131. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamga ilk iymon keltirgan yasriblik bu yigitlar: "Bu o‘sha payg‘ambar-ku?" deyishlari uchun Payg‘ambarimiz haqlaridagi ushbu ma’lumotni qaerdan olishgan edi?
— Tavrotdan o‘qib bilishgan;
— Injildan o‘qib bilishgan;
— Yasrib (Madina)dagi yahudiylardan eshitishgan.


132. Isro (Payg‘ambarimizning Makkadagi Masjidul Haromdan Falastindagi Masjidul Aqsoga kechaning bir qismida Alloh tomonidan sayr qildirilishlari.) va Me’roj (U zotning o‘sha kecha Masjidul Aqsodan Alloh taolo huzuriga ko‘tarilishlari.) hodisasi hijratdan oldin bo‘lib o‘tganiga barcha ulamolar ittifoq qilishgan.
Savol: Bu mashhur voqea Makka davrining nechanchi yili sodir bo‘lgan?
— 1-yili;
— 5-yili;
— 6-yili;
— 8-yili;
— 10-yili;
— 12-yili;
— 13-yili.

133. Isro va Me’roj voqeasining qaysi oyda bo‘lib o‘tgani haqida ulamolarimizning bir qancha fikrlari bor. Quyidagi fikrlar ichida qay biri mashhurroq?
— muharram oyi (1-oy); -rabi’ul avval oyi (3-oy);
— rabi’ul oxir oyi (4-oy);
— rajab oyi (7-oy);
— ramazon oyi (9-oy);
— shavvol oyi (10-oy).


134. Payg‘ambarimiz Me’rojga qay holatda ko‘tarilganlar?
— uyqularida, ya’ni, tushlarida;
— jasadlari qolib, faqat ruhlari;
— uyg‘oq hollarida, ruh va jasadlari bilan;
— Quddusgacha ruh va jasadlari bilan uyg‘oq holda, Quddusdan osmonga esa faqat ruhlari bilan.


135. Isro va Me’roj voqeasi Payg‘ambarimizning hayotlari davomida necha marta sodir bo‘lgan?
— 1 marta;
— 2 marta;
— Z marta.

136. "Payg‘ambarimiz Me’roj kechasi Quddusning Masjidul Aqso yaqinidagi katta xarsang tosh ustidan osmonga ko‘tariladilar. Ko‘tarilayotganlarida tosh ham orqalaridan ergashib, havoga ko‘tarilgan-u, Payg‘ambarimiz: "To‘xta", deganlarida, tosh yerdan ikki metr ko‘tarilganicha qolavergan va hanuzgacha muallaq turibdi", degan rivoyat qanaqa rivoyat?
— sahih; (Rostgo‘y, akl-idrokli kishi boshqa bir rostgo‘y va aql-idrokli kishidan rivoyat qilgan, sanadi boshidan oxirigacha uzilmagan, nuqsonsiz hadis.)
— zaif; (Tarkibida "sahih" va "hasan" hadislarning sifati bo‘lmagan hadis.)
— mavzu’.( Payg‘ambarimizga yoki sahoba va tobe’inlardan biror kishiga nisbat berilgan gap bo‘lib, aslida yolg‘on va uydirmadir.)

137. Payg‘ambarimiz Me’rojda Alloh taolo bilan gaplashganmilar?
— ha;
— yo‘q.

138. Rasulullohsollallohu alayhi vasallam hayotlari davomida Alloh taoloning jamolini uyqularida qalb ko‘zi bilan ko‘rganmilar?
— ha;
— yo‘q.

139. Payg‘ambarimiz Me’rojga ko‘tarilganlarida Alloh taoloning jamolini zohiriy ko‘zlari bilan ko‘rganmilar?
— ha;
— yo‘q.

140. Alloh taolo Me’roj kechasi Payg‘ambarimizga Baqara surasining qaysi oyatlarini ato etgan?
— "Apif Lom Mim", 1 — 5-oyatlar;
— "Oyatul Kursiy", 255-oyat;
— "Amanar rosul", 285 - 286-oyatlar.

141. Makka davrining 12 yili zulhijja oyi (621 yil, iyul) haj mavsumida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Yasrib (Madina) musulmonlari orasida bir shartnoma tuziladi. Minoda bo‘lib o‘tgan bu shartnoma "Birinchi Aqaba bay’ati" nomi bilan qayd etilgan. Mana shu bay’atda nechta yasriblik musulmon qatnashgan?
— 11 ta;
— 12 ta;
— 13 ta.

142. "Birinchi Aqaba bay’ati" va haj mavsumi tugagach, Yasribda Islomni yoyish hamda musulmon bo‘lganlarga Qur’onni va Islom qonun-qoidalarini o‘rgatish, jamoatga namozni o‘qib berish uchun Rasululloh sollallohu alayhi vasallam makkalik yigitlardan kimni birinchi elchi-muallim qilib jo‘natganlar?
— Mus’ab ibn Umayrni;
— Abdulloh ibn Ummi Maktumni;
— Mu’oz ibn Jabalni.


143. Makka davrining 13 yili zulhijja oyi (622 yil, iyun) haj mavsumi ikkinchi tashriq kechasi Minoda bo‘lib o‘tgan "Ikkinchi Aqaba bay’ati"da Payg‘ambarimizga bay’at (qasamyod) qilgan yasriblik musulmonlarning soni nechtaga yetdi?
— 70 ta sahoba (68 ta erkak va 2 ta ayol);
— 72 ta sahoba (70 ta erkak va 2 ta ayol);
— 75 ta sahoba (73 ta erkak va 2 ta ayol).


144. "Ikkinchi Aqaba bay’ati"da Payg‘ambarimizning muborak qo‘llarini ushlagan holda birinchi bo‘lib bay’at qilgan mashhur sahoba kim?
— As’ad ibn Zurora;
— Abul Haysam ibn Tayyihon;
— Baro ibn Ma’rur.

145. Bay’at tamom bo‘lishi bilan bandlardagi shartlarning bajarilishiga mas’ul qilib, Payg‘ambarimiz yasriblik musulmonlardan nechtasini naqib (boshliq, yetakchi, rais) etib tayinlaydilar?
— 3 ta (Avs qabilasidan);
— 9ta (Xazraj qabilasidan);
— 12 ta (Avs va Xazraj qabilalaridan).

146. "Ikkinchi Aqaba bay’ati"dan so‘ng yasriblik musulmonlar o‘z vatanlariga yetib olishgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam makkalik musulmonlarning Yasribga hijrat qilishlariga izn beradilar. Sahobalar birin-ketin Yasribga ko‘cha boshlaydi...
"Ikkinchi Aqaba bay’ati"dan ikki oy-yu bir necha kun o‘tgach, Payg‘ambarimizning yonlarida sahobalarlan kimlar qoladi?
— Abu Bakr va Ali roziyallohu anhumo;
— Abu Bakr, Ali va Umar roziyallohu anhum;
— Abu Bakr, Ali va Abbos roziyallohu anhum.

147. Yasribga makkalik sahobalardan birinchi bo‘lib kim hijrat qilgan edi?
— Abu Salama ibn Abdul Asad;
— Mus’ab ibn Umayr;
— Omir ibn Rabiy’a.

148. Yasribga makkalik sahobalardan oxirgi bo‘lib kim hijrat qiladi?
— Abbos ibn Abdulmuttalib roziyallohu anhu;
— Umar ibn Xattob roziyallohu anhu;
— Ali ibn Abu Tolib roziyallohu anhu.


149. Hazrati Umar Yasribga nechta sahoba bilan birga kirib borganlar?
— yolg‘iz o‘zlari;
— 2 ta sahoba bilan;
— 20 ta sahoba bilan.

150. Musulmonlar oila-a’zolari, mol-mulklari bilan Yasribga borib joylashayotganlaridan Makka mushriklari qator sabablarga ko‘ra qattiq tashvishga tusha boshlaydi. "Ikkinchi Aqaba bay’ati"dan ikki yarim oy keyin "Dorun Nadva" (Makka parlamenti) Muhammad alayhissalomni "yo‘qotish" uchun o‘z tarixida diqqatga sazovor bo‘lgan majlisni chaqiradi. Muhokamada Abul Asvad "surgun qilishni", Abul Baxtariy: "Qo‘l-oyoqlarini kishanlab, qamab qo‘yishni" taklif qiladi. Biroq bu takliflarning birontasi ularga ma’qul kelmaydi. Shu payt bir kishi makkorona yo‘lni o‘rgatadi: "Har bir qabiladan bittadan chidamli, aslzoda, himoyachisi bor yigitni tanlab olamiz va har biriga keskir qilich beramiz. Ularning hammasi baravariga Muhammadga tashlanib, bir hamlada uni o‘ldiradi. Ana, karabsizki, undan qutulamiz. Agar bu yigitlar shunday qilsalar, Muhammadning qoni butun qabilalarga tarqalib ketadi. Abdumanof urug‘i barcha qabilalarga qarshi kurasha olmaydi. Oqibatda ular noiloj jon haqkiga rozi bo‘lishadi. Mayli o‘ldirilgan bir kishi uchun olinadigan hakni beramiz". Bu taklif bir ovozdan kabul qilinadi.
Savol: Mazkur taklif egasi kim edi?
— Odam suratidagi shayton;
— Abu Jahl;
— Abu Lahab.

151. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamni o‘ldirish haqida tuzilgan rejani ijro etish uchun "Dorun Nadva" (Makka parlamenti) Quraysh rahbarlarining eng ashaddiylaridan nechtasini rais etib tanlab oladi?
— 3 kishini;
— 5 kishini;
— 11 kishini.

152. "Dorun Nadva" Muhammad alayhissalomni o‘ldirish bo‘yicha qaror qabul qilgan kuni Jabroil alayhissalom kelib Payg‘ambarimizni bundan xabardor qiladi va Alloh taolo hijrat qilishga buyurganini aytadi. O’sha kecha (Makka davrining 14 yili safar oyi 27-kecha) Payg‘ambarimiz uylari atrofini o‘rab olgan bosqinchilar orasidan Yosin surasining:
"Va biz ularning oldlaridan ham to‘siq, orqalaridan ham to‘siq qilib, ko‘zlariga parda tortdik. Bas, ular ko‘rmaslar", mazmunidagi oyatni o‘qigan hollarida, mo‘‘jizaviy suratda o‘tib, Abu Bakr roziyallohu anhunikiga boradilar va ikkovlon qorong‘u tunda hovlining orqa eshigidan chiqib, to‘g‘ri Savr tog‘i tepasida-gi gorga borib yashirinishadi. Savol: Savr tog‘i Makkai mukarramaning qaysi tarafida joylashgan?
— janub (Yaman) tarafida;
— shimol (Madina) tarafida.

153. Izquvarlar Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bilan Abu Bakr roziyallohu anhuni qidirib, Makkani ostin-ustin qilib yuboradilar, hatto Savr tog‘igacha chiqib boradilar. Bari bir ularni topa olmaydilar.
Savol: Dushmanlar nima uchun g‘or ichiga qaramaganlar? Tarix kitoblarida quyidagi ma’lumotlar yozilgan bo‘lib, qaysi biri ishonchli va dalili kuchli?
— g‘orga e’tibor berishmagan;
— g‘or og‘zida o‘rgimchak uyasini ko‘rishgan;
— g‘or og‘zida daraxt o‘sib chiqib, bir juft yovvoyi kaptar daraxtga uya solib, uyalarida yotganlarini ko‘rishgan.

154. Payg‘ambarimiz Abu Bakr roziyallohu anhu bilan Savr g‘orida necha kecha berkinib yotishadi?
— 2 kecha;
— 3 kecha;
— 4 kecha.


155. Ularni tashqarida bo‘layotgan voqealardan kim xabardor qilib turgan?
— Abu Bakrning qizi Asmo;
— Abu Bakrning o‘g‘li Abdulloh;
— Abu Bakrning ozod qilgan quli Omir ibn Fuhayra.

156. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam payg‘ambar bo‘lganlaridan to Madinaga hijrat qilgunlariga qadar Qur’oni karimning nechta surasi nozil bo‘ladi?
— 86 ta sura;
— 91 ta sura;
— 93 ta sura.

157. Hijratning birinchi yili rabi’ul avval oyining birinchi kuni (milodiy 622 yil, 16 sentyabr) yakshanbadan dushanbaga o‘tar kechasi Makkadan Yasribga hijrat qilishda Payg‘ambarimiz bilan Abu Bakr roziyallohu anhuga yo‘l ko‘rsatib borgan tajribali yo‘lboshlovchi arab kim edi?
— Abdulloh ibn Rabiy’a;
— Abdulloh ibn Urayqit;
— Sa’d Arajiy.

158. Yasribga hijrat qilishda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam, Abu Bakr roziyallohu anhu va yo‘lboshlovchidan boshqa yana kim bor edi?
— Savbon;
— Omir ibn Fuhayra;
— Xabbob ibn Arat.

159. Rasulullohsollallohu alayhi vasallam Abu Bakr roziyallohu anhu bilan necha kun deganda Yasribning Qubo qishlog‘iga kirib boradilar?
— 8 kunda;
— 12 kunda;
 —13 kunda.

160. Payg‘ambarimiz Quboga rabi’ul avval oyida, dushanba kuni quyosh ayni qizigan choshgoh paytida tashrif buyuradilar. Bu muborak tashrif rabi’ul avval oyining nechanchi kuni bo‘lgan?
— 8-kuni;
— 9-kuni;
— 12-kuni;
— 15-kuni

161. Payg‘ambarimiz Quboda kimnikida mehmon bo‘lib turadilar?
— Amr ibn Avfnikida;
— Sa’d ibn Xaysamanikida;
— Gulsum ibn Hadm (Hidm)nikida.

162. Islom tarixida Rasululloh sollallohu alayhi vasallam boshchiligida sahobalar tomonidan birinchi bo‘lib qaysi masjid qurilgan?
— Masjidi qiblatayn;
— Masjidi Qubo;
— Masjidi nabaviy.

163. Paygambarimiz Qubo qishlog‘ida necha kun turganlar?
— 3 kun;
— 4 kun;
— 10 kun;
— 12 kun;
— 14 kun;
— 24 kun.

164. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalar bilan birga birinchi juma namozini qaerda o‘qiganlar?
— Qubo masjidida;
— Qubo bilan Madina orasida;
— Masjidi nabaviyda.

165. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalar bilan birga haftaning qaysi kuni Madinai munavvaraga kirib boradilar?
— payshanba kuni;
— juma kuni;
— shanba kuni.

166. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam sahobalari bilan Madinaga rabi’ul avval oyining nechanchi kuni kirib borganlar?
— 12-kuni;
— 19-kuni;
— 26-kuni;
— 29-kuni.

167. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning qaysi tashriflarida ansoriya qizchalar ilk bor childirma chalib, quyidagi she’rni qo‘shiq qilib aytib chiqqanlar:
Tola’al (yoki Ashroqol) badru ‘alaynaa min saniyyaatil vadaa’, Vajabash shukru ‘alaynaa, maa da’aa lillaahi daa’, Ayyuhal mab’uusu fiynaa, ji’ta bil amril mutoo’.
— Quboga kirganlarida;
— Madinaga kirganlarida;
— Tabuk g‘azotidan qaytib kelganlarida.

168. Yasrib shahri qachondan boshlab, Madina deb nomlangan?
— Payg‘ambarimiz Quboga tashrif buyurgan kundan;
— Payg‘ambarimiz Yasribga kirib kelgan kundan;
— keyinchalik tarix davomida.

169. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam necha yoshlarida Madinai munavvaraga qadam qo‘yganlar?
— 52 yoshlarida;
— 53 yoshlarida;
— 54 yoshlarida.

170. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madinaga borganlarida kimning uyiga joylashganlar?
— As’ad ibn Zuroraning;
— Usayd ibn Huzayrning;
— Abu Ayyubning.

171. Qaysi sahoba Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning tuyalarini o‘z uyiga olib kiradi?
— As’ad ibn Zurora;
— Usayd ibn Huzayr;
— Abu Ayyub Ansoriy.

172. Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning "Qasvo" nomli tuyalari cho‘kkan joyga qaysi masjid quriladi?
— Masjidi Qubo;
— Masjidi nabaviy;
— Masjidi qiblatayn.

1. To‘xtovsiz maqtaladigan.
Arab tilida fe’l (taf’iyl) bobida kelganda ko‘pincha bir ishning qayta-qayta, ko‘p marta qilinganini ifodalaydi. Masalan: (qata’a) - kesdi, (qatta’a) — qiymaladi, yoki - (hamida) - maqtadi, (hammada) - to‘xtovsiz maqtadi. (Qarang: "Janohut tolib" kitobi, 7-dars, "taf’iyl" bobi, 2-band, Toshkent, 2004.) Shunda (hammada) fe’lidan yasalgan - (Muhammad) ismi to‘xtovsiz maqtaladigan, degan ma’noni anglatadi.
Darhaqiqat, Rasulullohsollallohu alayhi vasallamning sha’nlariga maqtov o‘sha zamonlardan beri tinmay yog‘ilib turibdi - ismlari qiyomatgacha azonu iqomatlarda e’lon qilinadi, azondan keyin, namozlar ichida, suhbat-ma’ruzalarda, duolarda haqlariga salavotlar aytiladi.
"Muhammad" ismi maqtov, madh va sharaf ma’nolarini anglatuvchi "hamd" so‘zidan olingan. Agar bir kishining maqtashga loyiq fazilati bo‘lsa, unga "Mahmud" so‘zi ishlatiladi. Agar u kishi maqgovga munosib barcha yaxshi sifatlarga, go‘zal xulq-odoblarga va butun insoniy fazilatlarga ega bo‘lsa, bunday inson "Muhammad"dir.
Maqtov Payg‘ambarimizni har tomondan chulg‘agan: ismlari - Muhammad va Axmad, shafoat qiladigan maqomlarining nomi - "Mahmud" (maqtovli), Qiyomat ku-nidagi bayroqlarining nomi - "Livoul hamd" (maqtov bayrog‘i), ummatlari - "hammoduun" (hamdu sanoni qo‘p aytuvchilar)dir. (Alloma Muhammad Sulaymon Mansurfuriy, "Rahmatun lil olamiyn", 1-kitob.)
Dunyoda eng ko‘p tarqalgan ism Muhammaddir ("Musulmonlar taqvim kitobi", 2005 yil, 1-chorak.)
Allohga cheksiz hamdu sanolar va to‘xtovsiz maqtaladigan Payg‘ambarimizga salavotu salomlar bo‘lsin. Omiyn!

2. Alloh O’z Payg‘ambarini farishtalari huzurida maqtasin.
Alloh taolo Payg‘ambarimizga aytadigan salavotga ulamolarimiz tomonidan bir qancha ta’riflar berilgan. Ularning eng yaxshisi va qamrovlisi ulug‘ tobe’in Abul Oliya aytgan mazkur ta’rifdir. "Sollallohu alayhi vasallam" degani "Alloh O’z Payg‘ambarini farishtalari huzurida maqtasin va salom yuborsin", deganidir (Imom Buxoriy rivoyati, "Al jome’us sahih", "Qur’on tafsiri" kitobi, Ahzob surasi, 10-bob ta’liqi, isnodi "hasan".) Alloh taoloning Payg‘ambarimizga aytadigan salavotini "Uning rahmatidir" deb, tafsir qilish zaifdir. Zero, Allohning rahmati har bir mo‘minga bo‘lishi mumkin. Shuning uchun ham ulamolarimiz: "Falonchiga Allohning rahmati bo‘lsin", deyishning joiz ekaniga ittifoq qilishgan. Ammo "falonchiga Allohning salavoti bo‘lsin", deyish haqida ixtilof qilishgan. Bu esa salavot boshqa, rahmat boshqa narsa ekanini bildiradi. Masalan: Alloh taolo Qur’oni karimning Baqara surasi,157-oyatida:
"Ana o‘sha (sabrli kishi)larga Parvardigorlari tomonidan salavot va rahmat bordir", deya salavot bilan rahmat orasini "harfi atf" - bog‘lovchi ila ajratgan. Ma’lumki, "harfi atf" "mug‘oyarat"ni, ya’ni, ajratib turuvchi belgini taqozo qiladi. Demak, Allohning salavoti rahmatidan ko‘ra xosroqdir. Bas, Alloh taoloning Payg‘ambariga nisbatan salavoti Payg‘ambarini farishtalari huzurida maqtashidir!
Ibn Qayyim Javziyya Payg‘ambarimizga salavot aytishning o‘ttiz to‘qqizta foydasini sanab o‘tgan ("Jala-ul afham fiy fazlissolati vassatam ‘ala Muhammadin xoyril anam" kitobi).