- ЮЛДУЗЛАР ЗИЁСИ -
Ой ўртанар, кўзларида ёш,
Кўкси доғу юраги қийма.
Дер: «Эй фалак, мен эдим қуёш,
Нега мени қилдинг таржима?»
Абу Али ибн Сино
РУБОИЙ
Менинг куфримни айбларга
муҳаккак сизда имкон йўқ,
Бу оламда менинг покиза
имонимдек имон йўқ.
Замон аҳли аро танҳо
мусулмон мен эдим, э воҳ,
Агар кофир эсам мен ҳам,
бу дунёда мусулмон йўқ.
Ҳофиз Шерозий
* * *
Ёрим кўлига қадаҳ ки олгай,
Бозори санам касодга қолгай.
Ҳар кимки, кўзини кўрса дейди:
«Бу маст, кани мухтасиб, тутолгай».
Ашк баҳри аро балиқ бўлибман,
Қармоғини ёр чу сувга солгай.
Зор ила аёғига йиғилдим,
Уммид этамен, қўлимдан олгай.
Ҳофиз каби хуррам ул кишиким,
Жоми азалини нўш этолгай.
* * *
Кеча достон бўлди ошиқ даврада гисуларинг,
То ярим тун баҳсга боис бўлди анбар мўларинг.
Кипригинг новакларидин конга айланди кўнгил,
Ваҳ, яна кўмсар, ажабким, ул камон абрўларинг.
Авфилиллоҳким, сабо келтирмаса сендан хабар,
Ҳеч насиб бўлмасди кўрмак бизга кўча-кўларинг.
Бехабар эрди жаҳон аввалда ишқ ошубидин,
Қолди ғавғога у кўргач ғамзаи жодуларинг.
Мен ҳам авваллар эдим дарди жунундин бехабар,
Қўйди домин йўлларимга кокили ҳиндуларинг.
Тугмаларни ечгил-у дил мушкулин айла кушод,
Ким, ечилмоғимга боис дилкушо кулгуларинг.
Кел вафо айлаб, қадам қўй Ҳофизингнинг хокига,
Ким бу оламдан олиб кетмиш мени орзуларинг.
Бедил
* * *
Бўлубдир ғамга ошён маскани дил,
Шу боис ғам келур, сўрсам: қани, дил?
Кўзим Мақсуди васлинг-у, кани кўз,
Дилим ёди ғаминг, аммо қани дил?
Адашган коривонга қўнғирокман,
На куйлар куйламасдан нолани дил?
Киши йўқдир кишига зору муҳтож,
Вале дил тутганидир домани дил.
Қадам кўйганда хоки турбатимга
Бўл огоҳким, оёғинг босгани дил.
Агарчи сувратим Бедилдир, аммо
Қилур бошдин-оёк ашким мани дил.
* * *
Заҳм ўлди яна, чашми пуроб ўлди бизим дил,
Жом ичра тўла қонли шароб ўлди бизим дил.
Гулбоғу чаман фаслида тош ўлса у кўнгил,
Дашт узра ғубор ўлса-да, об ўлди бизим дил.
Васл анжумани ичра ҳаё жом бўлибдир,
06 ўлса агар бодаи ноб ўлди бизим дил.
Не ҳосил, аё нола, бул оташ нафасингдан,
Қон бўл, сени деб бўйла кабоб ўлди бизим дил.
Бир чашма-ку тўфони хаёл ичра бу олам,
Бедил, на илож, эмди сароб ўлди бизим дил.
* * *
Паришон хотирим деб ғам яралмиш,
Яна чашмим туфайли нам яралмиш.
Қилур мавж гавҳару оина жавҳар,
Ажаб, беорзу дил кам яралмиш.
Атарлар ғунча поймолини гул деб,
Не ҳол, шодлик аро мотам яралмиш.
Сабо тўзғитгудек бир кафт тупроқ
Қўшилгач кон ила, одам яралмиш.
Қошимга келса гар фармони таслим,
Эгилгум, кошим асли хам яралмиш.
Агар хешлик учун пайдо бу олам,
Менинг кўнглимга кўнглим ҳам яралмиш.
Дилинг дардига йўқдир чора, Бедил,
Бўлиб соҳибмуҳр Ҳотам яралмиш.
Мирзо Ғолиб
* * *
Десам, Ғолиб, ерим — пок хоки Турон,
Асил зотим билан бағрим фараҳманд.
Ўзим туркзодаю наслим-да туркзод,
Буюклар кавми бирла асли пайванд.
Уруғ бўлмиш менга ойбеклар аслан,
Камолан ойга нисбат, балки ўнчанд.
Отам касбин десам деҳкончиликдир,
Бобом бўлмиш заминдори Самарқанд.
Ўзим ҳак файзига шогирд эрурман,
Эрурман фозил инсонларга фарзанд.
Ёнишда ҳамнафасман барқ ила мен,
Саховатда булутлар бирла монанд.
Ғаму андуҳки бор, шодман алардин,
Фараҳ, бахт йўқ-ки анга доғи хурсанд.
Ҳама хешларки ўтмиш, йиғлагаймен,
Тирикликдан куларман бўйла хушханд.
* * *
Қоши ёси катлима тадбирдир,
Не ажаб, уй тоқида шамширдир.
Севгида беморлигимни сўрмагил,
Ул Исо кўзгусида тасвирдир.
Мен жунун даштида саргардон эсам,
Ғам дилимнинг пойида занжирдир.
Бу кўнгил вайронадир, фаввора — кўз,
Сел синиқ бу уйга не таъмирдир.
Ваҳ, қаламнинг ёқасин йиртди Асад,
Чок дил иншоси бу таҳрирдир.
* * *
Муҳаббат тухмин экдим жонима, андуҳ самар бўлди,
Умидим шуки, қосид, ёрга ҳолимдан хабар бўлди.
Еғиб чархи фалакдан бу жафокаш бошима тошлар,
Урушди тошга тошу мисли гулдаста шарар бўлди.
Кўнгил дарди кўринса кўзгуда юз ранг билан, денглар
Хазону соғару дил қонию заҳми жигар бўлди.
Нигоҳим бўлди овора сени излаб ва лек охир
Қоронғу бўлди олам сенга, дил соҳибназар бўлди.
Жунун ақлини зоҳид айб этар бўлса ажаб йўқдир,
Жунун занжири зуҳднинг эшигига банди дар бўлди.
Асад, гар ғунча гулнинг шавқатига боргоҳ бўлса,
Дилинг Бедил йўлига гул сочиб, сатринг гуҳар бўлди.
* * *
Париваш чеҳрасига берса оро,
Қилар ҳайрат билан кўзгу тамошо.
Кетар жоним олиб карвонда ёрим,
Ғуборин кўзларимга айладим жо.
Мени уйқуга элтди дарди ҳижрон,
Хаёли кипригимда бўлди пайдо.
Кулар гул йиғлаганда булбули зор,
Мен у гул хандасидан хору расво.
Фироқ ўкин пари кўксимга отди,
Ажаб, ғам тоғи узра унди раъно.
Фано даштин тутар маскан муродим,
Анга парво йўқу менга тасалло.
Асад, ожизлигингни англадингми,
Нечун билдинг ўзингни бунча доно?
* * *
Эгам, исмингни айтмоқ журъатин бергил забонимга,
Кўнгил — хомуш садаф, дур жилвасин бергил баёнимга.
Тараҳҳум айла мендек бедилу маҳзунга, лутф этгил,
Чароғи субҳ бер шомимга, гул фаслин хазонимга.
Қилиб наззора жонимни олурсан, эй пари пайкар,
Қўярсан дасту пойингга ҳино олуда қонимга.
Кўриб кўзгуда руҳинг аксини у чашми машшота
Бўлибдир хунфишон, берсин тўзим бу хаста жонимга.
Қиларкан тунда булбул нола, тонг уйқудан уйғонгай,
Умидим тонги уйғонмас нечун бетин фиғонимга.
Камина тақрибу сидқин синаб кўрмоққа раҳм айлаб,
Юбординг минг туман ранжу машаққат имтиҳонимга.
Жамолингдан сабоҳ равшан, гулистон бўйла зевардир,
Асадга тор қафас қурдинг, назар сол бу маконимга.
А.С.Пушкин
СЕН ВА СИЗ
Ҳавойи Сиз ўрнига янглиш
Қиз ногаҳон Сен дея айтди.
Шу дилбар сўз кўнглимда ёниш,
Ўйларимда орзу уйғотди.
Термуламан сўз дерга ожиз,
Сеҳри тамом ром этган мени.
Сиртда дейман: қандай яхшисиз,
Қалбда эса: севаман Сени.
ҲОФИЗДАН
Жанг шавқини дилда уйғотма,
Енма, йигит, зафар, шон билан.
Қонли ҳарбга ўзингни отма
Карабахлик оломон билан.
Балки сени ўлдирмас қотил,
Майдон аро, қиличлар аро.
Барнолигинг кўрган Азроил
Юбормагай бемаҳал қазо.
Бир нарсадан қўрқаман фақат:
Ошно бўлиб жангда бебоклик,
Сенда қолмас дилбар назокат,
Бу майинлик, гўзаллик, поклик.
ЭПИГРАММА
Таъна билан жонимга тегдинг,
Жавоб сенга мухтасар, ошнам.
Ҳа, мен ишчан эмасман, лекин
Сен омилсан ялқовликда ҳам.
ЭПИГРАММА
Иллатлари ҳаддан зиёда,
Нопок яшаб келди бу одам.
Гуноҳларин ёйса дунёда
Жой қолмагай қўймоққа қадам.
Инсоф кирди унга ниҳоят,
Аста-секин йўл топди тўғри.
Мана энди дуруст, хайрият,
Номи бўлди қартабоз ўғри.
* * *
Кар карни кар қозининг ҳукмига тўғрилади,
Кар деди: Бу кар менинг молимни ўғирлади.
Кар карга жавоб берди: Бекор айтибсан, эй кар,
Сен айтган у қўриқка етти пуштим дон экар.
Кар қози ҳукм килди, пок иш бўлсин, бир йўл бор,
Йигитни уйлантиринг, қиз бўлса ҳам гуноҳкор.
Фридрих Шиллер
ГЕРО ВА ЛЕАНДР
Билармисан, олис элда,
Мовий, зумрад Дарданелда
Геллеспонт мавж урадир.
Бунда ҳар санг қирғоқларда
Бир-биридан йироқларда
Икки қаср турадир.
Осиёни, Оврупони
Айирмиш сув икки ён.
Лекин севган икки ёрни
Айирмоққа не имкон!
Сулув Геро калбида сир:
Купидонга бўлди асир,
Леандрга мубтало.
Киз ердаги Геба мисол,
Ошиқ йигит, қилки хаёл,
Тийри камон кўк аро.
Лекин улар ўртасига
Тушди ота ғазаби.
Поймол бўлди ишқ, ногаҳон
Аёз теккан гул каби.
Мана йигит фироғида
Қоялик Сест қирғоғида
Ошуфтаю паришон
Ўлтирарди бечора қиз.
Бокар эди ғамгин, ёлғиз
Олис Абидос томон.
Не иложким, кўприк йўқдир
Леандрга элтгувлик.
Ғов ҳам йўқдир оламда лек
Ишқ йўлин банд этгулик.
Леандрда ёлғиз дард — ишқ,
Офтоб — ўшал олов гардиш —
Мана, сувга ботадир.
Сўнгач унинг ёғдулари,
Ёри турган қирғоқ сари
Йигит қулоч отадир.
Сузиб борар, билмас қўрқув,
Маст шавқ ила нашъа-ла.
У томонда сочар ёғду
Қиз ушлаган машъала.
Чиқиб сувнинг оғушидан,
Қизнинг иссиқ оқ тўшидан
Олар йигит ҳарорат.
Туташади шунда икков
Туташгандек икки олов,
Лаззатга йўқ ниҳоят.
Тонготарнинг илк ёғдуси
Висол ипин узади.
Уйғониб ишқ уйқусидан
Йигит ортга сузади.
Ўттиз карра қуёш ботди,
Ўттиз карра тонг уйғотди,
Айланиб чарх — даҳри дун...
Елдек ўтди бу ўттиз кун
Бамисоли илк висол тун —
Илоҳий тун, ойдин тун...
Ким тўлқинлар даҳшатига
Ўзни отса мардона,
Муҳаббатнинг лаззатига
Муносиб ул ягона.
Чархи фалак бундоқ тездир,
Авроранинг ўрнин Веспер
Эгаллайди, воҳ, шитоб.
Барглар хазон бўлаётир,
Қиш нафаси келаётир,
Якин ҳижрон — изтироб.
Қисқа бўла борса кундуз,
Узок бўла борса тун,
Улар шод, лек қиш келар-ку,
Балокашу қаттол, тунд.
Мана келди сентябрь ҳам,
Кун билан тун тенг бўлган дам
Қиз кояда ўлтирар.
Феб оловли арғумоқда
Уфқларга йўл олмоқда
Дам олгали то саҳар.
Атроф сокин, еллар-да жим,
Сув жимирлар осуда.
Зангор осмон акс этади
Бу зангори кўзгуда.
Денгиздан кўз узмайди қиз,
Ялинади чўкканча тиз,
Зор ила дер:«Эй тангрим!
Билдинг диллар орзусини
Вафосиз ул ўзи сени —
Вафосиз деб айтса ким.
Меҳр йўқдир одамларда,
Отамда ҳам йўқ шафқат.
Биз бечора ошиқларга
Раҳмдилсан сен фақат.
Не кечарди сенсиз ҳолим,
Мени беишк чархи золим
Қилар эди хору зор.
Аммо ўзинг бўлиб ҳамдам,
Кўприксиз ҳам, қайиқсиз ҳам
Мен томонга келар ёр.
Ваҳималик гирдобларинг,
Тўлқинларинг шиддаткор,
Лек сен мардлик олдида мард,
Ёр аҳлига ўзинг ёр.
Қадим замон сен ҳам ахир
Купидонга бўлдинг асир,
Тарк этиб ўз уйини,
Колхидага ҳамроҳи-ла
Сузганида мағрур Гелла,
Миниб тилло қўйини.
Муҳаббатнинг оловида
Ёндинг, тангрим, ўшанда.
Ул гўзални олиб кетдинг
Сув остига — гўшангга.
Унда маъбуд ва маъбуда
Яшайсизлар тинч, осуда.
Мангу шараф сизларга.
Сиздан ишкка ҳеч офат йўқ,
Ошик дилга фалокат йўқ,
Бошафқатсиз бизларга.
Гелла! Гўзал эй маъбуда,
Узат бизга қўлингни.
Бергил менинг ёримга ҳам
Ўшал равон йўлингни».
Тун чўкканда борлиқ аро
Юксак қоя узра Геро
Машъаласи порлайди.
Машъал йўлчи юлдуз бўлиб,
Тун ичра бир кундуз бўлиб,
Леандрни чорлайди.
Аммо денгиз кораяди,
Увлар офат шамоли.
Булут билан тўсилади
Юлдузларнинг жамоли.
Гумбурлайди ногоҳ само,
Қуйиб берар ёмғир бало
Ёйиб қаро қанотин.
Даҳшат билан гувлар бўрон,
Чақмоқ билан гоҳи бир он
Ёришади қаро тун.
Асов тўлқин кўкка сапчир,
Қутуриши девга хос.
Жаҳаннамнинг қаъри янглиғ
Тубдан келар гулдирос.
Геро йиғлар: «Даҳшат! Даҳшат!
Кронион! Бўлди! Тўхтат!
Қайтар офат балони.
Мен чорладим, менда гуноҳ,
Завол топса мендан, э воҳ,
Леандрнинг ёш жони.
Мана денгиз қушлари ҳам
Қуруқликка қочдилар.
Бандаргоҳлар кемаларга
Қучоғини очдилар.
Фақат менинг севар ёрим,
Уз ахдида устиворим
Сузар очиқ денгизда.
Йўлга солган уни вафо,
Бизни ўлим қилгай жудо,
Шундайин ахд бор бизда.
Шафкат қилинг, о, тангрилар,
Бўлинг унга мададкор.
Ҳолдан тойиб балки кўкка
Қараётир у сўнг бор.
Эй Понт! Бағринг гирдоб экан,
Сокинлигинг ниқоб экан,
Илондек тинч ётгансан.
Офатингни яшириб сен,
Севганимни шошириб сен,
Ўз домингга тортгансан!
Мана энди ҳар иккала
Соҳилдан ҳам йирокда
У муқаррар завол сари
Қулочини отмоқда».
Даҳшат йўқдир сира бундоғ!
Тўлқин келар бўлиб тоғ-тоғ,
Ўзни урар қирғоққа.
Бу жаҳаннам! Бу жаҳаннам!
Ҳатто улкан кемалар ҳам
Якин келмас бу ёққа.
Машъалани қўймас шамол,
Энди сўнгги нажот йўқ.
Ким бу қаърга кирди, унга
Ҳеч умиди ҳаёт йўқ.
Геро яна ёлборар, дер:
Афродита , сен мадад бер
Денгиздаги ёримга.
У безавол келса агар,
Атаб қилай қурбонликлар
Сендек мададкоримга.
Барча маъбуд, маъбудалар
Қаршисида эгар бош,
Бу офатни кайтаринг деб
Илтижо-ла тўкар ёш.
«Гирдобларда бино бўлган,
Кўп жонларга даво бўлган
Левкотея, сувдан чиқ.
Ёримга ҳам бўлгин ҳамдам,
Ташла унинг устига ҳам
Қутлуғ мато — ёпинчиқ.
Чўкаётган бўлса, ундан
Қувват олсин севганим.
Халос бўлиб бу офатдан,
Чиқа қолсин севганим».
Тина бошлар аста бўрон,
Кўк тоқида урар жавлон
Эос арғумоқлари.
Яна денгиз гўё кўзгу,
Яна унда тонгги ёғду,
Заррин қўнғироқлари.
Тиник мавжлар суйиб, тараб,
Гўё дафн килмоққа —
Саҳар чоғи ўлик танни
Олиб чиқар қирғоққа.
Воҳ, у ўша! Севар ёри!
Ўз аҳдида вафодори
Жонсиз ётар соҳилда.
Қотиб қолди қиз мисли тош,
На тилда оҳ, на кўзда ёш,
Сўнгсиз бўшлиқ бор дилда.
Гоҳ осмонга, гоҳ денгизга
Сокингина қарайди.
Қонсиз юзи алланечук
Илоҳий нур тарайди.
«Мен англадим, дунё деган
Тошу тарозулик экан,
Қисматимга кўндим, бас.
Умрим битди — қилмам ўкинч,
Билдим — не бахт, недир севинч —
Ишкқа бўлдим ҳамнафас,
0, Венера, энди ўзни
Топшираман кўлингга.
Қурбон килар бўлдим энди
Ёш жонимни йўлингга».
Қиз ўзини жарга отди,
Гўё денгиз ичра ботди
Оппоқ кўйлак кийган ой.
Тангри килди, ваҳ, иноят,
Икки дилга абадият
Даргоҳидан берди жой.
У одил, у шафқатпеша,
Тирикликка меҳрибон.
Мангуликнинг чашмасидан
Зилол тўкар жовидон.
Александр Блок
СКИФЛАР
Панмўғулизм! Гарчи ўзи дахшатдир,
Аммо кулоғимга бу сўз лаззатдир.
Владимир СОЛОВЬЁВ
Сизлар миллионларсиз. Биз — олам жаҳон,
Беллашинг, сизда гар бўлса иқтидор.
Ҳа, биз скифлармиз. Осиёий кон,
Қийиқ кўзларимиз каттол ва хунхор.
Сизга замон — замон. Бизга-чи, бир он.
Бизлар итоаткор кулбачча гўё —
Мўғуллар бир ёну Оврупо бир ён,
Биз калқон ушладик икки ирқ аро.
Асрлар, асрлар ўтхонасида
Сурон карнайлари куйилди сизга,
Лиссабон, Мессина бўлганда пайхон,
Бу машъум эртакдек туюлди сизга.
Асрлар шарқ томон кўзни тикдингиз,
Бизнинг инжулардан тўлдириб ҳамён.
Асрлар беписанд фурсат кутдингиз
Оч тўпларга бизни этмоққа нишон.
Мана, фурсат етди. Бошимиз узра
Қанот қокди кулфат, ҳар кун бир алам.
Аммо вакт келарки, қолмагай сира
Сизнинг Пестумлардан ному нишон ҳам.
Қўҳна дунё! Тирик экансан ҳали,
Ҳали ширин азоб бераркан ҳаёт,
Қадимги донишманд Эдип шоҳ янглиғ
Сфинкс қошида бир лахза жим кот!
Россия — сфинкс. Хушнуд ва нолон
Қоп-кора қонига беланган вужуд.
Тикилар, тикилар, тикилар сен томон,
Нафрати беҳудуд, меҳри беҳудуд.
Ҳа, бизнинг конимиз севгандай севиш
Сизга насиб эмас ва бўлмас асло.
Сизга аллақачон бегонадир ишқ,
Уртаб ёндиргувчи, қилгувчи адо.
Севамиз илоҳий ҳислар дунёсин,
Совуқ рақамларнинг ҳароратин ҳам.
Англаймиз туманли немис даҳосин,
Галл сўзин маънию камолотин ҳам.
Эслаймиз, Парижнинг дўзах кўчалари,
Венеция салқин саболарини.
Лимонзор боғларнинг хуш бўйларию
Кёльннинг туманли биноларини.
Биз танни севамиз, севамиз дард-ла,
Унинг рангу таъмин ва ҳидин тенгсиз.
Бизлар гуноҳкорми, сўнгакларингиз
Синса бизнинг оғир, қаттол қўлларда?!
Юганидан ушлаб асов бияларнинг,
Белин синдирмоқни қилганмиз одат.
Бош эгмаган қайсар жорияларни
Қўлга қўндирмоқни қилганмиз одат.
Қани, келинг бизга! Нечун оташлар!
Оташдай бизнинг тинч оғушга келинг.
Вақт борида қинга жо бўлсин ханжар,
Бизга оға бўлинг, бизга дўст бўлинг!
Йўк эса — бари бир яна биз учун,
Ахдни бузмок келар бизнинг ҳам кўлдан.
Сиз тавқи лаънатга қолурсиз бутун
Тарихдан, келажак мажруҳ наслдан.
Биз-чи, юз бурамиз гўзал Овруподан,
Бағрига олади ўрмонлар бизни.
Сизга ўгирамиз сўнг томоша учун
Қора Осиёий башарамизни.
Қани, келинг, келинг барча Уралга,
Сизга жанглар учун очамиз майдон.
Окил, кўкси тўла интегралга,
Темир машиналар бошласин қирон.
Аммо биз сизларга бўлмаймиз қалқон,
Ўтга кирмагаймиз энди ўзимиз.
Бораркан киёмат жанги беомон,
Четдан боқар сизга қийик кўзимиз.
Сира қўзғалмаймиз, қаттол ёвуз хун
Шаҳарлар кулини совурганда ҳам,
Ҳатто ўликларни талаганда ул,
Оқ танлар гўштини қовурганда ҳам.
Сўнгги бор кўзни оч, эй кўҳна очун!
Тинч меҳнат базмига хушнуд, сарафроз —
Оғалик базмига сўнгги бор бу кун
Чорлаётир сени ваҳший соз!
Сергей Есенин
ЭРОН ТАРОНАЛАРИ
* * *
Доғлар кетмиш мажруҳ кўнгилдан,
Маст васваса кўзғамас туғён.
Мен дардимга Теҳрон гулидан
Чойхонада тополдим дармон.
Чойхоначи — барваста, ўктам,
Қойил қолсин рус, деб, чойимга,
Ўткир ароқ, май ўрнига ҳам
Аччиқ-аччиқ чой тутар менга.
Қуй, мезбоним, аммо ҳад билан,
Боғинг аро турфа гуллар бор.
Оқшом менга ниқоб остидан
Оҳу кўзин сузди гулрухсор.
Россияда гулдай қизларни
Тутқунликда сақламас эрлар.
Сармаст этар бўса бизларни
Беханжару, бемакру безар.
Бу тонг юзли дилдор қошимда
Бир бор хиром этса ноз билан,
Шоҳи рўмол солгум бошига,
Йўлларига шерозий гилам.
Мезбон, чой қуй менга лолагун,
Шоир сенга сўйламас ёлғон.
Эҳтиёт бўл ўзингга букун,
Сўнгра мендан қилмагин гумон.
Эшикка кўп қарайберма сан,
Гул боғингга барибир йўл бор.
Оқшом менга никоб остидан
Оҳу кўзин сузди гулрухсор.
* * *
Букун дедим саррофга атай,
Алишаркан сўмни туманга:
«Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат, севдим, демоқни манга».
Ул саррофга дедим букун ман
Елдан сокин, жилғалардан тинч:
«Ўргат менга, гўзал Лаълимдан
Форс тилида сўрайин ўпич».
Яна дедим саррофга атай
Ҳаяжоним дилда беркитиб,
Ўргат, гўзал Лаълимга айтай,
Ўргат, айтай «меникисан», деб.
Шунда менга деди у, эвоҳ —
Ишқ васфига топилмас сўзлар.
Севаман, дер дилдан чиққан оҳ,
Ёқут каби ёнгувчи кўзлар.
Сўрма мендан бўсанинг исмин,
Номи йўқдир сенга айтмоққа.
У келтириб атиргул исин,
Гулбарг бўлиб кўнар дудоққа.
Севги дилга бермас кафолат,
Севги бахтга, ё дардга йўллар.
Меникисан деёлур фақат
Юздан ниқоб кўтарган кўллар.
* * *
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам,
Билсанг, шимол Ватандир менга.
Далалардан сўйлайми сенга,
Ой нур сепган бошоклардан ҳам,
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам.
Билсанг, шимол Ватандир менга,
Унда ой ҳам юз бора улкан.
Шероз канча бўлмасин кўркам,
Азиз ўлка Рязандир менга,
Билсанг, шимол Ватандир менга.
Далалардан сўйлайми сенга?
Сочим олмиш буғдойидан ранг,
Бармоғингга ўра хоҳласанг,
Зарра оғриқ сезилмас менга,
Далалардан сўйлайми сенга?
Ой нур сепган бошоқлардан ҳам
Олтин сочим сўйласин, дилдор.
Кул, ўйна-ю, даламдан зинҳор
Гапирмагин менга, жонгинам,
Ой нур сепган бошоқлардан ҳам.
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам,
Шимол ёқда бир нозанин бор,
Сенга ўхшар, ғоятда дилдор,
Балки мени ўйлар ул санам...
Шаҳинам, о, менинг Шаҳинам.
* * *
Дединг: Саъдий доимо ёрнинг
Сийнасидан оларкан бўса.
Худо ҳаққи, шошма, дилдорим,
Қочмас ахир ўрганиш бўлса.
Қуръонда бор, дединг, азалдан
«Алқасосул миналҳак», тамом.
Мен туғилган бўлсам Рязанда,
Қайдан таниш бўлсин бу калом.
Сен куйладинг: «Фирот ортида
Гуллар борки, қизлардан гўзал!»
Бой бўлсайдим кўшиқ бобида,
Тўқир эдим бошқа бир ғазал.
Гар қизлардан бўлса зиёда,
Мен гулларни қирқардим буткул,
То кўрмайин ёруғ дунёда
Шаҳинамдан сулувроқ бир гул.
Ўгит билан қийнама энди,
Ўгитларинг менга не даркор?!
Шоир бўлиб дунёга келдим,
Шоир каби ўпаман, дилдор.
* * *
Заъфар юртга нур тўкар оқшом,
Боғда гуллар жавлон урган пайт.
Кел, жонгинам, кўшиқ айт, Хайём —
Куйлаб ўтган қўшиқлардан айт,
Боғда гуллар жавлон урган пайт.
Ой нурига ғарқ бўлган Шероз,
Парвонадек учар юлдузлар.
Менга ёқмас, ўтинаман, рост,
Ниқоб тутса дилрабо юзлар,
Ой нурига кўмилган Шероз.
Қизлар юзин сақлар никобда,
Иссиқданми бўлиб асрамоқ,
Ё куймасин дерлар офтобда.
Севсин учун йигитлар кўпроқ —
Қизлар юзин сақлар ниқобда.
Ниқоб билан дўст бўлма, гулрў,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига,
Умр ўзи ғоят қиска-ку,
Тўймоқ қийин толе шавқига,
Ёз сўзимни ёдинг лавҳига.
Қисматларда не қаролик бор,
Қолмас бир зум бахш этсанг роҳат.
Гуноҳ бўлур шу сабаб, дилдор,
Бу дунёда яширсанг талъат,
Бергач уни она табиат.
Боғда гуллар тебранар оқшом,
Юрагимда ўзга бир диёр.
Ўзим сенга қўшиқ айтай, ёр!
Бу қўшикни билмаган Хайём.
Боғда гуллар тебранар оқшом...
* * *
Ҳаво тоза, мусаффо, зангор,
Гулзор бўлди менга сайлгоҳ.
Уфқларга йўл олган сайёҳ,
Етолмайсан манзилга зинҳор,
Ҳаво тоза, мусаффо, зангор.
Далалардан ўтасан танҳо,
Боғлар сенга очади кучоқ.
Сен-чи, бўлиб гулга маҳлиё,
Тиканларга босмагин оёқ,
Далалардан ўтганда танҳо.
Шитирлар, йўқ, шивирлар барглар,
Нафис, гўё Саъдий ғазали.
Кўзларингга кўкнинг гўзали —
Олтин ойдан ёғилади зар.
Нафис, гўё Саъдий ғазали.
Дил кўшиғин басталар пари,
Най сасидек майин, дилрабо.
Оғушига олса ул барно,
Кетар дилдан ғам, ҳижрон нари,
Най куйлайди майин, дилрабо.
Мана, узоқ кезиб пиёда
Чарчаганнинг эзгу матлаби:
Эсар салқин, хушбўй шаббода,
Шимиради қақраган лабим,
Эсар салқин, хушбўй шаббода.
* * *
Ой юзида тилларанг жило,
Самбитгулдан таралар хуш бўй,
Кезмоқ на соз, қувноқ ва хушбўй
Мовий ўлка сукути аро.
Йироқларда Бағдод. Бир замон
Шаҳризода яшаган диёр.
Ул санамга энди не даркор,
Хазон бўлмиш жаннат гулистон.
Ул шарпалар сингмишдир ерга,
Дев, парилар бўлмишдир тупроқ,
Бош эгма, эй сайёҳ, қабрга,
Арвоҳларга солмагин қулоқ.
Атрофга боқ, канчалар баркут!
Дудоғингни тортар чечаклар.
Душманга ҳам дўстлик қўлин тут,
Ёруғ бўлсин кўнглим, десанг гар.
Ўйна, сендан не қолур ўлсанг,
Висол айлаб ишқ болига тўй,
Ўликларга сиғинмоқ бўлсанг,
Тирикларни ўз ҳолига қўй.
Шундай деган Шаҳризода ҳам,
Барглар айтар яна бир бора.
Бу дунёда армонсиз одам
Бечоралар ичра бечора.
* * *
Хуросонда бир дарбоза бор,
Остонаси гулга кўмилган.
Унда яшар бир пари рухсор,
Хуросонда бир дарбоза бор,
Ҳайҳот, уни очолмадим ман.
Қўлларимда куч ҳам етарли,
Сочларимдан олтин ранг олган.
Асир этди мени ул пари,
Қўлда гарчи кучим етарли,
Ул эшикни очолмадим ман.
Мардлигим не ишк майдонида,
Айтинг, кимга қилай шарҳи ғам,
Севмас бўлса Шаҳи жонидан,
Ул эшикни очолмас бўлсам,
Мардлигим не ишқ майдонида?!
Яна тушди Русь сари йўлим,
Эрон, сендан кетгумми ҳали?
Наҳот, сени боз кўрмас бўлдим
Она юртга меҳрим туфайли?
Яна тушди Русь сари йўлим.
Хайр энди, хайр, паризод!
Дарбозангни очолмасам-да,
Ширинг ғаминг бирла умрбод
Куйлаб ўтай сени ўлкамда.
Хайр энди, хайр, паризод!
* * *
Фирдавсийнинг мовий диёри,
Кўпни кўрган, эй кўҳна диёр!
Ўйчан нигоҳ, кўзи зангори
Ўрусингни унутма зинҳор!
Фирдавсийнинг мовий диёри.
Ажойибсан, гўзалсан, Эрон,
Боғларингда лолаю наргиз,
Улар менга олис, бепоён.
Бир ўлкани эслатар ҳар кез.
Ажойибсан, гўзалсан, Эрон.
Сипқорурман энг сўнгги бора
Шароб янглиғ мушкин бўйингни,
Жоним Шаҳи, дилбар куйингни
Айриларкан сендан, не чора,
Тинглагайман энг сўнгги бора!
Куйинг мангу қалбимда қолар,
Сени асло унутмам, жонон!
Тоғлар ошиб, кезиб саҳролар,
Сен ҳақингда куйлайман достон,
Куйинг мангу қалбимда қолар.
Ғамларингдан қўрқмасман сира,
Фақат мени сакла ёдингда,
Русь ҳақида бир куй қолдирай,
Мени эсла куйлар онингда,
Қўшиқ бўлиб яшай ёнингда.
* * *
Шоир бўлмоқ — бу-ку тайин гап —
Ўз жонингни ўртамок фақат.
Ханжар уриб нозик танингга,
Ўзгаларга бахш этмок лаззат.
Шоир бўлиш — борлиқни куйлаш,
Сенга кўпроқ бўлсин деб ошкор.
Булбул кўнгли бўларми ҳеч ғаш,
Қилар экан бир куйни такрор?!
Ўзгаларнинг овози билан
Тўтиқуш ҳам бийрондир, аммо
Куйла фақат ўз созинг билан
Қурбакадек бўлса ҳам ҳатто.
Қуръонда манъ этмиш Муҳаммад
Лаб урма деб ҳатто шаробга.
Шоир ичар шунинг-чун ҳам май,
Ташлар экан ўзни азобга.
Шоир келиб ёри олдига
Ёт қўйнида кўрса уни гар,
Ўт солса-да алам қалбига,
Қиз кўксига урмайди ханжар, —
Рашкда ёниб, кўнглида туғён,
Мунгли куйлаб ташлайди қадам:
«Майли, ўлай хору саргардон,
Тақдиримда бор экан бу ҳам».
* * *
Бир жуфт окқуш жонон қўллари
Шўнғир олтин сочларим аро.
Бу дунёда одамлар бари
Ишқни куйлар такрор ва такрор.
Куйлаганман мен ҳам бир маҳал,
Букун яна такрорлар кўнгил.
Оташ сўзим боиси ўшал,
Нафис шеърим сабаби ҳам ул.
Жон-жонингга сингса муҳаббат,
Қалб кўксингда олтин тош бўлур,
Бахш этолмай куйга ҳарорат,
Теҳрон узра ой ҳам фош бўлур.
Қандай яшай энди, билмайман,
Ё Шаҳи-ла кечсин тунларим.
Қариганда ё килай армон
Ишқни куйлаб ўтган кунларим.
Ҳар кимда бир ўзгача эъзоз,
Ҳар кимда бир ўзгача ҳавас.
Гар эроний куйлолмаса соз,
Билингки, у шерозлик эмас.
Мен ҳакимда айтинг, кимки бу
Куйим тинглаб мени сўрса гар,
У бундан ҳам соз куйларди-ю,
Хароб килди ўшал оққушлар.
* * *
Нечун маъюс таратар зиё
Ой Хуросон чаманларига?
Русь бағрида кезаман гўё
Чўмиб оқшом туманларига.
Шундай дея, эй гўзал Лаълим,
Шамшодлардан сўрадим савол.
Бу сир бизга эмасдир маълум,
Деган каби бокди улар лол.
«Не учун ой маъюс сочар нур?»
Чечакларни тутдим сўроққа".
Улар деди: гулдан сўраб кўр
Саҳар пайти кирганда боққа.
Гул тебратди аста шохини,
Тилга кириб сўйлади гулбарг:
«Ўзга билан бўлди Шаҳина,
Ўпди бу кеч ағёрни дилбар».
Деди ёринг:«Кайдан билар рус,
Қўшиқ унга ҳам тану ҳам жон».
Шунинг учун ой бокар маъюс,
Шунинг учун юзида йўқ кон.
Не жафолар кўрмади олам,
Хиёнату кўз ёшдан хунлар.
Лекин, майли, ҳар на бўлса ҳам,
Мўътабардир нафармон тунлар.
* * *
Талпинма кўп, девона кўнгил,
Барчамиздан юз ўгирмиш бахт.
Шафкат тилар гадолар фақат...
Талпинма кўп, девона кўнгил.
Фусункор ой кийиб зар либос,
Шуъла тўкар каштанлар узра.
Қўйиб Лаълим сийнасига бош,
Ниқобини тортаман юзга.
Талпинма кўп, девона кўнгил.
Биз барчамиз гўдакмиз бир оз.
Гоҳ кўзда ёш, гоҳ лабда кулгу.
Бўлмиш ушбу дунёда мерос
Одамларга шодлик ва қайғу,
Талпинма кўп, девона кўнгил.
Кўрганман кўп элатларни мен,
Толе излаб кезганман жаҳон.
Юрагимнинг эзгу истагин
Энди ортиқ қидирмам сарсон,
Талпинма кўп, девона кўнгил.
Умидим бор ҳаётдан ҳали,
Тугамаган кўнглимда бардош,
Кел, бир нафас ором ол, қалбим,
Ухла, қўйиб ёр кўксига бош,
Умидим бор ҳаётдан ҳали.
Зора тақдир бошимиз силаб,
Саодатга ёр этса бизни,
Толе булбул овози билан
Аллаласа пок севгимизни.
Талпинма кўп, девона кўнгил.
КАЧАЛОВНИНГ ИТИГА
Кел, Джим, узат панжангни менга,
Момик панжанг бунчалар майин.
Мен ҳам бу кеч кўшилиб сенга
Ойга боқиб нола килайин,
Кел, Джим, узат панжангни менга.
Фақат, дўстим, кўп эркаланма,
Ҳолатимни тушунгин, ахир.
Сен билмайсан, яшамок нима,
Бу хаётнинг маъноси надир.
Хўжайининг машҳур ва ҳотам,
Кўп йўқлашар дўсту ёронлар.
Улуғ мезбон кўнгли учун ҳам
Сийлашади сени меҳмонлар.
Ит ҳолингга ғоят сулувсан,
Одамдан ҳеч кетмайсан нари.
Сўрмай-нетмай ўпмок бўлурсан
Кайфи ошган дўстлар сингари.
Меҳмонларинг кўп жуда, сонсиз,
Бир-бирига ўхшамас албат.
Мабодо бир ўйчан, маъюс қиз
Шу томонга ўтмадими, айт?
У албатта келади бир кун,
Остонангдан ўтганда дилдор,
Менинг бор-йўқ гуноҳим учун
Қўлларин ўп, йиғлаю ёлвор.
* * *
Энди қайтмам уйимга
Мен элкезар девона.
Кўз тикибдир йўлимга
Кўм-кўк ўтлоқ ягона.
Унда мени соғинган
Фақатгина қичитқон,
Боши қуйи солинган
Чучмўмаи нафармон.
Ой тепамда юксакдир,
Шапка отсам етмайди.
Кўшиқ асли юракдир,
Туғилади — йитмайди.
Уйга умр сўнгида
Биз қайтамиз турфаҳол,
Вужуд титроқ қўйнида,
Ярим мурда, ярим шол.
Сенинг учун, эй одам,
Қўҳна макол айтади:
«Улар чоғи итлар ҳам
Ўз уйига қайтади».
* * *
Синглим ШУРАга
Бу дунёда мен бир йўловчи,
Шодон менга кўл силки, эркам.
Худди шундай тинч, эркаловчи
Зиё тўкар куз фасли ой ҳам.
Исинарман ойнинг тафтига,
Илк бор ундан ором олар жон.
Аллақачон сўнган севгига
Умид боғлаб яшайман ҳамон.
Бунга боис — шу маконимиз,
Шу ер — оппоқ, шўр манглай турбат,
Қайлардадир топталган номус,
Кимлардадир қадрдон ғурбат.
Яширмайман, ҳар ким ҳам билар:
Бошка-бошқа эмас, жон сингил,
Иккимиз ҳам бир севги билан
Шу ватанга кўйганмиз кўнгил.
* * *
Далалар оқ кийган, оқарган ой ҳам,
Кафанга ўралиб ётибди ўлкам.
Ўрмонларда йиғлар ок кайинлар жим,
Бу ерда ким ўлган? Балки мен ўзим?.
* * *
Шоир, тун қўйнидан нима изладинг,
Чикдингми ойга шеър битмоқ ўйида!
Кўпдан хира тортмиш менинг кўзларим
Муҳаббат, картаю шароб кўйида.
Кўк узра сузади сокин оймома,
Шунчалар ойдинки, тинади нигоҳ.
Мен топпон хотинга тиккандим, аммо
Шўримга туз қарға чиқибди, э воҳ!
* * *
Хайр энди, хайр, дўстгинам,
Бағримдасан, кўнгил малҳами.
Муқаррар бу айрилиқнинг ҳам
Висоли бир олдинда ҳали.
Хайр, дўстим, сўзга очма лаб,
Қўй, мен учун ўртама бағир,
Бу ҳаётда ўлмоқ-ку бор гап,
Яшамоқ ҳам янгимас, ахир!
Михаил Светлов
ТИРИК ҚАҲРАМОНЛАР
Шафқатни билмаган
Кокилдор Тарас,
Эшитилар менга
Кечалар, ҳайҳот! —
Эшик орқасидан
Даҳшат тўла сас:
«Андрий! Сенга мен бергандим ҳаёт!...»
Гўзал панна турар,
Юзида йўқ қон.
Шамолда ўйнайди ўрим сочлари.
Ўқ тешган Андрий
Қулар ногаҳон
Бўронда йиқилган қайин сингари.
Полтава устида
Сузар ярим тун,
Мана у, боғ ичра кезар рўдапо.
Бу кеч
Россияга қарши яширин
Юриш ўйламоқда сотқин Мазепо.
Кочубей туткунда,
Қоронғу зиндон.
Қочишни ўтказар маҳбус кўнгилдан.
Тонг билан Кочубей
Қатл этилган он
Евгений Онегин турди ўриндан.
«Печорин! О, даҳшат!
Атроф зим-зиё.
Шубҳа ўртамоқда, дўстим, дилни кўп».
Қимор ўйнар экан Достоевский,
Кампирларни бўғар
Шум Раскольников.
Жимгина пирпираб
Сўнар юлдузлар,
Тонг отиб келмоқда қуюқ тумандан.
Паровоз қўзғалди,
Титради излар,
Анна Каренина айрилди жондан.
Ўртоқ классиклар!
Энди шуми иш!
Бари каҳрамонлар йитиб кетмоқда!
Наҳот, ниятингиз
Фақат ўлдириш —
Дуэль,
Поезд йўли
Ва ё сиртмоқда!
Роман ёзмоқчиман ўзим,
Каттакон!
Китобининг биринчи бетидан бошлаб,
Ҳунар ўрганади
Ҳар бир каҳрамон,
Мен ҳам ўрганаман ғафлатни ташлаб.
Руҳий азобларга бўлсаю таслим,
Қаҳрамон зерикиб қолса бирор кеч,
Паровоз остига
Ташлайман ўзим,
Аммо қаҳрамоним ташламайман ҳеч.
Бу ёруғ дунёдан
Кўз юмсам агар,
Тобутум ортидан
Изтироб-ла жим —
Мени сўнгги йўлга кузатиб борар
Мен қутқариб қолган каҳрамонларим.
Қабрим тепасида
Тўхтаган йўлчи
Сўрайди:
— Ўлган ким? Сўйла, биродар!
Қаҳрамонлар айтар:
— Светлов ўлди!
Ҳакиқий ёзувчи эди у одам!
РУМОЛИК ЙИГИТ
Тупрокда ётипти румолик йигит,
Кўксида бенакшин, оддий кора бут.
Муштипар онанинг ёлғиз ўғлони,
Мусофир ўлкада узилган жони.
Неапол шаҳрида ўсган азамат,
Нима излаб келдинг Россияга, айт?
Ўз она тупроғинг, гўзал юртинг бор,
Нетарди, элингда бўлсанг бахтиёр?!
Мен сени Моздокда ўлдирган одам —
Вулконли юртингни ғоят севардим.
Бепоён Волгада шавқ ичра бир дам
Енгил гондолада сузмок истардим.
Ва лекин мен, ахир милтик кўтариб
Сенинг диёрингга йўл олганим йўқ!
Рафаэль кадами теккан ер узра
Учиб ўтгани йўқ мен отган бу ўқ!
Мен ўз тупроғимда ўк уздим, бу ер
Мени ардоқлаган кутлуғ, эзгу ер!
Бу ўлка ҳақида айтилган эртак
Таржимада шундай чикмаса керак.
Менинг Ўрта Доним, қўнғир тупроғим
Ўрганган эдими чет эллик олим?
Мунисам Россия, Россиям ерин
Е сен ҳайдаб эккан эдингми экин?
Сени келтирдилар поездга ортиб
Ўзгалар ерини олмоққа тортиб.
Токи сен кўксингга таққан бу салиб
Мозоринг устида турсин юксалиб...
Йўк! Қилич кўтариб, ҳеч инсон ҳеч вакт
Менинг диёримга қўёлмас оёқ.
Ўқ уздим — дунёда йўқдир адолат
Душманга мен узган ўқдан одилроқ.
Мусофир ўлкада букун жон берди
Муштипар онанинг ёлғиз ўғлони.
Жонсиз кўзларида акс этиб турди
Гўзал Неаполнинг зангор осмони.
Александр Твардовский
СЎЗ ҲАҚИДА СЎЗ
Ёнса қалбда зўр бир эҳтирос,
Туғён қилса шодлик ё алам,
Таажжубким, туйғуларга мос —
Сўз тополмай колади одам.
Сўз кўп — инсон кураш, меҳнатин
Баёнига етар ифода.
Сўз йўқотгай аммо кимматин
Такрор бўлса ҳаддан зиёда.
Сўзлар борким, йўлларда чароқ,
Шулар билан ёруғ ҳаётинг.
Билки, улар қадрин туширмоқ
Жиноятга, хиёнатга тенг.
Шу боис ҳам, эй она диёр,
Утинаман, маъзур тут мени,
Гарчи дилда сўзларим бисёр,
Мақтамадим бари-ла сени.
Сен сўз эмас, меҳнат билан шан, —
Шу сабабдан мен ҳам доимо
Баландпарвоз сўздан қўрқаман,
Нопокликдан кўрккандай гўё.
Қурук манман эмас, ҳар қалай
Бир шоирман ўзимдан огоҳ.
Мадҳинг бўлса ҳар қанча қилай,
Лекин фақат бўлмайин маддоҳ.
Сенга боқар меҳр ила башар,
Шуҳратингдан ҳайратда олам.
Ялтирок сўз уятга кўяр
Тириклару ўликларни ҳам.
Улар кўз-кўз қилиб зоҳирин,
Муздек бориб тегар юракка.
Эртак янглиғ ҳаёт тасвирин
Айлантирар ёлғон чўпчакка.
Сўз — бу менинг оши ҳалолим,
Сўз мен учун нондай мукаддас.
Шунинг учун бас, дейман доим,
Қутлуғ сўзни исроф қилмок бас.
Сўз-ку ахир ақлларга тож,
Юракларга оташ — сўз, ахир.
Олам аро бўлмасин торож
Жавоҳирлар ичра жавоҳир.
Сочманг ерга нукрани қумдек,
Совурманглар уни ҳавода.
Сўз ҳам худди ҳакиқий сўмдек
Юрсин фақат олтин баҳода.
ШЕЪРИМ
Барча орзу муяссар бўлиб,
Етсам дейман бир ниятга ҳам.
Мен шеъримни уй-жойлик қилиб,
Рўйхатлардан ўтказиб кўйсам.
Қидирганнинг бўлса кўнгли тўқ,
Демасалар — чиқиб дафъатан:
— Танимаймиз, бунака зот йўқ,
Сўраб кўринг бошқа кўчадан.
Бўлса дейман у барчага ёр,
Барча жавоб берса баробар:
— Бўлмасам-чи, таниймиз, у бор,
Ҳа, шу ерлик, бизга биродар.
Чоллар деса, — кўпдан билганмиз,
Яқин дўстмиз, кўҳна қадрдон,
Биз у билан жангда бўлганмиз,
Берлингача бордик ёнма-ён.
Болалар ҳам уни эшитиб
Югуришиб келсалар эди.
— Ҳа, таниймиз, ҳатто ёд этиб
Айтишамиз, — десалар эди.
Эъзоз билан демасман, бироқ
Меҳр билан очсалар бағир:
— Ҳа, шу ерда. Бўлганда қандоқ,
Усиз яшаб бўлурми, ахир!
Шунда қолмас эди армоним,
Тўқ бўларди кўнглим, албатта.
Ишонч билан шунда ўзим ҳам
Борман дердим элда рўйхатда.
СЕН ВА МЕН
Сен кеч турдинг, ланжсан, сенга
Олам зимистон.
Мен тонг билан турдим, менга
Борлиқ нурафшон.
Сен уйқуга тўймагансан,
Тажанг, ғазабнок.
Мен шодонман, кўнглим равшан,
Жисму дилим пок.
Куч бўлсин деб тонгни қилдим
Мен кўксимга жо.
Мана кемам — иш столим,
Мен дарға гўё.
Сенга олам гўзаллиги
Тамом бегона.
Сенга ошно тушкунлигу
Ғашлик ягона.
Сенинг учун ёмон ҳамма,
Ҳатто ўзинг ҳам.
Дейсан, хоҳ ёз, хоҳи ёзма,
Ўтар бу олам.
Каён боқсанг фақат танглик
Кўради кўзинг.
Сен кимдурсан? Минг аттангки,
Сен — менинг ўзим.
Сенинг барча феъл-атворинг
Менда бўлмиш жам.
Хайриятки, бутун борим —
Сенмас ҳали ҳам.
Мен — сен билан мен эмасман,
Ичаман қасам.
Мен — менман, то сени ўздан
Олиб ташласам.
ТИРИКЛИК ҲАҚИДА
Қизиқмасман шуҳратга ортик,
Давлатга ҳам қилмасман ҳавас.
Фақат тонгги алвон шафақдан
Бир бўлаги менга бўлса, бас.
Болаликнинг илк хотираси,
Буғдой унган замин нафаси,
Май ёмғири ювган қайинзор —
Бир бўлаги мен учун даркор.
Уфққача мавжланиб ётган —
Кўк денгизнинг сокин бўйлари,
Ўтли даврон, ўтли ёшликнинг
Утли қўшиқ, ўтли куйлари.
Толедан ҳам, фалокатдан ҳам
Бир бўлаги мен учун бўлсин.
Токи нима ҳис килса одам
Юрагимга келиб қуйилсин,
Оламда не дард бор, қувонч бор —
Барчасини кўрсин ўз кўзим.
То сўнгги дам айтайин, ҳалол
Аравамни тортганман ўзим.
Муҳаммад Иқбол
(Ҳиндистон)
ИШҚ ВА ЎЛИМ
Гўзал эди олам яралган чоғи,
Гўзал эди чиндан борлиқ кучоғи.
Қуёшнинг бошида олтин тож эди,
Ой кумуш шуъладан боривож эди.
Тун эгнида эди тим қора мато,
Шамдек нур сочарди Миррих ва Зуҳро.
Дарахтлар чулғаниб зумрад япроққа,
Кўклам нафасини уриб тупроққа,
Фаришталар берди шабнамга кўз ёш,
Гуллар чехрасида кулки бўлди фош.
Ҳурларнинг сочидек тим қора булут
Кўк сайрига чиқди — йўли бехудуд.
Ғунча хомуш, булбул сернаво бўлди,
Шоир юрагига дард ато бўлди.
Шунда замин деди — мен ўзим осмон,
Макон нидо қилди — менман ломакон.
Хуллас, ҳоким эди ерда ободлик,
Ҳаёт ҳам мужассам кулгу ва шодлик.
Мангулик шуъласи ёритиб юзин,
Малаклар парвозда синарди ўзин.
Ишқ деб аталарди уларнинг бири,
Доимо эзгулик эди тадбири.
Изтироб ва нурнинг тимсоли эди,
Бадбинлик, макрдан у холи эди.
Бир кун у гулшанда учарди якка,
Учраб қолди ўлим отли малакка.
Сўради: «Сен кимсан, недир касб-коринг,
Бунчалар даҳшатли турку атворинг?»
Улим жавоб берди: «Номим ажалдир,
Мени ато қилган тақдир азалдир.
Тириклик либосин пора қилурман,
Борлиқ рўзгорини қора қилурман.
Менинг кўзларимда адам жодуси,
Йўкликдан хабардир унинг ёғдуси.
Ва лекин оламда бордир шундай куч,
Унинг оти ишкдур — келолмайман дуч.
Даҳшат солур менга ўша куч фақат,
Унинг кўзларида нури ҳидоят.
У гоҳи кўзлардан ёш бўлиб оқур,
Аммо тирикликка бу кўзёш зарур».
Ишқ тинглаб бу сўзни кулди. Бу кулгу
Лаҳзалик чақмоқдек таратди ёғду.
Ўлимнинг юзига тушди-ю бу нур
Уни пора қилди. Барҳаёт, мағрур
Ишқ олдида ўлим тору мор бўлди,
Ўлим ўлди, севги баркарор бўлди.
АЛИГАРҲЛИК ТАЛАБАЛАРГА
Турли пайғомлар бўлур, мен битгучи хатдир бўлак,
Меҳрлар кўп, лек ватанга чин муҳаббатдир бўлак.
Сен кафаснинг банди бўлган қуш овозин тингладинг,
Лекин озод қуш наво килганда лаззатдир бўлак.
Қорли тоғлар бу ҳаёт маъноси сркинлик, деса,
Камтарин мўр айтадурким: завки меҳнатдир бўлак.
Телба анжумлар хиромида не килгай жозиба,
Ярқирок сурат бўлакча, лек ғайратдир бўлак.
Кимки маҳрумдир ҳаёт завкидан, ул марҳум эрур,
Чархи гардундир бўлак, жоми саодатдир бўлак.
Шамъи субҳ айтур: ёнишдур бу ҳаётнинг лаззати,
Ишк ўтида ёнса дил, роҳи ҳидоятдир бўлак.
Дайр аро хум оғзига кўйгин калисо ғиштини,
Ким шароби ишк кетурган чин камолатдир бўлак.
ЯНГИ ИБОДАТХОНА
Эй бараҳман, сенга бир сўз айтгали дил ёнадур,
Турфаҳол бўлмиш санамлар, бутларинг вайронадур.
Сен мусулмонларни ҳиндуга ракиб деб сўйладинг,
Бизга воизлар ҳам айтмиш: ҳинду ёв, бегонадур.
Токатим ток бўлди, кечдим икки маслакдин тамом,
Менга на масжиддур ошно, на ибодатхонадур.
Тош санамлардин, жарангдор ваъздин не наф менга,
Жоним ўлкам зарра тупроғи асл дурдонадур.
Кел, биродар, ўртадин ол шармисорлик пардасин,
Икки миллат асли бир мақсаддадир, дўстонадур.
Уйғотиб уйкуда ётган бу кўнгуллар мулкини,
Бир ибодатхона кургаймиз, деманг афсонадур.
У жаҳонда тенгсиз ўлгай, комати тоғдай баланд,
Гумбази мовий самонинг гумбазидек ёнадур.
Бир ажойиб куй таралсин ҳар томон тонг чоғида,
Куй эмас — бу ишк шароби, эл дили — паймонадур.
Тинчлигу кудрат бўлур ушбу ибодатда абад,
Лек нажот касрига бирлик ҳам меҳр остонадур.
ГЎЗАЛЛИК МОҲИЯТИ
Бир кун тангрига шундоқ савол қилди гўзаллик:
«Нега мени этмадинг мангулик ва азаллик?»
У шундай жавоб берди: «Олам бир суратхона,
Тун билан кун бўлмаса — ҳаёт ўзи афсона.
Борлиқ ахир ҳар лаҳза ўзгаришдан иборат,
Одамзодни банд этар — неки бўлса омонат».
Ой бу сўзни тинглагач, ғамгин бўлди, бўзлади,
Уз дардини тонготар юлдузига сўзлади.
Зуҳро тонгга сўйлади, тонг сўйлади шабнамга,
Бу нидодан ғамгинлик, сукут чўкди оламга.
Гул ёқасин чок этиб, аста эгди бошини,
Ғунча бағри қон бўлди, шабнам тўкди ёшини.
Чаманларни тарк этди армон билан гул кўклам,
Кетди гулшанга шодлик излаб келган ёшлик ҳам.
Улфат
(Афғонистон)
РУБОИЙЛАР
Яхши одам бўлса ёмонга улфат,
Ўшал даврага мос касб этар одат.
Инсоний фазилат ўрнини аста
Эгаллай бошлайди ҳайвоний хислат.
* * *
Дер қирғоқда ётган бир синиқ сопол:
Мен лой эдим, кўза ясади кулол.
Бир гўдак тош уриб синдирди, мени
Кўтариб келарди бир соҳибжамол.
* * *
Балиқ дер: ҳаётнинг боши дарёда,
Самандар дер: борлиқ — ўтда ифода.
Қушлар дер: тириклик фақат ҳавода,
Ҳақиқат бормикин, дўстлар, дунёда?
* * *
Атрофда сукунат эди ҳукмрон,
Ҳатто гўдаклар ҳам қилмасди сурон.
Ногоҳ бир девона пайдо бўлдию
Шодлик ва хандага тўлди ҳар томон.
* * *
Тўти сўйласа ҳам қанчалик бийрон,
Одам эмаслиги барчага аён.
Одамнинг одамлик фазли бўлмаса,
Сўзлашига қараб санама инсон.
* * *
Шамда ёнмас эса, парвонами ул,
Гул деб ўртанмаса, ул нечук булбул?
Бир синиқ кўнгилни кўриб ўзи хам
Шикаста бўлмаса, у кандай кўнгил?
* * *
Кулфатдан кўркмагай сабрли одам,
Боладек бесабаб севинмагай ҳам.
Сабрсиз кишининг бўлмас меъёри —
Шодмон бўлганда ҳам, чекканда ҳам ғам.
* * *
Қайнар кўзгу каби мусаффо чашма,
Кўзалар сўзлашар. Бири дер: ошна,
Биз-ку сув ичамиз чанқамасак ҳам,
Қандок бўлур экан сув ичса ташна!
* * *
Юрак кулбасида яшар муҳаббат,
Бошни макон этмиш ақл ва фикрат.
Баланд қасрлардан ақл изла-ю
Ва лекин муҳаббат излама фақат.
* * *
Гул рангин мақтайди булбул доимо,
Гул бўйин ардоқлар тонг эсган сабо.
Рангу бўй савдоси тушиб бўлдилар:
Сабо саргардону булбул сернаво.
Сильва Капутикян
(Арманистон)
КЎРНИНГ ТУШИ
Кўр туш кўрар — кўнглида лаззат,
Лабларида кулгу нишони.
Эл уйқуда, у эса фақат
Тунда кўрар ёруғ дунёни.
Боқар, қандай мовий бу само,
Қандай ёруғ, қандай кенг жаҳон.
Қаён боқса, ўзгача жило,
Қаён боқса, гўзаллик пинҳон.
Ҳар хуш бўйнинг бор ўзга туси,
Ҳар ён майса, ҳар ён гул-чечак.
Мана унинг болалик дўсти,
Кеча эди сочи жамалак...
Қиз туради дарё лабида,
Пастда тўлиб оқар юлдузлар.
Йиллар оша келмиш у бунда,
Йўллар юриб кеча-кундузлар...
Кўр туш кўрар, боқар ҳаётга
Ол этгунча шафақ самони!
Тўхта, қуёш, уни уйғотма,
Кўзларидан олма зиёни.
ЎҒЛИМГА
Сен аълочи эмассан, ўғлим,
Мақтовлар кўп ёғилмас сенга.
Оналар ҳам орзуманд бўлиб,
Ҳавас билан боқишмас менга.
Бувинг куяр, билмайсан қўним,
Тўп қувганинг қувган, деб, фақат.
Тақиллатар эшикни қўшним
Қилмоқ учун сендан шикоят.
Лекин, гоҳ дард чексам ёнимда
Ўтирасан ўйинни қўйиб,
Эркаланиб хушнуд онимда,
Ғамгин бўлсам, боқасан куйиб.
Сенга совға этилган кандни
Кўраркансан дўстинг-ла баҳам,
Жанжалларда ожиз — дардмандни
Оларкансан қанотга ҳар дам, —
Ҳавас билан қарадим сенга,
Таҳсин ўқиб, қошингда турдим.
Уриб турган ёниқ кўксингда
Булокдай соф қалбингни кўрдим.
Балки олим бўлмассан, болам,
Сендан чиқмас шоир ҳам, бироқ —
Юлдуз бўлиб порламасанг ҳам,
Майли, бўлгин йўлларда чироқ!
Болагинам, одам бўл, одам!..
* * *
Севги сирин билмоқ бўлдим,
уриндим, аммо била олмадим.
Севган кўнгил шоҳ бўлурми
ва ёки гадо — била олмадим.
Сени севдим, аммо кўнглинг маъюс,
беором, ўйларинг пинҳон.
Сени шайдо айладимми,
ё ўзим шайдо, била олмадим.
* * *
Сен менинг севгим эдинг,
Севгим ҳамон сенсан ўзинг.
Қалбга ошно бўлса ким — бу,
Бегумон, сенсан ўзинг.
Майли, бизни бир-бировдан
Айламиш тақдир жудо,
Ўзгани севсанг-да лекин,
Дилситон сенсан ўзинг.
Майли, сен бирла эмасман,
Чорламасман ҳеч сени,
Борлиғим банд айлаган
Жисмимда жон сенсан ўзинг.
Мен ҳам ўзга бирладурман, —
Йўк, бу осон бўлмади,
Барибир қалбимда ошкору
Ниҳон сенсан ўзинг.
Ерга ёмғир жон берур, сен
Мен учун оби ҳаёт,
Яшнаган боғим-баҳорим
Ҳар замон сенсан ўзинг.
ВАТАН СЕВГИСИ
Она меҳри мисли бир кўклам,
Бўстон этар кўнгиллар боғин.
Аммо, ахир, типратикон ҳам
Уз боласин дейди юмшоғим.
Ишқ бир оташ севган дилларга,
Ҳижрон енгар қалб бардошини.
Аммо жуфтин йўқотса агар,
Кабутар ҳам эгар бошини.
Бир севги бор, лекин дунёда,
Табиатда топилмайди ул.
Барча ишкдан эрур зиёда
Она юртга кўйилган кўнгил.
Инсон юрган ошиб довонлар
Шу муҳаббат чўққиси сари...
Бу ишқ учун неча замонлар
Олам кезган ер ўғлонлари.
Геворг Эмин
(Арманистон)
КЕЛАЖАККА
Менга сендан ўрганмоқ керак,
Яшамокни ўргат, келажак.
Бергин менга тинчимас юрак,
Мушкул чоғда қилгин мард эркак,
Курашларда — уйғоқ ва сергак,
Бу дунёда этма хотиржам.
Манманликка бўлмайин ҳамдам,
Изламайин шон-шуҳратни ҳам.
Севдим! — демай — севмай чинакам,
Баҳор! — демай — келмасдан кўклам,
Етдим! — демай — қўймасдан қадам.
Бахтиёрман! — деб қилмай садо.
Оқни оқ дей, қарони қаро,
Тан берайин қилганда хато,
Тузатганда кутмай тасанно,
Тасаннодан касб этмай ҳаво,
Ҳеч ерда ҳеч кермайин кўкрак,
Шуни менга ўргат, келажак!
Гарсиа Лорка ҳақида шеърлар
1. ФАРЁД
Рақибларим — ул ёвуз, каро
Кушларда айб йўқдир мутлақо.
Тангрим, қўшиқ бериб тилимга,
Нега қўйдинг қузғунлар аро?
Сен-ку мени яратдинг оққуш.
Зоғлар ичра ташладинг бундоқ.
Бегона ранг уларга нохуш,
Бамисоли бегона байроқ.
Тангрим, мени талатдинг ёмон.
Ҳолсиз қолдим, борлиқ таним хун.
Не қасдинг бор — йиқилганим он
Илонзорга ташладинг нечун?
Сенга аён ахир, парранда
Ҳашоратдан бўлгандир бунёд.
Шу боисдан зоти дарранда
Қанотликка кушанда, жаллод.
Улар асли тубандан тубан,
Ожиздан ҳам ожиздир, бироқ —
Ўша ожиз тубанлик билан
У манфурлар мендан кучлироқ.
Уларда бор қасоскор ҳасад,
Наво қилмас ва парвоз қилмас.
Куйламаган, учмаган жасад
Ҳайиқмайди, чунки йиқилмас.
Рақибларим — ул ёвуз, қаро
Қушларда айб йўқдир мутлақо.
Тангрим, қўшиқ бериб тилимга
Нега қўйдинг қузғунлар аро?
Адо қилгач қузғунлар мени,
Илонзорга ташладинг нечун?
2. ТУШ
Даҳшатли туш кўрдим,
Бошимда йўқ ҳуш.
Душман ҳам кўрмасин
Бундок ёмон туш.
Бир оғир жундор кўл
Бўғзимдан тутди.
Бошка бир шундоқ кўл
Оғзим беркитди.
Хирқираб дод дедим,
У ёвуз одам
Томошабинларга
Деди хотиржам:
«Қани бу овозда
Нафосат, жаранг?
Яна шоир эмиш
Бу одам, қаранг!»
3. СЎНГГИ СЎЗ
Юрт, сен ёлғиз тупроқ, макон эмассан,
Ё миллий тарона, туғро ё байрок.
Испания, сени она демасман,
Сен жаллод кўлида бўлсанг ўйинчоқ.
Йўк, рози эмасман, мен учун Қайсар
Қайсардур, ҳеч қачон демасман олло.
Қолмасин мендан бир ном-нишон, асар,
Бўлганимдан кўра кўғирчок даҳо.
Йўқ, рози эмасман, сиз билан ҳеч вакт
Баҳс қилиб масала талашмайман ҳам.
Сизнинг қуролингиз ғазаб ва ҳасад,
Сиз — бўри зотидан, мен эсам одам.
Сўз айтмоққа сизга эмасман рози,
Чунки сўзингизда йўқдир ҳақикат.
Сизнинг гапингизни эшитмок ўзи
Сиз билан баробар қилмоқ жиноят.
Бу заҳар ҳаводан олмасман нафас,
Йўқ, рози эмасман зақкум фалакдан.
Замон ғалвирида адолат бўлмас,
У фарқ килабилмас донни кепакдан.
Золимлар, сиз учун нақадар лаззат
Шу лаҳза! Жисмимни тарк этар жоним.
Ҳаётимга нуқта қўйдим энди, бас,
Бозорга солмасин ҳеч кимса шоним.
Мухран Мачавариани
(Гуржистон)
ЧОРЛАШ
Кўз олдимга келар хаёлан:
Енгил ўтиб чақир тошлардан,
Бузоқ боқиб юрипти бола.
Унга дейман:
«Мухран, ҳой, Мухран!»
Овозимни эшитмайди у,
Қамчи ўйнаб борар беозор.
Мен-чи фурсат ҳиссидан айру,
«Мухран!» дея чорлайман такрор.
Чақираман йиллардан ошиб,
Ана, мени эшитиб шодон —
Гоҳ югуриб, гоҳ аста босиб
Кела бошлар у менга томон.
Кела бошлар кулгу ҳамдами,
Яқинлашган сари тобора —
Тетиклашиб борар кадами,
Кўз олдимда улғая борар.
Келар, ортда қолдириб замон,
Келар, ошиб довон, марзалар.
Аста-аста бўлар намоён
Лаб устида олтин сабзалар.
Қадамини ювади ёмғир,
Қадамига тўшалади қор.
У қувонар, ғам чекар оғир,
Май нўш этиб, сева бошлар ёр.
Яқин келди,
Менга разм солди,
Ана, бўлди ёнимда пайдо.
Шу пайт бирдан бола йўқолди,
Ўзим қолдим
хонада танҳо.
БАРАТАШВИЛИ МОНОЛОГИ
Мени зилдай эзар вужудим юки,
Қутула олсайдим мен ундан, ҳайҳот!
Уфқларга томон учолсам токи,
Мовий чексизликда ёзолсам қанот.
Мени эзмасайди вужудим агар,
Қийнамаса эди мушкул йўлимда,
Кўнглим юксаларди мисоли укпар,
Юксаларди қўшиқ шавқли дилимда.
— Лекин сен моддийсан, демак, йўқ илож,
Буюклигингни ким англар сенинг, ким?!
Кайда бўлсин сенга камолу ривож,
Азоб берар экан вужуди золим.
Даҳо бўлсанг ҳамки, кўшишинг бенаф,
Сўзларинг ҳавога учурлар бекор.
Улар сенга асло келтирмас шараф,
Келтирур тубанлик, алам ва озор.
— Айтгил, улуғлигинг кимгадир аён?
— Йўк, ҳеч кимса билмас,
Эл бундан ғофил.
— Ҳаёт сенга нелар килди армуғон?
— Ҳеч нарса, саробга интилди кўнгил.
Мен ҳаётдан яна нелар кутарман?
Тахтага қокилсам дейман саҳрода.
Ниятимга фақат шунда етарман,
Шунда топажакман шуҳрат дунёда.
Менга азоб берган, жонимга жаллод —
Вужудимдан шунда бўларман озод.
ШОИР
У дунёга келди-ю, аммо
Элга аён бўлмади бу ҳол.
Буюк даҳо бўлганин пайдо
Замин ҳатто қилмади хаёл.
Баҳор эди. Далада деҳқон
Куйлар эди кўкламга доир.
Жаҳонга сир қолди, не жаҳон —
Қишлоққа ҳам бўлмади аён
Яралгани оламга шоир.
Ном қўйдилар ўзларига боп,
Ўстирдилар. Сал қотгач тани —
Елкасига юкладилар қоп,
Юбордилар буғдой тортгани.
Аммо унга сўйлади барглар,
Ариқ бўлди ойдинда сўқмоқ,
Ҳилол унга кўкдан сочди зар,
Эртак бўлиб туюлди ўтлоқ.
Ииллар ўтди, вақт етиб бир кун
Унинг ўзи бўлмайин огоҳ —
Бамисоли гирдобу қуюн
Шоир юрак уйғонди ногоҳ.
Пайдо бўлди ишқ дилда илк дам —
Сурди дарча олдида хаёл.
Сўнг юракда шуъла сочган шам
Аста бўлди юксалиб ҳилол.
Сўнгра у ой бўлиб етилди.
Куёш бўлиб сочди яна нур.
Шоир олам сари отилди,
Тор кулбага сиғмай тафаккур.
Ўлмас руҳи унинг истарди —
Мангу бўлса у билан вужуд.
Аммо — тирик оламнинг дарди —
Вужуд умри эмас беҳудуд.
У кўзини юмди, ниҳоят,
Ҳамма каби йўл олди ерга.
Ўзгалардек уни ҳам қисмат
Олиб келди охир кабрга.
Шоир илк бор пайдо бўлган чоғ
Уни ҳатто билмаган олам,
(Гўё йўлда ўсган откулоқ
Не деб парво қилмаган олам) —
Энди шоир юмгач кўзини,
Ундан жонсиз тана қолганда,
Тирикларга ташлаб сўзини
Йўклик сари у йўл олганда —
Олам уни англади, билди,
Қалби билан ҳис қилди дунё.
Шундай, шоир оламга келди,
Шуҳрат топди бўлганда адо.
Андрей Малишко
(Украина)
* * *
Хоҳ койинг, хоҳ койиманг мени,
Ишим қолган ҳар нима билан.
Ишим қолган кўкда самолёт,
Ерда ҳатто бир нина билан.
Ишим қолган менга дахли йўқ
Даладаги трактор билан.
Милтикдаги отилмаган ўқ,
Кемадаги темир тўр билан.
Осмондаги сўнган, сўнмаган
Миллиард нафар йироқ юлдузлар —
Телескопли олимга эмас,
Бари менга дардини сўзлар.
Юрагимдан ўтадир тамом
Нимаики дард бор оламда.
Ер остида синалган атом
Портлар асли менинг хонамда.
Ошиқ олган бўса лабимда,
Кўнглимда у чеккан қайғулар.
Чўкиб ётар менинг қалбимда
Ушалмаган қанча орзулар.
Шунинг учун койиманг, дўстлар,
Ҳар нарсада ишим бор маним,
Шундан менда бу ҳассос кўзлар,
Шундан менинг куйиб ёнганим.
ҲАҚИҚАТ
Айтар эди бир замон онам:
— Ўсиб катта бўлурсан, ўғлон.
Окил бўлу мард бўл чинакам,
Бу икки иш эмасдир осон.
Оқил бўлгин. Сен бу ҳаётнинг
Кенг йўлию сўқмоғин ўрган.
Ҳам томчининг, ҳам коинотнинг
Чексизликда кезмоғин ўрган.
Ҳақиқат — бир, ҳақиқат — аччиқ,
Шундан доим балога дучор.
Сен мард бўлгин, сен унга очиқ
Ҳимоячи бўлгин устивор.
Керак бўлса ҳақиқат учун
Юрагингни парча-парча қил.
Керак бўлса ҳақиқат учун
Минг бор ўлиб, минг бора тирил.
Майли, сендан дўстларинг кечсин,
Сендан кечсин, майли, кондошлар.
Рози эдим мен берган жонни
Ҳақиқатга бахш этсанг агар.
Окил бўлу мард бўлгин, ўғлон,
Бу икки иш эмасдир осон.
ОНА
Ўт ичида тонг ёришар жим,
Ел тўзғитган тўзон эмас, кул.
— Бунда борми Иванко ўғлим?
— Пиёдалар ичидадир ул.
Она кезар дард ила танҳо,
Дард кўзлари кррасидадир.
— Бундамасми Иванко ўғлим?
— Танкчиларнинг орасидадир.
Она чопар, она оҳ тортар,
Ҳар кимга бир сўзни айтади:
— Қолмадими Иванко ортда?
— Йўқ, у зафар билан қайтади.
Ўғлон эса аллақачонлар
Бу оламдан бўлмиш равона.
Энди унга ётдир маконлар,
Замонлар ҳам энди бегона.
Энди зафар қўшиғин куйлаб
Тинч ҳаётнинг гаштини сурмас.
Энди она қишлоғи бўйлаб
Дўстлар билан қувониб юрмас.
Она эса кутади ҳамон,
Унга ошно ширин бир рўё.
Эрта тонгда келар-у ўғлон,
Деразани чертади гўё.
Расул Ҳамзатов
(Доғистон)
ОНА ТИЛИМ
Ажабо! Туш деган нарса қизиқ-да,
Ўлиб қолганмишман тушда ногаҳон.
Кўксимда қўрғошин, қуёш тиғида,
Тоғлар орасида ётибман бежон.
Узокда шарқираб сойлар оқмоқда,
Борликда бир ажиб дилбарлик ҳоким.
Мен эсам ўйлайман ётиб тупрокда:
Мана шу тупроққа қўшилар хоким.
Мен ўлиб ётибман, кимсасиз, унут,
Ҳеч кимса қайғурмас ва чекмас ёҳу.
Фақат чўққиларда қурқурар бургут,
Фақат водийларда инграйди оҳу.
Навқирон ёшимда бўлдим-ку адо,
Оташ юрагимни ўйди ахир ўқ.
На онам, на ёрим бермайди садо,
Дўст тугул, ҳаттоки йиғичи ҳам йўқ.
Фиғон отилади жонсиз бағримдан,
(Гўё фиғон бордек мурда дилида.)
Шу пайт икки киши ўтди наридан,
Қувнок суҳбат куриб авар тилида.
Мен-ку бу дунёдан кўз юмдим мангу,
Улар кулиб-кулиб сўзлашар борин;
Қандайдир Ҳасаннинг турфа ишию
Қандайдир Алининг шўх кирдикорин.
Авар сўзин тинглаб кирди менга жон,
Оҳиста тирилдим ва шунда билдим:
Мени тузатолмас ҳеч дори-дармон,
Жонимга масихдир шу она тилим.
Майли, ким қай тилдан завку шавқ олса,
Менинг ўз тилимга минг жоним фидо.
Эрта она тилим агар йўқолса,
Мен бугун ўлишга бўлурман ризо.
Майли, қашшоқ бўлсин, майли, беҳашам,
Лекин менинг учун азиз ва суюк.
Жаҳон минбаридан янграмаса ҳам,
Она тилим менга муқаддас, буюк.
Оташин Маҳмуднинг ёник шеърини,
Наҳот, таржимада ўқир авлодим?
Наҳот, мен аварнинг сўнгги шоири,
Шуми эди менинг эзгу муродим?!
Севаман ҳаётни, дунё кўркини,
Муҳаббатим чексиз барча эл учун.
Ҳаммасидан азиз она юртимни
Аварча куйладим етганча кучим.
Узоқ Сахалиндан Болтиққача то
Қалбимда кўраман ҳур Ватанимни,
Ҳар қайда қилайин унга жон фидо,
Лекин ўз юртимга кўйинг танимни.
Юртдошларим туриб қабрим олдида
Кўрсатсин аварнинг шоири шул деб.
Элим ёдга олсин она тилида
Ҳамзат Цадасанинг ўғли Расул деб.
* * *
Йўлга чиққан ҳар одам
Курук чикмас бегумон.
Нон олади, шароб ҳам.
Аммо, эй азиз меҳмон,
Тоғларга йўл тутсанг гар
Кел хуржунни тўлдирмай.
Тоғ дилбари нон ёпар,
Тоғ йигити тутар май.
Йўлга чиккан ҳар одам
Курук чикмас бегумон,
Олар ўткир ханжар ҳам.
Аммо, эй азиз меҳмон,
Ханжар тутма қўлингга.
Ханжар сенга на даркор?
Душман чиқса йўлингга,
Бил, тоғликда ханжар бор.
Йўлга чиккан ҳар одам
Курук чиқмас бегумон,
Олар йўлга кўшиқ ҳам.
Эшит, азиз, эй меҳмон,
Соз қўшиққа бой бу эл,
Куйлар бизда кўп, аммо —
Қўшиғингни олиб кел,
Қўшик керак доимо.
ШОМИЛ
Яна ўртар мени эски жароҳат,
Яна юрагимни киймалар армон.
...У мен учун эди кўҳна ривоят,
У ҳакда овуллар сўйларди достон.
Кўнгил у эртакни кайда унутар,
Кечалар кўз юммай тинглардим тўлиб.
Ҳатто тоғлар узра сузган булутлар
Кўринарди Шомил лашкари бўлиб.
У бир кўшиқ эди. Уни гоҳида
Онам куйлар эди, эслайман ҳамон.
Онам бу қўшикни айтар чоғида
Ўйга чўмар эди кўзлари гирён.
Суратдан боқарди черкаска кийган,
Кўзида ўт ёнган суворий одам.
У чапақай эди. Чап қўли билан
Қилич дастасини тутганди маҳкам.
У суратдан боқиб кузатган эди
Иккита акамни мукаддас жангга.
Онам марвариду болдоғин берди
Унинг номи билан аталган танкка.
Ўлимидан аввал отам бечора
Унга бағишлади ажойиб достон,
Лекин Шомил номин қилдилар қора,
Ёғдирдилар марднинг шаънига бўҳтон.
Балки шу кўргулик бўлмаса, отам
Кўпрок яшармиди... мен ҳам айбдор.
Кўпнинг овозига жўр бўлиб мен ҳам
Шомилни шеър билан килгандим абгор.
Халқим эрки учун тоғлик еримда
Ёвларга беаёв бўлганди Шомил.
Болалик қилдим-у мурғак шеъримда
Мен уни атадим сотқин ва қотил.
Тоғларни тун чулғар. Ётаман беҳол,
У дарчам олдида пайдо бўлади.
Гоҳида мўйсафид, кўпни кўрган чол,
Гоҳи лашкарбоши бўлиб келади.
Дер: «Нелар кўрмадим дардли оламда,
Қанча азобларга бўлдим гирифтор.
Ўн тўққиз жароҳат ёнар танамда,
Сен, гўдак, тиғ урдинг йигирманчи бор.
Ўн тўққиз ярага чидадим, биллоҳ,
Ўн тўққиз ярамдан қолмади асар.
Лекин сен урган тиғ битмагай, э воҳ,
Болам бўлатуриб солдинг-ку ханжар.
Озодлик жангига боримни бердим,
Қўшиқ, маишатга бўлмади фурсат.
Маддоҳларни баъзан камчилар эдим,
Шеърбозни калтаклар эдим бешафқат.
Лекин мен уларни жабрлаб, уриб,
Хато қилгандирман ва лекин ишон,
Сендек сафсатабоз шоирни кўриб
Ҳақлигимга бир бор келтирдим имон».
Тонггача қаршимда турар у сиймо,
Тонггача ўша руҳ беради озор.
Қуюк соколини бўяган хино,
Папоғи устидан ўраган дастор.
Мен унга на дейин? Унинг қошида
Ва сенинг қошингда айблиман, халқим.
Мен хато қилгандим гўдак ёшимда,
Лекин чекинмоққа йўқ бу кун ҳаққим.
Нойиб Мурод бир вақт Шомилдан кетиб
Сўнг пушаймон бўлди. Яна қайтмоқка —
Аҳд қилди-ю, аммо ажали етиб
Йўлда дучор бўлди тубсиз боткоққа.
Мен ҳам пушаймонман ўз шеърим учун,
Яна ортга қайтиб, қилдим деб хато —
Ё узр сўрайман Шомилдан бу кун?
Йўқ, йўқ, ботгим келмас ботқоққа асло.
У ҳам кечирмайди барибир мени,
Мен отдим оркадан, пана жойдан ўқ.
У қиличда ёзди мардлик шеърини,
Менинг бўҳтон шеърим кечирмайди, йўқ.
Майлига... лекин сен қил менга шафқат,
Халқим, кечир, сени севаман ёна.
Жон ўлкам, сен мени қарғама фақат,
Мисоли ўғилдан ранжиган она.
