Chortoq tumani haqida ensiklopediyalarda  ( 8431 marta o'qilgan) Chop etish

1 B


muxbir  13 Fevral 2010, 09:44:17

ЧОА ТОҚ ТУМААИ - Ааманган вилостидаги туман. 1950 й. 15 апр.да ташкил стилган. Ғарбдан Янгиқсрғон, жан., жан.шарқдан Уйчи туманлари, шим. ва шарқда Қирғизистон А еспубликаси билан чегарадош. Майд. 0,36 минг км2. Аҳолиси 143,9 минг киши (2003). Туманда 1 шаҳар (Чортоқ), 9 қишлоқ фуқаролари йиғини (Алихон, Боғистон, Гулшан, Короскон, Мучум, Ойқирон, Лешқсрғон, Сарой, Ҳазратишо) бор. Маркази Чортоқ ш.

Табиати. Ч.т. Чатқол тизмасининг жан. стакларида жойлашган. Ер юзаси текислик ва адирлардан иборат. Баландлиги жан.дан шим.га 300 м дан 1500 м гача. Фойдали қазилмалардан нефть, маҳаллий аҳамистга сга бслган қурилиш материалларидан шағал, оҳактош, гил тупроқлари бор. Иқлими континентал; ёзи иссиқ ва қуруқ, қиши совуқ. Ўртача тра снв.да — Г дан —4° гача, июлда 25—26°. А­нг паст тра қишда —29°, ёзда снг баланд тра 40°. Йилига 300—400 мм ёгин тушади (кспроқ қишда ва баҳорда ёғади). Вегетаяис даври 175 кун. Тоғадирлардан катта кичик сойлар оқиб тушади. Улардан баъзиларида фақат ёғингарчилик мавсумидагина сув оқиб, ёзда қуриб қолади. А­нг йирик сойлари: Чортоқсой, Аамангансой (юқори қисмида Лоччаотасой) ва б. сойлардан баҳорги ёмғирларда кучли сел келади ва хсжаликка катта зарар етказади. Айрим сойларда селга қарши селхоналар курилган. Сой сувларидан суғоришда кенг фойдаланилади. Туманнинг жан. қисмидан Катта Ааманган (Чортоқ), жан. чегарасидан Шим. Фарғона каналлари стган. Тупроклари, асосан, типик бсз тупроклap. Қ.х. га сроқли ерлар сзлаштирилган. Табиий ссимликлар, асосан, адирларда сақланган: сфемер стлар ва буталар ссади. Адир ссимликларини срганиш ва уларни бойитиш бсйича ЎзФА Ботаника интининг тажриба участкаси бор. Аввойи ҳайвонлардан тулки, юмронқозиқ, тошбақа, турли хил илонлар, калтакесаклар; қушлардан каклик, улар ва б. учрайди; сувларида ҳар хил балиқлар мавжуд.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, тожик, қирғиз, татар, рус ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2 га 400 киши. Қишлоқ аҳолиси 96,2 минг киши, шаҳар аҳолиси 47,7 минг киши.

Хсжалиги, асосан, қ.х.га ихтисослашган. Лахта тозалаш, Чортоқ минерал сув здлари, босмахона, тикувчилик фкаси, автокорхона, МТЛ, қурилиш ташкилотлари, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари фаолист ксрсатади.
Қ.х.нинг етакчи тармоғи — пахтачилик. Сабзавотчилик, ғаллачилик, мева етиштириш ҳам ривожланган. Ширкат ва фермер хсжаликлари бор. А­кин майдонларига пахта, дон, сабзавот, картошка ва полиз скинлари скилади. Мевазор ва токзорлар ксп. Туманда марказий кутубхона ва унинг тармоклари, клуб муассасалари ва маданист уйлари, халқ театри аҳолига хизмат ксрсатади. Умумий таълим мактаблари, болалар мусиқа мактаби, марказий касалхона, поликлиника, дорихоналар, фельдшеракушерлик, қишлоқ врачлик пунктлари ишлаб турибди. «Лахталиксл», «Чортоқ» санаторийлари фаолист ксрсатади. Фарғона водийси бсйлаб стказилган айланма т.й. Чортоқ ш.дан стади. Ааманган— Чортоқ—Аанай автомобиль йсли республика аҳамистига сга.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  13 Fevral 2010, 09:44:43

ЧОА ТОҚ — Ааманган вилости Чортоқ туманидаги шаҳар, туман маркази. Т.й. станяисси. Ч.дан республика аҳамистидаги Ааманган — Чортоқ — Аанай автомобиль йсли стган. Ааманган ш.дан 19 км шим.да, Чортоқсой водийсида. Аҳолиси 47,7 минг киши (2003). Ч.да пахта тозалаш, минерал сув кадоклаш здлари, тикувчилик фкаси, автокорхона, савдо, маданий ва маиший хизмат ксрсатиш шохобчалари, 10 дан зиёд умумий таълим мактаби, маданист уйи, кутубхоналар, касалхона, поликлиника, босмахона ва б. ишлаб турибди.
Ч.дан 7 км шим.шаркда 650 м баландликда, Чортоқсой соҳилида «Чортоқ» санаторийси жойлашган. Чортоқ минерал суви 1953 й.да очилган. Болалар санаторийси ҳам ишлаб турибди. Санаторийда 15 хилдан кспроқ даволаш усуллари қслланилади. Даволаш комплексига физиотерапис, иклим билан даволаш, массаж, парқез овқатлар ва б. киради. Иклими континентал. Ази иссиқ, қуруқ, қиши илиқ, қуёш нури ксп. Йиллик қуёш нури Кавказ ва Крим курортларига нисбатан икки баробар ортиқ тушади (4800 соат, Сочила 1980, Аальчикда 1710 соат). Қуёшнинг юқори туриши натижасида булутли кунлар кам бслади ва қуёш радиаяисси 144,0 ккал/см2 га етади. Ч.да снв., февраль ойларидагина тра 0°дан паст бслади. Янв. нинг сртача траси —1,4°, снг паст тра —24°, июлнинг сртача траси 23°, снг юқори тра 39°. Йилига 277 мм ёгин тушади. Бу шароит санаторийда асро ва гелиотерапис усулларида даволаш имконини ҳам беради. Ҳудуди кскаламзорлаштирилган, бог, мевазор ва ёнғоқзорлардан иборат.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  13 Fevral 2010, 09:44:56

ЧОА ТОҚ МИАЕА АЛ СУВИ - шифобахш, ҳидсиз ва рангсиз сув. Кимёвий таркиби бсйича сульфатхлориднатрийли, сувнинг минераллашганлиги рА=7,2 билан 2,6 г/л ва таркибида 14 мг/л кремний кислотаси мавжуд. Сувнинг траси 30°. Чортоқ ш.дан 7 км шим.шаркда Чортоқсой соҳилида «Чортоқ» санаторийси жойлашган. Бу ерда 1953 й. неоген ётқизиқдаридан ташкил топган Чортоқ структурасида чуқур бурғи қудуқлари (ЗОЮ м гача) ёрдамида минерал сув топилган. Бактрис серисси конгломератларида 150— 500 м оралиқда 4 та сув стказувчи горизонт очилган, чуқ. 507 м ли бурғи қудуғи 1958 й. Фарғона гидрогеологис скспедияисси томонидан қазилиб, 1959 й.да фойдаланишга топширилган. Бурғи қудуғининг дебити (сарфи) 2 атм босимда 7 л/сек атрофида. Овқат ҳазм қилиш органлари касалликларини даволашда ичиш учун фойдали. Массагет серисси ётқизиқларидан топилган Ч.м.с. сса, юқори минераллашган (60 г/л гача), гипертермалли (траси 72° гача), хлориднатрийкальяийли, кам радиоактивли, таркибида юқори даражада йод (19—48 мг/л) ва бром (25 мг/л) бслган газ чикарувчи азотли сув. Кимёвий слементлар мажмуасининг уйгунлигига ксра, бу сув бальнеологик нуқтаи назаридан катта амалий аҳамистга сга. 1250—1550 м чуқурликдаги массагет серисси ётқизиқларида очилган, фаввора бслиб чикувчи сувлар базасида «Чортоқ» санаторийси фаолист ксрсатмоқда. Бу сув таснчҳаракат органлари, полиартрит, меъдаичак, гинекологик, спондилёз, юрак, тери ва б. касалликларни даволашда фойдаланилмоқда. Чортоқнинг йодланган минерал суви нафақат бальнеологик нуқтаи назаридан, балки саноат учун зарур бслган йод ажратиб олиш объекти сифатида ҳам аҳамистга сга.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  13 Fevral 2010, 09:45:08

«ЧОА ТОҚ» САААТОА ИЙСИ - бальнеологик курорт; Ааманган ш.дан 25 км масофада Чортоқсой соҳилида, Чатқол тоғининг жан. қислигидаги тоғ адирларида, денгиз сатҳидан 650 м баландликда жойлашган. Чортоқ минерал суви туфайли бунёд стилган.
1949 й. 31 авг.да Чортокда 30 сринли бальнеологик шифохона ташкил стилди; йил сайин у кенгас бориб, 1959 й. сринлар сони 250 тага етди. 1961 й. 1 мартдан шифохона «Ч.»с.га айлантирилди. Санаторий ҳудуди турли мева ва манзарали дарахтлар билан кскаламзорлаштирилган. Майд. 37 га, иқлими юмшоқ, континентал, ёзи қуруқ, иссиқ, қиши юмшоқ. Янв.даги сртача ҳарорат — 1,4°, июлда 23°, нисбий намлик 52%. Даволаш омили — минераллари кам, ичиладиган, сульфатхлоридли, натрийли минерал тузлар ва термал, гипертермал (42° дан юқори ванналар учун), йодли, хлоридли, кальяийнатрийли минераллари ксп (20—50 г/л) сувлар ҳисобланади. Бундан ташқари, физиотерапис, даво физкультураси, массаж, иссиқ (парафин ва озокерит) билан даволаш усуллари ҳам қслланилади. «Ч.»с. замонавий даволашдиагностика асбобускуналари билан жиҳозланган; у ерда 40 кишилик ванна, бассейн, душ ва сув муолажаси хоналари мавжуд. Санаторийда харакат аъзолари, нерв системаси, ҳазм аъзолари, гинекологик ва тери касалликлари билан оғриган беморлар даволанади. Шунингдек, сткир миокард инфарктини бошдан кечирганлар соглигини тиклаш учун 30 сринли реабилитаяис бслими фаолист ксрсатади. Минерал сувли ванналар гипотоник, томир кенгайтирувчи таъсир қилади, у қон оқими тезлигини барқарорлаштиради, организмнинг ҳимос вазифасини оширади, сллиғланишга қарши таъсир ксрсатади. Санаторийда 400 сринга мслжалланган ётоқ корпуслари (бир ва икки сринли), клуб, кутубхона, фитобар, спорт майдончалари ва б. бор (2004).

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan