Toshkent haqida "O'zbekiston Milliy Ensiklopediyasi"da

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:33:09

ТОШКЕАТ УЧА АШУВИ (1966) Ҳиндистон билан Локистон сртасида 1965 й. рсй берган қуролли тсқнашувни ҳал қилиш мақсадида Локистон президенти М. Айюбхон билан Ҳиндистон ҳукумати раҳбари Л. Б. Шастрининг учрашуви (1966 й. 4—10 снв.). Учрашув СССА Министрлар Совети А аиси А. А. Косигин иштирокида стган. Т.у.да Тошкент деклараяисси имзоланиб, унда икки мамлакат сртасидаги жанжалли масалаларни тинч йсл билан ҳал қилишга келишилган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:40:27

ТОШКЕАТ ХАЛҚАА О КИАОФЕСТИВАЛИ — фильм ва иштирокчилар сони жиҳатидан снг йирик кинофестиваллардан. Фильмлар расмий ва информаяион дастур асоси" да намойиш стилади. 1968 й.дан «Тинчлик, ижтимоий тараққиёт ва халқлар озодлиги учун» шиори остида стказилади. Дастлаб конкурссиз, Осиё, Африка ва Лотин Америкаси мамлакатларининг кино соҳасидаги ютуқларини намойиш қилиниши билан бошқа кинофестиваллардан фарқ қилган. Фестиваль доираси киноси ривожланган Японис, Ҳиндистон, Туркис каби давлатлар билан бир каторда миллий киноси снди шаклланаётган давлатларга ҳам мслжалланган. Сенегаллик реж. Сембен Усмон, марокашлик Сухайл Бен Баркаларнинг фильмларининг ксриги илк бор Т.х.к.да намойиш стилди. Фестиваль давомида матбуот конференяислари, ижодий баҳслар стказилади. Кундалик матбуот бюллетенлари ва «Кинофестиваль йслдоши» газ.журналилари фестивалнинг кундалик фаолистини ёритиб боради. Кинофестиваль 1988 й. (10фестивалдан бошлаб)дан конкурсли бслди ва 5 хил мукофот таъсис стилди: снг схши фильм учун бош соврин «Олтин семурғ»; снг схши режиссёрлик иши учун «Кумуш семурғ»; снг схши аёл роли учун «Олтин лола»; снг схши сркак роли учун «Олтин арча»; миллий анъаналар сақланган фильмлар учун «Хсжа Аасриддин» совринлари. Биринчи бош совринга «Ҳеч қаерга саёҳат» номли ҳинд фильми сазовор бслди. Мустақил бслган Т.ҳ.к. «халқаро» мақомига сга бслиб, барча хоҳловчи давлатлар қатнашиши fcмумкин. 1992 й. 11 Т.х.к. «Ассалому алайкум» шиори остида стказилди. Бош соврин австралис реж.и Марк Аоферин фильми («Спотвуд») га берилди. 12Т.х.к. 1997 й. Чингиз Айтматов раислигида стказилиб, бош соврин «Алвидо, азизим» (Жан. Корес) фильмига берилди.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:40:43

ТОШКЕАТ А¦ИА КИ - сзбек ва бошқа давлатлар яирк артистларининг чиқишларини намойиш стувчи йирик стаяионар яирклардан бири. Олим ва сайёҳларнинг ссдаликларида Тошкентда яирк томошалари муаллақчи, найрангбоз, ёввойи ва уй ҳайвонларини сргатувчи кишилар маҳорати билан бошлангани ҳақидаги тафсилотлар, ривостлар сакланган. Халқ сайилларида, бозор ва гузарларда дорбоз ва симбозлар, жонглёрлар, полвон ва бесусклар сз санъатларини намойиш стганлар. Айниқса, дорбозлик кенг ривож топган. 19-а. охирида Тошкентда гастролда бслган Ф. Юпатов, В. Соболевский, А. Фаррух, А . Капито, Е. Гамкрелидзе ва б.нинг антрепренёр труппалари муваққат биноларда томоша ксрсатган. Тошкент срмаркаларида бир вактда 3—4 та яирк томошаси, жумладан, сргатилган ҳайвонлар билан ҳам томоша ксрсатилган. Аски шаҳарда 10 минг томошабинга мслжалланган очиқ яирк ишлаб турган. 1913 й.дан яирк труппаларининг томошалари «Колизей» биносида ксрсатила бошлади. 1914 й. охирида Воскресенье бозори ҳудуди (ҳоз. Аавоий майдони) сқинида Ф. Юпатовнинг ёгочдан ишланган стаяионар яирк биноси қурилди. Бу ерда европалик ва рус артистлари билан бирга сзбек артистлари, жумладан, Юсуфжон қизиқ Шакаржонов, акробатчи, раққоса, чавандоз Е. Юпатова (Гсзал Елена) ва б. хам томоша ксрсатганлар. Т.я.нинг биринчи бадиий раҳбари ва директори — А.В. Лапиадо (асл фамилисси Королёв). 1928 й. Карим Зарифов «Кизил Шарқ» (кейинроқ «Кооператив») яирк труппасини ташкил стди. 1930 й. Ўрта Осиё республикалари ва Қозоғистон яирклари бирлаштирилган давлат яирклари марказий бошқармаси тузилди. 1941—44 й.лар Т.я. қошида Абдулла Гисматулин раҳбарлигидаги акробатика студисси ишлади. 1942 й. октсбрда сзбек яирки жамоаси тузилди. Бу ерда Юсуфжон қи^иқ, дорбозлар — Тошканбоевлар, чавандозлар — Зарифовлар, А аҳмоновлар, Хсжаевлар, гимнастлар — Мадалиевлар, кейинроқ қизиқчи ва акробат Юсуповлар, рус масхарабозларидан Г. Заставников, Л. Боровиков ва б. ишладилар. 1950—56 й.ларда Т.я. бадиий раҳбари — Аркин Тошканбоев, 1976—90 й.лар Обиджон Тошканбоев. Тошкент зилзиласи (1966)дан кейин вақтинчалик шапито яирки ишлаб турди.
1975 й. Хадра майдонида 2597 сринли снги Т.я. биноси қуриб битказилди (арх. Г. Александрович, Г. Массгин; муҳандислар С. Беркович, А . Муфтахов). А¦ирк биноси икки қисмдан иборат: томоша зали ҳамда унинг атрофида жойлашган вестибюль, фойе, гардероб, буфетлар ва хизмат хоналари. Бино ечимида анъанавий устун — тссинли устун срнига ҳошис — ҳалқали қурилма услубининг қслланилиши фойени устунлардан холи килишга ва томошабинлар учун қулай шароит сратилишига имкон берди. Шу билан бирга фойе икки хил баландликда қурилган; юқоридагиси 7 метрли ҳалқа консоль ёрдамида тсла айлана ҳосил қилиб, катта буфет билан бирлаштирилган. У серҳашам зинапослар орқали пастки сатҳи билан туташтирилган. Фойе интерьерлари яирк санъати мавзуига оид ёрқин нур таратувчи рангли витраж безаклар ёрдамида вазмин оқиш тус ксринишига сга. Фойе, залга кириладиган йслакчалар миллий анъанавий ганч сймакорлиги, сшиклар ёғоч сймакорлиги услубида ишланган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:41:46

ТОШКЕАТ ҚЎЗҒОЛОАИ (1847) Тошкент аҳолисининг Қсқон хонининг ноиби Азиз Ларвоначи зулмига карши кстарган қсзғолони. Қсзғолонга ноибиланинг Тошкент ва унга тобе ерлар аҳолисидан урушлар натижасида бсшаб қолган хазинани тслдириш учун қсшимча 4 минг тилла солиқ йиғиш тсғрисидаги фармойиши сабаб бслган. Қсзғолон шаҳарнинг Ларчабоф ва Сағбон маҳаллаларида рамазон ойининг жумага стар кечаси бошланиб, сснг бошқа маҳаллаларга тарқалган, оммавий тус олган. Ксчалар ғовлар билан тссилган. Қсзғолончилар қаттиқ қаршилик ксрсатганлар, хонлик лашкарлари уларга тсп ва милтиқлардан ст очганлар. Қсзғолонда ҳунармандлар, майда савдогарлар, камбағаллар иштирок стган. Шойи тсқиш устахонасининг сгаси Муҳаммад Юсуфҳожи (Маюсуф) қсзғолон раҳбарларидан бири бслган. Қсзғолончилар Азиз Ларвоначини ҳокимистдан четлатиш, ортиқча соликларни бекор қилишга сришганлар. Тошкент ш. ва унинг атрофидаги ерлар аҳолисига соликлар борасида стказилган жабрзулмлар, бунга қарши кстарилган қсзғолонлар Муҳаммад Солиҳнинг «Тарихи жадидаи Тошканд» асарида батафсил ёритилган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:42:06

ТОШКЕАТ ҚЎЗҒОЛОАИ, Вабо исёни (1892.24.6) — подшо ҳукуматининг мустамлакачилик сиёсати ва миллий зулмига қарши кстарилган қсзғолон. 1892 й. май ойида Жиззахда вабо касали тарқалган. Июнь ойида Тошкентда ҳам вабо тарқалгани маълум бслган. Янги шаҳарда 417, Аски шаҳарда 1462 бемор аниқланган. Лодшо ҳукумати маъмурлари унинг фожеали оқибатларининг олдини олиш учун шошилинч чоралар ксра бошлади: 7 июнда шаҳар маъмуристи 12 сски қабристонни ёпиб, снги 4 қабристон очилишини, шаҳардан чиқиш чекланганини сълон қилган. Лекин мустамлака маъмуристи бу тсғрида аҳоли сртасида тушунтириш ишлари олиб бормаган, мусулмончилик одатлари, маросим қонунқоидаларини ҳисобга олмаган. Ваъда қилинган 4 та снги қабристон срнига фақат биттаси очилган. Вабодан слганларни врачнинг рухсатисиз ксммаслик буюрилди ҳамда уларни шаҳар ичидаги мозорларга дафн стиш тақиқланди. Касал бслиб вафот стганлар қайси кийимда бслса, сша кийими билан чуқур қазилган қабрга қсйилиб, устидан оҳак сепиб белгилаб қсйилди. Бунинг устига слганларга жаноза сқиш, сқин қариндошларнинг мозорга бориши ҳам такикланди. Марҳумларни урфодатга ксра, ксмиш ғост мушкул юмушга айланди. Одамлар сликни сски қабристонларга олиб бориб ксмишга мажбур бслдилар. Лолияис бундайларни топиб ҳибсга ола бошлаган. Бу сабр косаси тслиб турган халқни қсзғолон кстаришига туртки бслди. Халойиқ (мингга сқин киши) сшонлардан Азизёр, Абулқосимхсжа, бозор оқсоқоли Зиёмуҳаммад ва б. таникди кишилар бошчилигида 24 июнда таёқ, кетмон, тош ва ҳ.к. билан қуролланиб шаҳар бошлиғи маҳкамасига бостириб борди. Бу ерда Тошкент ҳокими С. А . Лутиняев ва оқсоқол Муҳаммад Ақубга қарши ҳужум қилдилар. Оқсоқол халққа дағдаға қила бошлагач, унинг бошига тошлар ёғилган. Машҳур «Тошотар воқеаси» бошланган. Оқсоқол ҳокимнинг идорасига сширинган. Халқ Лутиняевдан оқсоқолни тутиб беришни талаб қилган. Лутиняев тсппончасини чиқариб дағдаға қилишга стган. Сабр косаси тслган халқ Лутиняев ва унинг миршабларини дсппослаган, маҳкамани остинустун қилган. Шу онда Сирдарё вилости ҳарбий губернатори Гродеков бошчилигидаги аскарлар келиши туфайли қсзғолончилар чекинишга мажбур бслдилар. А ус аскарлар қсзғолончиларнинг орқасидан қува бошлагач, ноилож қолган оломон Анҳор сувига сзини ташлади. Артасига Анҳордан 80 кишининг слиги топилди.
Қсзғолончиларнинг қолган қисми Аски шаҳарга қочиб борди. Жоме масжиди олдида тупланган оломон бу ерга кетма-кет етиб келган Гродеков бошчилигидаги аскарларни тошбсрон қилди. Бунга жавобан сқ узилди ва 10 киши ҳалок бслди, кспчилиги сраланди. Шу равиҳда қсзғолон бостиридди. Қсзғолончиларнинг бир қисми оқсоқол Муҳаммад Ақубнинг шаҳар ҳовлисини ва богини ёқиб юборди.
А ус маъмуристи қсзғолон қатнашчиларидан 60 кишини судга бериб, 3 кишини слимга ва 20 кишини турли муддатлар билан қамоқ жазосига ҳукм қилди. Қсзголон вабо тарқалиши ва унга қарши хукумат чоралари амалга оширилаётган пайтда юзага келганлиги учун тарихий манбаларда «Вабо исёни» номида юритилган.
Аслида сса у подшо ҳукуматининг мустамлакачилик ва миллий зулмига қарши қаратилган халқ ҳаракати сди. Тошкентдаги бу қсзғолон тарихда сзбек халқининг сз мустақиллиги ва сркинлиги учун олиб борган йирик қсзғолонларидан бири бслиб қолган.
Ад.: Ўзбекистоннинг снги тарихи. 1китоб [Туркистон чор А оссисси мустамлакачилиги даврида], Т., 2000; Каримов Ш., Шамсутдинов А ., Туркистон А усис босқини даврида, Андижон, 1995.
Хуршида Юнусова.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan

muxbir 21 Yanvar 2010, 16:42:21

ТОШКЕАТ ҲАЙВОАОТ БОҒИ - маърифий ва и. т. ишлари олиб борадиган муассаса. 1924 й.да 3 га майдонда Ўрта Осиё унти биолог олимлари ташаббуси билан собиқ подшо генералгубернаторининг шаҳар чеккасидаги дала ҳовлисидаги кичик ҳайвонот бурчаги негизида ташкил стилган. 40-й.лар охирида 200 турдан ортиқ ҳайвонлар жамланган ҳайвонот боғига айланди. Ўзбекистон А еспубликаси ҳукумати қарорига ксра, 1994—97 й.ларда Т.ҳ.б. учун барча замонавий талаблар ва стандартларга жавоб берадиган снги ҳайвонот боғи қурилди. Ботаника боғи сқинида жойлашган мазкур ҳайвонот боғига 1997 й. 1 сент.да Т.ҳ.б. ксчиб стди. Умумий майд. 22,7 га. 349 турдаги 3000 дан ортиқ жониворлар, шу жумладан, сут смизувчиларнинг 58 тури, қушларнинг 74 тури, рептилислар ва амфибисларнинг 26 тури, баликларнинг 191 тури (2141 дона) сакланади (2004). Аквариум бслимида денгиз аквасистемаси барпо стилган бслиб, унда денгиз жониворлари, акула ва баликлар, полиплар ва б. сшаш учун шароитлар сратилган. Ҳайвонот боғи йиртқич қушларни кспайтиришга ихтисослашган (қорақуш, калхат, болтаютар, кондор ва б.). Аоёб ва йсқолиб бораётган ҳайвонлар турларини кспайтириш бсйича илмий ишлар олиб борилади. Чет сллардаги 86 музей билан ҳайвонлар ва илмий ахборотлар алмашиш бсйича ҳамкорлик қилади. 1998 й.дан Европа—Осиё зоопарклар ва аквариумлар минтақавий уюшмасига аъзо. Т.ҳ.б. Ашхобод, Термиз, Душанба, Олмаота ҳайвонот боғларини ташкил топишида бевосита иштирок стган.

«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан

Qayd etilgan