Bir go‘rkov uzoq umr ko‘rdi. Bir kishi undan so‘radi:
- Menga ayt-chi, sen umr bo‘yi go‘rkovlik qilding. Tuproq ostida nima ajoyibotlar ko‘rding?
Dedi:
- Shuni ko‘rdimki, nafsimning iti yetmish yil go‘r qazidi, ammo o‘lmadi, bir nafas farmonimga bo‘yin egmadi, toatda o‘tirmadi, mening holimga boqmadi, nolamni eshitmadi.


Bir kecha Abbosa suhbatdoshlariga murojaat qilib dedi:
 -Ey hozir bo‘lganlar, agar bu jahon kofirlar bilan to‘lsa va o‘shanda kofirlar sidqu safo yuzidan imonni qabul qilsalar ishonmoq mumkin. Darhaqiqat, buning tasdig‘i shuki, minglab payg‘ambarlar odamlarni imonga da’vat etdilar, odamlar ularga ergashdilar. Ammo ularning kofir nafsni musulmon qilishga kuchlari yetmadi. Bunga urinmadilar ham, zero yuzlab tafovut va ziddiyatlar, adovatu nadomat shu nafs tufayli edi.
Biz hammamiz kofir nafs hukmidamiz, o‘z ichimizda kofirni parvarishlaymiz. Bu nafs shunday bo‘isunmas, battol kofirki, uni o‘ldirish eng katta savob. Bu nafs har jihatdan ofat keltiradi. Agar u nobud bo‘lsa, qanday yaxshi bo‘lardi. Ko‘ngil vujud mamlakatining muqim otlig‘idir, ammo kecha-kunduz bu nafs iti uning nadimi, suhbatdoshi. Otliq otini qancha choptirsa, it ham ov paytida u bilan barobar yuguradi.
Ko‘ngil nimaki Jonon huzuridan olgan bo‘lsa, nafs ham ko‘nguldan shuncha oladi. Kimki bu itni mardlik bilan band etsa, ikki olamda sherni o‘z domiga tushirgan bo‘ladi. Kimki bu itni o‘ziga bo‘ysundirsa, mardlikda hech kim u bilan tenglasholmaydi. Kimki bu itni mahkam bog‘lasa, uning oyog‘ining tuprog‘i boshqalar qonidan afzaldir.

Bir janda kiygan odam yo‘lda ketayotgan edi. To‘satdan uni podshoh ko‘rib qoldi. Shoh dedi:
- Ey jandapo‘sh, kim yaxshi - menmi, yo sen?
Janda kiygan pir dedi:
- Ey bexabar, jim bo‘lgin. Agarchi biz darveshlar uchun o‘zini maqgash rayu emasdir. Chunki o‘zini maqgagan odam ogoh va faqru fano kishisi emasdir. Ammo zarurat yuzasidan senga shuni aytayki, bizning bittamiz sendaylarning mingtasidan yaxshiroq. Chunki sening joning din zavqini tatigan - tanigan emas, sening nafsing sendan bir eshak yaratibdir va senga minib olibdir, sen esa uning yuki ostidasan, ey amir! Kecha-kunduz boshingda nafs toji, shuningtalabida boshing sargardon. U nima buyursa, ey arzimas odam, xoh-noxoh uni bajarishga majbursan. Ammo men din sirrini tanigandan so‘ng, nafs itini o‘z eshagimga aylantirdim. Nafsim eshagim bo‘lgach, unga o‘tirib oldim. Nafs iti senga mingan, men esa, aksincha uni minib olganman. Mening eshagim seni mingandan keyin, endi o‘zing ayt, kim yaxshiroqekan? Albatta, menga o‘xshagan janda kiyganlarning bittasi sendaqalarning yuz mingtasidan afzal!
Ey nafs iti bilan xursand odam, sen shahvat olovini yoqqansan, sening obro‘yingni o‘sha shahvat olovi quritdi, dilingdan nur, tanangdan quvvatni olib ketdi. Ko‘zning xiraligi va quloqning karligi, qarilik, aqlning sustligi va ongu hushning zaifligi — bularning hammasi ofat keltiruvchi lashkar bo‘lib, ajal amirining chokar-dastyorlari-dir. Kecha-kunduz bu lashkar ketma-ket keladir. ya’ni bu lashkar orqa-oddindan atrofni o‘rab oladi. Har tomondan lashkar bostirib kelgach, sen va nafsing noiloj taslim bo‘lasizlar. Nafs iti bilan apoq-chapoqbo‘lding, uni xushlab turding, u bilan doimo ishrat qilding. Uning ishratu maishati tuzog‘iga bog‘landing, qudratiga bo‘yin egib. mag‘lub bo‘lding. Nafsing davrasid’ sen shohanshoh, hasham ichra ulug‘san. Biroq agar sen bu itdan ajralsang — hech kimsan. Vaqti kelar, sen itdan, it sendan ajralasizlar. Bu yerda sizlar bir-birlaringdan judo bo‘lgach, qiyomatda ham o‘zaro furqatda bir-birlaringni sog‘inasizlar. Bu yerda o‘lib nafsdan ajralayapman, deb ko‘p g‘am yema, zero do‘zaxtsa yana topishasizlar.

Ikki tulki bir-biri bilan yaqinlashib, qo‘shiddilar, bas, juftlashib ishrat qildilar. Bir podsho ovga chiqib cho‘lda itlarini yugurtirdi. Bul ikki tulkini bir-biridan judo qildi.
Modasi naridan so‘rardi:
- Ey teshik izlovchi, ayt, biz yana qaerda bir-birimizga yetishamiz?
Nar dedi:
- Agar biz umrdan yana bahramand bo‘lsak, shahardagi po‘stin tikuvchilar do‘konida yana uchrashamiz.

Boshqa qush dediki:
- AIloh huzuriga oshiqqan paytimda Iblis g‘urur va kibor bilan yo‘limni to‘sadi. Men u bilan olishaman, ammo kuchim yetmaydi, qanday qilay axir, uning makridan kalbimda isyon qo‘zg‘olgan bo‘lsa? Qanday qilib undan qutulay va ma’no mayidan ichib zavqli hayotga erishay?


Hudhud dedi:
- Bu it nafsing toki sen bilandir, Iblis sendan nari ketmaydi. Iblis sening o‘zing bilan birga -ichingda, uning ishvalari sening tovlanib-turlanish-laringdandir. Sening o‘zingda o‘z Iblisingning orzulari bir-bir bo‘y ko‘rsatib turadi. Agar bitta orzuyingni amalga oshirsang, bu tufayli yana yuz Iblis senda tug‘iladi. Inson uchun zindon bo‘lgan dunyo gulshani aslida hammasi shayton yerlaridir. Shu sababli uning yerlaridan qo‘lingni tort, shunda Iblis seni tinch qo‘yadi.

Bir g‘ofil — ma’rifatsiz odam bir darvesh oldida Iblisdan o‘pkalab (shikoyat qilib) gapirdi.
Dediki:
- Iblis meni vasvasaga solib yo‘ldan ozdiradi. nayrang va shumlik bilan mening niyatimni buzadi.
Darvesh dedi:
- Ey aziz o‘g‘lon, Iblis bundan oldin ham bor edi, voqean bu dunyo bino bo‘libdiki u bor. U sendan ozod edi, biroq senga o‘xsha-ganlar zulmidan dod der edi. Iblis hozir shu yerda, u deydiki: dunyo - mening mulkim, dunyoni do‘st tutgan kishi men bilan, ammo dunyoni o‘z dushmani deb bilgan kishi men bilan emas. Sen ul o‘g‘longa aytgin: mening mulkimdan qo‘l tortsin va yo‘liga ravona bo‘lsin. Agar mening dunyomga aralashmasa indamayman, lekin agar aralashsa - diniga chang solaman. Kimki mening mulkim - yerimdan tashqari chiqsa u bilan ishim yo‘q, vassalom».*

Bir aziz kishi Moliki Dinorga aytdi:
- O’z ahvolimdan bexabarman, sening ahvoling qanday?
Moliki Dinor dedi:
- Allohning dasturxonidan non yeyman, keyin esa shayton farmonlarini bajaraman.
Ul aziz dedi:
- Dev seni yo‘ldan ozdiribdi, ammo «Lohavl» (lohavlo valo quvvatu isho billohsh aliyul azim — Allohdan o‘zga qudrat va quvvat yo‘q) demaysan, musulmonlikdan senda faqat so‘z bor, xolos. Dunyo g‘amiga mubtalo bo‘lubsan, boshingga tuproq soch, iflosliklarga bulg‘angan o‘lik tanasan. Ilgari agar dunyoni tark et, degan bo‘lsam, endi bo‘lsa, uni mahkam ushla deyman. Chunki barcha davlatingni shu dunyoga berding, endi uni osonlikcha qo‘ldan chiqarishing gumon. Ey g‘aflat orqasida orzu-havas daryosiga g‘arq bo‘lgan, nimadan ajralib qolishingni bilmaysan ham. Ikki olam o‘zgarib turuvchi liboslaringdadir, ular yig‘lab yosh to‘kadilar.
Sen esa ma’siyat — gunoh ichrasan. Dunyo mehri imon zavqini dilingdan ketkazdi, sening orzu-havaslaring axir joningni halok etadi.

Maryam o‘g‘li Iso yarim g‘ishtni boshi ostiga qo‘yib uxlab yotardi. Iso uyg‘onib ko‘zini ochsa, la’in Iblis boshi ustida turardi. Dedi:
- Ey mal’un, nega bu yerda turibsan?
Iblis dedi:
- G’ishtimni boshingning ostiga qo‘yibsan. Dunyoning barchasi mening yerlarim, demak, bu g‘isht ham meniki ekanligi aniq. Sen bu ishing bilan mening mulkimga tajovuz qilmoqdasan, o‘zingni mening qatorimga qo‘shayapsan.
Iso g‘ishtni boshining ostidan olib tashladi, yuzini tuproqqa qo‘yib uyquga ketdi. Iso yarimta g‘ishtni tashlab yuborgach, Iblis Isoga dedi:
- Men endi ketdim, yaxshi uxlagin.
Ey insonlar, bu charxning ipiga hammamiz bog‘langanmiz, hammamiz ipni yigiruvchi Ustoz shogirdlarimiz. Abadiy chambar-charxga kelib yetganda, bu arqonni jahon atrofiga o‘rab chiqaman deb xayol etma. Bunga umring yetmaydi, chunki sen abadiy emassan. Bungacha lahad g‘ishti ostida yotgan bo‘lasan, g‘ishtni g‘isht ustiga qo‘yib nima qilasan? Buncha birni ikki qilay, birini ikkinchisiga ulay, quray, tik-lay, bezay deb halak bo‘lasan, bir kun kelib hammasi bir-biridan judo bo‘ladi, to‘kiladi, yiqiladi. Agar Qorun kabi dunyo, boylik yig‘sang ham, yeganing, kiyganing go‘ringga yaqinlashtiradi. Anbiyo dunyoni nazarga ilmadilar, sen ular qabri ustiga do‘kon qurma. Dunyo nima? U - hirsu havas oshiyoni, qaysikim Fir’avn va Namruddan merosdir. Goh Qorunday to‘ydirib, keyin qusdiradi, gohida Shaddodday shiddat ichra tutadi. Haq taolo, uni arzimas narsa deb nomladi. Sen esa joning bilan uning domiga tushib turibsan.
Bu dunyoi dun azobini qachongacha tortasan, bu arzimas narsadan o‘laksa istamak qachongacha? Sen kecha kunduz shu losha - o‘laksadan bir parcha olay deb hayronu bexudsan. Shu arzimas o‘laksaning bir zarrasida yo‘qolgan kishi odam bo‘lishi mumkinmi? Kimki arzimas o‘laksada nafasi uzilsa, u o‘laksadan yuz marta arzimas va jirkanchdir. Dunyo ishi — barchasi bekorchilik, ya’ni befoyda tashvish chekishdir. Bekorchilik esa behuda giriftorlik, xolos. Dunyo yonib turgan olov, bu olov har zamon, har lahzada yangi-yangi xalqlarni yondirib kul qiladi. Agar bu yondiruvchi olov kuchaysa, undan qochib qutulishing qiyin. Shermardlar kabi bu olovdan o‘zingni saqla, bo‘lmasa parvonaday shu olovda yonib ketasan. Kimki parvonaday olovga sig‘inuvchi bo‘lsa, bunday mastu mag‘rur kishini yondirish lozim, albatta. Olov seni o‘rab olgach, yonmaslikning iloji yo‘q. Qarab boq: shunday olovdan xoli joy bo‘lsa, o‘sha joyga bor, toki joning olov dahshatidan qutulsin.

Bir boy namoz paytida Allohga iltijo qilib der edi:
- Ey Alloh, rahm et menga, ishimni oson qil.
Bu so‘zni yonida turgan bir devona eshitdi.
Devona unga qarab dedi:
- Sen Allohdan rahmat tilama! Sen takabbur va noz bilan jahonga g‘arqsan, har zamonda manmanlik qilib boyliging bilan maqtanib turasan. Falakka bo‘y cho‘zgan ko‘shku ayvonlaring bor, imoratingning devorlari ham oltindan. O’nta quling, o‘nta kanizaging bor. Xo‘sh, bunday holda senga rahmat nimaga kerak? Qarab ko‘r: bu turishing, ishlaring bilan sen Alloh rahmatiga sazovormisan? Uyalishing kerak! Agar menday, qismatga tan berib, hammasidan mosuvo bo‘lsa eding, unda lutfu marhamat tilasang yarashardi. Mulk va moldan yuz o‘girmaguncha, Atloh marhamati va rahmatiga musharraf bo‘lish hissi bir nafas ham muyassar bo‘lmagay. Hamma narsadan bir damda yuz o‘girsanggina. mardlar kabi xalos bo‘lasan va oliy maqsadga yetasan.


Bir pokdin odam dedi:
- Bir to‘da tabdirkor odamlar bir kishini naz’ jon taslim qilish paytida yuzini qiblaga burdilar. Biroqendi kech edi. Bu bexabar odamni oldinroq yuzini burish kerak edi. Quriyotgan shoxni olib ekishdan foyda yo‘q. O’layotganda yuzni burishdan ham foyda yo‘q. Kimni-kim jon chiqar paytda yuzini bursalar, u nopok bo‘lsa, nopok ketadi, uni poklayman, deb ovora bo‘lma.

Boshqa qush aytdiki:
- Men oltinni yaxshi ko‘raman, oltin ishqi terim ichida mag‘zim bo‘lib qolgan, ya’ni vujudimni qamrab olgan. Oltin qo‘limda gulday yashnab turmasa, gulday kulib o‘tirolmayman. Dinor va oltin ishqi mening dinimga aylanib qolgan, bu hol maning da’vo-iddaolarimni ko‘paytirib, o‘zimni bema’ni qilib qo‘ydi.

Hudhud dedi:
- Ey, suratga hayron bo‘lgan kishi, subhi safo nuri dilingdan g‘oyib bo‘libdir. Kecha-kunduz sen ko‘rlikda qolgansan, chumoliga o‘xshab suratga bog‘langansan. Ma’ni kishisi bo‘l, suratga o‘ralma, ma’ni nima, bilasanmi? Ma’ni - asl, surat esa - hech narsa. Zar (oltin) surati chiroyli toshdir, sen go‘dak bolalarday rangu suratga o‘chsan. Oltin seni mashg‘ul qilib, Parvardigordan ajratibdi. U -butdir, tuproqqa tashla uni. Oltin agar kerak bo‘lsa, xachirning farji (orqasi)ga qulf urish uchun kerakdir. Sening oltinlaringdan birov bahra olmaydi, o‘zing ham undan bahramand emassan. Agar mabodo sen bir darveshga bir arpa miqdori oltin bersang, goh uning, goh o‘zingning qoningni ichishga hozir bo‘lasan. Darveshlarni qo‘y, hatto pirlar sultoni Junayd Bag‘dodiy bo‘lsa ham bir arpa doni miqdoridagi oltinga olmaysan. Sen oltinga tayanib, xalq bilan muomala qilasan, do‘st tutinasan, sening dardu yaralaring malhami ham oltindir. Yangi oydan ham do‘kon haqini talab qilasan, oltin bilan xazina to‘ldirasan, yana kon qidirasan. Do‘koningdan bir qora pul chiqsa, azizjoning chiqqanday bo‘ladi. Ey hamma narsangni hech narsaga bergan odam, bunday holda qanday qilib endi ko‘nglingni Hammaga bera olasan?
«Ammo qiyomatgacha sabrim bor», deysan, biroq turmush oyog‘ing ostidan narvonni olib qo‘ysa, nima qilasan? Dunyoga g‘arq bo‘lganingdan keyin dining ham dunyoga ko‘milgan bo‘ladi. Bunday holda, ey azizim, dinu dunyo baravar qo‘lga kirmaydi. Sen kasb-korda farog‘at izlaysan, ammo boshingga qiyomat g‘avgosi tushsa, bu farog‘atni topolasanmi? Nimaki qo‘lingda bo‘lsa, to‘rt tomonga nafaqa qilib, tarqatib yubor.
Nimaiki bo‘lsa, uni tark etish joiz, zero kerak bo‘lsa, jonni ham tark etish lozim bo‘ladi. Sening qo‘lingda joning qolmagach, molu mulk, u yoki bu narsani saklashning nima keragi bor? Agar yotish uchun ostingda palos — to‘shaging bo‘lsa, u ham yo‘lingda g‘ovdir. Bu yumshoq, chiroyli to‘shakni yondir, ey Haqshunos, tokaygacha Haq yo‘lida nayrang qilasan? Agar bu yerda ul palosni qo‘rqib yondirmasang, tongla Iloh gilami ustidan joy ololmaysan. Kimki o‘z orzulari oviga otlansa, uning ahvoliga voy, u boshdan oyoq «voy» ichra yo‘qolib ketadi!
Voydagi harflar afsus - nadomat belgilaridir: Bundagi «vov» ham «alif» ham qon va tuproq (xoku xun) ichida ko‘ramiz. Vov qon ichida, alif esa tuproq ichida xoru zordir.