ZOTIS-SALOSIL G‘AZOTI

Bu yer bilan Madinaning oralig‘i o‘n kunlik yo‘l edi. Tarixi hijratning sakkizinchi yili jumodul oxira oyida bu voqea bo‘ldi. Buning sababi ersa, o‘sha yerlik Quzoa qabilasi Madina atrofiga hujum qilmoq uchun tayyorgarlik qilayoturlar degan xabar Rasulullohga yetmish edi. Ish ulg‘aymasdan ilgari uning chorasini qilish kerak bo‘lganlikdan buning oldini olish uchun Amr ibn Osni chorlab, unga aytdilar:
— Ey Amr, seni askarga boshchi qilib, dushman ustiga yuborurman. Sen bu safardan g‘animat mol topgaysan, dag‘i hech qanday ziyon ko‘rmasdan, salomat qayt¬gaysan.
Anda Amr ibn Os:
— Yo Rasulalloh, men molga qiziqib musulmon bo‘lmadim, balki Islom dinini haq bilib, iymon keltirdim, — dedi.
Unga Rasululloh:
— Halol mol yaxshi odamga qanday yarashadi, — dedilar.
Chunki mol Alloh taolo tomonidan bandalariga berilgan ne’matdir. Agar banda buning shukrini qilar ekan, kundan-kunga u ne’mat ko‘payadi. Agar shukrini qilmas ekan, undan albatta bir kuni ajraladi. Inson olamida ilgaridan kelgan Allohning odati shuldir. Endi ne’matga shukr qilishning ma’nosi, shu narsani Allohning buyrug‘iga ishlatish, aning ustiga qo‘yilgan shariat haqlarini to‘liq bajarib turish demakdir. Insonning o‘zi to‘g‘ri yo‘ldan toymaguncha unga bergan ne’matni Alloh qaytarib olmaydi. Chunki Qur’onda aytadi:

 «Lain shakartum laaziydannakum va lain kafartum inna azabiy lashadiyd», ya’ni, «Agar shukr qilsanglar, bergan ne’matimni yana ko‘proq beraman, agar noshukrchilik qilar ekansizlar, menim azobim bek qattiqdur». Bu degan ersa, bu dunyoda u ne’matdan ajraysizlar, oxiratda ersa noshukrchilik qilganning azobini yana tortgaysizlar, demakdur.
Yana o‘z so‘zimizga kelaylik. Shunday qilib, ansor va muhojir sahobalardan uch yuz askarga Amr ibn Osni amir qilib jo‘natdilar. Bular ichida ulug‘ sahobalardan ko‘p kishi bor edi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu askarga oq tug‘, qora bayroq berdilar. Kunduzi yashirinib, hech kimga ko‘rinmay, kechasi tinmay yo‘l yurib dushman yeriga yaqinlashib kelganda, oldin yuborilgan tingchilar dushmanning ko‘pligidan xabar keltirdilar. Buni anglashi bilan Amr ibn Os Rasulullohga kishi choptirib, yordam askari so‘radi. Darhol hazrati Abu Ubaydani boshchi qilib, yana ikki yuz askar yubordilar.
Bu keyingi askar ichida hazrati Abu Bakr, Hazrati Umar ham bor edi. Bularga buyurdilarkim, Amr ibn Os askariga qo‘shilgaylar, so‘ngra har ikki amir birgalikda ish olib borgay, dedilar.
Shu bilan keyingi askarlar tez yurib oldingi askarga yetib oldilar. Shu orada bir namozning vaqti kirib, ani o‘tamakchi bo‘ldilar.
Islom qonunida askarga kim boshchi bo‘lsa, namozda imom bo‘lish aning haqqidur. Shunga qarab hazrati Abu Ubayda namozga imom bo‘lish uchun saf oldiga o‘tmoqchi bo‘ldi. Anda Amr ibn Os:
— Seni Rasululloh menga yordamchi qilib yubormishdur. Butun askar ustida bosh qo‘mondonlik menim haqqimdur, — deb o‘zi imom bo‘lib namozga o‘tdi.

 So‘ngra Islom askari dushman yeriga kirgach, ular ustiga to‘satdan hujum qildilar. Dushman askarlari dastlabda ozroq urushgan bo‘lsalar ham, keyin yengilib qochdilar. Ko‘plari o‘ldirilib, butun mollari o‘ljaga qoldi.
Shu kunlari esa qish mazgili (vaqti) bo‘lib, havoning anchagina salqinligi bor edi. Askar usti yupun bo‘lib, ularga sovuq o‘tgan bo‘lsa ham, o‘t yoqib isinishga amirlari Amr ibn Os unamadi.
Yana shu tuni o‘zi ihtilom bo‘lib, bulg‘anmish edi. Sovuqdan qo‘rqib g‘usl qilmasdan, tayammum bilan namozga imom bo‘ldi. Qochgan dushman askarini quvlashga so‘rab edilar, unga ham ruxsat bermadi. Aning shu qilgan ishlaridan Hazrati Umar boshliq bir necha sahobalar norozi bo‘lishib, hazrati Abu Bakr Siddiq oldiga kelishdi. Anda u:
— Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shu safargi askar ustiga bu kishini boshchi qilib qo‘ymishdur. Urush ishida balki bizdan aning bilgani ortiqroq bo‘lgay. Endi bu to‘g‘rida na qilur ersa, unga hammamiz bo‘ysunishimiz kerakdir, — deb ularni bosib qo‘ydilar.
So‘ngra Madinaga kelgach, Amr ibn Os:
— Yo Rasululloh, sizga aytgandirlar, men bu safarda askarga yoqmaydigan bir necha ish qildim. Birinchisi, havo sovuq bo‘lsa ham askarlarga o‘t yoqib isinmoqqa ruxsat qilmadim. Buning sababi ersa, dushman josuslari tun qorong‘usida kelib o‘t yorug‘ida o‘ltirgan askarning ozligini payqab qolgaylar.
Ikkinchisi, dushmanlarimiz bizdan yengilib qochdilar, lekin bularni orqalaridan quvlashga ruxsat bermadim. Chunki dushman hiyla qilib yolg‘ondan qochgan bo‘lsa, bir yerga qo‘ygan buqtirma (pistirma) askari bo‘lib qolib, yana quvlagan kishilarga ziyon yetib qolmasin, deb o‘yladim. Ammo ihtilom bo‘lib qolganimda havo sovug‘idan qo‘rqib suvga tushmaganim to‘g‘ridur. G‘usl qilmasdan tayammum bilan namozga imom bo‘ldim, chunki Qur’onda Alloh aytmishdur: «Ey mo’minlar, o‘zinglarni halok qilg‘udek ishni qilmang¬lar, chunki Alloh taolo sizlarga bek mehribondur». Alloh shunday degach, o‘zimga ziyon bo‘lgudek ishni qilmadim, — dedi.
Anda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uning keyingi so‘ziga kulib qo‘ydilar. Lekin oldingi aytgan so‘zlarini to‘g‘ri topib:
— Yaxshi qilibsan, — dedilar.

ALXABAT G‘AZOTI

Tarixi hijratning sakkizinchi yili Rasululloh sollallohu alayhi vasallam uch yuzdan ortiqroq bir bo‘luk askarga Abu Ubayda ibn Jarrohni boshchi qilib Madinadan besh kunlik uzoqlikdagi Qizil dengiz bo‘yidagi Juhayna qabilasiga yubordilar. Shu yili yomg‘ir yetarlik yog‘maganidan xalq ichida qahatchilik ham bor edi. Askar ozug‘i uchun yegulik bir necha sanoch (xalta) Madina xurmosidan boshqa ortiqcha narsa topmadilar. Borgan joylarida yo‘l to‘sib uzunroq turib qolishga to‘g‘ri keldi.
Madinadan olgan ozuqlarini yeb tugatdilar. Eng keyin shu holga yetishdilarkim, boshchilari Abu Ubayda askarga xurmoni bir donadan ulashur edi. Buni ham yeyishib tugatgandan so‘ngra, hech narsa qolmagach, ochlikka chidayolmay samur daraxti (xabatni) yaprog‘ini yedilar. Shunday qiyinchilikka qolishgan chog‘da dengiz to‘lqini bir ulug‘ baliqni chetga chiqarib tashladi. Uch yuzdan ortiq askar, yigirma kunga yaqin shu baliqni yeyishdilar. Kundan-kunga quvvatlanib, tanlari sog‘¬lom bo‘ldi. Go‘shtni yeyishib, yog‘i bilan badanlarni moyladilar.
Bu baliqning kattaligi shundaykim, buning ko‘zi ichiga oqib yig‘ilgan yog‘ni katta kosalar bilan quduqdan suv olgandek olishar edi. Abu Ubayda buyurdikim, aning bir dona qovurg‘asini olib yerga yotqizinglar. So‘ngra tuya mingan bir novcha kishi shuning egilgan joyidan engashmasdan o‘tib ketdi. Bu safarda yo‘l to‘sib qanchalik ko‘p tursalar ham, dushmanga yo‘liqishmadilar. So‘ngra Rasulullohning ruxsatlari bilan Madinaga qaytdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam baliq voqeasini eshitgach: «Bu baliqni sizlarga rizq qilib Alloh taolo dengizdan chiqarmishdur. Andin biror bo‘lagini keltirgan bo‘lsanglar, menga ham yediringlar, deb so‘radilar.
Askar ichida o‘shal baliqdan saqlagan kishilar bor edi, darhol uni keltirib berdilar.

MAKKA SHAHRINING FATHI

Hijratning sakkizinchi yili Ramazon oyining o‘ninchi kuni Makka fathining safariga chiqdilar. Alloh taolo hayot olamida, bir ishni qilmoqchi bo‘lur ekan, eng avval aning sabablarini tayyorlag‘usidir. U ishning to‘sqinliklari o‘rtadan ko‘tarilgandan keyin, albatta, uni vujudga chiqargusidur.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam shuni bilur edilarkim, Islom dinini butun dunyoga tarqatmoq uchun avval zamonlardan beri tarqoqlik holda yashab kelgan arab qabilalarini bir nuqtaga yig‘moq kerakdur. Bu maqsadni amalga oshirish uchun eng avval Quraysh qabilasini bo‘ysindirmoq lozimdur. Bularning itoatga kelishi Makka shahrining fath bo‘lishiga bog‘liqdur.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ko‘ngillarida bu orzu bo‘lsa ham, o‘tgan Hudaybiya sulhi, bu ishga to‘sqinlik qilur edi. U ahdnomada yozilmish shart¬lar o‘rtadan ko‘tarilmay turib, Qurayshga urush ochmoq mumkin emas edi. U ahdnoma bo‘yicha qaysi tomonga qo‘shilishga har kim ixtiyorlik bo‘lgani uchun, Xuzo’a Rasulullohga, Bani Bakr qabilasi Qurayshga qo‘shilmish edilar. Bu ikki qabila u qo‘shilgan ikki qabila bilan urush-yarashda bir ittifoq bo‘lishga qattiq ahd-paymon qilishgan edi. Qaysi birlariga boshqalardan hujum bo‘lur ersa, har ikkoviga bo‘ldi demak edi.
Islom dini kelmasdan ilgariroq Xuzo’a qabilasi bilan Bani Bakr qabilasi oralarida xun da’vosi bor edi. Bu orada Islom dini da’vosi ko‘tarilib, qabilachilik kabi chakana ishlarni unutmish edilar.
Hijratning oltinchi yili Hudaybiya sulhi tuzilgandan keyin el ichi tinchlanib, yo‘llar ochilib erdi, yana arab eski odatlarini qo‘zg‘agali turdilar.

 Bani Bakr qabilasi Xuzo’a qabilasidagi eskidan qolgan qon qasosimizni olg‘aymiz deb, qo‘zg‘olon qildilar. Alarning ittifoqdoshlari Quraysh qabilasi ham bularga yashirin ravishda askar qo‘shmoqchi bo‘ldi. Hech bir ishdan xabari yo‘q bemalol yotgan Xuzo’a qabilasini kechalab bosib, alardan yigirmaga yaqin kishini o‘ldirdilar.
Bu voqea sodir bo‘lgach, Rasulullohning ittifoqchilari Xuzo’a qabilasi o‘z raislaridan Amr ibn Solim qo‘l ostida bir hay’at tashkil qilib, Rasulullohga bu ishdan xabar berdilar. Hay’at kelmasdan ilgariyoq bu hodisa Xudo tarafidan bildirilgan edi. Onamiz Oyshani bu sirdan voqif qilib, safar asbobini tayyorlab turmoqqa buyurgan edilar. Oradan uch-to‘rt kun o‘tar o‘tmas Xuzo’a elchisi Amr ibn Solim yo‘ldoshlari bilan masjid eshigiga kelib to‘xtadi. Arab odaticha achinarlik, ta’sirlik she’rlar o‘qib, dushmanlaridan ko‘rgan musibatlarni bayon qildi.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam ansor va muhojir sahobalar bilan masjidda o‘ltirgan edilar. Uning o‘qigan she’ridan ta’sirlanib, muborak ko‘zlariga yosh keldi, so‘ngra aytdilar:
— Ey Xuzo’a xalqi, sizlarga yordam yetkizmakni albatta o‘z ustimga olurman. O‘zimni dushmandan qandoq saqlar ersam, sizlarni ham shundoq saqlagayman. Alloh oti bilan qasam qilurmanki, o‘z oilamni himoya qilgandek, sizlarni ham himoya qilurman.

 Bu voqea bo‘lgandan keyin Quraysh xalqi bildilarkim, bu qilgan ishlari ochiq xiyonat bo‘lib, o‘rtada tuzilgan ahdnoma shartlarini buzish demakdir. Ish bo‘lib o‘tgandan keyin foydasiz o‘kinishlar qilishib, oxirida shunday qarorga to‘xtashdilarkim, bu ishni tuzatmoq uchun Abu Sufyon Madinaga borib, o‘rtadagi ahdni yangilab, vaqtini yana uzunroq qilgay. Shu maqsad bilan Abu Sufyon Madinaga kelib o‘z qizi Ummu Habiba uyiga tushdi, bu ersa Rasululloh nikohiga kirmish edi. Qizi bilan ko‘rishgandan so‘ngra, Rasulullohning to‘shaklari ustiga o‘ltirmoqchi bo‘ldi. «Bu joyga mushriklar o‘ltirishi loyiq kelmagay», deb onamiz Ummu Habiba to‘shakni yig‘ib qo‘ydi. So‘ngra onamiz Ummu Habiba Abu Sufyon u yerdan chiqib, masjidda o‘ltirgan Rasululloh oldilariga kelib o‘z maqsadini gapirdi.
Anda Rasululloh:
— Ahdimiz buzilg‘udek hodisa bo‘ldimi? — deb undan so‘radilar.
Abu Sufyon:
— Andoq ish yo‘qdur, — deb javob berdi.
— Yo‘q ersa, ahdnomani boshqadan tuzmoqning nima hojati bor? — deb so‘zini kesdilar.
Lekin Abu Sufyon shu bo‘lib o‘tgan Xuzo’a voqeasidan xabari yo‘q kishidek bo‘lib, undan og‘iz ochmadi va Rasulullohga boshqa so‘zlashga ham jur’at qila olmadi. U yerdan turib, sahobalarning ulug‘lari Hazrati Abu Bakr, Hazrati Umar, Hazrati Usmon, Hazrati Ali va boshqalar bilan ko‘rishib, o‘z maqsadi uchun ulardan yordam so‘ragan edi, barchalari Rasululloh bilur, degan javob qaytardilar.

 Bir necha kun Madinada turib, hech ish bitira olmay, nochor Makkaga qaytib ketdi. U borgach, Quraysh xalqi: «Sen Madinaga borib yashirin ravishda musulmon bo‘lib, Muhammadga so‘z berib kelding», deb Abu Sufyonga tuhmat qildilar. Eng oxiri butlari oldida ularga qasam ichib berib, arang qutuldi.
Abu Sufyon ketgach, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Madina atrofidagi butun qabilalardan askarga chaqirdilar. Lekin qayerga borishlarini hech kimga aytmadilar, sir tutdilar. Bul sirni uch-to‘rt kishidan bosh¬qa hech kim bilmagan edi. Bundan maqsadlari ersa, Haramda urush bo‘lib, qon to‘kilmasdan Makka xalqini itoatga keltirish edi, mumkin qadar Haram hurmatini saqlashga chora ko‘rish edi. Shuning uchun Quraysh xalqini g‘aflatda qo‘yib, to‘satdan bosib olishni loyiq topdilar.
Rasululloh sollallohu alayhi vasallam quyidagi so‘z bilan atrofga jarchilar yuborib, chaqiriq qildilar: «Har kim Allohga, qiyomat kuniga iymon keltirgan bo‘lsa, shu Ramazon oyida Madinaga hozir bo‘lsin». Bu buyruq o‘tgandan keyin Madina atrofidagi ushbu besh qabila — Aslam, G‘ifor, Muzayna, Ashja’ va Juhaynadan askar yig‘ilib keldi. Butun askar to‘planib bo‘lgach, Rasululloh shunday deb duo qildilar: «Ey bor Xudoyo, Quraysh josuslarining ko‘zlarini bog‘la, ularga hech bir xabar yetkazma».

 Bu duolari ijobat bo‘lib, xabarlar anglanmay, dushmanlarning ko‘zlari hech narsani ko‘rmay turdilar. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam safar hozirligini ko‘rib yo‘lga chiqish oldidan Hotib ibn Abu Balta’a degan bir sahoba bu voqeani bayon qilib, Quraysh¬ga xat yozdi. Bir xotun kishi topib anga topshirdi. Agar bu xotun xatni ularga yetkazur ersa, biror narsa hadya qilmoqqa va’da berdi. Xotun xatni olgach, sochi orasiga yashirib yo‘lga chiqdi. Biror manzil yurgandan keyin Rasululloh bu ishdan vahiy orqalik xabar topdilar. Hazrati Ali bilan Hazrati Zubayrni chaqirib, ularga buyurdilarki:
— Shu hozirda Makka yo‘lidagi Xoh bo‘stoniga borgaysizlar. O‘sha joyda Makkaga ketayotgan bir xotun kishiga yo‘liqarsiz. Shu xotunda Qurayshga yozilmish xat bor, uni keltiringlar.
Bu ikkovlari chopganlaricha borib, Rasululloh aytgan joylaridan u xotunni topdilar. Xatni so‘rab edilar, ul xatni ko‘rganim yo‘q, deb tongali turdi. Xurjunlarini ag‘darib ko‘rib topolmadilar. Anda Hazrati Ali:
— Qasam qilurmanki, Rasululloh so‘zlari chindur, xat borligida hech gumonimiz yo‘qdur. Agar o‘z ixtiyoring bilan chiqarib berur ersang, bizdan qutularsan, yo‘q desang, ul chog‘da seni yalang‘och qilib, xatni topib olgaymiz.
Bu so‘zni anglagach, xotun qo‘rqqanidan sochi o‘ramlariga yashirgan xatni chiqarib berdi. Xatni keltirib Rasulullohga topshirdilar. Qarasalar, bu xatda Rasulullohning askar bilan Makkaga borishlarini Qurayshga yozilmishdur. Bu ish ersa sir tutilganlikdan uni dushmanga yozmoq musulmon kishiga ulug‘ jinoyat edi. Xat yozguvchi Hotibni chaqirib so‘radilar:
— Bu nima qilganing?

 Anda ul:
— Yo, Rasulalloh, mening bu qilgan ishimda shoshmagaysiz. Men Allohga va uning payg‘ambarlariga iymon keltirgan kishidurman, shu yo‘ldan chiqmadim, dinimdan qaytmadim. Lekin o‘zim Quraysh urug‘idan emasman. Alar ichida oilalarim bordur, o‘zim hijrat qilib Madinaga kelganimda ularni qoldirib chiqmish erdim. Quraysh ichida meni oilamni himoya qilguvchi qarindosh-urug‘larim yo‘qdur. Mendan boshqa Makkadan kelgan muhojirlarning ul joyda talon-bulondan saqlaguvchi qavmu qarindoshlari ko‘pdir. Shuning uchun, yo Rasululloh, Qurayshga shu xatni yozib, xizmat qilur bo‘lsam, buning orqasida qolgan narsalarim saqlanib qolgaymu deb, shu ishni qildim.
Anda Hazrati Umar:
— Yo Rasulalloh, bu kishi Xudoga va uning Payg‘ambarlariga xiyonat qildi. Shu ish bilan o‘zining munofiq ekanini bildirdi. Ruxsat qiling, buning bo‘ynini uzib, boshqalarga ibrat qilay, — dedi.
Anda Rasululloh:
— Bu kishi o‘zi Badr ahlidan erur, rostini so‘zladi. Badr ahlining gunohlarini kechmakka Allohdan va’da bo‘lmishdur. Uning bu gunohi Alloh oldida kechirilmasligini qaydan bilursan? — dedilar.