Молик ибн Анас ибн Молик ибн Абу Амр ал-Асбахий ал-Химсрий (рахимахуллох), 93-ҳижрий йилда туғилиб, 179-ҳ.й. вафот стган, ва у тобеъинларнинг аввалги сргашувчиларининг авлодига таълуқли. У динда имом ва Аҳли Сунна вал-жамоанинг буюк имоми бслган. У Мадинада истиқомат қилган, шунинг учун уни "œимам Дарул-ҳижра" (пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) ва саҳобалар ҳижрат қилган диёрнинг имоми) деб аташган.

Ҳофих Ибн Ҳажар (рахимахуллох) имом Моликни мана шундай тасвирлаган: "œУ — Дарул-ҳижра имоми, мукаммал олимлар орасида снг каттаси ва ишончли ровийлар орасида снг улуғидир".

Имом Моликнинг (рахимахуллох) диний билимини ва олимларнинг у ҳақидаги фикрларини тушуниш учун имом Бухорий (рахимахуллох)дан барча мавжуд иснодлардан снг саҳиҳи қайси деб ссралганини сслаб стиш етарли бслади. У: "œА­нг схши иснод — бу ҳадисни Моликнинг Аофиъадан ривост қилиши, у сса пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)дан ривост қилган Ибн Умардан (родисллоху анху) ривост қилган". Уни динни ва Суннатни тиклашга бслган содиқлиги ҳақида жуда ксп ссзлар айтилган. Маълумки имом Молик ҳадис таълимини берадиган дарсга кираётганда аввал ғусл қиларди сснг сзининг снг схши оқ рангли кийимини кисрди ва бошига салла срарди. Қачонки ундан нима учун бундай қилишини савол қилишганда, у жавоб берди: "œЛайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг ссзларига хурмат ксрсатаман".

Имом Моликнинг (рахимахуллох) шогирди бслган имом Шофеъий (рахимахуллох) айтадилар: "œМолик тобеъинлар давридан бери инсонларга қарши Аллоҳнинг далилидир".

Имом Аасоий (рахимахуллох) айтдилар: "œМенимча, тобеъинлардан кейин сшаганлар орасида Моликдан ксра олийжаноблироқ, хурматлироқ ва ҳадисларда ишончга сазоворроқ ҳеч бслмаган".

Имом Молик (рахимахуллох) сзи ҳақида шундай деб айтарди: "œМен токи етмиштадан ортиқ олимлар фатво беришга лойиқлигимга гувоҳлик бермагунларича фатво бермас сдим". Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 10/8 китобларидан олинди.

Муҳаммад ибн Идрис ибн Аббос ал-Қурайший (рахимахуллох), Шофеъий номи билан машхур бслган. У 150-ҳ.й. Шомда туғилган, сснг узоқ йиллар давомида Маккада сшаган, сснг Мисрда, 204-ҳ.й. вафот стган. Имом Шофеъий тобеъинларга сргашганларнинг охирги авлодига таълуқли. У динда имом ва Аҳли Сунна вал-жамоанинг буюк имоми бслган. У Қурайшийлар авлодидан бслиб, пайғамбар Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам) авлоди битта сди.

Имом Шофеъийнинг билимига келсак, маълумки унинг даражаси юқори сди. У сз ҳақида айтарди: "œМен 7 ёшлигимда Қуръонни тслиқ ёд олдим, 10 ёшлигимда сса имом Молик ибн Анаснинг "œМуватто" ҳадис тспламларини ёд олдим". Шунинг учун ҳам Шофеъий кспгина олимларнинг хурматини қозонди ва уни шунингдек "œдиннинг чуқур биладиган имом" деб аташган. Бироқ, имом Шофеъийни кспроқ "œмужаддид" деб аташарди.

Бир куни имом Аҳмад ибн Ҳанбал (рахимахуллох): "œАлбатта Аллоҳ ҳар юз йилнинг бошида бу умматдан улар учун мужаддид чиқаради" деган ҳадисни сқиди, сснг айтди: "œБиз бундай инсонларни кимлигини аниқлашни бошладик ва маълум бслдики, биринчи асрда бундай инсон Умар ибн Абдулаъзиз бслган скан, иккинчида сса — Шофеъий!"

Ҳофиз Ибн Ҳажар (рахимахуллох) ҳам Шофеъий (рахимахуллох)ни тавсирлаб, шундай деди: "œУ — имом, ҳадисларни ҳимосчиси, обрсйли олим".

Ҳабар бериладики, имом Аҳмад ибн Ҳанбалнинг сғли Абдуллоҳ отасидан ссради: "œБу Шофеъий ким бслган? Ахир мен сизни Аллоҳдан унинг ҳаққига тез-тез дуо қилаётганингизни ксраман". Бунга жавобан Аҳмад ибн Ҳанбал айтди: "œА­й сғилчам! Шофеъий бизнинг дунёмиз учун гсёки Қуёш бслган ва инсонларга гсёки уларни соғлиги бслган. Ўйлаб кср, ахир бирон-бир нарса буларсиз бсла оладими ёки бизлар учун срнини боса оладими?!"

Имом Али ибн Мадиний (рахимахуллох) сзининг сғлига васист қилди: "œАгар Шофеъий айтганларини сшитсанг, у ҳолда улардан биронтасини қолдирмасдан ёзиб ол, ахир уларнинг ҳар бири илмдир!" Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 9/29 китобларидан олинди.

Аҳмад ибн Муҳаммад ибн Ҳанбал Шайбоний (рахимахуллох) 164-ҳ.й. Бағдодда туғилиб, 241-ҳ.й. сша ерда вафот стди. У тобеъинларга сргашганларнинг аввалги шогирдларининг авлодидан сди. У ислом умматининг буюк имомларидан бири бслган, шунинг учун ҳам "œАҳли-Сунна вал-жамоа имоми" деган номни олган. Аллоҳ унинг матонатлиги сабабли, Қуръон гсёки Аллоҳнинг ссзи смас, сратилган маҳлуқ деган адашишликнинг устидан ғалабага қозонишга муваффақ қилди. Унинг даврида сал кам ҳамма адашди. Шайх Ибн Қоййим (рахимахуллох) айтдилар: "œИмом Аҳмаднинг даврида барча инсонлар йслдан озишди, озчилик бундан мустасно, улар жамоа сди! Ва сша даврда қозилар ҳам, муфтийлар ҳам, халифа ҳам ҳамда шунингдек уларга сргашганлар йслдан озишди. Имом Аҳмад сша даврда ал-жамоа сди!" қаранг. "œал-Хавадис вал-бидъа" 1/22.

Бу олимнинг хизмати унгача сшаб стган кспгина олимларнинг хизмати каби улкандир. А­слатиб стамизки, ҳадисларни йиғиш ва динни срганиш учун имом Аҳмад ксп мамлакатлар ва шаҳарлани кезди — Қсфа ва Басра, Макка ва Мадина, Яман ва Шомларда бслди. Ўзининг сафарини сса 16 ёшлигида бошлади. Айнан шунинг учун имомлар Вақи ибн ал-Жарроҳ ва Хафс ибн ал-Ийёс, Аҳмад ҳақида айтганлари ривост қилинади: "œҲеч қачон хали Қсфага бу йигит каби инсон келмаган сди!".

Имом Шофеъий (рахимахуллох) айтади: "œМен Бағдодда бслганимда, снг саводли, зоҳид ва тақводор инсон Аҳмад ибн Ҳанбал сканлигини ксрдим".

Қутайба (рахимахуллох) айтган сди: "œАгар Аллоҳ бу уммат учун Суфён Саврийни тайинламаганда, тақводорлик йсқ бслиб кетарди. Агар Аҳмад ибн Ҳанбални тайинламаганда, у ҳолда бидъат тарафдорлари сзларининг бидъатларини динга киритган бслар сдилар!" Бу жумлалар имом ал-Миззийнинг "œТахзиб ал-камал" ва ҳофиз Ибн Ҳажарнинг "œТахзиб ат-тахзиб" 1/75 китобларидан олинди.

Барчага машҳур бслган саҳиҳ ҳадисда ривост қилинадики, Жаброил (алайхиссалом)нинг пайғамбардан (соллаллоху алайхи васаллам) Ислом ҳақида ссраганида ва у зот (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб бердилар: "œИслом — бу Аллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик бермоғинг, намозни тсла барпо қилмоғинг, закот бермоғинг, А амазон ойида рсза тутмоғинг ва агар йслга қодир бслсанг ҳаж қилмоғинг".

Жибрил (алайхиссалом) ссради: "œИймон нима?" Унга жавобан пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œАллоҳга, унинг фаришталарига, китобларига, пайғамбарларига, қиёматга ҳамда қадарга схшию ёмонига иймон келтиришинг"

А­ҳсон нима сканлиги ҳақидаги саволга пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб қилдилар: "œА­ҳсон — бу қачонки сен гсёки Аллоҳга уни ксриб турганингдек, агар сен уни ксрмаётган бслсанг, у сени ксриб турганидек ибодат қилмоғинг". Бухорий 1/114, Муслим 1/164.

Абдуллоҳ ибн Умар (родисллоху анху) келтирган ҳадисда пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œИслом беш устунга асосланади: Аллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик беришлик, намоз сқишлик, закот тслашлик, А амазон ойида рсза тутишлик ва қодир бслганларга ҳаж қилишлик" Бухорий 1/49, Муслим 1/176.

Бундан ташқари Муслим Абу Ҳурайра (родисллоху анху)дан ривост қиладики А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам)нинг олдиларига бир инсон келиб айтди: "œА­й А осулуллоҳ менга шундай бир амални айтингки мен уни бажаришим натижасида Жаннатга кирайн". У зот жавоб бердилар: "œАллоҳдан сзга ибодатга лойиқ зот йсқлигига ва Муҳаммад Аллоҳнинг росули сканлигига гувоҳлик бер, намоз сқи, закотни тсла ва А амазон ойида рсза тут". Бундан сснг у инсон айтди: "œМенинг руҳим қслида бслган Зотга Қасамки бирон нарса қсшмайман ва камайтирмайман ҳам". Бунга жавобан А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам) айтдилар: "œАгар бу киши қавлида мустаҳкам бслса, нажот топади". Бухорий 3/261, Муслим 1/174. Бу ҳадисда ҳажнинг зикр қилинмаганлигини сабабини шарҳловчилар у даврда ҳаж қилиш фарз қилинмаган сди деб такидлашади.

Аллоҳ инсонларга шарт қилган ва уни тушунтириш учун пайғамбар Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)ни юборган Ислом, мана шудир.

Мазҳаблар — бу бирон-бир инсоннинг фикри, уларни у ёки бу масалани тушунишлари ва нуфузли ижтиходи. Қуръон ва Суннатдаги очиқ-ойдин матнлар бор бслган вақтда бундай фикр, шарҳ ва тушунчаларга сргашишликни Аллоҳ таъала ва Унинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам) буюришмаган. Инсонларнинг мулоҳазаси натижаси тсғри хулоса ҳам нотсғри хулоса ҳам бслиши мумкин. Шунинг учун аниқ ва хатосиз фикр фақат пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)дан келгани бслиши мумкин.

Ибн Аббос (родисллоху анху) айтганлар: "œҲар кимнинг ссзи қабул стилиши ёки рад стилиши мумкин, магарам пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг ссзлари бундан мустасно!" Табароний "œал-Кабирда" 11/339. Ҳофиз ал-Ироқий иснодини схши (ҳасан) деган.

Кспинча олимлар бирон-бир масалада фикрларини айтишарди, бироқ ундан сснг ҳақиқат унинг аксида сканлиги маълум бслса, улар сзларининг аввалги фикрларидан қайтишарди. Шайх Солим Хилолий айтади: "œ"¦снг кспи билан бундай фикрлардан фойдаланиш мумкин бслади, қачонки агар бундай факиҳнинг фикри шариат далилларига асосланган тсғри бслган ҳолда".

Шундай скан, кимки Исломни қабул қилишни ва ҳақ динга сришишни истар скан, унга фақатгина Аллоҳдан бошқа ибодат қилишга лойиқ зот йсқ ва Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам) Аллоҳнинг слчиси сканлигига гувоҳлик бериши, ҳар куни беш маҳал намоз сқиши, закот тслаши, А амазон ойида рсза тутиши ҳамда қодир бслса Ҳаж қилиши лозим бслади холос.

Юқорида айтиб стилган тсрт мазҳабнинг бирон-бирига ёки сна бошқларга сргашиш сса, вожиб ҳам, мустаҳаб ҳам, мандуб ҳам смас. Мусулмон барча амалларда бу мазҳабларнинг маълум бирига сргашиши шарт смас. Агар инсон ҳар бир масалада битта мазҳабга сргашадиган бслса, шунинг сзи ҳато, кср-ксрона тақлиддир! Инсоннинг сзи сса динни ажратувчи ва гуруҳларга бслинувчиларнинг бирига айланади. Аллоҳ таъала динда ажралишни қатъий тақиқлаб, айтган: "œДинларини бслиб, сзлари ҳам гуруҳларга бслиниб олган кимсалар тсғрисидан бирон нарсада (маъсул) смассиз!" (Анъам 5:159).

Шунингдек Аллоҳ таъала айтади: "œУлар динларини бслиб, фирқа-фирқа бслиб олгандирлар. Ҳар бир фирқа сз олдиларидаги нарса билан хурсанддирлар" (А ум 30:32).

Ислом — схлит дин. Унда Аллоҳнинг росули Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)нинг йслидан бошқа ҳеч қандай мазҳаб ва йслларга срин йсқ! Аллоҳ таъала айтади: "œАйтинг: "œМенинг йслим шудир. Мен Аллоҳга даъват қиламан. Мен ва менга сргашган кишилар аниқ ҳужжатга-ишончга сгамиз. Аллоҳни поклайман. Мен мушриклардан смасман". (Юсуф 12:108).

Мазҳабларнинг ақидасига тақлид қилувчилар сртасида тез-тез бслиб турадиган жанжал ва тортишувларни  ксришимиз мумкин, ваҳоланки Аллоҳ таъала айтган: "œва талашиб-тортишмангизки, у ҳолда сустлашиб, куч-қувватингиз кетур. Сабр-тоқат қилингиз! Албатта, Аллоҳ сабр қилгувчилар билан биргадир". (Анфол 8:46).

Ҳамда Аллоҳ таъала бслинмасликни ва Китобини маҳкам ушлашга буюриб айтади: "œВа барчангиз Аллоҳнинг арқонига (Қуръонга) боғланингиз ва бслинмангиз!" (Оли Имрон 3:103).

Соф Ислом мана шудир, унинг асоси сса — Қуръон ва Суннат. Ҳар қандай ихтилоф юзага келганда мусулмонлар айнан шу манбаларга мурожаат стишлари зарур. Кимда-ким бу манбаларни рад стиб, ихтилофларни ҳал стиш учун бошқа манбаага мурожаат қиладиган бслса, у мусулмон смас. Бу ҳақда Аллоҳ таъала айтган: "œЙсқ, Ларвардигорингизга қасамки, то улар сз срталарида чиққан келишмовчиликларида сизни ҳакам қилмагунларича ва кейин сиз чиқарган ҳукмдан дилларида ҳеч қандай танглик топмай, тсла таслим бслмагунларича-бсйинсунмагунларича зинҳор мсмин бсла олмайдилар!" (Аисо 65).

Шуни ҳам айтиш керакки, имомларнинг биронтаси ҳам: "œМен нима фикрга келган бслсам ҳам, менга сргашинглар" деб айтишмаган, аксинча улар бизларга таълим бериб айтишдики: "œБизлар қаердан олган бслсак, сизлар ҳам сша ердан олинглар". Бундан ташқари, мазҳаблар таълимотига кейинги асрларда четдан кспгина хато фикрлар қсшилган. (Булар қаторига ҳанафий мазҳабида пайдо бслган ссфислар ва шунингдек мoтрудий ақидаси пайдо бслиши ёки ашарий ақидасини ҳанбалий ва шофеъий мазҳабларида пайдо бслишини киритиш мумкин).

Шунингдек, "œАгар бундай бслишни тахмин қилсак, у ҳолда нима қилиш керак?" деган приняип асосланган, илгари юзага келмаган, балки келажакда сҳтимол юзага келмаслиги ҳам мумкин бслган масалаларни ечимлари киритилган. Агарда мазҳаблар рскач қилаётган улуғ имомлар буларнинг ҳозирги кундаги мана шу ксринишини ксрганларида сди, аниқ улардан ҳамда улар сйлаб топганлардан воз кечишарди.

Ссзларидан дин ва ақидани мерос қилиб қолдирган стмиш имомлари Қуръон ва Суннатга қатъий амал қилиб, инсонларга уларни қслланма ва амал қилишликга даъват қилишган. Булар саҳиҳ даражада куйидаги имомлардан Абу Ҳанифа (150 ҳ.й вафот стган), Молик (179 ҳ.й вафот стган), Шофеъий (204 ҳ.й вафот стган), имом Аҳмад (241 ҳ.й вафот стган), Суфен Саврий (161 ҳ.й вафот стган), ва Суфён Усйна (197 ҳ.й вафот стган), Ҳасан Басрий (110 ҳ.й вафот стган), Абу Юсуф Яъқуб ал-Қоъзий (182 ҳ.й вафот стган), Муҳаммад ибн Ҳасан Шайбоний (189 ҳ.й вафот стган), Абдурроҳман ал-Авзоий (157 ҳ.й вафот стган), Абдуллоҳ ибн Муборак (181 ҳ.й вафот стган), имом Бухорий (256 ҳ.й вафот стган), Муслим (261 ҳ.й вафот стган) ва сна кспгина бошқалардан аниқ маълум, Аллоҳ барчаларини роҳмат қилсин. 

Шуни айтиш лозимки, қадимда юқорида санаб стилган имомларнинг шогирдлари бслган, улар устозларининг фатволари асосида сзларининг Шайхларининг мазҳабларини ташкил стишарди. Шундай қилиб, Суфён Саврийнинг мазҳаби бслган, Ҳасан Басрийнинг мазҳаби, Авзоийнинг мазҳаби, Ибн Жарир Табарийнинг ва кспгина бошқа имомларнинг. Бироқ Аллоҳнинг иродаси билан бу мазҳаблар бизнинг давримизгача етиб келиши насиб стмади, бироқ бунга қарамасдан биз уларни тарих саҳифаларидан счириб ташлай олмаймиз. Шунинг учун Исломда тсрт мазҳабдан ксп бслиши мумкин смас деган тарқалган замонавий фикр мутлақо нотсғридир. Бундай вазистда айтиш мумкинки: агар тсрттадан ксп мазҳаблар стмишда бслган бслса, у ҳолда нима учун келажакда ҳам айнан шундай бслиши мумкин смас?

Уларнинг ҳар бири диндаги бидъатнинг ҳавфлилиги ҳақида огоҳлантиришган ҳамда адашмайдиган зотдан, съни Аллоҳнинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам)га тақлид қилишдан бошқа бирон-бир кимсага тақлид қилишдан қайтаришган. Бошқа ҳар қайси инсон ким бслишидан қатъий назар, ҳатодан холий смас. Унинг айтганларидан фақатгина Қуъон ва Суннатга мувофиқ келгандагина олинади холос, уларга зид келгани сса рад стилади.

Ҳофиз Ибн Касир (рахимахуллох) айтдилар: "œИнсонларнинг ссзлари ва амаллари, пайғамбарнинг   ссзлари ва амаллари билан солиштирилади, ва унга мувофиқ келгани — қабул қилинади, уларга мувофиқ келмагани сса, кимга таълуқли бслишидан қатъий назар рад стилади". Қаранг. "œТафсир Ибн Касир"  3/415.

Имом Молик, Аллоҳ ундан рози бслсин, айтганларидек: "œҲар бир инсоннинг ссзи қабул қилинади ва рад стилади, магарам мана бу қабр сгасининг ссзи рад стилмайди" — ва пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)нинг қабрларига ишора қилди. А­слаб стилган тсрт имом ҳам, шунингдек кспгина бошқа мусулмон олимлари шу йслга сргашишган ва ҳар бири тақлид ҳавфи ҳақида огоҳлантиришган, чунки Аллоҳ таъала Китобининг кспгина жойларида кср-ксрона сргашувчиларни коралади. Ўтмишда ҳам, ҳозирда ҳам кофирларнинг кспчилиги фақатгина сзларининг китобҳонлари, руҳонийлари, ота-бувалари ва шуларга схшашларга кср-ксрона тақлид қилишганлиги сабабли шу холатда қолишган.

Абу Ҳанифа, Молик, Шофеъий, Аҳмад ва бошқа имомлар, Аллоҳ уларнинг барчасидан рози бслсин, айтишган: "œСсзимизни қаердан олганимизни билмаганга, бизнинг ссзимизни олиш ва фикрларимизга асосан фатво бериш жоиз бслмайди"

Имомларнинг ҳар бири айтган: "œАгар ҳадис саҳиҳ бслса, демак у менинг мазҳабимдир".

Улар шунингдек айтишган: "œАгар сенга бирон-бир фикр етиб келса, уни Аллоҳнинг Китоби ва Унинг пайғамбарининг   Суннати билан солиштир. Агар қарама-қарши бслмаса қабул қил, қарама-қарши бслса уни деворга ур!"

Буюк имомларнинг фикри шундай бслган, Аллоҳ таъала уларни Жаннат боғларига жойлаштирсин.

Бироқ стмишда буюк имомлардан кейин сшаган муқаллидларнинг харакатлари инсонда афсус-надомат пайдо қилади! Оддий ҳалқ уларни хато қилмайдиган олимлар деб ҳисоблашади, чунки улар тоғ-тоғ қоғозларни ёзиб тслдиришганда! Бироқ улар нимага даъват қилишган. Айнан шулар инсонларга тсрт мазҳабнинг таълимотидан бирига сргашишни шарт қилишган.

Имом Аҳмад (рахимахуллох) айтганлар: "œФакиҳга инсонларни сзининг мазҳабига тарғиб қилишли жоиз смас" қаранг. "œар-А адул-муфхим" 16.

Бунга мажбурлаб, улар бошқа олимларнинг фикрларига сргашишни тақиқлаб қсйишди. Шундай бир фикр пайдо бсладики, гсёки бу муқаллидлар у ёки бу имомни Аллоҳнинг пайғамбари даражасига олиб чиқариб қсйишади. Қани снди, агар уларнинг сзлари ана шу имомларнинг фикрларига амал қилганларида сди! Бироқ уларнинг кспчилиги сзларининг имомларини исмидан бошқа, улар ва таълимотлари ҳақида ҳеч нарса билишмас сди. Шундай қилиб, кейинги авлодларининг баъзилари сзлари илгари бслмаган саволларни, қандайдир муаммоларни, сзларининг таълимотларини  сйлаб тсқишарди, сснг буларнинг барчасини сзларининг имомларига нисбат беришардилар!

Шундай қилиб, улардан кейин келганлар бу уйдирмаларни ҳақиқатдан ҳам имомга тегишли ва унинг таълимотига мувофиқ келади деб сйлашардилар. Аслида бу фикрлар имомнинг айтган ссзлари ва қарорларига зиддир, ахир уни уларга ҳеч қандай алоқаси йсқдир. Бунга мисол қилиб Абу Ҳанифага сргашганларнинг кейинги авлодлари намоздаги "œташаҳҳуд"да  ксрсаткич бармоқни кстариш тақиқлаган деб Абу Ҳанифага нисбат беришликларидир!

Ибн Зубайр (родисллоху анху) ривост қилади: "œАллоҳнинг пайғамбари (соллаллоху алайхи васаллам) намозда ташахудда стирганларида снг кафтларини снг сонларига, чап кафтларини чап сонларига қссрдилар ва бармоқлари билан ишора қилардилар" Муслим 579.

Воил ибн Ҳужр (родисллоху анху) ривост қилади: "œМен пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)ни снг қслларининг ксрсаткич бармоқларини кстариб ва Аллоҳга дуо қилиб харакатлантирганларини ксрганман". Аасоий 889, Ибн Хузайма 1/86, Ибн Ҳиббон 485. Бу ҳадиснинг саҳиҳлигини имом Ибн Хузайма, имом Ибн Ҳиббон, Байҳақий, ҳофиз Ибн Абдул-Барр, имом Аававий, ҳофиз Ибн Мулаққъин, Шайх Ибн Қоййим, Шайх Албоний ва Абдулқодир Арнаут. Қаранг "œал-Мажмуъ" 3/453, "œЗадул-маъад" 1/237, "œТамамул-минна" 214, "œТаҳқъиқ Жомиъ ал-усул" 5/404.

Бошқа мисол: уларнинг кспчилиги Қуръондаги Аллоҳнинг қсли деганда Унинг қудрати деб тавил қилишади! Аки — ундан ҳам ёмонроғи, Аллоҳ таъала Аршга кстарилмаган, балки У сратилган дунёнинг ҳар қаерида деб айтишларидир.

Маълумки имом Абу Ҳанифа (рахимахуллох) Аҳли-Сунна ақидасида бслганлар. Шунинг учун у зот: "œКимки "œБилмайман А оббим осмондами ёки ердами" деб айтса, у шубҳасиз кофир бслади" деб айтганлар. Айнан шундай жавобни: "œАллоҳ Аршни устида лекин билмайман Арш осмондами ёки ердами" деб айтганга ҳам берганлар. Қаранг "œал-Фикх ал-абсат" 46.

Шунингдек бир аёлнинг: "œСиз ибодат қилаётган А оббингиз қаерда" деган саволига Абу Ҳанифа жавоб бердилар: "œДарҳақиқат, Аллоҳ субҳана ва таъала осмондадир ерда смас". Шунда бир инсон: "œАллоҳ таъаланинг: "œА оббингиз сиз қаерда бслмасангиз ҳам сиз билан бирга" деган ссзига нима дейсиз?!" деди. Абу Ҳанифа жавоб бердилар: "œБу шунга схшайдики, гсёки бирон-бир инсонга "œМен сен билан биргаман" деб ҳат ёзасанда, бироқ унинг ёнида бслмайсан". Қаранг. "œал-Асма ва ас-сифат" 429.

Шунингдек баъзи аввалги имомларнинг китобларида Абу Ҳанифа Қуръонни сратилган деб ҳисоблаганлиги ҳақида хабарлар келтирилади. Имом Аҳмад айтади: "œАбу Ҳанифа Қуръонни сратилган деб айтганлиги ҳақидаги хабарларни биз саҳиҳ деб хисобламаймиз" қаранг. "œМуҳтасар ал-улув" 156.

Ибн Муборак айтадилар: "œАллоҳга қасамки Абу Ҳанифа: "œҚуръон сратилган" деб вафот стмаган" қаранг. "œШарҳ усул ал-итиқъад" 2/269.

Имом Абу Ҳанифа (рахимахуллох) айтганлар: "œҚуръон — бу қоғозга ёзилган, қалбларда сақланган, оғиз билан тиловат қилинадиган ва пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам)га нозил бслган Аллоҳнинг ссзидир". Қаранг. "œал-Фикх ал-акбар" 301. У шунингдек айтарди: "œҚуръон сратилган смас!" қаранг. "œал-Фикҳ ал-акбар" 302.

Шу ва шунга схшаш сабаблар деб мусулмонлар орасида низолар бслди, аҳиллик ва бардамлик бузилди, ер юзи мунофиқлик ҳамда ихтилоф билан тслди. Бир-бирларини бидъатда айблашди, ҳар қайси гуруҳ уларга қарши чиқганларни арзимаган баҳона билан залолатда айблашди. Улар хаттоки бир-бирини кофирликда айблаш даражасига етиб боришди, срталарида жанжал ва қирғинлар пайдо қилишди. Бу амаллари билан пайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) куйдаги ҳадисда хабар берганларга схшаб қолишди: "œМенинг умматим 73 фирқага бслиниб кетади, уларнинг ҳар бири Оловда, магарам биттаси нажот топгувчидир" У зотдан ссрашди: "œА А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам), бу нажот топгувчи фирқа ким улар?" Бунга жавобан у зот (соллаллоху алайхи васаллам) жавоб бердилар: "œУлар мен ва менинг саҳобаларим йслида бслганлар". Термизий 2641, Ҳоким 1/128.

А­й онгли ва холис мусулмон мен сендан ссрайман! Ахир инсон вафотидан сснг қабрда ёки Қиёматда қайси мазҳабда бслганлиги ҳақида ссраладими? Аки қайси тариқатда бслганлиги ҳақида? Аллоҳга қасамки, сендан бу ҳақда ссрашмайди! Аксинча, қайси қонун асосида ва нима учун фалон мазҳабда ёки тариқатда бслганлигин учун жавоб беришинга тсғри келади! Буларнинг барчаси "œАллоҳни қсйиб сзларининг донишмандларини ва роҳибларини Ларвардигор деб билиш"дан бошқа нарса смас!

Маълум бир мазҳабга амал қилиш зарурлиги ҳақидаги даъвонинг замирида фақатгина сиёсий сабаблар, жамистдаги тарих асосидаги сзгаришлар ва шунингдек психологик сабабларга сга сканлиги тарихдан хабардор бслган ҳар қандай оқил инсонга сир смас. Бизнинг бурчимиз ҳақиқатни билиш ва унга мувофиқ амал қилишдан иборат.

Билгинки, ссзсиз сргашиш лозим бслган ҳақиқий мазҳаб — бу пайғамбаримиз (соллаллоху алайхи васаллам)нинг таълимотидир. Унга барча нарсада сргашиш шарт бслган имом ал-аъзам (буюк имом) (соллаллоху алайхи васаллам)дир. У зотдан сснг солиҳ халифаларнинг таълимоти келади, Аллоҳ улардан рози бслсин. Муҳаммад (соллаллоху алайхи васаллам)дан бошқа бирон-бир кимсага сргашишга ҳеч ким бизни мажбур қилаолмайди, ва фақат унгагина сргашилади !!!

Аллоҳ субҳанаҳу ва таъала айтади: "œЛайғамбар сзи сизларга ато стган нарсани олинглар, у зот сизларни қайтарган нарсадан қайтинглар" (Ҳашр 7).

Лайғамбар (соллаллоху алайхи васаллам) сса васист қилганларки: "œБас, менинг суннатимни ҳамда ҳидост ва тсғри йсл устидаги халифаларнинг суннатларини лозим тутинглар, уларни маҳкам ушланглар". Абу Довуд 4607, Термизий 2676, Ибн Можа 43,44, Даромий 1/44.

Имомларнинг биронтаси ҳам — на Абу Ҳанифа, на Молик, биронта бошқаси ҳам сзининг шогирдларига: "œФақат менинг фикрим тарафдори бслинглар" деб айтмаганлар ва фақат сзларининг таълимотларига амал қилишни талаб қилмаганлар. Бундан ташқари, Абу Бакр ва Умар (родисллоху анхума) каби мусулмон олимларининг аввалгилари бундай нарсага чақиришмаган, аксинча, буни тақиқлашган. Шундай скан, бу мазҳабларнинг барчаси қаердан келиб чиқди? Аима сабабдан улар кенг тарқалдилар ва мусулмонларга мажбуран қабул қилдирилди? Ўйлаб кср, ахир бу мазҳаблар Исломнинг снг схши асрларидан кейин пайдо бслиб тарқалди.

"œХужжатул-Лаҳи ал-балағъа" 1/153-155 китобида Шайx ад-Дехлавий Ибн Ҳазмнинг (456 ҳ.й. вафот стган) ссзларини келтиради:

    "œТақълид — ҳаром! Ҳеч кимга А осулуллоҳ (соллаллоху алайхи васаллам)нинг фикрларидан бошқа бирон-бир кимсанинг далиллар билан қувватланмаган фикрини қабул қилиш мумкин смас! Бу ҳақда Аллоҳ таъала айтган: "œ(А­й инсонлар), сизларга Ларвардигорингиздан нозил қилинган нарсага (Китобга) сргашингиз, ундан сзга "œдсстларга" сргашмангиз!" (Аъроф 7:3).
    У шунингдек айтган: "œАллоҳ нозил қилган ҳукмларга бсйсунингиз" дейилса, улар: "œЙсқ, биз оталаримизни қандай йслда топган бслсак, сшанга сргашамиз" дейишади" (Бақара 2:170).
    Кср-ксрона сргашмайдиганларни Аллоҳ таъала мақтаб айтади: "œБас, Менинг бандаларимга ссзга қулоқ тутиб, унинг снг гсзалига сргашадиган зотларга хушхабар беринг! Ана сшалар Аллоҳ ҳидост қилган зотлардир. Ва ана сшаларгина ақл сгаларидир" (Зумар 39:18).
    Шунингдек Аллоҳ таъала айтди: "œБордию бирон нарса ҳақида талашиб қолсангиз, - агар ҳақиқатан Аллоҳга ва охират кунига ишонсангиз — у нарсани Аллоҳга ва пайғамбарига қайтарингиз!" (Аисо 4:59).
    Ксриб турганимиздек, Аллоҳ ихтилоф юзага келганда Қуръон ва Суннатдан бошқа манбаага мурожаат қилишга рухсат бермади. Демак, бундан келиб чиқадики, инсонларнинг фикрига мурожаат қилиш — харом, чунки у Қуръон ҳам ва Суннат ҳам смас. Аниқ маълумки, барча ихтилофлар ва саволларни хал стиш учун саҳобалар орасида бир кишини танлаб, фақат унгагина мурожаат қилишни тақиқловчи ижмо мавжуд. Айнан шундай ижмо тобеъинларнинг биринчисидан то охиргисигача ҳам мавжуд бслган, сснг — тобеъинларнинг шогирдларини ижмоси ҳам.
    Абу Ҳанифанинг ссзларини сзига дин қилиб олган ва у билан бошқа олимлардан сзини чегаралаганлар билиб қсйсин! Қуръон ва Суннатда келганга таснмасдан имом Моликнинг, ёки Шофеъийнинг ёки Аҳмаднинг ссзини дин қилиб олганлар билиб қсйсин! Ислом заминининг мақталган биринчи уч авлодидаги барча мусулмон олимларининг ижмосини бузганлигини билиб қсйсин! У ҳеч қачон сзига баҳона ёки аввалги мусулмонлар орасидан мисол топа олмайди! У мсминларнинг йслига сргашмади. Бундай ҳолатга тушиб қолишдан Аллоҳдан паноҳ ссрайман! Ва сна маълумки, олимларнинг сзлари тақлидни қоралашган, бу дегани  тақлид қилаётган хатто сзининг имомига зид чиқмоқда!"

Sizdan uzr so'rayman ChehMik, man sababli yana bema'ni post yozishga majbur bo'ldingiz. Bundan tashqari postlarimni ma'nosiga butunlayin tushunmagan ko'rinasiz... Man hanafiyman. Lekin mazhabga mutaassib emasman. Ko'r-ko'rona ergashmayman. Bularning isboti mani postimda oyat, hadislar, ijmolar bn ko'rsatilib qo'yilibdi. Sizni gapizga o'xshab hech qanday dalili yo'q quruq g'iybat, bo'hton va ko'rolmasliklardan iborat emas. Siz shuni yaxshilab bilib qo'yinki man va boshqa shunday ko'r-ko'rona ergashmaydiganlar Abu Hanifa rohimahulloh va Hanafiy bo'lgan barcha ulamolarni sizdan ko'ra ko'proq hurmat qilamiz. Ularning ilmidan foydalanamiz. Bitta olimga yopishvalmasdan boshqa olimlardan foydalanish bu olimni ilmsizlikda ayblashga hech qachon asos bo'la olmaydi. Qolaversa mazhablar - fiqhiy mazhab hisoblansa! Postlarimning muallifi esa Muhammad-Sulton Ma'sumiy al-Ho'jandiy. 
Aqli bor moderlar qarshisidagi oyat va sahih hadislarni toptab sizni fikrchalarizga og'ib ketishmaydi. Postlarimni Allohga topshirdim, O'zi himoya qiladi inshaalloh. Allohdan qo'rqqanlarga Jannat bo'lsin!

Ассаламу алайкум мухтарам форумдошлар!

Админ ва модераторлардан бир илтимосим бор. Ушбу блогни тугри йулда давом стиши ва кузланган максаддан чалгимаслиги учун Лоло хоним пешона тери ила "copy", "paste" килган постларни тегишли мавзуларга олинса.

Майли, у кишини мехнатларини кадрлайлик. Аммо у кишининг Имом Ахмад, Имом Шофеъий, Имом Молик хакларида келтирган таржимаига холларга доир маълумотларни форум оммасига келтирадиган манфаатини инобатга олган холда "Уламолар хакида" деган алохида мавзу очиб ана уша жойга утказилса. Колган бир катор постларини сса, хозирда Ислом таълимотларини снги узлаштиришга киришган биродарларнинг фикрини чалгитмаслик ва айни пайтда оми иштирокчига салбий таъсир утказиши сабабидан керакли корзинага ташлаб турилса.

Лоло биродар! Сиздан илтимос бесурок ва бетартиб тарзда маълумотларни такдим килманг. Ушбу блогни очилишидан кузланган максад сиз каби бир канча китобни уз тушунчаси ила  узлаштириб олган ва бошкаларни гапини кайсарлик билан инкор ставерадиган кимсаларнинг холатини инобатга олиб смас, балким дийни Исломни снги урганаётган хамда мазхаб уламолари хакида худди сиз такдим килган каби маълумотларни тахлил-мушохадасиз укиб куйиб, нотугри таъсирланаётганларнинг ахволини схшилашни касд килинган.
Ва бу борада хали сиз такдим стадиган маълумотларга схтиёжимиз тушмади. Сиздан сурамадик хам. Колаверса, Аллохга шукр хозиргача нотугри маълумот берилмади.
Лутфан, постларингизни узингиз кайтадан "кучириб" бошка жойга "ёпиштириб" туринг.
Мабода, лозим булиб колса, мурожаат киламиз.

Сиз Куръон ва суннатнинг хукми турганда бошка нарсага хожат йуклигини таъкидлабсиз. Бунга биз хам кушиламиз. Гар шу фикрингизда собит булсангиз, бир бошкаларнинг ишига аралашмаслик билан курсатинг исботини.