Chust tumani haqida ensiklopediyalarda  ( 8141 marta o'qilgan) Chop etish

1 B


muxbir  13 Fevral 2010, 09:47:14

ЧУСТ ТУМААИ — Ааманган вилостидаги туман. 1926 й. 29 сент.да ташкил стилган. Шарқяан Тсрақсрғон, шим.шаркдан Косонсой, жан. ва ғарбдан Лоп, жан.шарқдан Мингбулоқ туманлари, шим.дан Қирғизистон А еспубликаси билан чегарадош. Майд. 0,92 минг км2. Аҳолиси 198,9 минг киши (2004). Туманда 1 шахар (Чует), 11 қишлоқ фуқаролари йиғини (Ахча, Боймоқ, Варзиқ, Каркидон, Карнон, Олмос, Оғасарой, Шоён, Шсркент, Ғова, Ҳисорак) бор. Маркази — Чуст ш.

Табиати. Туман ҳудуди Чатқол тоғларининг стакларидаги пастбаланд текисликларда жойлашган. Ксп қисми адир. Бал. 1000—1200 м. Тоғлардан оқиб тушадиган сойлар (Ғовасой, Олмоссой, Шатаксой, А езаксой, Каркидонсой ва б.) жарликлар ҳосил қилган. Жан. қисми Сирдарёга туташ бслиб, текисликдан иборат. 1947 й.да ишга туширилган Чуст канали Косонсой сув омбори сувини 58 км масофага — Олмос қишлоғигача олиб боради. 1973 й.да сув тақсимлайдиган Ғовасой гидроузели қурилди. Ксксараксой сув омбори ва Чуст насос стсси бор. Икдими континентал. Йиллик сртача тра 1Г. Янв. нинг сртача траси —1,3°, снг паст тра —26°. Июлнинг сртача траси 25,8°, снг юқори тра 40°. Йилига 305 мм ёғин тушади. Вегетаяис даври 190 кун. Тупроклари текисликларда бсз тупроқ, адирлар қум, тош, лёсс, мергель билан қрпланган. Аввойи ссимликлардан шувоқ, снтоқ, дслана, қизилмис, оқмис, ёввойи пиёз, лола ва б. ссади. Аввойи ҳайвонлардан бсри, тулки, қуён, сутур, қобон учрайди.
Аҳолиси, асосан, сзбеклар, шунингдек, тожик, рус, татар ва б. миллат вакиллари ҳам сшайди. Аҳолининг сртача зичлиги 1 км2 га 216,2 киши. Қишлоқ аҳолиси 135,1 минг киши, шаҳар аҳолиси 63,8 минг киши.

Хсжалиги. Туманда «Чустмаш», «Лахта толаси», «Барион» акяисдорлик жамистлари, миллий пичоқлар ссаш, «Сувмаш» корхоналари, қ.х. машиналари учун сҳтиёт қисмлар и.ч., асфальт здлари (Олмос қишлоғи), бадиий буюмлар, қандолат, тикувчилик, атлас корхоналари, нон, сут здлари, савдо корхоналари бор. Чуст пичоқлари жаҳон ксргазмаларида иштирок стган. Чуст дсппилари 1968 й.да АьюДехди, 1969 й.да Монреаль, 1970 й.да Токио ва Лознань ш.ларидаги жаҳон ксргазмаларида юқори баҳоланди.
Туман қ.х., асосан, пахтачиликка ихтисослашган. Чорвачилик, боғдорчилик, токчилик ҳам ривожланган. Туманда 16 ширкат, 945 фермер, 68 деҳқон хсжалиги бор. А­кин майдонларининг 9,7 минг гектарига пахта, 12,3 минг га ерга галла, 55 га ерга картошка, 128 га ерга сабзавот, 28 га ерга полиз скинлари скилади. 4,3 минг га мевазор, 1,5 минг га токзор, 798 га тутзор, 13 га мевали ксчатзор билан банд. Ч.т. жамоа ва шахсий хсжаликларида 43,4 минг қорамол (шу жумладан, 20^5 минг сигир), 89,9 минг қсй ва счки, шунингдек, парранда ҳам бокилади (2003).
Туманда 69 умумий таълим мактаби, 2 иқтидорли болалар интернати, 2 гимназисинтернат, санаторийинтернат мактаблари, санъат, мусиқа мактаблари, 6 касбҳунар коллежи фаолист ксрсатади. 47 кутубхона (306 минг нусха китоб), 14 клуб муассасаси, 2 музей, санъат саройи, 6 маданист ва истироҳат боғи бор. 3 болалар ва ёшлар спорт мактаби, 6 стадион, 2 сув ҳавзаси, 40 спорт зали, 36 отиш тири, 4 теннис корти, 11 футбол майдони бор. 38 касалхона (1096 срин), туғруқхона, поликлиника, дорихона, қишлоқ врачлик пункти, 3 фельдшеракушерлик пункти, 3 қишлоқ даволаш амбулаторисси ва б. тиббий муассасаларда 408 врач ва 2031 срта тиббий ходим ишлайди. Санаторий, дам олиш уйлари ишлаб турибди. Туман ҳудуди орқали Фарғона ҳалқа автомобиль йсли стади. Чустдан Ааманганга автобус қатнайди. 1960 й.дан «Чуст ҳақиқати» туман газ. чиқади (адади 6,5 минг).

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan


muxbir  13 Fevral 2010, 09:47:29

ЧУСТ МАДААИЯТИ - Фарғона водийсидаги ксҳна деҳқончилик маданисти (мил. ав. 2минг йиллик охирги чораги — 1минг йиллик бошлари). Деҳқонлар сув бсйидаги унумдор ерларни сзлаштирилишига қараб алоҳида воҳа ёки гуруҳ тарзида жойлашганлар. Ч.м. ёдгорликлари, асосан, Фарғона водийсининг шим.шарқий туманларида учрайди, уларнинг сони ҳоз. 80 дан ортиқ. Бу маданистга тааллукли 1ёдгорлик 1950 й. тошкентлик археологлар М.А­.Воронея ва В.И.Спришевскийлар томонидан ҳоз. Чуст ш. сқинидан топилган. Маданист номи шундан (маҳаллий аҳоли Буонамозор деб атайди). 1953—61 йларда В. И. Спришевский Ч.м.да мунтазам археологик текшириш ишлари олиб борган. Ч.м.ни кейинги срганилишида СанктЛетербурглик олим Ю.А.Заднепровскийнинг хизматлари катта бслган. Ч.м.нинг айрим ёдгорликларида (Далварзин, Чует) мудофаа иншоотлари срганилган. Андижон вилости, Жалақудуқ туманидаги Далварзин водийсидаги илк шаҳар ва сзига хос марказ бслгани (мил. ав. 12— 7-а.лар) археологик жиҳатдан исбот стилган.
Ҳоз. кунда Ч.м.да 3 хил турдаги сшаш жойлари кавланган: 1) чайлага схшаш енгил уйлар; 2) ертслалар; 3) ғиштпахсадан қилинган уйлар. Ч.м. соҳиблари, асосан, илк суғорма деҳқончилик (арпа, буғдой, тариқ), чорвачилик, металл (жез)га ишлов бериш, кулолчилик, тсқимачилик билан шуғулланганлар; овчилик, балиқ овлаш ҳам хсжаликда муҳим роль сйнаган. Бунга археологик ёдгорликларни қазиш пайтида топилган жез пичоқлар, бигизлар, металлга ишлов беришда ишлатилган тош қолиплар, тсқимачиликда қслланилган сускдан ссалган тароқсимон асбоблар ҳамда минглаб сопол идишлар гувохлик бермоқда. Уйрсзғор буюмлари ичида, айниқса, нақшиндор сопол идишлар ажралиб туради. Аақшлар, асосан, геометрик шаклда қора, жигарранг бсёқ билан идиш сиртига берилган. Айрим ҳолларда ҳайвон тасвирлари (счки) ҳам учрайди. Ч.м. аҳолиси марҳумларни сзлари сшаб турган жойга (уй ичига ва остоналарга) дафн стишган. Алоҳида ажратилган қабристонлар бслмаган. Марҳумларни скка ва кспчилик қилиб ғужанак ҳолда ён томон билан ксмганлар. Фақат Далварзинтепада одам сусги ва калласи алоҳида, иккиламчи бор ксмилгани қайд стилган. Булардан ташқари, уй ҳайвонлари ҳам баъзида одам сусклари билан бирга ксмилган. Ҳозирда Ч.м.нинг сзига хос маҳаллий хусусистлари ва қсшни ҳудудлар [Тошкент воҳасидаги Бурғулуқ (Бурганли)] маданисти, Жан. Узбекистоннинг Кучуктепа маданисти билан алоқалари (Б.Х.Матбобоев) срганилмоқда.
Ад.: Матбобоев Б.Х., Локальнс‹е вариантс‹ Чустской культурс‹ Ферганс‹, Л., 1985; Вайнберг Б.И., Ставиский Б.Я., Историс и культура Средней Азии в древности, М., 1994.
Боқижон Матбобоев.

«Ўзбекистон Миллий А­няиклопедисси»дан

Qayd etilgan