Турмуш қуриш таклифи

Умуман олганда, совчи йигит тарафдан юборилади. Лекин таклифни аввало сркак қилиши шарт смас. Яхши йигит топилганда қиз тараф ҳам таклиф қилиши мумкин. Бунинг уст ери йсқ. Саодат асрида баъзи аёллар А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг ёнларига келиб "Мени завжаликка қабул қиласизми ё А асулаллоҳ" деб таклиф қилганлар.

Бир марта Аабий алайҳиссаломнинг ҳузурларига бир аёл келиб завжаликка қабул қилишларини ссраганларида Лайғамбаримиз (с.а.в.) ксзларини ерга қадаб сукут сақладилар. Шу ердаги бир саҳоба:
- А­й А асулуллоҳ, бу аёлга мени уйлантирсангиз бслмайдими? А асули акрам унга:
- Маҳрига берадиган нарсанг борми? - дедилар. Саҳоба:
- Йсқ А асулуллоҳ! Анимда ҳеч нарсам йсқ деди. А асули акрам:
- Бор бир дона узук бслса ҳам топиб кел ва қслига тақиб қсй, - дедилар. Саҳоба туриб кетди. Бироз вақтдан кейин қайтиб келиб:
- А­й А асулуллоҳ, ҳеч нарса, ҳатто тақинчоқ ҳам топа олмадим. Лекин шу сҳромим бор. Бунинг срмисини беришим мумкин деди.
Устига кийишга бир дона ксйлаги бслмаган бу фақир саҳобага қараб А асулуллоҳ (с.а.в.) дедилар:
- Яхши, лекин сҳромни срмиси нимага срайди? Қолган срмиси билан сен нима қиласан? Уни сен кийсанг, аёлнинг, у кийса, сенинг устинг очиқ қолади.

Саҳоба секин стирди. Озгина вақтдан сснг, ғамгин бслиб чиқиб кетди. Унинг умидсизлиги А асулуллоҳ (с.а.в.)га таъсир қилди. Орқасидан одам юбориб, чақиртирдилар ва:
- Қуръондан ёдлаганмисан? - деб ссрадилар. У:
- Фалон-фалон сураларни ёдлаганман деб санай бошлади. Кейин Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
- Қуръондан ёдлаган сураларинг учун сени бу аёлга уйлантирдим, дедилар. Ҳазрати Умарнинг сғли саҳоба Абдуллоҳ ибн Умар айтади:
- Синглим Ҳафса, Ҳазафанинг сғли Хунайсдан бева қолган сди.
(Ҳазрати Лайғамбаримиз (с.а.в.)нинг саҳобаларидан бслган Хунайс Бадр жангида қатнашиб, Мадинада вафот стганди.) Дадам синглимни турмушга қандай берганларини менга айтиб бердилар:
Усмон ибн Аффоннинг (Халифа Ҳазрати Усмоннинг) ёнига бордим ва унга Ҳафсани олишни таклифни қилиб:
- А­й Усмон! Хоҳласанг қизим Ҳафсани сенга никоҳлаб берай, - дедим. Усмон:
- Шу кунларда мен уйланмаганни маъқул деган сйдаман деди. Кейин Абу Бакрни ёнига бордим. Унга ҳам:
- Хоҳласанг қизим Ҳафсани сенга никоҳлаб берай - дедим.
Абу Бакр сукут сақлади ва менга жавоб бермади. Менинг жаҳлим Ҳазрати Усмондан ксра Абу Бакрга кспроқ чиқди. (Чунки Ҳазрати Усмон ҳеч бслмаса уйланмайман деб узр ссраган сди).
Яна бир неча кун кутдим. Кейин Ҳафсани Аабий алайҳиссалом ссрадилар. Мен рози бслдим. Шу пайт Абу Бакр билан учрашиб қолдим. У менга шундай деди.
- А­й Умар! Сен мендан қизингга уйланишни таклиф қилганингда жавоб бермаганим учун ранжиганга схшайсан, шундайми?
- Ҳа шундай, - дедим.
А асулуллоҳ Ҳафсага уйланмоқчи сканлигини айтган сдилар. Мен А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг сирларини ҳеч билдирмаслик учун жавоб бермадим. Агар Аабий алайҳиссалом Ҳафсага уйланишдан воз кечсалар, таклифингга албатта рози бслардим...
Бу воқеадан шу ксринадики, муносиб йигит топилганда қизларни таклиф қилинишида ҳеч қандай ноқулайлик йсқ. Айниқса аҳолиси ксп бслган ва кимсани кимса танимайдиган шаҳарларда, схши куёв келиб сшигимизни қоқади, деб кутиш хатодир. Бсйдоқларни уйлантириш Аллоҳнинг амридир. Бу ишни ташкил қилувчи ташкилотлар тузиш, тарафлар сртасида воситачилик қилиш, моддий-маънавий муаммоларни ечимида ёрдамчи бслиш жуда ҳам хайрли вазифа ва хизматдир.

Тсй тайёргарлиги

Тсйдан олдин ср-хотин ва оила учун керак бсладиган сҳтиёжлар учун имконист даражасида сарф-ҳаражат қилинади. А сзғор учун зарур ашёларнинг олиниши снги келин-куёвларга осонлик туғдиради. Кийим-кечак, зебу-зийнат ва уй учун керакли ашё олишда исрофгарчилик, дабдабачилик қилмасдан оддий ҳолда ҳаракат қилиш ҳам диний, ҳам иқтисодий жиҳатдан зарурдир. Катта қарз свазига қилинаётган сарф-ҳаражатлар оиланинг ҳузур-ҳаловатини бошдан бузиб, оила саодатига чанг солмоқда. Зебу-зийнат ва буюмлар билан бахт таъминланмайди.

Минглаб пулларга олинган келин сеплари, қизимни бахтли қилади деб сйлайдиган ота-оналар, куёвга келинни қадрли қиладиган схши тарбис ва сътиқод туйғуси сканлигини билишлари керак.
Бу ноёб буюмлар, қиммат газламалар, замонавий кийимлар сскиради, йиртилади, бузилади. Ҳатто бир кун келиб буларни сотишга мажбур бслиб қолиш мумкин. сша оғир дамларда, съни инсон моддий инқирозга юз тутган пайтда дунёнинг ҳақиқий моҳистини биладиган аёл ёрдамга шошилиб, срига куч-қувват бслади. Йсқчиликка чидайди. сзи срига юк бслмаганидай, унинг дардига шерик бслади.

Маҳр

Маҳр уйланаётган пайтда куёвнинг келинга берадиган совғасидир. А­ркакни аёлга ҳурматининг, унга бслган меҳрининг рамзидир. Баъзи жамистларда қизлар талабгор чиқсин, деб мол-дунё йиғиб, турмушга чиқаётганда буни срларига бермоқдалар. Исломист аёлга ҳурматни маҳр билан исботлаган.

Маҳр — аёлнинг ҳаққи, бадали смас. Исломда инсон шундай қадрлики, дунёда уни сотиб оладиган ҳеч бир қиймат йсқ. Маҳр оила қуришнинг жиддий масъулист сканлигини ксрсатади. Жаноби Ҳақ аёлларнинг бу ҳаққини шундай билдиради:

"Хотинларингизга маҳрларини ҳадс каби (съни чин кснгилдан, мамнунлик билан) берингиз" (Аисо сураси, 4-ост).

Маҳр отанинг ёки онанинг смас, келин бслмишнинг сз ҳаққидир. Унинг ота-онаси ёки қариндоши куёвдан ҳеч қандай маблағ талаб қила олмайди. Онадслининг баъзи ерларида ёйилган ва қизни бир тур мол каби сотишга схшаб талаб стадиган пулнинг ислом ва инсонистга боғлиқ тарафи йсқ. Ҳамма қизининг тирикчилигини, сҳтиёжларини қондириш мажбуристида бслгани ҳолда, уни катта қилиш учун сарфлаган ҳаражатларини куёв тарафидан олиши мутлақо нотсғри. Аикоҳда куёв томонидан бериладиган пул ва буюмлар фақат қизнинг ҳаққидир.

Маҳр турмуш қуришнинг шарти смас, аксинча меҳру муҳаббат воситасидир. Маҳр белгилашнинг икки шакли мавжуд: маҳри мусамма ва маҳри мисимдир. Аикоҳ шартномаси тузилаётган вақтда сзаро келишилган ҳолда белгиланган маҳр маҳри мусамма (аниқ, белгиланган маҳр) дейилади.

Тсйга таклиф

Турмуш қуриш инсон ҳаётидаги снг аҳамистли воқеалардан бири бслгани туфайли, тсйни сқинлар ва дсстлар билан стиши табиий. Тсйга таклиф қилиш ва меҳмонларга иззат-икром ксрсатиш Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг тавсисларидир. Абдурраҳмон ибн Авфга уйланаётганларида:
- Бир қсй билан бслса ҳам тсйга меҳмон чақир, - деганлар.

Тсй қилиш ҳукми борасида ихтилофлар вужудга келган. Зоҳирийларга ксра вожиб, Аҳмад ибн Ҳанбалга ксра, суннат, олимларни кспчилигига ксра сса мустаҳабдир.

Тсйнинг вақти билан боғлиқ ихтилофлар ҳам бор. Меҳмонлар келин-куёв чимилдиққа киргандан кейин келгани дурустми ёки кирмасдан олдинми? Шофий имомларидан Субкий чимилдиққа киргандан кейин бслиши дуруст деган. Зеро, Анас ибн Маликни билдиришича:
- Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) Зайнаб билан келин-куёв бслиб тонг оттирдилар, кейин халқни таклиф қилишди. Бугунги тсй вазистга қараб чимилдиқдан олдин, чимилдиқ давомида ва чимилдиқдан кейин бслиб стмоқда.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) аёлларига уйланаётган пайтларида ксп ёки оз меҳмон чақирганлар. Қсй ссйиш ёки ундан ҳам кам харажат билан тсй стказиш мумкин.

Тсйга таклиф стилса, рози бслиш. Мусулмоннинг таклифига рози бслиш, мсъминнинг мсъмин устидаги ҳақларидандир. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай марҳамат қилганлар: "Сизлардан бирингиз тсйга таклиф қилинса, дарров рози бслсин".

Зоҳирий ва Шофийларга ксра, таклифга розилик вожибдир. Ҳанафий мазҳабида сса вожиб смас, суннати муаккадир.

А­нг ёмон тсй дастурхони. Аикоҳ ибодат бслгани учун тсй маросимларини исломга зид шаклда стиши номақбулдир. Спиртли ичимликлар бслган, дискотекали тсйлар, диний ва миллий анъаналаримизга мутлақо тескари. Спиртли ичимликлар қсйиладиган тсйларга таклиф стилса, бориш мумкин смас. Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:

"Ҳар ким Аллоҳга ва охират кунига иймон келтирса, спиртли ичимлик бор дастурхонга стирмасин". Бундан ташқари камбағаллар чақирилмай фақат бойлар чақирилган дастурхон ҳам баракотсиздир.

"Камбағаллар қолиб, тсқ кишилар чақирилган дастурхон нақадар ёмондир", - деган ҳадиси шариф бор.

Аикоҳ туфайли маросим қилинар скан, фақирларнинг кснглини ва дуосини олиш керак. Тсйлар, байрамлар ва бошқа турли маросимлар бслмаса, фақирларнинг тскин дастурхон атрофида стиришлари мушкулдир.

Исрофгарчилик ва дабдабали тсйлар. Оддийлик ва камтарлик бахтли ҳаётнинг аҳамистли хусусистидир. Аафсни қондириш ва бошқаларга схши ксриниш учун қилинадиган дабдабали тсйлар мол-дунёнинг беҳуда сарфланишига йсл очиб бермоқда. Ҳамма нарсада оддийликни ва тенгликни асос қилиб олган исломист, тсйлардаги исроф ва дабдабага қарши чиққан. Бу борада Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) шундай деганлар:

"Тсйнинг биринчи кунидаги овқат ҳақдир. Иккинчи кунидагиси суннат, учинчи кунники сса дабдабадир. Ҳар ким дабдаба қилса, Аллоҳ уни рози қилади".

Таризда қирқ кеча-кундуз давом стган тсйлар ҳақида айтилади. Айниқса, Аббосийлар даврида сарой тсйларини бошдан охиригача исрофгарчилик сканлиги маълум. Ҳозирги сркатой бойларнинг бир қисми ҳам сски давр қиролларини орқада қолдирадиган даражада исрофгарчилик ва дабдаба қилиб, ерга сочилган пуллар устида сйинга тушмоқдалар.

Ҳадиси шарифда "Учинчи кунни овқати дабдабадир" дейилиши тсй сгасининг нистига боғлиқ. Тсйга вақтида кела олмаган ёки узоқдан келиб, хизмат қилиб юрганларга бир кун овқат беришнинг зарари йсқ. Лекин фалончи тсйида шундай қилди, шунча кун овқат берди, дейишлари учун шундай қилса, қиёмат куни Жаноби Ҳақ унинг риёкорлигини ҳаммага сълон қилади.

Суннатга мос тсй

Маълумки, никоҳ тсйлар турли жамистларда турлича қилинган. Буларнинг бир хил хусусисти сса сълон, икром ва маишатдир. Янги оила жамистга сълон қилинмоқда, турмуш қурганлар танитилмоқда, шу тариқа соғлом авлодни юзага келиши таъминланмоқда.

Аикоҳни сълон қилиш. Ссзда ва амалда никоҳни ташвиқ қилган Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) тсй қилиб, чолғу чалишни тавсис стганлар. А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг бу борадаги баъзи гапларини келтириб стсак:

"Аикоҳ жинсий муносабатда ҳалол ва ҳаромни бир-биридан айирадиган ишдир". Зино айб бслгани учун сширин, никоҳ шаръий ва мақбул бслгани учун ошкор қилади.

"Тсйни сълон қилинглар ҳамда никоҳни масжидларда сқинглар. Унинг учун даф (дсмбира) чалинглар. Ҳеч бслмаса, бир қсй билан тсй қилинг. Уйланаётган киши сочини қорага бссган бслса, буни аёлга билдирсин. Уни алдамасин".

Бу ҳадиси шарифга ксра, никоҳни даф (дсмбира) билан сълон қилиш ва масжидда никоҳ сқиш суннатдир. Масжидда сқилиши никоҳнинг ибодат сканлигидан далолат бермоқда.

Тсйда маишат. "Азада йиғлайдилар, тсйда сйнайдилар", - деган нақл бор.
Тсйларда хурсанд бслиш табиий бир ҳолдир.
Ҳазрати Ойша онамиз (р.а.) ансорлардан бир сқинининг тсйига борадилар. Уйга келганларида Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ссрадилар:
- Келин-куёвни ичкарига юбордингизми?
- Ҳа.
- Келин билан бирга даф чалиб, қсшиқ айтадиган канизаклар ҳам юбордингизми?
- Йсқ.
- Ансорларнинг ксп ғазаллари бор. Улар хурсандчиликни ҳам жуда схши ксришади. Кошки мана буларни тараннум стадиган кимсалар ҳам борганда сди:
Сизга келдик, сизга келдик,
Сизга салом, бизга салом.
Бслмаганда қизил олтинлар,
Ксринмасди ой юзлар.
Сиёҳ буғдойлар бслмасайди
Семирмасди вужудлар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бу ссзлари билан тсйнинг камчилигига ишорат қилмоқдалар. Бир ашура куни Мадинада ёш қизларнинг чалиб қсшиқ айтаётганларини ксрган Холид ибн Зақвон ал-Маданий бу ҳақда Муаввиз қизи А убаййидан ссрайди. А убаййи:
- Тсйим куни срталаб А асулуллоҳ келдилар. Каравотимга стирдилар. Анимда Бадр жангида ҳалок бслган аждодларим билан боғлиқ қсшиқ айтиб стирган иккита канизак бор сди. Қсшиқни бир ерида:
- "Орамизда сртага нима бслишини биладиган бир пайғамбар бор" деганида, А асулуллоҳ (с.а.в.):
- Ундай деманглар. А­ртага нима бслишини Аллоҳдан бошқа ҳеч ким билмайди. Қсшиғингизда давом стинг, дедилар. Холид ибн Зақвон шу тариқа даф чалиш жоиз сканлигини билдилар.

Сабр-тоқат

Бир аёл Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.)нинг ёнларига келиб шундай деди:
- Сизнинг тепангизда туриб даф чалишни нист қилдим! Аима қилай? Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.):
- Ундай бслса, чалавер, - дедилар. Аёл:
- Жоҳилист кишилари бутлар учун қурбонлик қилган ерда қурбонлик қилишни нист қилдим. Аима қилай?
- Бир бут учун нист қилдингми?
- Йсқ, Аллоҳ учун.
- Ундай бслса, қурбонлик қилавер...
Анас ибн Малик (р.а.)нинг нақл қилишларича, Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) бир тсйдан қайтиб келаётган аёл ва болаларни ксргач, срнидан турдилар ва уларга хурмат билан дедилар:
- Сизлар инсонларнинг ичида мен учун снг севимлисизлар.
Яна Ҳазрати Анас (р.а.)нинг билдиришларича, А асулуллоҳ (с.а.в.) Мадинанинг бир жойида даф чалиб, қсшиқ айтаётган бир гуруҳ қизларга йслиқадилар. Улар қсшиқларида:
"Биз Аажжор сғиллари, қизларимиз.
Муҳаммад нақадар схши қсшнимиз" дегач, А асулуллоҳ (с.а.в.):
- "Аллоҳ биладики, мен ҳам сизларни жуда схши ксраман" дедилар.
Ҳазрати Лайғамбар (с.а.в.) ксрсатган йслларини тутган саҳобалар тсйларда қувонч ва хурсандчилик қилганлар Амир ибни Саъд (р.а.) шундай деганлар:
- Бир тсйда Қарозо ибни Каъб ва Абу Масъуд ал-Ансорийнинг ёнига бордим. Бу пайтда канизаклар қсшиқ айтаётган сди.
"Сиз А асулуллоҳ (с.а.в.)нинг саҳобаси ва Бадр аҳлидансиз. Сизнинг ёнингизда шундай қилинспти (ва сизлар овоз чиқармаспсизлар) дедим. Улардан бири:
- Истасанг бизлар билан бирга сшит, истасанг туриб кет. Тсйда хурсандчилик қилиш учун бизга рухсат берилган" - деди. Шу воқеа билан боғлиқ бир ривост мавзуни снада ойдинлаштиради. "Бизга тсйда қсшиқ айтишга, жанозада меъёрида йиғлашга (А асулуллоҳ тарафидан) рухсат берилди".