Bu holni ko‘rib Qaysarning umidi alardin uzildi. So‘zni o‘zgartirib, darhol ularga kishi yubordi:
Men sizlarni sinab ko‘rmak uchun bu so‘zlarni aytgan edim. Dininglarda qanday turishinglarni tajriba qildim. Nasroniyat dinini saqlashda sizlarga endi aniq ishondim, — dedi.
Aning bu so‘ziga rozilik bildirib, hammalari unga sajda qilib qaytdilar. So‘ngra alardan umidi uzilgach, Rasululloh nomalariga javob yozib, birmuncha hadyalar bilan yubordi. Nomaning mazmuni shuldur: «Men Islom dinini qabul qildim, lekin buni izhor qilmoqqa ojizdurman». Buning nomasi Rasululloh oldilarida o‘qildi. Anda Rasululloh: «Dunyo davlatini qizg‘anib oxirat davlatidan quruq qolmishdur. Islomni qabul qildim, degan so‘zi yolg‘ondur», dedilar.
Lekin Rasulullohning nomalarini hurmatlab saqladi. Elchilari hazrati Dihyani bek izzat qilib, ko‘p hadyalar berib uzatdi. Shuning barakotidurki, Rum podshohligining qoldiqlari uzoq yillar davom etib kelmoqdadur.
Sharqiy Rum o‘lkasidan hukumatlari uzilgan bo‘lsa ham, G‘arbiy Rum Italiyada shu kungacha saqlanib keldi. Lekin Qaysar o‘z og‘zidan Islom dinini qabul qildim degan bo‘lsa ham, Rasululloh uni yolg‘onchi qildilar. Shundoq bo‘lib, bu ulug‘ ne’matdan benasib qoldi. O‘z gunohining ustiga, nomada yozilgandek butun Rum xalqining gunohini ko‘tardi. Baqosi yo‘q foniy dunyoning podsholigini ayab, abadiy saodatdan ajradi.

ERON SHOHI XISRAVGA YUBORILGAN NOMA`

Eron podshosi Xisravga quyidagi noma yozilmishdir:
«Bismillahir rohmanir rohiym.
Min Muhammadin rasulillohi ila Kisro aziymi Fors. Salomun ala manit-taba’al xuda. Va amana billahi va rasulihi va shahida anla ilaha illallohu vahdahu la sharika lahu va Muhammadan abduhu va rasuluhu, ad’uka bidiayatillahi, Fainniy ana rasulullohi ilan nosi kaffatan liunzira man kana hayyan va yahiqqul qovlu alal kafiriyna. Aslim taslam, Fain abayta faalayka ismul majusi ayillazina hum atba’ukum».
Ma’nosi: «Allohning elchisi Muhammaddan Fors ulug‘i Kisroga. Haq yo‘lini qabul qilib, Allohga va payg‘ambariga iymon keltirgan kishiga salom. Seni Allohning chaqirig‘i Islom diniga chaqirurman. Butun insonlarga Tangri tomonidan yuborilgan haq payg‘ambardurman. Allohning azobi kofirlarga bo‘lur. Islom dinini qabul qil, salomat qolursan. Agar qabul qilmas ersang, butun fors xalqining gunohini ko‘tarursan».
Bu nomani Kisroga (Xisravga) yetkazmoqni Abdulloh ibn Huzayfaga topshirdilar. Bu kishi podshoning poytaxtiga keltirib, nomani Xisravga topshurdilar. Uni o‘qitib eshitmoqchi bo‘ldi. Qarasa noma boshiga «Rasululloh» so‘zi yozilmish ekan. Buni ko‘rgach, uning g‘azabi qo‘zg‘alib: «Arab qullaridan chiqqan bir kishi nechuk o‘z nomini mening nomimdan ilgari keltirgay?!» deb, nomani parcha-parcha qildi. Bu nomani eltgan Abdulloh ibn Huzayfani podsho saroyidan haydab chiqazdilar. U kishi ersa bu adabsizlikni ko‘rib, saroydan chiqishi bilan tuyalariga minib yo‘lga tushdi.
Xisravning g‘azabi bosilgandan so‘ngra qilgan ishiga pushaymon bo‘lib, Abdullohni topib keltirmakka buyurdi. Lekin uni hech joydan topolmadilar.

Abdulloh Madinaga salomat kelib, bo‘lgan voqeani Rasulullohga yetkazdi. Anda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: — «Xisrav o‘z podshohligini yirtmushdir», dedilar.
Yana bu qilgan adabsizligiga qanoat qilmasdan, o‘ziga qarashlik Yaman voliyi Malik Bozonga buyruq xat yozdi. U vaqtda Yaman o‘lkasi ham Eron podshosiga qarar edi. Xat mazmuni quyidagichadur:
«Bozonga ma’lum bo‘lgayki, Makkada Quraysh qabilasidan bir kishi payg‘ambarlik da’vosini qilib chiqmishdur. Sen uning ustiga askar bilan borib, uni bu so‘zdan qaytib tavba qilmoqqa taklif qil. Taklifing¬ni qabul qilsa ko‘p yaxshi, qabul qilmas ersa, boshini kesib keltir yoki o‘zini bog‘lab bu yerga keltir. Ul mening qulim bo‘laturib, o‘z o‘rnini tanimay, adabsizlik bilan menga xat yozmishdur».
Bu buyruq Bozonga yetgach, xat keltirgan Xisrav elchisiga o‘z yaqinlaridan ikki kishini qo‘shib Rasulullohga yubordi. Bular Yamandan chiqib Makka yaqinida Toyif shahriga keldilar. U yerdin anglashib, Madinaga kelishdi. Rasululloh bilan ko‘rishgandan so‘ng¬ra:
— Podsholar podshosi Xisrav Parviz Yaman podshosi Malik Bozonga seni yuborsin deb buyruq bermishdur. Malik Bozon ersa seni podsho oldiga eltmak uchun bizni yubordi. Agar qarshilik qilsang o‘zing halok bo‘lursan va qavmingni halok qilursan, ustingga kuchlik qo‘shinlar yuborib, el-yurting oyoq ostida qolib butunlay xarob bo‘lur, — dedilar.
Bu kishilar Eron odaticha soqollarini qirdirgan, murutlarini shopdek o‘stirgan kishilar edi. Rasululloh bularni shunday qiyofada ko‘rib jirkandilar.

So‘ngra alardan:
— Voy, sizlarga kim bu ishni qilmoqqa buyurdi?»— deb so‘radilar. Alar:
— Bizni Rabbimiz buyurdi, — deyishdilar. Podshohimiz deyish o‘rniga ani rabbimiz deb atadilar.
Anda Rasululloh:
— Sizlarning rabbingiz shu ishga buyurmish ersa, lekin mening Rabbim soqolimni qo‘yishga, murutimni olishga buyurmishdir. Endi bu kuncha qaytinglar, ertaga kelib mendan javob olinglar, — deb alarni qaytardilar.
Ertasi kuni Rasululloh qoshiga qaytib keldilar ersa, alarga:
— Allohdan menga vahiy keldi. Mening Rabbim sizlarning rabbinglarni falon oy, falon kechada o‘ldirmoqchi bo‘ldi, — dedilar.
So‘ngra shu mazmunda Yaman voliysi Malik Bozonga xat yozib berdilar. Xatni olib elchilar Malik Bozon huzuriga kelishdi. Xatni o‘qib ko‘rib, undagi xabarni bilgach, Malik Bozon:
— Agar bu kishi aniq payg‘ambar bo‘lsa, bu aytgan xabari albatta to‘g‘ri chiqqay. Yo‘q ersa uning chorasini ko‘rgaymiz, — deb Eron xabarini kutib turdi.
Ko‘p o‘tmay, Erondan xat keldi. Naq Rasululloh ayt¬gan oy, kunlarda Xisrav podsho o‘g‘li Sherviya tarafidan o‘ldirilmish edi. Xatning mazmuni shunday edi: «Malik Bozonga ma’lum bo‘lgayki, otam Xisravni davlat arboblari maslahati bilan o‘ldirdim. Chunki fors xalqini jonidan to‘yg‘azdi, boshchilarini o‘ldirdi, alarning yaxshilari tarqalib har yoqqa qochdilar. Bu xatni olishing bilan o‘z xalqingdan men uchun bay’at olursan. Payg‘ambarlik da’vosini qilib chiqqan kishi haqida Xisrav senga buyruq bermish edi. Mendan xat borguncha uni o‘rnidan qo‘zg‘atma».
Bu mo’jizani ko‘rib Malik Bozon butun oilasi bilan va arkon davlatlari bilan g‘oyibona iymon keltirib, Rasulullohga elchi yubordi. Payg‘ambarimiz ayt¬ganlaridek, Eron davlati Hazrati Umar zamonlarida munqariz bo‘ldi. Alarning mol-dunyo, xazinalariga, butun mamlakatlariga musulmonlar ega bo‘ldilar.

HABASHISTON PODSHOSI NAJOSHIYGA YUBORILGAN NOMA

«Bismillahir rohmanir rohiym.
Min Muhammadin rasulillohi ilan Najoshiy malikil Habashati. Salamun anta. Fainniy ahmadu ilaykallohullaziy la ilaha illallohu Huval malikul Quddusus salomul mo‘minul muhayminu va ashhadu anna Isabna Maryama ruhullohi va kalimatuhu alqoho ila Maryamal butulit-tayyibatil hasinati. Fahamalat bi’iso hamalathu min ruhihi va nafhihi kama xolaqo adama biyadihi. Va inniy ad’uka vajunudaka ilallohi vahdahu la sharika lahu val muvalata ala toatihi va an tatba’ani va tu’qi¬na billaziy jaaniy. Fainniy rasulullohi va inniy ad’uka va junudaka illallohi ’azza va jalla va qod ballag‘tu va nasahtu. Vassalomu ala minittaba’al xuda».
Ma’nosi: «Allohning elchisi Muhammadan Habash podshosi Najoshiyga! Salomatmusan, men Allohga hamd ayturman. Allohdan o‘zga yaratgan yo‘qdur, haqiqiy podsho Uldir. Har bir kamchilikdan, ayb bo‘lg‘udek narsalardan pokdir. Bandalarni barcha ofatlardan asraguvchi Allohdir. Yana guvohlik beraman, Iso alayhissalom Maryam o‘g‘li Ruhullohdur. «Kun» («Paydo bo‘l!» demak) kalimasini pokdomon, obida, zohida, ibodatlik Maryamga tashlagan so‘ngida Isoga homila bo‘lmishdur. Iso Allohning ruhi, Allohning kalimasidur. Odam alayhissalomni Alloh qudrati bilan yaratganidek, Isoni ham Alloh qudrati bilan yaratmishdur.

Endi men seni sherigi yo‘q, o‘xshashi yo‘q yagona Allohga iymon keltirmakka, doim uning itoatida bo‘lmakka chaqiraman. Men Allohning haq payg‘ambaridurman. Seni va sening askarlaringni Allohga undayman. Alloh amrini sizlarga yetkazdim. Borliq nasihatimni qildim. Haq yo‘liga ergashgan kishilarga salom».
So‘ngra bu nomani Amr ibn Umayya degan sahobaga berib, Habash podshosi Najoshiyga yetkazgil, deb buyurdilar. Amr ibn Umayya Habashistonga borib, nomani Najoshiyga topshirgach, podsho uni ko‘ziga surtib, darrov taxtdan tushdi. Quruq yer ustiga o‘ltirib shahodat aytib, Islom diniga kirdi. So‘ngra nomani necha qat ipak raxtlarga o‘rab, fil suyagidan yasalgan qutiga solib, xazinachiga topshirdi. Alarga: «Agar bu noma bizning qo‘limizda bu yanglig‘ hurmat bilan saqlanar ekan, Habashistondan yaxshilik hech vaqt uzilmagay» dedilar. So‘ngra Rasulullohga shu nomani yozib, javob qaytardi:
«Bismillahir rohmanir rohiym.
Ila Muhammadin rasulillahi sollallohu alayhi va sallam minan-Najoshiyil asham. Assalomu alayka va rahmatullohi va barakatuhu. Ya nabiyyallohillaziy la ilaha illa huvallaziy hadani lil-islom. Amma ba’d, faqod balag‘aniy kitobuka ya Rasulalloh. Fama zakarta fi amri Isa alayhissalam favarabbis-samoi val arzi inna Isa alayhissalam la yazidu ala ma zakarta. Va qod qorrabna ibna ammika va ashabahi fa ashhadus-sodiqon va musaddiqon innaka rasulullohi va qod boya’tu ibna amika va aslamtu ala yadihi lillahi Rabbil olamin».
Nomaning tarjimasi budir:
«Allohning elchisi Muhammadga Najoshiydan salom! Allohning rahmat va barakotlari sizga bo‘lsin, ey Allohning haq payg‘ambari. Allohdan o‘zga Yaratguvchi yo‘qdur. U yolg‘iz Allohdur. Shundayin Allohga, Islom diniga meni hidoyat qildi. Yubormish nomangiz menga yetdi. Iso haqida aytgan so‘zingiz ersa, yer-osmonni yaratgan Alloh haqqi, Isoning yaratilishi siz degandekdur, hech boshqa emasdur. Amakingiz o‘g‘li va uning yo‘ldoshlarini o‘zimga yaqin qildim. Rostlik bilan guvohlik beraman, siz Alloh yuborgan payg‘ambardursiz, sizga bay’at qildim. Amakingiz o‘g‘li qo‘lida Islom diniga kirdim, unga ham bay’at qildim».

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu nomani o‘qib eshitgach, shu so‘zni yozdilar: «Habash xalqi sizlarga tegmaguncha ularga tegmanglar, ularni o‘z holiga qo‘yinglar».
Shuning uchun Islom askari futuhot davrlarida ham Habashistonga qadam qo‘ymadilar. Musulmonlar bilan habash xalqi orasida qonlik urush bo‘lgani tarixda ham ko‘p ko‘rinmadi. Rasululloh zamonlarida noma yuborib dinga da’vat qilingan podsholardan nomani o‘qib ko‘rishi bilan darrov iymon keltirgan kishi shu Najoshiy bo‘ldi. Mundan boshqalariga bu davlat nasib bo‘lmadi. Shuning sababi bilan Habashistonda Islom dini tarqalib qoldi. Shu kungachalik u yerda Islom dini davom etib kelmoqda.

MISR PODSHOSI MUQOVQISGA YUBORILGAN NOMA

«Bismillahir rohmanir rohiym.
Min Muhammadin rasulillahi ila Muqovqis azimil Qibti. Salamun ala manittaba’al xuda. Amma ba’d, fainniy ad’uka bidi’ayatil Islomi. Aslim taslam. Yu’tikallohu ajraka marrotayni va in tavallayta fainnama alayka ismul qibt».
Tarjimasi budir:
«Alloh elchisi Muhammaddan Qibt (Misr) xalqining ulug‘i Muqovqisga. Haqqa tobe bo‘lganlarga salom. So‘ngra shulki, seni Islom diniga chaqirurman. Musulmon bo‘l, salomat bo‘lursan, yana ikki qat savob olursan. Agar bunga unamasang, barcha qibt xalqining gunohini ko‘tarursan».
Rasululloh bu nomani Muqovqisga yetkurish uchun Hotib ibn Balta’aga topshirdilar. Ul esa nomani olib Misr shahriga keldi. Muqovqis Iskandariyaga ketgan edi. Misrdan u yerga borib, dengiz ichidagi podsho saroyiga kirib, nomani Muqovqisga berdi. Ul nomani o‘qib ko‘rgach, Hotib ibn Balta’aga qarab:
— Agar bu kishi aniq payg‘ambar bo‘lsa, muni o‘z vatanidan haydab chiqazgan dushmanlarini nega duo qilib yo‘q qila olmadi? — dedi.
Hazrat Hotib javob aytmay unga qaraganicha turdi. Muqavqis yana shu so‘zni qaytarib aytgandan keyin hazrat Hotib aytdi:
— Maryam o‘g‘li Iso alayhissalom Allohning haq payg‘ambari erdi. Aning o‘z qavmi yahudlar unga qarshi chiqishib, ko‘p ozor berdilar. Eng oxiri uni ushlab yahudlar o‘ldirmoqchi bo‘lganda Alloh taolo uni osmonga chiqarib qutqazdi. Nima uchun Iso payg‘ambar alarning halok bo‘lishiga duo qilmagan edi?

Anda Muqovqis bu so‘ziga rozi bo‘lib:
— Seni yuborgan hakim kishi oldidan kelgan sen ham hakim ekansan, — dedi.
Uning bu so‘zidan ilhomlanib:
— Ey Muqovqis, o‘zing yaxshi bilursan, sendan ilgari o‘tgan bu shaharda Misr fir’avni bor edi. U ersa o‘z haddini bilmay, xudolik da’vo qildi. Alloh yuborgan Muso payg‘ambarga iymon keltirmadi. Oxiri Xudo g‘azabiga uchrab, dunyo va oxiratda abadiy azobga qoldi. Endi sen o‘tganlardan ibrat olg‘udek bo‘l, qolganlarga go‘zal ibrat bo‘l. Aniq guvohlik berurman, Muhammad alayhissalom Allohdan kelgan haq pay¬g‘ambardur. Dunyoda yashagan barcha insonlarni haq dinga da’vat qilish uchun uni Alloh yuborgan.
Qur’onning xabaricha, Islom diniga eng qattiq dushman yahudiylardur. Haqiqiy nasorolar esa aning do‘stlaridan hisoblanurlar. Xudo haqqi qasam qilurman, Muso payg‘ambar Iso payg‘ambarning chiqishini o‘z qavmi yahudlarga xabar bermish edi. Bu ikkovlari ersa, Muhammad alayhissalom bashoratini o‘z ummatlariga yetkazdilar. Har payg‘ambarga kim zamondosh bo‘lsa, uning ummatidan sanalur. O‘tgan payg‘ambarlarning har birlari oxirzamon payg‘ambari Muhammad alayhissalomning chiqishidan o‘z ummatlariga xabar berib, ulardan ahd olmish edilar. Endi haqlik shulki, yer ustida yashagan butun ummatlar Muhammad alayhissalomga iymon keltirib, shunga itoat qilgaylar, — dedi.
Anda Muqovqis:
— Men bu kishining xabarini eshitganimdan beri, ko‘p fikr qilib tekshirishlar o‘tkazdim. Aning buyurmish ishlari barchasi foydalik erur. Zararlik har bir ishlardan butun insonlarni qaytarmishdur. Payg‘ambarlikning barcha alomatlarini uning qilgan ishlarida topdim. Yana bu haqda o‘ylab ko‘rurman, — dedi.

So‘ngra Rasulullohning nomalarini ipak lattalarga o‘rab, fil suyagidan yasalgan qutichaga solib xazinasiga topshirdi. Bu nomaning asl arabcha nusxasi shu kunlarda ham, ya’ni, 1377 hijriy yilda Turkiya hukumatining xazinasida saqlanmoqdadur. Turkiyaning so‘ngi sultonlaridan birisining davrida bu nusxa Misr kalisolarining biridan topilgan edi. Eski Qibt kalisolarida shu davrgacha u muborak nomaning asl nusxasi saqlanib qolgan ekan. Shu zamonning sulton xalifasi ijozati bilan uning aksi olinib, nusxasi ko‘paytirilgan edi. 1945 milodiy yilda G‘ulja shahrining qozisi Abdulhakimxoja bu muborak nomaning fotograf nusxasidan bir donasini bu kitob yozguvchi Alixon Sog‘uniyga hadya qilib keltirdi. O‘zim o‘qib ko‘rgan shu arabcha nomani yuqorida yozdim...
So‘ngra Muqovqis arabcha yozdirib, Rasululloh nomalariga javob qaytardi. Buning tarjimasi quyidagichadur:
«Muhammad ibn Abdullohga Qibt xalqining ulug‘i Muqovqisdan salom. So‘ngra shulki, yuborgan nomangni o‘qib ko‘rdim, yozganingni angladim. Da’vat qilmish dining asosiga tushundim. Bundan ilgari ko‘p payg‘ambarlar o‘tib, bir payg‘ambar qolganini bilur edim. Lekin men uni Shom tuprog‘idan chiqar deb o‘ylar edim. Arablardan chiqishi xayolimga kelmagan edi. Yuborgan elchingni hurmatlab hadyalar berib qaytardim». Shu bilan noma javobini tamom qilib, boshqa so‘z yozmadi.