

Турмуш қуришни тақазо қиладиган шаръий, ақлий ва табиий сабабларга қисқача изоҳ берайлик 1. Шаръий сабаблар: турмуш қуришнинг шаръий ва мақбул амал сканлигида иттифоқлик бор. Бу Китоб, Суннат ва ижмо билан собитдир. Каломи шарифдан далил ушбу остлардир.

"Сизлар учун никоҳи ҳалол аёлларга иккита, учта, тсрттадан уйланаверинглар снди агар (улар орасида) адолат қила олмасликдан қсрқсангиз, бир аёлга (уйланинг)" (Аисо сураси, 3-ост).

"Ораларингиздаги тул-беваларни ҳамда қул ва чсриларингизни схшиларини уйлантиринглар. Агар улар камбағал бслсалар Аллоҳ уларни сз фазлу-карами билан бой-беҳожат қилур. Аллоҳ (фазлу-карами) кенг, билгувчидир" (Аур сураси, 32-ост).

Суннатдан далил сифатида 2 та ҳадис келтирамиз:
"А­й, ёшлар гуруҳи! Сизлардан кимни турмуш қуришга кучи етса, дарров уйлансин. Зеро, турмуш қуриш ксзни ҳаромдан сақловчи, иффатни ҳимос қилувчидир. Кимнинг кучи етмаса, рсза тутсин. Чунки рсза тутиш шаҳватни бартараф стади".

"Туғадиган, севимли аёлларга уйланинглар. Чунки мен қиёмат кунида бошқа умматлар олдида сизлар билан фахрланаман".