Yana shunday deydilar:
«Ayol avrat (zaif va qusur)lidir. Tashqari chiqishi bilan shayton uni nazorat ostiga oladi. (Uni nazorat qilishni shayton qo‘liga oladi)».
 
Yana shunday deydilar:
«Ayolning o‘n avrati (zaifligi va qusurlari) bor. Turmushga chiqqan vaqtida eri uning bir qusurini yopadi. O’lganda esa, qabr uning o‘n qusurini bekitadi». (Tabaroniy, Abdulloh ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat etgan).

Erning xotin zimmasidagi haqlari juda ham ko‘p. Fakat eng muhimlari ikkita:

Birinchi haqqi - nomusini qo‘rimoq va mahramiyatga ergashmoqdir.

Ikkinchi haqqi - luzumsiz (keraksiz, shart bo‘lmagan) istak-xohishlarni tark etmoq va erining halol rizq topishida yordamchi bo‘lmoqdir.

Salafi solihiyn davrida ayollar shunday edilar.

Erkak ishiga borish uchun uyidan chiqar ekan, xotini yoki qizi unga shunday der edi:
«Harom qozonmoqdan saqlaning! Chunki biz ochlikka va iztirobga sabr etamiz. Faqat jahannam oloviga (azobiga) chiday olmaymiz!»

Rasululloh (s.a.v.) shunday deydilar:
«Erining uyidan boshqalarga yedirishi xotin uchun halol bo‘lmaydi. Faqatgina erining izni bilan yedirishi mumkin. Faqat o‘zlaridan ziyoda va boshqalarga yedirmagan xolda buzilishidan qo‘rqilgan toza yeguliklarni ikrom etishi mumkin. (Ya’ni uvol bo‘lishidan - ortib qolishidan xavotirlanilgan, behuda isrof bo‘lishidan qo‘rqilgan tarovatli, pokiza, yangi, ziyoda taomlari bilan siylashi mumkin). Agar erining rizoligi, ruxsati bilan yedirsa, o‘zi ham eri qozongan savobiga erishadi. Agar erining izni bo‘lmasdan yedirsa, u taqdirda ularning savobi eriga tegadi. Gunohi esa xotinning zimmasiga bo‘ladi». (Bayhaqiy Abdulloh ibn Umardan (r.a.) rivoyat etgan)

Turmushga chiqadigan kizning ota-onasi unga odobi muosharatni - eri bilan yaxshi muomalada bo‘lishni o‘rgatishi lozim.

Aytishlariga karaganda, Asmo binti Horisa qizini turmushga chiqarar ekan, unga shu tavsiyalarni berganlar:

«Qizim! Sen endi o‘zing o‘rganib qolgan uyingdan chiqib, hali notanish, yangi bir uyga bormoqdasan.
Sen unga yer-zamin bo‘lki, u senga osmon bo‘lsin! Sen unga beshik bo‘lki, u senga tirak bo‘lsin!
Sen undan uzoq bo‘lmaki, u senga yaqin bo‘lsin! U senga yaqin bo‘lsa, sen unga yanada yaqinroq bo‘l!»

Ayol eriga go‘zalligi bilan maqtanmasligi kerak. Uning chirkinligini, xunukligini ham yuziga solmasin.

Al-Asmoiyning aytishlariga qaraganda, o‘zlari bir qishloqqa bordilar. U yerda gul yuzli, oy chehrali, go‘zal bir ayol diqqat-e’tiborlarini tortdi. Insonlar orasida eng xunuk suratli bir kishi bilan turmush qurgandi.

Usha ayolga dedilarki:
«Siz shunday xunuk kishining nikohi ostida yashamoqqa rozimisiz?»
Ayol bunday dedi:
«Yo falonchi! Jim bo‘ling! So‘zlamang. Siz naqadar yomon, qanchalar xunuk so‘zladingiz.

Balki u bilan Parvardigori orasidagi munosabat juda yaxshi bo‘lgani uchun mukofot sifatida meni unga loyiq ko‘rgandir!

Yoki men bilan Rabbim orasidagi munosabat juda yomon bo‘lgani uchun jazo sifatida meni unga loyiq ko‘rgandir! Alloh taoloning rizosi bo‘lgan narsaga men rozi bo‘lmayinmi?!»

Muoz ibn Jabal (r.a.) rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Hech bir xotin dunyoda eriga aziyat bermasin!»

Ayolga kerak bo‘lgan nikoh haqlaridan biri ham eri o‘lgan vaqtda to‘rt oyu o‘n kunlik idda muddatiga rioyat etishi va bu fursat ichida bezanmasligidir.

Yana ayol kuch-qudrati yetguni qadar uyning barcha ishlarini ado etmoqqa harakat qilishi va saranjom-sarishtalikka, poklikka e’tibor va amal etishi kerak bo‘ladi.

IKKINCHI KITOB

SHAHVATNING KESILISHI (NAFS TARBIYASI)

Bismillahir rohmanir rohiym
Alhamdulillah. Vassolatu vassalamu a’la Rasululloh!

Yuksaklik, oliylik va buyuklik sifatlari faqat O’ziga oid bo‘lgan, hamd, taqdis va tasbiyhga mustahaq Alloh taologa hamd bo‘lsin!

Adolatni saqlovchi - Udir.

Barcha ishlarida qullarini ko‘zlagan Mehribon, ularning rizqlariga kafil bo‘lgan Udir.

Qullarini hidoyatga yetkazgan va yetkazuvchi Udir.

U o‘ldiruvchi, yashatguvchi - hayot baxsh etuvchidir.

Xastalarga shifo beruvchi Udir.

Zaiflarga quvvat - qudrat berguvchi Udir.

Qullariga muvaffaqiyat ato etguvchi Udir!

Qullarini yediruvchi, ichiruvchi, halokatdan qutqaruvchi Udir!

Qullariga qanoat berguvchi — oziga rozi etguvchi va shu tariqa o‘ziga yaqin qiluvchi Udir!

Qullariga yordam berib tomirlarini - shayton kezguvchi yo‘llarni tang aylovchi, ularning nafsoniy xohish-istaklarini, shahvatlarini tiyguvchi va shu tariqa undan kelajak yomonlikni qullaridan uzoqlashtiruvchi, so‘ng esa qullarini O’ziga yaqinlashtiruvchi va ularni taqvo sohibi qiluvchi Udir.

U quli lazzat deb bilgan va orzulagan narsalarni ehson etguvchidir.

U qullariga endirgan turli yaxshiliklar va yomonliklar bilan ularni imtihon etuvchi, amr va taqiqlari ijrosini ta’qib aylovchidir.

Duoi salom Uning quli va payg‘ambari Muhammad Mustafoga (s.a.v.), u zotning ol va ashobiga va bu yo‘lda ketganlarga bo‘lsin!

Bundan so‘ng deymanki, Odam bolasini halok etguvchi narsalarning eng ulkani me’da shahvati (eb-ichish istagi)dir.

Alloh taolo xuddi shu sabab tufayli Odamni (a.s.) va Havoni saodat vatani - Jannatdan chiqarib, zillat va faqirlik yurti - Dunyoga tushirib qo‘ydi. Chunki ular ta’qiqlangan mevadan yeb qo‘ydilar. Ularni bu xatoga me’da shahvati yo‘lladi.

Qat’iyan ma’lum bo‘lmoqdaki, me’da - shahvat va xohish-istaklarning bosh manbaidir. Balo va musibatlarning asosiy sababchisidir.

Buning ketidan farjning istaklari va jimo uchun shiddatli mayl keladi.

So‘ng esa, mol va maqom (mansab) sevgisi (havasi) keladi. Keyin mol olish, mol sotish, mol to‘plash va turli shunga o‘xshash mayllar keladi.

So‘ngra bularning orasidan riyo (o‘zini ko‘rsatish), maqtanish, kibrlanish, buyuklanish - ulug‘lik ofatlari paydo bo‘ladi.

Keyin, kin, hasad, dushmanlik va g‘azab o‘rtaga chiqadi.

So‘ng bu badxulqlikning barchasi sohibini yomonlikka - buzuqlikka, yo‘ldan ozishga va fahshiyatga boshlaydi.

Mana shularning barchasi me’dani to‘ydirishning samarasi sifatida maydonga keladi.

Qul agar nafsini ochlik bilan tarbiya etib, xor qilsa, shayton o‘tadigan tomirlarni toraytirgan bo‘ladi. Shu tariqa yo‘ldan ozmas va Alloh taologa itoat yo‘liga kiradi. Dunyoga ahamiyat bermasdan oxirat uchun ozuqa to‘plaganlar afzal ko‘riladi...

OCHLIKNING FAZILATI VA TO’QLIKNING YOMONLIGI

Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Nafslaringizga qarshi ochlik va suvsizlik bilan mujohada etingiz. Chunki bu xususdagi savob Alloh taolo yo‘lida jang qilgan mujohidning savobi kabidir.
Alloh taolo uchun ochlik va suvsizlikdan sevimliroq amal yo‘q».

Yana shunday deganlar:
«Qornini tiqib-bosib to‘ldirgan kishi ko‘klarning malakuti (saltanati)ga erisholmas».

Yana shunday deydilar:
«Amallarning janobi (xojasi) — ochlikdir. Nafsning zillati esa - jun libosdir».

Deyildiki:
«Yo Rasululloh! Insonlarning eng fazilatlisi kim?»
Rasululloh (s.a.v.) shunday javob berdilar:
«Yeyishini ozaytgan, kulishini kamaytgan va satri avratini yopadigan kiyimga rozi bo‘lgan».

Abu Said al-Xudriyning rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) marhamat etadilar:
«Kiyingiz, yengiz, ichingiz. Chunki bu payg‘ambarlikdan bir juzdir».

Hasan (r.a.) rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh shunday deganlar:
«(Alloh taoloni, U Zotning buyukligini, oliyligini) o‘ylamoq (tafakkur qilmoq) - ibodatning yarmidir. Oz yemoq esa ibodatning (asli) - o‘zidir».

Yana shunday deydilar:
«Alloh taolo xuzurida qiyomat kuni sizning eng ustun darajada bo‘lganingiz, eng uzoq, eng ko‘p och qolganingiz va Alloh taoloni eng ko‘p o‘ylaganingizdir. (Tafakkur va zikr qilganingizdir).
Yana Alloh taolo huzurida qiyomat kuni sizning eng sevimsiz bo‘lganingiz, kun bo‘yi ko‘p uxlaydiganingiz, ko‘p yeydiganingiz va ko‘p ichadiganingiz».

Bayhaqiyning Oishadan (r.a.) qilgan rivoyatiga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) ba’zan istamaganlari holda och qolardilar.

Ibni Adiyning «Al-Komil» asarida bildirilishicha, Alloh taolo yeyish-ichishini kamaytirgan kullari bilan farishtalarga faxrlanar va ularga jannatda yuksak darajalar ato etar ekan.

Rasululloh (s.a.v.) yana shunday deganlar:
«Ko‘p yeb-ichish bilan ko‘ngillarni o‘ldirmangiz. Chunki ko‘ngil ekin (kabi)dir. Ular ko‘p sug‘orilsa, o‘ladi».

Yana shunday deydilar Rasululloh (s.a.v.):
«Odam bolasi me’dasidan ko‘ra yomonroq bir qopni to‘ldirmagan. Belini tik tutishi uchun odam farzandiga bir nechagina luqma yetarlidir.
Agar mutlaqo shunday qiladigan bo‘lsa, me’dasini uch qismga ajratsin:
Uchdan birini yeyish, uchdan birini ichishi uchun, uchdan birini esa nafas uchun (bo‘sh qoldirsin)».

Usoma ibn Zayd va Abu Hurayradan (r.a.) qilingan rivoyatga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
«Qiyomat kuni Alloh taologa odamlarning eng yaqin bo‘lgani - dunyoda ochligi, suvsizligi va g‘am-tashvishi, qayg‘usi ko‘p, uzun bo‘lganidir».

Iyso (a.s.) marhamat etadilar:
«Ey havoriylar! Me’dalaringizni och qoldiringiz!
Vujudlaringizni (hashamatli liboslardan) holi qo‘yingiz (engil qilingiz!) Umid qilinurki, bu ish harakatingiz bilan Alloh taoloni ko‘rursiz!»

Aytilishicha, Tavrotda shunday yozilgan:
«Shubhasizki, Alloh taolo qorni katta (semiz) olimni sevmaydi (yoqtirmaydi). Chunki semizlik g‘aflatga va ko‘p yemoqqa dalolat etadi. Bu esa yomon hol. Ayniqsa, olimlar uchun yomon».

Xabarda kelishicha, Rasululloh (s.a.v.) shunday deganlar:
«Shubhasizki, qorni to‘q holda yemoq ustiga yemoq olachipor kasalligiga sabab bo‘ladi».

Yana shunday deydilar:
«Mo‘min birgina me’daga yeydi. Munofiq esa yetti me’daga yeydi».

Ya’ni, yetti barobar ko‘p ishtaha bilan yeydi. Chunki bu yerda zikr etilgan me’da - shahvatga kinoyadir.

Oishadan (r.a.) kilingan rivoyatga ko‘ra, Rasululloh (s.a.v.) yana shunday deganlar:
«Ochlik va suvsizlik bilan jannat eshigini chertingiz. Sizga ochiladi!»

Yana shunday deganlar:
«Qiyomat kuni odamlarning eng uzoq och qolganlari dunyodagi paytida eng ko‘p to‘q bo‘lganlaridir».

Anas (r.a.) aytishlariga karaganda, Fotima (r.a.) bir kun Rasulullohga (s.a.v.) biroz non ushog‘i, talqon keltirdilar.
- Bu talqon nimadan qilingan? - deya so‘radilar Rasululloh (s.a.v.).

Fotima (r.a.) esa non tolqoni ekanini aytdi. Bundan so‘ng Rasululloh (s.a.v.) shunday dedilar:
«Shubhasizki, bu uch kundan beri otangiing og‘zidan ichiga kirayotgan ilk taomdir».

Abu Hurayraning (r.a.) aytishlariga qaraganda, Rasululloh  (s.a.v.) bu dunyodan ayrilgunlariga qadar qorinlarini ketma-ket uch kun bug‘doy noni bilan to‘ydirmaganlar.

Rasululloh (s.a.v.) yana shunday deganlar:
«Shubhasizki, bu dunyoda och bo‘lganlar oxiratda to‘q bo‘lganlardir». (Abu Muaym «Hilya»da Abdulloh ibn Abbosdan (r.a.) rivoyat etgan).

Umar (r.a.) deydilarki:
«Me’dani tiqib, bosib to‘ldirmoqdan saqlaning! Chunki bu yashaganda og‘ir. O’lganda badbo‘y (bo‘ladi)!»

Shaqiyqi Balxiy hazratlari shunday deganlar:
«Qulluq qilmoq bir san’at. Uning do‘koni - yolg‘izlik. Dastgohi (ish quroli) - ochlikdir».

Luqmon (a.s.) o‘g‘liga shunday nasihat berganlar:
«O’g‘ilginam! Bolajonim! Me’da to‘lganda, fikr uxlaydi. Hikmat tilsizlashadi. Barcha a’zo ibodatdan qoladi».

Fuzayl ibn Iyoz o‘z nafsiga murojaat etadilarki:
«Ey nafsim! Sen mendan qo‘rqyapsan! Och qolmoqdan qo‘rqyapsanmi? Bu xususda qo‘rqma! Sen Alloh taolo huzurida bir yengil narsasan».

Muhammad (s.a.v.) va ashobi ham och qolardilar. Faqat ular shivirlashib, shunday derdilar:
«Yo Rabbiy! Sen meni och va yalang‘och qoldirding. Yo Rabbiy! Qay vasila bilan meni yetkazgan maqomingga yetkazding?!»