БУЛУАҒУА ТУМААИ — Самарқанд вилостидаги туман. 1926 й. 29 сент. да ташкил стилган. Б. т. шим.да Жиззах вилостининг Ғаллаорол тумани, шарқда Бахмал тумани, ғарбда Самарқанд вилостининг Жомбой тумани, жан.гарбда Тойлоқ тумани, жан.да Ургут тумани ва жан.шарқда Тожикистон б-н чегарадош. Майд. 0,76 минг км2. Аҳолиси 116,8 минг киши (2000). Б. т.да 1 шаҳар (Булунғур) ва 7 қишлоқ фуқаролари йиғини (Бешқстон, Кулчабий, Аавоий, Соҳибкор, Фозил Йслдош, Ўртабулоқ, Қилдон) бор. Маркази — Булунғур ш.
Табиати. Б. т. Туркистон тизмасининг жан.ғарбидаги тоғ оралиғи ботиғида жойлашган. Ер юзаси текислик. Туман шаркуна Ғубдинтоғ бор. Ер усти тузилиши тоғ олди текисликлари, адирлар, паст тоғлардан иборат бслиб, мутлақ бал. 800— 1000 м. Иқлими континентал, қуруқ иклим. Янв.нинг сртача т-раси —0,3°, июлники 25,5". Йилига 377—467 мм ёғин тушади. Вегетаяис даври 210—230 кун. Адирларда Ахтамбулоқ, Карабкибулоқ, Мирзабулоқ каби булоқлар бор. Туман ҳудудидан Булунғур, Янгибеш, Қораариқ, Қорасув, Лолвонариқ, Тустортар, Оқтепа, Оқариқ каби ариқ ва каналлар стади. Қумлоқ ва бсз тупроқлар тарқалган. Шувоқ, сфемер, сфемероидлар ссади. Тсқайзорлар бор. Аввойи ҳайвонлардан бсри, чисбсри, тулки, қуён, бсрсиқ, паррандалардан тустовуқ, каклик, бедана сшайди.
Аҳолиси, асосан сзбеклар, шунингдек рус, тожик, украин, татар, корейс ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. 1 км2 га 157 киши тсғри келади. Шаҳарликлар 23,2 минг киши, қишлоқ аҳолиси 93,6 минг киши.
Б.т.да срта асрларда хонларнинг Бедана қсруғи деб аталувчи дам оладиган жойи бслган.
Б.т. ҳудудида 1451 й.да Самарқанд ҳукмдори Мирзо Абдулло 6нАбу Саид қсшинлари сртасида катта жанг бслган. Жангда Мирзо Абдулло қсшини енгилгач, Абу Саид Самарқанд тахтини сгаллаган.
Хсжалиги. Б.т.да 11 қ. х. маҳсулотларини қайта ишлаш саноат корхонаси, шу жумладан 8 таси узумни қайта ишлашга, 2 таси консерва маҳсулотлари и. ч.га, 1 таси мева ва сабзавотларни қуритишга ихтисослашган. Самарқанд болалар оёқ кийимлари и.ч. корхонасининг филиали, Булунғур терини қайта ишлаш корхонаси, Самарқанд «Гелион» з-ди филиали бор.
Қ. х.нинг асосий тармоқлари токчилик, пиллачилик, чорвачилик, ғаллакорлик, сабзавотчилик, картошкачиликдан иборат. Қ.х.да суғориладиган ерлар 19 минг га, скинзорлар 31 минг га, шу жумладан 5877 га ерга ток, 2000 га ерга сабзавот, 750 га ерга картошка, 14525 га ерга ғалла, 2144 га ерга мевали дарахтлар скилган. Б.т.да 20 ширкат хсжалиги, 33 деҳқон ва фермер хсжалиги ва б. хужаликлар бор (2000). Туман ширкат ва шахсий хсжаликларида 41,6 минг кррамол, 30,6 минг қсй ва счки, 42,0 минг парранда боқилади (2000). Тошкент — Бухоро т. й. нинг 19 км Б.т.дан стган ва тслиқ слектрлаштирилган. Б.т. дан Олмаота — Тошкент — Термиз автомобиль нули стган бслиб, уз. 22 км.
1999/2000 сқув йилида 66 умумий таълим мактабида 31,6 минг сқувчи, 2 касбҳунар лияейида 1058 сқувчи таълим олди. 45 оммавий ва болалар кутубхонаси, халқ театри, «Ашлик» ашула ва рақс ансамбли, «Чавки» фольклор стнографик халқ ансамбли, 70 ҳаваскорлик тсгараги ва болалар мусиқа мактаби фаолист курсатади. 15 маданист уйи, 460 сринли 2 касалхона ва диспансер, спидсмисга қарши ст-с, хсжалик ҳисобидаги профилактик зарарсизлантирувчи ст-с, 4 поликлиника, 36 фельдшеракушерлик, 7 қишлоқ врачлик пунктлари бслиб, уларда 236 врач, 539 срта маълумотли тиббий ходим ишлайди (2000). 1933 й.дан «Булунғур ҳаёти» туман газ. чиқади.
«Ўзбекистон Миллий Аняиклопедисси»дан