Yangi kelgan muridning ozgina oltini bor edi, uni o‘z shayxidan yashirmoqchi bo‘ldi. Shayx buni bildi va hech narsa demadi. Murid hamon oltinni yashirin saqlab yurardi. Murid o‘z piri rahbarligida safar qilib yo‘lga chiqdilar. Oldilaridan qop-qora zulmat qoplagan vodiy chiqdi va ham bul vodiyda ikki yo‘l paydo bo‘ldi. Oltini bor murid titrab qo‘rqardi, oltin uning sirlarini oshkor etib rasvu qilgandi.
U shayxga qarab dedi:
- Ikki yo‘l paydo bo‘ddi, qaysi biridan yuramiz?
Shayx dedi:
- Boyligingni tashla, u — eng katta xato. Keyin qaysi yo‘ldan yursang ham xato bo‘lmaydi.
Kimki oltin-kumush bilan do‘stlashsa, devdan ham qo‘rqinchlidir. Bir parcha harom oltin deb qanchadan-qancha nayrang, hiyla ishlatasan, qilni qirq yorishga tayyor turasan. Shunday bo‘lgandan keyin cho‘loq eshakday dinda mustahkam emassan, qo‘ling og‘ir tosh ostidayu, o‘zingai xoli - xalos deb gumon qilasan. Ey inson, nayrang boshlasang — shayton bo‘lasan qolasan, ammo dindorlikka yetsang, hayron bo‘lib qolasan. Kimniki oltin yo‘ldan urgan bo‘lsa, u gumroh bo‘ldi va quduq ichida qo‘l-oyoqlari bog‘liq holda asir bo‘lib qoldi. Agar sen Yusuf (bo‘lmoqchi bo‘lsang), bu quduqdan hazar qil, daming — nafasingni chiqarmay tur, chunki bu nafs chohining ajdarhoday dami bor - bir damda yutib yuboradi.

Basra shayxi Hasan Basriy Robiya huzuriga bordi va dedi:
- Ey AIloh ishqida yagona! Hech kimga aytmagan, hech kimdan eshitmagan va o‘zingdan kechgan va o‘zingga nurday ayon bo‘lgan sirlaringdan menga ayt, men shuning shavqida huzuringga keldim.
Robiya dedi:
- Ey, zamona shayxi, bir necha vaqt o‘tirib ip yigirdim, kalava qildim va bozorga olib borib sotdim, xushvaqt bo‘ldim. Kalavamning bahosi ikki pora kumush bo‘ldi. Ularni bittadan har ikki qo‘limda ushlab turdim. Shunda meni qattiq qo‘rquv bosdi: boylik menga hamroh bo‘lib, qaroqchiday yo‘ldan ursa nima qilaman, axir buni yashirib bo‘ladimi? Parvardigorimga hammasi ayon-ku. Dunyo odami jonu dilini qonga (molu mulkka) garovga qo‘yadi, bu yo‘lda yuz ming tuzoq qo‘yish bilan shug‘ullanadi. Maqsadi bir parcha harom oltinni qo‘lga kiritish, buni qo‘lga kiritgach — jon taslim kiladi, vassalom. Oltin uning yurisiga qoladi, vorisi ham jon tahlikasida yashab, oltinni qoldirib ketadi...
Ey, Simurg‘ni oltinga almashtirgan, zar ishqida dili otashda yongan kishi, bu yo‘lda soch tolasi ham sig‘maydi, oltin, kumush, boylik sig‘adimi, axir! Jonon tomon bir soch tolasi-chalik yo‘l bo‘lmasa, hech kim bunga jur’at qilmagay.

Tunu kun ibodat bilan shug‘ullanib, haq saodatiga erishgan obid bor edi. Xalqdan ajralib, uzlatda o‘tirar, Haq bilan parda ortidan roz aytar edi. Uning hamnafsu suhbatdoshi Haqning o‘zi edi, agar nafasi tinsa ham Haqning birgaligi kifoya edi. Boshida bir daraxt soya solardi. Daraxt shoxida bir qush in qurib, xushovoz bilan sayrardi. Uning ovozida ajib sirlar yashiringanday yoqimli edi. Obid qushning ovozini yoqtirib, berilib tinglardi. Haq subhonahu o‘sha zamon payg‘ambariga vahiy yuborib dedi:
- Ul obidga yetkazingkim, kecha-kunduz qilgan toatlaring Menga yoqardi. Yillar davomida Mening shavqimda yonarding, oxiriga kelib Meni bir qushga sotding (almashtirding). O’zing kamol ichra ziyrak qush bo‘lsang-da, biroq bir qush nolasi seni qopga (tuzoqqa) tushirdi.
Men seni sotib olib, o‘zimga o‘rgatgan edim, sen esa noahillik qilib, meni sotding. Do‘stlik va ulfatchilik uyini kuydirding. Bunday «vafodorlik»ni kimdan o‘rganding? Sen bunaqa arzon sotuvchi bo‘lma, hamdaming Bizmiz, hamdamu hamnafassiz qolma.

Boshqasi dedi:
- Yuragim olovga to‘la, negaki mening tug‘ilgan joyim, uyim menga yoqadi, uni tashlab ketmoqchi emasman. Uyim - ko‘ngil yayraydigan, dilkusho qasr, xalq unga boqib havas qiladi. Bu qasrni ko‘rib olam-olam quvona-man, qanday qilib undan ko‘ngil uzay? Bu baland qasr uzra qushlar shohiman, qanday qilib bu shon-shuhratni tashlab, azobu uqubat yudiysiga kirayin? Qanday qilib shahriyorlikni busbutun qo‘ldan berayin, bunday qasr bo‘lmasa qaerda o‘tiraman, qanday yuraman?
Biror-bir oqil odam o‘z ixtiyori bilan Eram bog‘idan voz kechib, o‘ziga alam va g‘ussa safarini tanlaydimi?


Hudhud dedi:
- Ey pasthimmat, nomardsan, it bo‘lmasang, go‘laxu gulxanni istab nima qilasan? Bu tuban dunyo boshdan oyoq kuydirguvchi gulxandir, bu gulxandan endi nasibang qancha - noma’lum! Qasring agar jannat bog‘i bo‘lsa ham, ajal bilan birga tugaydi, u aslida azobu zahmat zindonidir. Agar ajal bo‘lmaganda ham, bu manzilni yashash manzili desa munosib bo‘lardi. Lekin ajal odamni bir zumda bu baxtdan mahrum etadi.

Bir podshoh oltin bilan bezatilgan muhtasham qasr qurdi, uni tiklashga necha yuz ming dinor sarf bo‘ldi. Bu jannat monand kasr tiklanib, hamma joyi nafosat va mahorat bilan bezatilib yakun topgach, turli mamlakatlar, shaharlardan odamlar uni tomosha qilishga kelardilar va tabaq-tabaq oltin-kumush tuhfa qilardilar.
Shoh binokor hakimlar va nadimlarni o‘z huzuriga chorlab, kursilarga o‘tqazib dedi:
- Mening bu qasrim husnu jamol, chiroyda yagona, uning tengi yo‘q, u abadiy shunday turadi va mening buyukligimni ko‘z-ko‘z qiladi.
Yig‘ilganlar bir-bir:
- Yer yuzida hech kim bunday qasrni ko‘rmagan va ko‘rolmaydi, uning biror nuqsoni yo‘q, -  dedilar.
Shunda bir zohid qad rostlab dedi:
- Ey baxti baland shoh, bir yoriq qolibdi va u qasrga ayb bo‘lib ko‘rinmoqqa. Agar shu ayb bo‘lmasa, firdavs qasrini unga tuhfa qilsa bo‘lardi.
Shoh dedi:
- Men hech bir raxna-yoriq ko‘rmayapman, sen battol fitna qo‘zg‘ayapsan.
Zohid dedi:
- Ey shohlikda ulug‘vor zot, teshik — bu Azozildir. Agar shu teshikni berkita olsang, sen va qasring abadiydir, bo‘lmasa bu qasring ham, senu toju taxting ham hech nimaga arzimaysizlar! Bu qasr jannatday go‘zal va ko‘ngilochar bo‘lsa-da, lekin o‘lim uni sening ko‘zingga xunuk qilib ko‘rsatadi. Bu yerda boqiy va go‘zal narsa yo‘q, hammasi o‘tkinchi. O’z saroying va qasringga mag‘rur bo‘lma, kibr otiga o‘tirib, behuda chopma. Agar biror kishi sendan qo‘rqib sening ishlaring va fe’lingdagi nuqsonlarni aytmasa, sening ahvolingga voy!

Bir savdogar oltin bilan ishlangan ajoyib saroy qurdi. Saroyi qurilib bitgach, xaloyiqqa to‘y bermoqchi bo‘lib, hammani saroyga chaqira boshladi. Odamlarni yuz g‘urur va maqtanchoqlik bilan uyiga da’vat qilardi, saroyini ko‘rsatib, maqtanishni istardi. To‘y kuni savdogar o‘zida yo‘q xursand, ko‘chalarda ot choptirib yurardi, to‘satdan bir devona uni ko‘rib qoldi.
Devona dedi:
- Ey betamiz, hozir yugurib borib, saroying ichiga bavl qilmoqchi edim, ammo hozir bir ish bilan mashg‘ulman, meni kechir.
Shunday deb o‘tib ketdi, odamlar uning so‘ziga qotib-qotib kuldilar.

O’sha beqaror o‘rgimchakni ko‘rgansan, xayol bilan kunini o‘tkazadi u. Uzoqqa boradigan fikru andesha vahmi orqasida o‘z burchagida uya yasaydi. Chivin ilinsin deb havaslardan ajoyib tuzoq to‘qiydi. Chivin yoki pashsha tuzog‘iga ilingach, nishini uning mag‘ziga suqib, qonini so‘radi, keyin uni quritib qo‘yadi va vaqti kelganda uni ham yeb quvvatlanadi.
Kunlari shunday o‘tadi, toki bir kun uyning egasi qo‘liga tayoq olib, bir nafasda o‘rgimchak va chivin uyasini barbod etadi. Dunyo ham o‘sha chivin ilingan o‘rgimchak uyasi kabidir. Butun dunyo qo‘lingga kirsa ham, payti kelib bir ko‘z ochib-yumguncha nobud bo‘ladi. Agar shohliging bilan mag‘rur bo‘lsang, bu go‘yo yo‘lda o‘ynayotgan bolaning ishini qilgan bo‘lasan.
Eshak miyasini yemagan bo‘lsang, hashak istama, hashakni mollarga beradilar, ey bexabar. Kimki nog‘ora va bayroqdan xoli emas, u har qancha bong urib da’vo qilmasin, darvesh emas. Bayroqda yel, nog‘orada ovoz bor, yel va ovoz yarim chaqaga arzimaydi, bilsang. Behuda yumushlar otiga minib choptirma ko‘p, xoja, mulktsorman deb behuda kerilma. Yo‘lbarsning terisini shilib olganlariday, bir kuni sening ham jismingdan teringni shilib oladilar. Ko‘rishib turish mahol bo‘lgach, kishi yoki yo‘qoladi yo ag‘darib tashlanadi. Doim boshni osmonga ko‘tarib, kekkayib yurish mumkin emas. Boshingni eg, qachongacha yosh bolalarday o‘ynab yurasan? Yoki boshingni qo‘yib taslim bo‘l, boshqa sarvarlik qilma, yoki bundan ortiq o‘yinga berilmagin. Bu saroyu bog‘laring - sening zindoning. Xonumoning — joningga balo. Bu takabbur tuproq to‘da bahridan o‘t, qachonga-cha g‘avg‘o va tashvishga bo‘la bu dunyoga dil bog‘laysan? Himmat ko‘zini ochib, yo‘lni ko‘r, bu yo‘lga qadam qo‘yib, Dargohni ko‘r. Joningni shu Dargohga yetkazsang, izzatda - ulug‘vorlikda bu jahonga sig‘may ketasan.

Bir odam sahro yo‘lidan chaqqon yurib, bir darveshga yetib oldi va unga qarab dedi:
- Ey darvesh, ahvoling qalay?
Darvesh dedi:
- Ko‘rib turibsan-ku, uyalmaysanmi, nimani so‘raysan tag‘in. Bu dunyoning tor darasida qolibman, hozir bu jahon menga haddan ziyod tangu tor ko‘rinmoqqa.
Chaqqon odam dedi:
- Aytganlaring to‘g‘ri emas, bu keng biyobonda torlik yo‘q.
Darvesh dedi:
- Agar bu yerda torlik bo‘lmaganda, sen kabi bir ablah hecham menga to‘qnashmagan bo‘lardi.
Senga yuz yoqimli va’dalar bersalar ham, oxir-oqibat u olovning narigi yog‘idan nishona beradi. Seningoloving nima? - Dunyo. Undan voz kech, sherlar kabi bu olovdan hazar qil. Hazar qilsang, ko‘ngling joyiga tushadi, shundan keyin esa dilhushlik saroyi sening oldingda paydo bo‘ladi. Olov oldindayu yo‘l juda uzoq, taning zaif, diling asirlikda, jon esa nafratlangan. Sen esa hammasidan qutulib, ishni yakunlagansan, o‘rtada shunday bir ish hosil qilgansan. Jahonni ko‘p (sinab) ko‘rding, endi jonni nisor et. Shunda jahondan senda na nom qoladi, na nishon. Qancha ko‘rsang -hech narsa ko‘rmagandaysen. Necha bor aytaman: buncha o‘zingni g‘amu anduhda qiynama deb.

Bir ablah — nodonning qalb mevasi — farzandi o‘lib qoldi. Bu ayriliqdan sabru toqati qolmadi. Tobut orqasidan motamzada bo‘lib borardi, ohu nola chekib, zor yig‘lab, der edi: «Ey dunyo ko‘rmagan, kun ko‘rmaganim nima bo‘ldi, baxt ko‘rmay jahondan ketding». Bir bedil darvesh buni eshitib, ota ahvolini ko‘rgach, dedi: «Bu chaman, bu tikanzorni yuz marta ko‘rish mumkin. Agar jahonni o‘zing bilan olib ketishni xohlasang ham, baribir oxirida uni ko‘rmaganday o‘lib ketasan. Sen olamni tomosha qilguncha umr o‘tib ketadi, qachon dardingga malham qo‘yasan? Xasis nafsdan ozod bo‘lmaguncha, aziz joning nafs najosati ichida ko‘milib turaveradi».


Bir g‘ofil kishi ko‘plab ud yoqar edi, birov yonida xushvaqt bo‘lib, o‘h-o‘h der edi. Bul nomdor aziz kishi ud yoquvchiga dedi:
- Sen gapirayotganingda, bu udni yondirib tur, sening badbo‘y hiding, agar ud yondirib turmasang, dimog‘larni alamu azobdan tinch qo‘ymaydi.

Boshqa bir qush dedi:
- Ey oshyoni baland Hudhud, mening dilimni bir dilbar ishqi band etmish. Uning ishqi vujudimni qamrab oldi, aqlu hushimni o‘g‘irlab, beqaror etdi. Uning yuzining xayoli meni yo‘ldan urdi, borlig‘im xirmanini yondirdi. Usiz bir nafas ham toqat qilolmayman. Ul nigor ishqi meni kofir qildi, usiz ko‘zimga hech narsa ko‘rinmaydi. U o‘z qoni bilan yuragimni to‘ldirdi, men hayronu sarsonman, qanday qilib yo‘lga tushay? Oddindagi vodiyga kirish uchun yuz baloni bo‘yinga olish kerak bo‘ladi. Men bir lahza ul oy yuzli nigorsiz turolmayman, qanday qilib yo‘l topaman? Mening dardim endi davosizdir, ishim kufr va iymonni ajratishdan o‘tdi. Bu g‘amu anduhda hech kimim yo‘q, yolg‘iz o‘zim shu anduh bilan birgaman. Uning ishqi meni tuproqqa qoridi, qonimni to‘kdi. Uning zulfi yodi meni hayo pardasidan chiqardi, endi nomu nomus kerak emas. Men uning ishqida shunday betoqatmanki, uning diydorisiz bir lahza sabr qilolmayman. Yo‘lida tufroq bo‘ldim, qonga belandim, nima qilay, mening ahvolim mana shunaqa, nima qil deysan?