Abdul Azim Ziyouddin o‘g‘li 1974 yil Chirchiq shahrida tug‘ilgan. 1991-1994 yillarda Buxorodagi «Mirarab» madrasasida tahsil olgan. So‘ngra 1997 yili Toshkent Islom institutini tugatgan. Hozirda shu dargohda «Tahfizul Qur’on» bo‘limida mudarris.
Muallif ushbu kitobida Payg‘ambar alayhissalom siyratlariga yangicha uslubda murojaat etgan. Aniq ma’lumotlarga tayangani asarning qiymatini oshirsa, tez-tez hayajonli bayonlarni keltirishi badiiy rang-barangligini ta’minlaydi. Xullas, o‘quvchi bu kitob orqali siyratga oid bilimlarini tiniqlashtirib, ko‘p mavhumotlariga aniqlik kiritib olishi shubhasiz.
Siyrati sharifga «sayr»ingiz xayrli kechsin.


MUNDARIJA

Muharrirdan
Siyrat tavsifida yangi uslub. Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf
Siyrat ilmini tiniqlashtirish zarur. Anvar qori Tursunov
Muallif muqaddimasi
Ma’lumot
G’arblik xolis mutafakkirlarning Payg‘ambarimiz haqlaridagi tavsiflari
Siyratga kirish
Savollar
Javoblar
Foydalanilgan manbalar ro‘yxati

Zamonamizning yaxshilaridan biri: «Agar Muhammad alayhissalom bo‘lmaganlarida, dunyoni yoritishga bu quyoshning nuri yetmasdi», degan edi. Darhaqiqat, Muhammad alayhissalomning nurlari zim-zimiston ichimizni yoritmasa, muz qalblarimizni eritmasa, osmondagi quyosh hech narsa qilolmas edi. Shuning uchun ham bu Nur sari talpinishimiz cheksizdir.
U zotga Allohdan beadad salavot va salomlar yo‘llaymiz. Diydorlarini ko‘rishga mushtoqmiz. Hatto muborak ravzalari sari talpinamiz. Uzotni bizga sog‘intirgan, nurlari ila qalblarimizni nurlantirgan Alloh taologa hamdu sanolar aytamiz.
Aziz o‘quvchi, qo‘lingizdagi ushbu ajib sarlavhali kitob Payg‘ambarimizga bo‘lgan sog‘inchning, nurlari sari talpinishning bir ko‘rinishidir. Ustozlar uning uslubi, boshqa siyrat kitoblaridan farqi, foydali jihatlari haqida xo‘b aytibdilar. Kaminangizga esa, asarning sarlavhasi haqida ozgina tushuncha berib o‘tish vazifasi topshirildi.
«Siz Payg‘ambar alayhissalomni ko‘rganmisiz?»
Bir qarashda g‘alati savol. Chunki siz-u bizning u zotni ko‘rmaganimiz oyday aniq. Ammo bir paytlar u zotni ko‘rganlarga shu savol berilganda, cho‘k tushib yig‘lashgan, sim-sim yig‘lashgan, Payg‘ambarga bo‘lgan sog‘inchlarini bosolmay yig‘-lashgan... Ularning holatlarini o‘ylasam, ayni savol mening ham yuragimni o‘rtay boshlaydi. Menga ham shu savol bilan murojaat etishlarini istab qolaman. Payg‘ambar alayhissalomga shunchalar yaqin bo‘lgim keladi.
«Siz Payg‘ambarni ko‘rganmisiz?»
Ko‘rmagan bo‘lsam-da, ko‘rishga bo‘lgan ishtiyoq, yo‘q, deyishga qo‘ymaydi.
Bu savol meni, to‘g‘risi, Olamlar sarvariga yanada yaqinlashtiradi. Yo‘q, u «Siz sahobamisiz?» deganga o‘xshamaydi. Lekin, tushuntirolmayman, u yuragimga juda yaqin savol. Bu yaqinlikni, taqqoslash noo‘rin bo‘lsa-da, bir hayotiy misol bilan anglatmoqchiman.
Birinchi sinfda o‘qir edim. Hech esimdan chiqmaydi, bir kuni rahmatlik otamdan: «Siz Lelinni ko‘rganmisiz?» deb so‘raganman. Kulog‘imizga quyishaverganidan uni yaxshi ko‘rib qolgan va bolaligimga borib, tirik deb o‘ylagan ekanman-da...
Allohga shukrlar bo‘lsinki, uning o‘zi ham, ishi ham uzoq yashamadi. Bugun haqiqat ustidagi pardalar ko‘tarilgan, fikru qarashlarimiz haqiqiy o‘rnini topganday. Ammo bir narsadan xijolatim bor...
Xijolatim, balki armonim shuki, bolalarim hali mendan: «Siz Payg‘ambarni ko‘rganmisiz?» deb so‘ragani yo‘q. Shubhasiz, bunga o‘zim aybdorman.
Lekin umid uzmayman. Ushbu va shu kabi kitoblarni o‘qigan farzandlarimiz ertaga: «Siz Payg‘ambarni ko‘rganmisiz?» deya savol berib qolishsa, ajabmas...
Shu o‘rinda, u zotni hatto tush ko‘rmoq nechog‘lik baxt ekani haqida ikki og‘iz aytib ketmasam, bo‘lmas.
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam bir hadislarida: «Kim meni tushida ko‘rsa, bas, o‘ngida ham (ya’ni qiyomat kunida ham) ko‘radi. Va shayton mening qiyofamda ko‘rina olmaydi», deganlar (Buxoriy va Muslim rivoyatlari).
Alloh taolo bandalariga tush degan ne’matni bermishki, kishi suyuklilari diydorini ko‘rib, sog‘inchini ozgina bo‘lsa-da, tindirib turadi. Endi, sog‘inganingiz, tushingizda ko‘rganingiz Olamlar sarvari bo‘lsa, baxt uzra baxt, nur ustiga nur emasmi ?! Chunki ul zotni tush ko‘rish saodatdan alomat, shafoatdan dalolat. Qiyomatga qadar ko‘p imkoniyatlarni qo‘lga kiritgan shaytoni lain ham Payg‘ambarimizning suratlariga kira olmas ekan! Demak, Payg‘ambarimizni tush ko‘rsak, haqqi-rost u zotni ko‘rgan bo‘lamiz. Ammo bir narsaga e’tibor beraylik, ko‘rganimiz haqiqatda Rasululloh ekanlarini bilishimiz uchun u zotni yaxshi tanib olishimiz kerak. Shayx Munoviy mazkur hadis sharhida: «Rasulullohni sahih naql bilan sobit bo‘lgan suratda tushida ko‘rgan odam u zotni chindan ko‘rgan bo‘ladi. Agar boshqacha suratda ko‘rsa, demak, u zotni ko‘rmabdi», deganlar. Sahih hadislarda Payg‘ambar alayhissalomning shamoillari batafsil chizilgan. O’sha xabarlarda taniganimizdan boshqacharoq bir nuroniy odamni ko‘rib, gumon bilan, bu Rasululloh edi, desak, xato bo‘ladi...
Xullas, mana, aziz o‘quvchi, ozgina mehnat-mashaqqatlarimizdan keyin Alloh taolo ushbu kitobni qo‘lingizga yetkazdi. Hammasi Uzotning irodasi, izni, marhamati bilan bo‘ldi. Kitobda yozilganlar tufayli o‘zingizning, farzand-laringizning Rasulullohni tanishlari zarracha ziyodalashsa, faqat Allohga hamdu sanolar aytamiz. Kamchiliklari bizga tan.
So‘zim so‘ngida yana sarlavhadagi savolga qaytmoqchiman: «Siz Payg‘ambarni ko‘rganmisiz?» Kitob nega bunday atalganini, balki yaxshi tushuntirolmagandirman. Unda, qisqacha qilib aytib qo‘yaman, bu savol «Siz Payg‘ambarni qanchalik taniysiz? U zotga qanchalar yaqinsiz? U zotni qanchalik sevasiz?» degan ma’nodadir.
        Aziz birodar, siz Payg‘ambarni ko‘rganmisiz?
        Muharrir

Uzr, yana ikki og‘iz so‘z: Ushbu maqola yozib bo‘lingan edi. Bir birodarimizga mazkur savolni berdim. Taajjublandi, o‘ylanib turdi, so‘ng jilmaydi. Tabassumi yurakdan keldi. «Ajoyib savol», dedi. Nazarimda, birodarim men yuqorida Sizga tu-shuntirmoqchi bo‘lganimdan ham ko‘ra chuqurroq, go‘zalroq tu-shungan edi bu savolni. Shundan keyin ishondimki, Siz ham uni Sizga tavsiflanganidan ko‘ra yaxshiroq tushunasiz, inshaalloh...

Albatta, hamdu sanolar Allohnikidir! Biz U zotni maqgaymiz. U zotdan madad va mag‘firat so‘raymiz. Allohdan nafsimiz va amalimiz yomonliklaridan panoh tilaymiz. Kimni Alloh hidoyat qilsa, uni zalolatga ketkazuvchi yo‘q va kimni zalolatga ketkazsa, uni hidoyat qiluvchi yo‘q. Guvohlik beramanki, yolgaz va sheriksiz Allohdan o‘zga haq ma’bud yo‘q. Yana guvohlik beramanki, albatta, Muhammad sol-lallohu alayhi vasallam Uning quli va rasulidir.
"Ey iymon keltirgan zotlar, Allohga haqqini bajo etib taqvo qiling va faqatgina musulmon holingizda dunyodan o‘ting!" (Oli Imron surasi, 102-oyat.)
"Ey insonlar, sizlarni bir jondan yaratgan va undan uning juftini yaratib, ikkovidan ko‘plab erkag-u ayollarni tarqatgan Rabbingizdan taqvo qiling! Yana oralaringizdagi savol-javoblarda o‘rtaga nomi solinadigan Allohdan va qarindosh-urug‘laringiz (bilan aloqalarni uzib qo‘yish)dan taqvo qiling! Albatta, Alloh ustingizda kuzatuvchi bo‘lgai Zotdir". (Niso surasi, 1-oyat.)
~Ey iymon keltirgan zotlar, Allohdan taqvo qiling va to‘g‘ri so‘zni so‘zlayg! (Shunda Alloh) ishlaringizni o‘nglar va gunohlaringizni mag‘firat qilur. Qavm Allohga va Uning Rasuliga itoat etsa, batahqiq, buyuk saodatga erishibdi". (Ahzob surasi, 70 - 71-oyatlar.)

Alloh taologa U zotning ulug‘ligiga munosib hamdu sanolar bo‘lsin!
Payg‘ambarlarning afzali Muhammad Mustafoga mukammal va tugal salavotu salomlar bo‘lsin!
Asta-sekin, ba’zi qiyinchiliklar bilan bo‘lsa ham, diniy adabiyotimizga qaytishimiz davom etmoqda. Bu qaytishda turli yo‘nalish va uslublar ham ko‘zga tashlanmoqda.
Payg‘ambarimiz alayhissalomning siyrati shariflari (hayot yo‘llari) bo‘yicha bir-ikki kitob ta’lif va yana bir nechtasi tarjima qilindi. Bu borada dastlabki qadamlar bosilmoqda. Hali qilinishi lozim bo‘lgan ishlar anchagina. Ushbu satrlar sohibining "Hadis va Hayot" silsilasiga oid "Olamlarga rahmat Payg‘ambar" deb atalmish juzning yozib bo‘linganiga bir necha yil bo‘lsa ham, navbat kelmagani uchun chop etilmay turgan edi. Alhamdulillah bunga ham navbat keldi.
Xuddi shu jarayonda muhtaram Abdul Azim domla siyrat bobida savol-javob uslubida bir kitobga qo‘l urganlari haqida xabar yetkazib qoldi. Men bu xabardan xursand bo‘ldim. U kishini qo‘ldan kelganicha bu ishga targ‘ib qilib turdim.
Kitob yozishning chet ellarda yo‘lga qo‘yilgan va muvaffaqiyat qozongan bu uslubi bizning diniy adabiyotimizga ham kirib kelayotganidan xursand bo‘ldim. Chunki kishilarga ko‘zlangan ma’lumotlar xilma-xil uslub ila yetkazilganda samarali bo‘lishini tajriba ko‘rsatib turibdi. Payg‘ambarimiz alayhissalomning siyrati shariflariga oid ma’lumotlarni musobaqa tarzida, savol-javob yo‘li bilan mo‘min-musulmonlarga taqdim qilish alohida e’tiborga sazovordir.
Muhtaram muallifimiz Abdul Azim domla o‘z ishlarining borishi jarayoni haqida axborot bera borib, bir kuni poyoniga yetgan asarni oldimga qo‘ydilar. Bundan g‘oyatda xursand bo‘ldim. So‘ng muallif asarni bir ko‘rib chiqib, fikr-mulohazalarimni yozib berishimni iltimos qildilar. Bundan bir oz tashvishga tushdim. Chunki bu ishga odatlanmagan va uni qilmoqchi emas ham edim.
Birovning yozgan asariga boshqa kishilarning ismi turli bahonalar bilan kiritilishi yaxshi emas, degan fikrim o‘zgarmagan. Ba’zi bir muhtaramlar o‘zimdan so‘rab-so‘ramay nomimni kitoblariga bitib qo‘yganlarida ham xijolat, ham xafa bo‘lganimni ta’kidlab qo‘ymoqchiman.
Ammo bu safar rad qila olmadim. Nima uchun ekanini aytish qiyin. Ehtimol, Payg‘ambarimiz alayhissalomning siyrati shariflariga bo‘lgan qiziqishdir. Ehtimol, muallif Abdul Azim domlaning qilgan mehnatlarini taqdirlash istagidir. Nima bo‘lsa ham, ushbu satrlarni ojizona qoralashga jazm qilindi.
Kitob ikki qismdan iborat bo‘lib, birinchi qism ma’lumotlar aralash savollardan tashkil topgan. Muallif savol berish jarayonida avval ustalik bilan dastlabki ma’lumotlarni umumiy tarzda aytib o‘tganidan keyin bir necha javoblarni taqdim qiladi.
Bu holat avval siyrati sharifdan xabardor bo‘lgan kishilarni ham o‘ylantirib qo‘yishi turgan gap. Chunki berilgan savolga javoblar shu darajada bir-biriga yaqinki, ularni ajratib olish uchun, albatta, aniq ilmiy ma’lumot kerak.
Agar o‘quvchi siyrat ilmiga endi qadam qo‘yayotgan bo‘lsa ham, yaxshi ma’lumot olishi turgan gap. Chunki savol va uning ehtimoliy javoblari har bir kishini jiddiy va atroflicha o‘ylashga undaydi. O’ylay-o‘ylay, nihoyat, kitobning javob qismidan to‘g‘ri javobni topgan odam uni unutishi qiyin bo‘lib qoladi. Bu holat kitobning qiymatini oshiradi.
Muallif Abdul Azim domla har bir ma’lumotni ipidan ignasigacha erinmasdan so‘rab-surishtirish va izlab topish qobiliyatiga ega shaxs. U kishining bu xislati ta’mini men ham tatib turaman. Abdul Azim domla to‘la qoniqmagunlaricha savollar berishdan to‘xtamaydilar.
Xuddi shu xislat ushbu kitobda ham o‘zini namoyish qilgan. Muallif o‘zlari taqdim qilayotgan ma’lumotlarni erinmay turli tarafdan tekshirib, dalil va hujjatlarni solishtirib bo‘lib keyin taqdim qilganlar.
Muallif o‘z asarini yozishda Payg‘ambarimiz alayhissalomning siyrati shariflariga oid mo‘‘tabar manbalardan foydalanganlar. U kishi bu ishda kitob tanlash qobiliyatlari ham yuqori darajada ekanini namoyish qilganlar desam, mubolag‘a bo‘lmasa kerak.
Muhammad Mustafo alayhissalomning hijratlarigacha bo‘lgan siyratlarini ichiga olgan birinchi kitob bir yuz yetmish ikki savol va bir yuz yetmish ikki ja-vobni o‘z ichiga olgan.
Umid qilamizki, muhtaram muallifimiz Abdul Azim domla yana bir g‘ayrat qilib, Payg‘ambarimiz alayhissalomning hijratlaridan keyingi siyratlarini ham xuddi avvalgi juzga o‘xshatib o‘quvchilariga taqdim qiladilar. Bunda Alloh taoloning O’zi yordamchi bo‘lsin.
                                                                     

Alhamdu lillahi robbil alamiyn. Vassolatu vassalamu ‘ala ashrafil mursaliyn.
Sayyidimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallam hazratlarining siyrati shariflarini o‘rganish har bir mo‘min uchun vojibdir. Payg‘ambarimiz alayhissalotu vassalomning hayotlarini, sunnati mutahharalarini o‘rganmasdan turib Islom dinining mohiyati-javharini, Qur’oni karimning ma’nolarini tushunib yetish muhol, ya’ni, mumkin emas. Ayniqsa, Rasululloh alayhissalomning siyratlarini sahih manbalar asosida o‘rganish juda ham ahamiyatli, zarur va dolzarb masala.
Mana shu nuqtai nazardan "Payg‘ambarimiz siyratlaridan savol-javob musobaqasi" kitobi muborak bir ishdir, musulmonlar uchun quvonarli voqeadir. Kitobning eng muhim fazilati o‘ta ishonarli manbalar asosida yozilganidir. Ulamolarimiz, talabalar va keng musulmonlar ommasining barchasi uchun juda foydali kitob deb aytsak, hech mubolag‘a bo‘lmaydi.
Ko‘p islomiy fatvolarda bo‘lganidek, bugungi kunda ham Payg‘ambarimiz hayotlari haqida asossiz narsalar yozildi. Bunday noxush holatlarning oldini olish uchun ham bu savol-javob uslubida yozilgan kitob o‘ta muhimdir.
Xullas, bu kitob islomiy bilimlarimizni oshirish, tiniqlashtirish uchun o‘ta zarur manbadir.

    2005 — 2006 o‘quv yili boshlari edi. Toshkent Islom instituti "Tahfizul Qur’on" bo‘limi mudiri Zufarjon Shosalimovning ish stolida "Mavsu’atul musobaqotil islomiyya" (Islomiy musobaqalar qomusi) degan kitobga ko‘zim tushib qoldi. O’qib chiqish maqsadida uni so‘rab oldim. Kitob savol-javob ko‘rinishida o‘nta fanni o‘z ichiga olgan edi. Kitobning 2002 yildan beri mazkur o‘quv-bilim yurtida talabalarga dars berib kelayotganim "œAs-siyratun nabaviyya" — Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallamning hayotlari tarixiga oid bobini o‘qib chiqib, o‘zbek tiliga tarjima ham qildim. Niyat uni kitob holida chop etish edi. Ammo kitobda keltirilgan tarixiy ma’lumotlarni chuqurroq mulohaza qilib ko‘rsam, u o‘zbek kitobxonlariga bir qancha sabablarga ko‘ra unchalik to‘g‘ri kelmas ekan. Mazkur kitobda savol-javoblar juda qisqa berilgani, javob variantlariga, asosan, taxminiy misollar yozilgani, ma’lumotlarning qiyin va chuqurligi, ularning betartib, makkiy-madaniy davrlar aralash yozilgani kabi sabablar uni o‘quvchiga taqdim etishdan to‘sdi.
O’zimga-o‘zim savol berdim: "Maqsad nima, o‘quvchini qiynab test uslubida imtihon qilishmi? Albatta, yo‘q! Maqsad — o‘quvchining ilm olishi".
Shu sababli tarjimani bir chetga surib qo‘ydim. Lekin undagi savol-javob uslubi menga juda yoqdi va qo‘lingizdagi ushbu kitobni yozishimga turtki bo‘ldi. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam ham sahobalar ichida musobaqalar uyushtirganlar. Masalan, zavjai muboraklari Oisha onamiz bilan yugurish musobaqasini o‘tkazganlari tarixdan ma’lum va mashhurdir!
Ushbu musobaqa — savol-javob kitobini yozishda imomlik va mudarrislik davrimda orttirgan ilm va tajribalarimga suyandim, ma’lumotlarni esa, Shayx Safiyyur Rahmon Muborakfuriyning "Siyratu rasulillah - Ar-rahiyqul maxtum" kitobi va boshqa bir qancha ishonchli manbalar asosida qaytadan to‘pladim.
Bu kitobdan ko‘zlangan asosiy maqsad Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam siyratlari haqida ma’lumoti oz o‘quvchilarga ilm berish, ilmlarini tartibga solish, xatolari bo‘lsa, to‘g‘irlash, ba’zi tushunmagan joylariga aniqlik kiritish, ma’lumoti o‘rtacha bo‘lgan o‘quvchilarning bilimini oshirish va yaxshi ma’lumotga ega bo‘lgan birodarlarimizning bilimini noan’anaviy ravishda — savol-javob uslubida sinash hamdir. Toki, har bir musulmon o‘z Payg‘ambarini yaqindan tanisin va u zotga muhabbatini yanada ziyodalashtirsin! Ba’zi salaflar aytgan ekanlar: "Biz bolalarimizga Qur’on suralarini qanday o‘rgatsak, Payg‘ambarimizning siyratlarini ham shunday o‘rgatar edik ".
Kitobni yozish davomida quyidagilarga rioya qilindi:
1) har bir musulmon bilishi lozim bo‘lgan birinchi darajali tarixiy ma’lumotlar ishlatildi;
2) o‘quvchiga tushunarliroq bo‘lsin deb, savol berishda voqea-hodisalar ham qisqacha bayon qilindi;
3) Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning Madina hijratigacha bo‘lgan siyratlari xronologiya uslubida — davriy tartib bilan yozildi;
4) savol ostidagi javob variantlariga ko‘proq tarix kitoblarida bayon qilingan turli xil ma’lumotlar to‘planib, javob sifatida mo‘‘tabar manbalar asosida va muhaqqiq olimlarning tahqiqlari yordamida kuchli deb topilgan ma’lumot qabul qilindi;
5) javoblar ostidagi izohlarda o‘quvchilarga ilm bo‘lsin uchun qo‘shimcha ma’lumotlar ham bayon qilindi;
6) ba’zi ilmiy masalalar haqida kengroq ma’lumot olish istagida bo‘lgan muhtaram o‘quvchilarimizga tegishli manbalarning nomlari ham ilova qilib o‘tildi;
7) xohlagan o‘quvchilar yodlab olishlari uchun oyatlarning arabiy matnlari ham keltirildi;
8 ) faqat sahih hadislar va hadislarning roviylari, ularning sanadlarini yozishga harakat qilindi;
9) kitobning jonli-hayotiy va ommabop bo‘lishi ham doim e’tiborda turdi.
Kitob yozilib bitgach, ilm dargohimiz ustozlaridan Muhammad Ayyub Homidov, Zufarjon Shosalimov, Mansur Ali Arabboev, Abdurahmon G’ofurov, Muhammadxon Ubaydullaev va boshqa bir qancha uztozlarga taqdim qildik va ul muhtaram zotlarning fikr-mulohazalarini oldik, so‘ngra shu asosda qayta ko‘rib ham chiqdik. Oramizda chiroyli bahs-munozaralar bo‘lib o‘tdi. Bahs-munozara jarayonida nimaga qaror qilsak, o‘sha qabul qilindi. Ta’bir joiz bo‘lsa, kitobni ilmiy ish kabi himoya qilib oldik.
Krlaversa, muhtaram o‘quvchilarimiz tomonidan ham xolisona fikr-mulohazalar bildirilsa, qabul qilamiz. Chunki, bu ish shaxsiy manfaat uchun emas, balki shar’iy manfaat uchundir!
Alloh subhonahu va taolo ushbu ojizona amalimizni O’zi uchun xolis bo‘lishini nasib etsin. Chunki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: "Albatta, Alloh azza va jalla (mo‘minning solih) amalidan faqat O’zi uchun xolis bo‘lganini va Uning Yuzigina ko‘zlanganini qabul qiladi", deya marhamat qilganlar.( Nasoiy rivoyati, isnodi hasan.)

Hijriy 1396 yil rabi’ul avval oyi (milodiy 1976 yil) Pokistonda butun Islom olami bo‘yicha "Siyrati nabaviyya" musobaqasiga bag‘ishlangan "Birinchi Islom Konferensiyasi" o‘tkazildi. Musobaqa shartlariga ko‘ra, Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning siyratlari (hayotlari tarixi) yozilgan kitoblardagi ma’lumotlar ishonchli, asosli bo‘lishi bilan birga, tarixiy voqealar sodir bo‘lish sanalariga muvofiq tartib bilan to‘la yig‘ilishi kerak. Makkai mukarramadagi Islom olami Robitasi (uyushmasi, ligasi) ushbu Konferensiyada musobaqa g‘oliblarining ilk beshtasini 150.000 Saudiya riyoli (40.000 $) pul mukofotlari bilan taqdirlashini e’lon qildi. "Siyrati nabaviyya" borasida mutaxassis sanaluvchi katta ulamolardan tashkil topgan hay’at musobaqaga topshirilgan arab, urdu, ingliz va frantsuz tillaridagi jami 171 ta kitobni xolis o‘qib-o‘rganib, tekshirib chiqib, g‘oliblarni aniqladi.
Natijada, hijriy 1398 yil sha’bon oyida (1978 yili) Karachi shahrida o‘tkazilgan "Birinchi Osiyo Islom Konferensiyasi"da g‘oliblar quyidagi tartibda e’lon qilindi:
Birinchi o‘rin - Shayx Safiyyur Rahmon Muborakfuriy. Hindiston. «Siyratu Rasulillah -Ar-rahiyqul maxtum» (ma’nosi — Muhrlangan, nihoyatda pok-toza ichimlik. Mutaffifun surasi, 25-oyatiga qarang.) kitobi. Mukofoti — 50000 riyol.
Ikkinchi o‘rin — Doktor Majid Alixon. Hindiston. Mukofoti - 40000 riyol.
Uchinchi o‘rin — Doktor Nasiyr Ahmad Nosir. Pokiston. Mukofoti — 30000 riyol
To‘rtinchi o‘rin — Homid Mahmud Muhammad Mansur. Misr. Mukofoti — 20000 riyol
Beshinchi o‘rin — Abdu Salom Hoshim Hofiz. Saudiya Arabistoni - Madinai munavvara. Mukofoti - 10000 riyol.
Islom Olami Robitasining Bosh kotibiyati mazkur g‘oliblarning kitoblarini bir necha tillarda nashr etishni o‘z zimmasiga oldi.
Suriya Arab Jumhuriyati Bosh muftiyi Doktor Ahmad Kaftaru rahmatullohi alayh mazkur kitob haqida shunday deydi: "Men fazilatli Shayx Safiyyur Rahmon Muborakfuriyning "Ar-rahiyqul maxtum" nomli qimmatbaho kitobini o‘qib chiqdim va hozirgi asrimizdagi "Siyrat" kitoblari ichida eng yaxshilaridan biri ekaniga guvoh bo‘ldim. Chunki, muallif ishonchli tarixiy ma’lumotlar bilan birga voqea-hodisalarning diqqat-e’tiborli tahlilini jamlagan. Bu kitobga zamonamizdagi barcha din xodimlarining ehtiyojlari juda kattadir..."

Bugungi kunimizda butun olam Muhammad alayhissalomning zotlariga, sifatlariga va ta’limotlariga qanchalik muhtoj ekanini o‘tgan asrning buyuk aql egalaridan biri, zabardast ingliz mutafakkiri va yozuvchisi Bernard Shou o‘zining: "Agar Muhammad payg‘ambar tirik bo‘lganida, zamonamiz muammolarini bir piyola choy ustida hal qilgan bo‘lar edi", degan so‘zlari bilan ifodalagan edi. Agar buyuk yozuvchining bu so‘zlari Bernard Shouga o‘xshash g‘arbliklar uchun shonu sharaf bo‘ladigan bo‘lsa, Muhammad sollallohu alayhi vasallamga ummatlikni da’vo qilib turib, u kishiga ergashmay yurgan sharqliklar uchun oru nomusdir. (Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, "Zikr ahlidan so‘rang", 3-son, 59-bet.)
Insoniyat tarixida Muhammad alayhissalomchalik qavmi tarafidan sevilgan va hurmatlangan inson o‘tmagan. Tarix kitoblarida bayon qilinadiki, Urva ismli mushrik Quraysh kofirlariga shunday hikoya qilgan ekan: "Men juda ko‘p hukmdorlarni ko‘rganman. Sezarning, Kisroning saroylarida bo‘lganman. Lekin qasam ichishim mumkinki, ashoblari Muhammadni hurmat qilganlari kabi hurmat-ehtirom kilingan hukmdorni ko‘rmadim. Allohga qasamki, agar u bir narsa buyursa, ular darhol uni bajarishga tashlanishadi, tahorat olsa, undan tushayotgan suvni talashib-tortishib olishga oshiqishadi, gapirsa, sukut qilib qotib qolishadi, shu darajadaki, hatto uning ko‘zlariga tik karashga botina olishmaydi". (Hidoyat", 2002 yil, 9-son, 10-bet.)
Payg‘ambarimizni G’arbning insofli kishilari ham ulug‘lashgan. Buyuk olmon shoiri Volfgang Gyote bunday deb yozgan: "Men dunyo tarixini o‘qib shunday xulosaga keldim: dunyo podshohlari to‘plagan jami saltanatu boylik, qasr-laru saroylar Muhammad alayhissalomning yamoq yaktaklariga ham arzimas ekan... Biz Ovrupa millatlari madaniy imkonimiz yuqori bo‘lishiga qaramay, Muhammad (alayhissalom) so‘nggi pog‘onasiga qadar chiqa olgan zinaning birinchi pillapoyasidamiz, xolos. Hech shubha yo‘qki, biron kimsa u zotdan yuqoriroqqa o‘ta olmaydi".
Bernard Shou: "Agar Muhammad (alayhissalom)dek bir odam hozirgi dunyoni boshqarganida edi, bu dunyoning mushkulotlarini hal qilishga muvaffaq bo‘lar edi, bu esa, o‘z navbatida, hozirgi dunyoga yetishmayotgan xotirjamlik va baxtni olib kelgan bo‘lardi", degan edi. ("Hidoyat", 2001 yil, 6-son, 14-bet.)
Tomas Karlayl tan olib aytishicha, Muhammad (alayhis-salom) shunday tuban xalq (arablar)ni "yorug‘lik va ilm tashuvchilar" darajasiga yuksaltirdi: "Arab xalqi uchun bu zulmatdan nurga chiqish edi. Bu bilan arablar ilk marotaba boshqalar nazarida jonlandilar. Dunyoning yaratilishidan buyon ko‘zga tashlanmay, o‘z sahrolarida izg‘ib yurgan qashshoq podachi xalq! Qarang, ko‘zga tashlanmagan xalq bugun dunyoga ko‘z-ko‘z bo‘ldi, kichik edi, olamiy ulug‘likka erishdi. Bor-yo‘g‘i yuz yil ichida arablar g‘arbda Granadagacha, sharqda Dehligacha yetishdi, jasorat va ulug‘vorlik nuri ila Arabiston olam kengliklarini yoritmoqda". ("Hidoyat", 2001 yil, 5-son, 10 - 11-betlar.)
Ingliz olimi Jon Davenport mana bu fikrlarni yozib qoldirgan: "Mashhur payg‘ambarlar va fotihlar orasida hayoti Muhammad (alayhissalom)ning tarixidek eng ko‘p va barcha nuqtalarigacha batafsil o‘rganilgan tarixiy shaxs yo‘q".
Atoqli faylasuf Shebol bunday deydi: "Muhammad (alayhissalom)ning odam bolasi bo‘lgani butun insoniyatga katta faxrdir. Chunki, u zot ummiy (o‘qish-yozishni bilmagan) bo‘lsa-da, o‘n to‘rt asr avval shunday qonun va asoslarni keltirdiki, biz ovrupaliklar ikki ming sanadan keyin ularning qiymati va haqiqatini anglab yetsak, eng baxtli, eng saodatli nasllar bo‘lamiz".
Frantsiyaning taniqli olimlaridan Lamartinning mana bunday so‘zlari bor: "Agar kishining buyukligi uning qilgan ishlariga, qozongan zafarlariga, imkoniyati oz bo‘lsa-da, ko‘p ish qilganiga qarab baholanadigan bo‘lsa, Muhammad (alayhissalom) insonlarning eng buyugidir. U kishi ham payg‘ambar, ham notiq, ham da’vatchi, siyosatchi, jangchi, qalblar himoyachisi, g‘oyalar targ‘ibotchisi, imom (ya’ni, rahbar), davlat arbobi, yer yuzining yigirmata mintaqasida islomiy saltanat qura olgan... Muhammad (alayh-issalom) ana shunday zot edi! Unga hech qaysi buyuk inson tenglasha olmaydi! Nahotki, u o‘lchovlarga sig‘sa?!"
Frantsiyaning mashhur arbobi va sarkardasi Napoleon Bonapart u zotga bunday baho beradi: "Alloh taoloning birligi va borligini Muso (alayhissalom) millatiga, Iyso (alayhissalom) ummatiga, Muhammad (sollallohu alayhi vasallam) esa butun insoniyatga bildirdi".
Amerikalik tarixchi olim Mishel Hart bunday deydi: "Dunyodagi ta’siri eng kuchli shaxslar ro‘yxatining boshiga Muhammad (alayhissalom)ni yozib qo‘ysam, ehtimol, ayrim muxlislarim taajjubga tushishar? Boshqalar, ehtimol, buni o‘zgacha tushunishar? Nima bo‘lganida ham, u zot dunyoviy va diniy sohalardagi samarali ishlari bilan tarix sahnasidagi ana shu mo‘‘tabar maqomga munosibdir".
Oksford dorilfununi professori Vilyam Montgomeri: "Muhammad (alayhissalom)ning zafar-yutuqlari uning buyukligiga dalildir. Bunday maqom-martabaga erishgan boshqa shaxs G’arbda ma’lum emas. U zotni sehrgarlikda ayblash o‘z maqsadiga erisholmay, noiloj qolgan odamning chiranishidir". ("Hidoyat", 2006 yil, 3-son, 6 — 7-betlar.)
1974 yil 15 iyulgi "Taym" haftalik jurnalida har turli tarixchilar, yozuvchilar, harbiylar, tijoratchi-biznesmenlar va boshqa kasb vakillarining "Tarixning buyuk dohiylari" mavzuidagi muhokama maqolalari o‘rin olgan. Ba’zilar shunday shaxs deb Gitlerni, boshqalar Gandini, Buddani, Linkolnni va hokazolarni hisoblashgan. Shu bilan birga, amerikalik psixoanalitik, Chikago universitetining professori, yahudiy millatiga mansub Jyul Masserman masalaga aniq mezon-o‘lchovlar bilan yondashishni taklif etdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, sardorlar uchta vazifani bajarishlari kerak:
1) o‘zlari boshqargan xalqni tinch va farovon hayot bilan ta’minlagan bo‘lishi;
2) odamlar o‘zini xavf-xatarsiz, xotirjam sezadigan jamiyat qurgan bo‘lishi;
3) odamlarga iymon (ishonch) va e’tiqod yo‘lini taqdim qilishi.
Jyul Masserman mazkur uch mezon asosida tarixni o‘rganib chiqadi, Gitler, Paster, Sezar, Muso (alayhissalom), Konfutsiy va boshqa ko‘plarning baholarini belgiladi va oxir-oqibat quyidagi xulosaga keldi:
"Paster va Salk kabi dohiylar birinchi mezonga javob beradi. Gandi va Konfutsiy kabilar bir tomondan, Aleksandr Makedonskiy, Sezar va Gitlerlar esa, boshqa tomondan ikkinchi yoki uchinchi talablarni qondiradi.
Iyso (alayhissalom) bilan Budda esa, faqat uchinchi toifaga mansubdirlar.
Barcha zamonlarning eng buyuk dohiy-yo‘lboshchisi Muhammad (alayhissalom) bo‘lsa kerak, chunki u uchala mezon bo‘yicha ham barcha talablarga javob beradi.
Muso (alayhissalom) bu borada Muhammad (sollallohu alayhi vasallam)dan bir qancha past darajada qolgan" (Ahmad Diydot, "Chto Bibliya govorit o Muxammade", 20 - 21-betlar.)
Ulamolar kishi qalbida Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallam sevgisi bor-yo‘qligining belgisi sifatida quyidagi o‘lchovni qo‘llashgan:
1) Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ziyoratlari muyassar bo‘lganida uni boy berish dunyodagi bor narsani boy berishdan og‘ir bo‘lishi;
2) Rasululloh sollallohu alayhi vasallam amrlariga itoat etib, man qilgan narsalaridan saqlanish;
3) Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sunnatlariga amal qilish va shariatlarini himoya qilish ("Hidoyat", 2005 yil, 2-son, 13-bet).
Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallamning siy-ratlari — muborak hayotlari, u zot tavallud topganlari-dan boshlab, to Rabbilariga muloqot bo‘lgunlaricha tarjimai hollari ham "Sunnat" turkumiga kiradi. "Sunnat" so‘zi muhaddislar istilohida quyidagicha ta’rif qilinadi: "Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamdan asar bo‘lib qolgan gap, ish, taqrir, xalqiy (tana tuzilishi), axloqiy sifatlar va tarjimai holga tegishli ma’lumotlar "Sunnat" deyiladi". (Shayx Muhammad Sodiq Muhammad Yusuf, "Iymon" kitobi, 334 — 336-betlar.)

Makka davrida mushriklarning musulmonlarga ko‘rsatgan munosabatlari besh bosqichdan iborat bo‘lgan:
1) istehzo - masxara davri (1—3-yillar orasi).
Bu davr payg‘ambarlikning ilk uch yili — da’vatning yashirincha qilingan paytiga to‘g‘ri keladi. Dastlab mushriklar Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning payg‘ambarliklariga beparvolik bilan qarab, u zotga ham, boshqa musulmonlarga ham istehzo bilan qarashar, ularni mazah ham qilishar edi;15 (Mutoffifun surasi, 29 — 32-oyatlariga qarang.)
2) harakat davri (4—5-yillar orasi).
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Quraysh mushriklarini Islomga oshkora da’vat eta boshlaganlarida, mushriklar u zotning amakilari va homiylari, ayni paytda, hoshimiylarning boshlig‘i bo‘lgan Abu Tolibga bir necha bor jiyani ustidan shikoyat etishdi, da’vosidan voz kechishini so‘rashdi, hatto Payg‘ambarimizning o‘zlariga ham murojaat qilishdi;
3) iskanja davri (5-6-yillar orasi). Mushriklar Abu Tolibga ham, Payg‘ambar alayhissalomga ham murojaat qilishning foydasi yo‘qligini tushunishdi va Islom diniga kirayotganlarni to‘xtatishga, ularga azob berishga, musulmonlikning rivojlanishiga qattiq to‘sqinlik qilishga kirishishdi;
4) mahrumiyat davri (7-10-yillar orasi).
Quraysh mushriklari musulmonlarni Abu Tolib mahallasida uch yil qamal qilib, har qanday iqtisodiy va madaniy munosabatlardan uzib qo‘yishdi. Mushriklarning bu muhosaradan ko‘zlagan maqsadlari musulmonlarni, Payg‘ambar alayhissalomni o‘zlariga taslim ettirgunga qadar och qoldirish va u zotni o‘ldirishga qulay fursat topish edi: Musulmonlar uchun juda og‘ir bo‘lgan bu davrga Islom tarixchilari "qoti’ai rahm" (qarindoshlik aloqalarining uzilishi) nomini berishgan;
5) shiddatli siyosat davri (10 - 13-yillar).
Oxirida bu siyosat keskinlashib, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam va barcha musulmonlarning Makkadan chiqarib yuborilishlarigacha yetib bordi.
Makka mushriklarining Islomga qarshi turishiga bir necha sabablar bor:
1) diniy sabab.
Butparastlik-ko‘pxudolik arablarning qon-qoniga singib ketgan edi;
2) axloqiy sabab.
Harom tijorat, qaroqchilik, yulg‘ichlik, sudxo‘rlik, poraxo‘rlik yo‘li bilan boyib, pullarini o‘yin-kulgu, aysh-ishrat va kayf-safoga sarflar, hamda: "Butlarimizga qurbonlik qilsak, barcha gunohlarimiz yuviladi", deb e’tiqod qilishar edi;
3) ijtimoiy sabab.
Islom dini insonlarni haqiqiy tenglikka chaqirib, ustunlik faqat taqvo (Allohning buyruqlarini bajarib, qaytarganlaridan qaytib, U zotning azobidan saqlanish) va qalb sofligida ekanini e’lon qilgan edi. Shu sababdan kiborlar (kattakonlar) Islom diniga yaqinlasha olmasdilar;
4) siyosiy sabab.
Ichki siyosat: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam mansub bo‘lgan hoshimiylar bilan Qurayshning boshqa urug‘lari orasida bir-birini ko‘rolmaslik bor edi. Qurashiylarni Payg‘ambarimizga qarshi qo‘yganlar asosan Umayya bilan Maxzum urug‘lari bo‘lib, Uqba ibn Abu Mu’ayt umaviylardan, Valid ibn Mug‘iyra va uning jiyani Abu Jahllar maxzumiylardan edi. Hatto Abu Jahl bir marta: "Biz bilan hoshimiylar o‘rtasida azaldan qolgan raqobat bor. Endi esa hoshimiylar payg‘ambarlik da’vosi bilan chiqishmoqda. Biz ularning payg‘ambarlariga ishonmaymiz", degan edi.
Tashqi siyosat: Ka’badagi butlarning har biri bir qabilaga tegishli edi. Qurashiylar Islomni qabul qilishsa, Ka’bani butlardan tozalashga to‘g‘ri kelardi. U holda boshqa qabilalar orasidagi e’tiborlarini himoya qila olish-mas, aksincha, o‘zlariga boshqa hamma qabilalarning dushman bo‘lib qolishiga sababchi bo‘lishar edi. Ular Arabistonda baland mavqelarining davom etishini faqat eski dinlarining yashashi bilangina bog‘liq deb bilardilar;
5) iqtisodiy sabab.
Ka’ba ichi va atrofidagi o‘z butlarini kamida bir yilda bir marta ziyorat qilish bahonasida uch yuz oltmishta arab qabilasi Makkaga tijorat karvoni bilan kelib ketardi. Hatto, bir marta Makka hokimi Abu Sufyon: "Bizning xudolarimiz ham ibodat uchun, ham tijorat uchun", degan edi. (Zakoi Ko‘nrapa, "Payg‘ambarimiz va asharai mubashshara", 1-kitob.)

To‘g‘ri javobni tanlang!

1. Payg‘ambarimiz alayhissalomning ismlari bir nechta bo‘lib, birinchisi va eng mashhuri Muhammaddir. Savol: "Muhammad"ning ma’nosi nima?
— maqtalgan;
— to‘xtovsiz maqtaladigan;
— madh etilgan;
— maqtovga loyiq.