ТЎА АҚЎА ҒОА ТУМААИ - Ааманган вилостидаги туман. Вилостнинг ғарбида жойлашган. 1936 й. 17 фев.да ташкил стилган. 1962 й. 24 дек.да Ааманган тумани бн бирлаштирилган.
1970 й. 7 дек.да қайта тузилди. Шарқдан Ааманган тумани ва қисман Ааманган ш., жан.дан Мингбулоқ, ғарбдан Чует, шим. дан Косонсой туманлари бн чегарадош. Майд. 0,33 минг км2. Аҳолиси 170 минг киши (2004). Т.т. да 1 шаҳар (Тсрақсрғон), 1 шаҳарча (Октош), 8 қишлоқ фуқаролари йиғини (Ахси, Бураматут, Артепа, Қатағонсарой, Сайрам, Холматов, Хсжанд, Шаҳанд) бор. Маркази — Тсрақсрғон ш.
Табиати. Туманнинг шим.шарқий ва жан. қисми текислик, ғарбий қисми сса тоғ стаклари ва Ертикан, Боғибаланд, Кенгкслсой, Ааҳор ва А езаксой адирларидан иборат. Тупроқлари бсз ва шағал тупроқлар. Иклими кескин континентал, снв ойининг сртача траси —2°, —3°, снг паст тра —29°. Июль ойининг сртача траси 26,3°, снг юқори тра 42°. Йиллик ёғин 188 мм. Вегетаяис даври 229 кун. Туман ҳудудининг жан. қисмидан Сирдарё, шим.дан Косонсой, ғарбий қисмидан Сумсарсой сойлари оқади. Туман ҳудудидан Шим. Фарғона, Мош каналлари, шим. қисмидан Катта Ааманган канали стган.
Аввойи ссимликлардан адирларда ранг, қснғирбош, шайтонкавуш, оққурай, оқшувоқ, мингбош; пашмак, балиқксз, сета, пашмакшсра, юлғун, Сирдарё соҳилларида снтоқ, қамиш ва б. ссади. Аввойи ҳайвонлардан каламуш, қсшоёқ, ксрсичқон, бсрсиқ, бсри, тулки, жайра; илон ва калтакесаклар, қушлардан чумчуқ, чуғурчиқ, ссфитсрғай, попишак, бедана, булбул, соч, қарға, ғоз, лойхсрак, қирғовуллар бор.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, қозоқ, қирғиз, тожик, рус, татар, уйғур, украин, сҳудий ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2 га 515,1 киши (2004).
Хсжалиги. Т.т. да йирик саноат ва қурилиш ташкилотларидан «ОҳангарIII», қишлоқ хсжалик машинасозлиги, ғишт заводи, қишлоқ қурилиш кти, «Коопагрофирма», пахта тозалаш зди, «Қишлоқхсжалик кимё», «ТсрақсрғонДеҳқонмаштаъминот», Тсрақсрғон МТЛ корхоналари, Ширинлик» Узбекистан—Голландис, «Ахсикент» Ўзбекистон—Туркис қсшма корхоналари, қишлоқ қурилиш конструкяислари кти, «Шамс» гугурт фкаси, норуда материаллар карьери, Оқтош автомобиль йслидан фойдаланиш бошқармаси мавжуд.
Туманда 147 та давлат корхонаси, 21 та акяисдорлик жамисти, 421 та хусусий корхона, 5 қсшма корхона, 259 фермер, 221 деҳқон хсжалиги ва б. мавжуд (2003).
Қ.х.нинг асосий тармоқлари — пахтачилик, ғаллачилик, пиллачилик ва боғдорчилик. Туманда 10 пахтачилик, 2 боғдорчилик ва токчилик ширкат хсжаликлари бор. 6450 га ерга пахта, 5076 га ерга дон, 1317 га ерга емхашак скинлари скилади. 1609 га ер бог ва токзорлар бн банд (2003). Туман жамоа ва шахсий хсжаликларида 30,3 минг қорамол, 34,6 минг қсй ва счки, 52,6 минг парранда ва 331 йилқи боқилади (2003). Т.т. орқали Тошкент — Ааманган — Андижон поезди стади.
Тумандаги 59 умумий таълим мактабида 43 минг сқувчи таълим олади. Тсрақсрғон қ.х. касбҳунар коллежи (1100 сқувчи), касбҳунар лияейи (500 сқувчи), Шаҳанд қ.х. касбҳунар коллежи (400 сқувчи), Хсжанд саноаттранспорт касбҳунар коллежи (400 сқувчи), «Камалак» болалар истироҳат боғи, 56 кутубхона, Ибрат адабиёт музейи, шоншуҳрат ва устозмураббийлар музейлари, маданист саройи фаолист ксрсатади (2003).
Спорт, кураш мактаблари, 2 стадион, 30 спорт зали, 69 футбол майдони, 36 қсл тспи майдони, 7 теннис корти, 18 гимнастика майдони, 24 мини футбол, 25 баскетбол майдони, 2 сузиш ҳавзаси мавжуд.
Тумандаги 28 тиббиёт муассасасида 281 врач (ҳар 10 минг аҳолига 17 врач), 1281 срта тиббий ходим ишлайди. «Шаҳанд» санаторийси фаолист ксрсатади. Меъморий ёдгорликлардан Т.т. да Ғойибназарқози мадрасаси (1892), Фалосбонбува (1860), Лангарбиби мақбаралари (18а), Сирли (1895), Баланд (1895), Омонбойбува (1890), Бозорбоши (1860), Мирза Ҳамдам (1883), Исоқхонтсра (1806) масжидлари; қад. Ахсикат ш.нинг харобалари бор. 1971 й. 1 сент.дан туман «Давр» газ. нашр стилади (адади 5000).
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
