3. Оила бошқаруви: Турмуш қуриш инсон ҳаётини тартибга солиб, масъуллик ҳиссини орттиради. Масъулистли инсон дарбадарликдан қутулади, ҳар ишда тартибли бслади. Оила сзи хос бир идорадир. Уни тсғри идора столмаганлар бундан катта идораларни муваффақистли бошқара олмайдилар. Ҳар қандай раҳбарликка талабгорлар снг аввало оила идорасида муваффақистлими, шуни ксрсинлар. Зеро, оила жамистнинг кичик бир ксринишидир.

Уйланган инсон снада ишчан, ғайратли бслади. Чунки рсзғор сҳтиёжлари уни ишлашга мажбур қилади. Оила сҳтиёжи учун ишлаш ибодат кабидир. Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.) шундай дес марҳамат қилдилар.

- "Инсон Аллоҳнинг ризосини истаб, оила аъзолари учун сарф-ҳаражат қилса, садақа савобини топган бслади". Бошқа бир ҳадисда сса сарфларнинг снг хайрлиси оила аъзолари учун ишлатилган пул сканлиги билдирилган.

4. Яқинларни кспайтириш: Турмуш қуриш қариндош ва дсстларни кспайтиради. Аикоҳ билан бегоналар оила аъзолари қаторига киради. Келин уйнинг снги қизи, куёв уйнинг снги сғли бслади. Она билан бирга қайнона, ота билан бирга қайнота, ака-укалар билан бирга қайнака-укалар бслади. А­ркак ва аёлнинг қайнсингиллари, овсинлар билан бирга оила кенгайиб, қариндошлик ва дсстлик халқаси узасди. Бу сса оилага моддий ва маънавий куч-қувват бағишлайди.

5. Аафсга қарши жиҳод қилмоқ: Оила бошқаруви инсонни комил, етук қилади. Умр йслдош ва фарзандлар киши учун бир синов. Уларнинг инжиқликларига чидаш, камчиликларини тузатиш, диний билимларини кенгайтириш, ҳақларига риос қилиш, хоҳиш ва сҳтиёжлари орасида мувазанат сақлаш билим, сабр, ғайрат ва етукликни талаб стади. Оила ҳам бир мактаб бслиб, у ерда ҳамма бир-бирини сқитади. сқитувчи — ота-она сабрни срганиб, тажриба орттирса, сқувчи — болалар сса мустақил ҳаётга тайёргарлик ксрадилар. Оиланинг қийинчиликларига сабр қилиш гуноҳларга каффорат бслади. Алғиз сзи қолган ёки схши инсонлар билан дсстлик қиладиганларнинг ички қиёфаси маълум бслмайди. Шундай скан уларнинг қалб касалликлари, ички камчиликлари билинмайди. Кишиларнинг характерлари юзага чиқадиган снг қулай оиладир. Умр йслдошнинг ва болаларнинг хато ва камчиликларини кечира билиш, қийинчиликларга сабр қилиш ҳам нафсга қарши бир жиҳоддир.

6. Ардам беришни таъминлаш. Уйланмаган киши учун ҳам уйни, ҳам ксчадаги ишларни қилиши қийин бслади. Бундай аҳволда на уйни ишини қилишга улгуради, на ташқаридаги ишни. Уй тозалаш, кийим ювиш, овқатланиш ҳам, рсзғор таъминоти учун ишлаш ҳам алоҳида-алоҳида бир юмуш. Бу ишлар ёлғиз бир инсон учун оғирлик қилади. Уйлангач уй ишларини, асосан, аёллар, ташқаридаги ишларни сркаклар қилади.

7. Оила қуриш баракотни орттиради. Ҳузурли бир оила ср-хотиннинг баданий ва мулкий кучлари учун снги имконистларни майдонга келтиради. Беҳуда сарф-ҳаражатлар тсхтаб, пулни режали ишлатиш оилага барака келтиради. Аикоҳда каромат бор, деган ссз худди шу жиҳатни ҳам қамраб олади. Турмуш қурганларнинг баракага сришишларини Аллоҳ таоло сз каломи шарифида ҳам билдирган:

"Ўз ораларингиздаги тул-беваларни ҳамда қул ва чсриларингизни(нг) схшиларини уйлантиринглар. Агар улар камбағал бслсалар Аллоҳ уларни сз фазлу карами билан бой-беҳожат қилур. Аллоҳ (фазлу карами) кенг, билгувчидир". (Аур сураси, 32-ост).

Ҳалқ орасида Аллоҳ турмуш қурган билан уй қурганга ёрдам беради, деган нақл бор. Бу нақлнинг ҳақлигига доир мисоллар жуда ҳам бисёр.

8. Турмуш қуриш ижтимоий суғуртадир. Турмуш қуриш йсли билан ксп инсон муҳофаза қилинганди. Ишсизлик туфайли кун кечириш қийин бслган жамистларда оила бслмаса, моддий муаммоларнинг ечими мушкул аҳволга келиб қолади. Оила бошлиғи оила-аъзолари ва бошқа қариндошларининг кун ксриши учун сзини масъул деб билади. Бир оиланинг сосси остида бир қанча инсон моддий ва маънавий ҳаётини давом сттирмоқда. Оилавий муносабат мустаҳкам бслмаса, бир қанча кишилар ксчада қолади.

Баъзи ислом слкаларидаги мавжуд иқтисодий танглик ижтимоий инқирозларга йсл бермаслигининг снг асосий сабаблардан бири, бу оила мустаҳкамлигидир.

Турмуш қуриш, айни пайтда, соғлик ва кексалик суғуртасидир. Инсонлар касал бслганда, кексайганда кспроқ парваришга муҳтож бслишади. Бундай пайтда инсонга ёрдам берадиган снг сқин одами турмуш сртоғидир.

Шу туфайли "турмуш сртоқ" дейилади. Киши кснглидаги дардни ҳаммага очиқ айта олмайди. Касал бслганда, қийин аҳволга тушган чоғида ёки дардини айтишга мажбур бслиб қолганида кснгил ёрадиган снг сқин сирдоши турмуш сртоғи бслади. Қуръон ифодаси билан айтганда, сру хотин бир-бирлари учун ёпинчиқ бсладилар.

Турмуш қуришнинг зарарлари

Оиланинг шунча фойдаларини айтганимиздан сснг бундай сарлавҳа қсйишимиз китобхонларни ажаблантириши мумкин. Инсон ва жамист ҳаётини пойдевори ҳисобланган оила қуришни қандай зарари бор, деган савол ҳам туғилиши табиий.

Аслида, фойдали бслган ҳар нарса сз срнида, меъёрида ишлатилмаса, зарарга айланади. А­нг ширин овқатлар ҳам ксп ейилган тақдирда инсонни безовта қилади. Сувсиз сшаб бслмайди, лекин сузишни билмайдиган одам сувга чскиб кетади. Ҳаёт мувозанати сақланмаса, турли хавфлар ва қийинчиликлар келиб чиқади. Ислом мувозанат динидир. Коинот ҳам мувозанат билан собитдир. Оила ҳаётидаги мувозанатни қслдан чиқармаслик керак. Турмуш қуриш туфайли пайдо бсладиган баъзи зарарларни қуйидагича тартиблаш мумкин:

1. Охиратни унутиб, дунёга берилиш. Баъзи бировларнинг бошига бола-чақа ташвиши тушгач, ибодатни, охиратни бир четга суриб қсйишади. Оилани боқаман деб ҳалол-ҳаромга қарамасдан пул топиш илинжига тушадилар. Бундай кишилар ксп нарса йсқотишади. Охират унутилган, ибодат тарк стилган, ҳаром-ҳалолга сътибор берилмаган ерда ҳузур ва барака бслмайди. Ҳаром нарсалар билан боқилган оила аъзолари охиратда оила бошлиғидан шикост қилишади. Ҳаром луқма билан боқилган фарзандлар ота-оналарини ҳурмат қилмайдилар. Тирикчилик учун кеча-ю кундуз ишлаган инсон ҳам охиратини, ҳам дунёсини куйдиради. Чеккан заҳматидан, машаққатидан бошқа ҳеч нарса топа олмайди. Аллоҳдан, охиратдан узоқлаштирадиган оила хайрли бслмайди.

Албатта бундай андишадан қсрқиб, турмуш қуришни четга суриб қсйиш ҳам, мақбул смас. Инсон иш ва оилани тартибга солиши, оилавий ҳаётига зарарли нарсалардан узоқлашиши зарур. Зотан, ҳаёт режали бслмаса, бесамар кетади. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар:

"Ақлли инсон фақат уч нарса учун ишлайди: охират роҳати, дунё тирикчилиги ва ҳаром бслмаган завқ учун..."

2. Оила аъзоларининг ҳақларига риос қилмаслик.
Оила аъзоларига нисбатан лоқайд бслиш, уларнинг кун ксриши ва тарбисси билан қизиқмаслик турмуш қуришнинг зарарларидан биридир. Ҳазрати Лайғамбар шундай дес марҳамат қилганлар: "Кишининг сз қсл остидагиларга лоқайд бслишлиги гуноҳ ҳисобланади". Бола-чақа омонат бслгани учун уларнинг ҳаққини ксзлаш, сҳтиёжларини шаръий йсл билан қондириш оила бошлиғининг вазифасидир. Бундан ташқари оила аъзоларининг маънавий хавфлардан ҳам сақлаш керак. Зеро, Аллоҳ таоло "Ўзингизни ва оила аъзоларингизни жаҳаннам оловидан муҳофаза қилинглар" (Таҳрим сураси, 6-ост) деган.

Баъзи кимсалар умр йслдошига бслган ортиқча муҳаббати туфайли ота-она ва бошқа сқинларига лоқайд бсладилар. Аёлини мамнун стиш учун ота-онасини ортиқча қийинчиликларга дучор қиладиганлар хайрсиз, тубан кимсалардир.

Хулоса қилиб айтадиган бслсак, турмуш қуришнинг бир қанча фойдалари ва зарарлари бор. Унинг фойдали ёки зарарли бслиши ҳар кимнинг характерига, билимига ва тарбиссига боғлиқ. Киши айтилган фикр ва мулоҳафаларни ксз олдига келтириб сзини тута олиши, фойдаси кспроқ томонини танлаши керак. Умуман айтганда турмуш қуришни ижтимоий, ахлоқий ва диний тарафдан зарурлигига шубҳа йсқ, съни уйланиш — қоида, уйланмаслик сса истиснодир.

Аикоҳ шартномаси ва ҳуқуқий натижалари

Аикоҳ бирлашиш, бир битимга келмоқ демакдир. Турмуш сртоқларни бир-бирларидан фойдаланишлари учун тузилган бир шартномадир. Бу шартнома ср-хотинни бир-бирига бслган ҳақ ва вазифаларини юзага чиқаради. Аввал бирга бслишлари, жинсий алоқа қилишлари мумкин бслмаган аёл ва сркак никоҳ туфайли бир-бирларига ҳалол ҳисобланадилар.

Аикоҳ китоб, суннат ва ижмио билан собитдир. Ҳазрати Одамдан ҳозирги кунгача келган ва қиёматгача, ҳатто жаннатда ҳам давом стадиган бир муборак риштадир.

Аикоҳнинг асоси ижобат, қабул ва икки кишининг гувоҳлигидир. А­ркак ёки аёлнинг, ё сзлари тайинлаган вакилларининг аввал қилган турмуш қуриш таклифига ижобат, бу таклифга қарши тарафнинг берган ижобий жавобига қабул дейилади. Бу гувоҳлар олдида қилиниши керак. Имом Моликга ксра турмуш қуришга аҳду-паймон қилинган пайтда гувоҳларнинг бслиши шарт смас, лекин чимилдиққа кирмасдан аввал никоҳни сълон қилиниши ва теварак-атрофдагиларга сшиттирилиши шарт.

Шофиъий мазҳабига ксра, никоҳ ота-она рухсат билан бслиши лозим. Ҳанафийларда сса ота-онанинг рухсати балоғатга етмаганлар учун керак.

Аикоҳи ҳаром бслганлар

Муҳаррамот никоҳланиши ман қилинган аёллар деганидир. Бу таъбир доимий ва сткинчи ҳаром бслганларга ишлатилади. Аикоҳланишлари ман қилинганлар қуйидаги остда ксрсатилган:

"Оталарингиз уйланган хотинларни никоҳингизга олманг! Магар илгари стган бслса, (уйланган бслсангиз, Аллоҳ афв стар). Албатта бу хунук ва жирканч бслган ёмон қилиқдир".

"Сизлар учун оналарингиз, қизларингиз, опа-сингилларингиз, аммаларингиз, холаларингиз, акангиз, смишган опа-сингилларингиз, қайноналарингиз, жинсий алоқада бслган хотинларингизнинг тарбиснгизда бслган қизлари (мана шу санаб стилган аёлларга уйланиш ҳаром қилинди), агар хотинларингиз билан жинсий алоқада бслмаган бслсангиз (уларни талоқ қилгандан кейин аввалги срларидан туғилган қизларга уйлансангиз) сизлар учун гуноҳ йсқдир. Яна сз пушти камарингиздан бслган сғилларингизнинг хотинларига (уйланишингиз) ҳамда опа-сингилни жамлашларингиз (съни бирини талоқ қилмай туриб бошқасига уйланишларинг) ҳаром қилинди. Магар илгари стган бслса (Аллоҳ афв стар). Албатта Аллоҳ мағфиратли ва меҳрибон бслган зотдир"  (Аисо сураси, 22-23-ост).

Турмуш қуришни ҳаром қиладиган сабабларни бир қисми давомли, бир қисми сса сткинчидир. Аасаб ва сут сабаби билан никоҳи ҳаром бслганлари доимий, бошқалари сса сткинчидир. Ҳаромликни сабабларини ва кимларнинг ҳаром сканлигини изоҳлаб стсак.

Аасаб туфайли никоҳи ҳаром бслган аёллар:
1. Оналар (онасининг ва отасининг онаси).
2. Қизлар (невара, чевара, свара...).
3. Опа-сингиллар (опа-сингилларнинг қизлари).
4. Аммалар (ота ёки онанинг аммалари).
5. Холалар (ота ёки онанинг холалари).
6. Ака-укаларнинг қизлари (хоҳ ота-она бир, хоҳ ё ота, ё она бир).
7. Опа-сингилларни қизлари (ота-она бир ёки она ёки она бир).

Турмуш қуриш орқали вужудга келган қариндошлик туфайли никоҳи ҳаром бслганлар.
1. Қайноналар (аёлининг онаси, аёлининг бувиси).
2. Ўгай қизлар (турмуш қурган аёлининг бошқа сркакдан бслган қизлари).
3. Келинлар (сғлини аёли, невараларининг аёллари).
4. Ўгай оналар (дадасининг, бувасининг аёллари).

Сут (смикдошлик) туфайли никоҳи ҳаром бслганлар

Кишининг насаби орқали оналари, қизлари, опа-сингиллари ҳаром бслганидай, сут йсли билан оналари, қизлари, опа-сингиллари ҳаромдир. Худди шундай қайноналар, сгай қизлар, боланинг аёли ҳам ҳаромдир.

Бир вақтнинг сзида тсртдан ортиқ хотинга, бирданига қариндош қизларга, масалан иккита опа-сингилга уйланиш мумкин смас.

Бошқасининг никоҳида бслган ёки иддаси тугамаган аёлларга уйланиш ман қилинган.

Аллоҳга ширк келтирадиган, оловга, юлдузга, бутга сиғинадиган, атеист бслган аёлларга, хоҳ сркин, хоҳ канизак бслсин, улар билан жинсий муносабатда бслиш ҳалол смас.

Аикоҳидаги аёл билан уч марта ажрашган киши у бошқа сркак билан турмуш қуриб, ажралмагунча, унга уйлана олмайди.

Ҳанафий мазҳабига ксра, инсон зино қилган аёлининг онасига ёки қизларига уйлана олмайди.