ТОЙЛОҚ ТУМААИ - Самарканд вилостидаги туман. 1992 й. 9 апр.да ташкил стилган. Вилостнинг жан.шарқий қисмида. Шим.дан Жомбой ва Булунғур, жан. ва шарқдан Ургут, ғарбдан Самарканд туманлари билан чегарадош. Майд. 0,28 минг км2. Аҳолиси 134,3 минг киши (2003). Т.да 9 қишлоқ фуқаролари йиғини (Адас, Боғизағон, Жумабозор, Ғулба, Маданист, Сочакиболо, Тепақишлоқ, Тойлоқ, Қсрғонча) бор. Маркази — Тойлоқ қишлоғи.
Табиати. Туман ҳудуди Зарафшон дарёсининг ҳоз. давр қайирлари ҳамда ксҳна қайир (терраса)ларидан иборат бслиб, асосан, текислик. Зарафшон дарёси келтирган оқинди (қум, шағалтош, лойқалар)дан таркиб топган. Улар устини 5—10 м қалинликдаги лёсс ётқизиқлари қоплаган. Туман ҳудудидан Марказий магистрал, Дарғом каналлари ва Зарафшон дарёси, Кррасув сойи оқиб стади. Тупроғи бсз, стлоқбсз, стлоқботқоқ ва аллювиал тупроқ. Фойдали қазилмалари, асосан, шағалтош, қум ва лёсслардан иборат. Иклими кескин континентал. Июлнинг сртача траси 25,9°, снв.ники 0,2°. Вегетаяис даври 215—230 кун оралиғида. Йилига 320—350 мм ёғин тушади.
Туман ҳудудидаги қайирларда тсқайзорлар мавжуд бслиб, бу ерда ёввойи жийда, тол, қамиш, туранғил ссади. Туман ҳудудидаги скин скилмаган ерларда ажриқ, юлғун, шувоқ, буғдойиқ, снтоқ, слпизлар учрайди. Қушлардан майна, чумчуқ, қарға ва б. бор.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, тожик, рус, татар, корейс ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳоли зичлиги 1 км2га 480 киши.
Хсжалиги. Туман хсжалиги, асосан, қишлоқ хсжалиги. маҳсулотларини етиштириш ва уларни қайта ишлашга ихтисослашган. Саноатида таъмирлаш, алоқа ва аҳолига
маиший хизмат ксрсатиш корхоналари, мева консерва здлари бор.
Т.т.да йирик, срта, кичик корхоналар ҳамда микрофирмалар фаолист ксрсатиб турибди. Мева консервалари, нон, қандолатчилик ва шароб маҳсулотлари, салқин ичимликлар, қурилиш материаллари ишлаб чиқарилади.
Тумандаги ихтисослашган микрофирмалар томонидан аҳолига маиший хизмат ксрсатиш (автомобиль, музлаткич, радио, телевизорларни таъмирлаш ва б.) ишлари амалга оширилади. 2 та қсшма корхона, шу жумладан, Узбекистан—АҚШ «Адас—Агро Инвест» (узумни қайта ишлайди), Ўзбекистон—А оссис «ТонигриА» (мевани қайта ишлайди) маҳаллий хом ашё асосида ишламоқда.
Қ.х.нинг етакчи тармоғи — деҳқончилик. Туманда 5620 га ерга ғалла, 1994 га ерга сабзавот, 307 га ерга картошка, 2697 га ерга озуқа скинлари скилади. Ксп йиллик дарахтзорлар 4686 га (шундан, боғлар 1446 га, токзорлар 2490 га, тутзорлар 692 га). Бсз ерлар ва сйловлар 2336 га (2003).
Т.т.да 11 ширкат, 482 фермер хсжалиги фаолист ксрсатади. Туман жамоа ва шахсий хсжаликларида 63,2 минг қорамол (шу жумладан, 29,4 минг сигир), 18,9 минг қсй ва счки, 70,7 минг парранда, 300 дан зиёд йилқи бокилмоқяа (2003).
2003/04 сқув йилида тумандаги 55 умумий таълим мактабида 40,4 мингдан зиёд сқувчи, «Олимпис захиралари» коллежида 512 талаба таълим олди. 31 кутубхона, маданист ва истироҳат боғи мавжуд. Т.т.да 9 касалхона, 23 фельдшеракушерлик пункти, 12 қишлоқ даволаш бслимлари ва б. тиббий муассасаларда 202 врач ишлайди. 1994 й.дан «Қсшчинор» туман газ. чоп қилинади (адади 2000).
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан
