Hudhud dedi:
- Ey surat bandiga tushgan kishi, boshdan-oyoq zulmatu g‘am ichra qolibsan. Ishq suratbozlik emas, bu shahvatga botishdir, sen hayvon kabi shahvatga berilibsan. Nuqsoni bor bo‘lgan har bir go‘zalga bog‘lanish - dunyo ishvasiga bog‘lanishdir. Zavoldan amonda bo‘lgan har bir jamolga bog‘lanmaslik kufrdir. Balg‘am va qondan tiklangan suratni nuqsonsiz oy deb nomlaysan. Agar undan qon va balg‘am kamaysa, u dunyodagi eng xunuk xilqatga aylanadi. Husnu jamoli balg‘am va qondan (moddadan) bo‘lgan xilqat, oxir-oqibat yemirilib ketadi, unda zebolik na qilsin. Surat atrofida qachongacha evrilasan, ey befahm, husn G’aybdadir, g‘aybdan izla uni. Agar oldingdagi parda ko‘tarilsa, na diyor qolur, na undagi odamlar qolur. Shunda osmon suratlari ham butkul yo‘qoladi, qudrat va ulug‘vorlik bo‘lib ko‘ringanlar tuban va ojizu nochor bo‘lib qoladi. Suratning do‘stligi boqiy emas, chunki suratlar o‘zaro ziddir va jangu jadaldadirlar. Kimning-kim muhabbati G’aybdandir, muhabbat aslida shudir va beaybdir. Bundan boshqasiga do‘stlik oxir-oqibat pushaymonlik keltiradi.

Bagoyat iste’dodli, zehni o‘tkir, dono bir yigit bor edi. Kecha-kunduz uzluksiz o‘qish, ilm olish bilan band edi. Yilida ikki kecha ta’til qilardi, xolos. Odamlar bilan ishi yo‘q edi, ishi nuqul ta’lim olish, ilm takrorlash edi. Ustozi undan xursand edi, shogirdining pok axloqi, berilib ilm olishini maqtab, ibrat qilib gapirardi. Uni boshqa shogirdlaridan afzal bilar, alohida o‘tqazib suhbat qilardi.
Ammo ustozning parda ortida oy desa oy, kun desa kunday go‘zal bir kanizagi bor edi. U shunday go‘zal ediki, ko‘zlari sho‘x-sho‘x boqar, qomati dilni oshufta qilar, so‘zlari jonga jon bag‘ishlardi. Boshdan-oyoq ruhdan iboratday, latofat ustiga latofat, malohat ustiga malohat yog‘ilganday ofati jon edi. Shirinlikda shakarga pand berar, itobu karashmasi har qanday qattiq ko‘ngilni yumshata olardi. Ikki o‘ram sochi yerga tegar, ataylab qilingan emas, balki aslida shunday uzun edi sochlari. Ikki la’li labidan so‘z emas, asal tomardi. To‘tilar uning nutqini eshitsalar hasaddan parlarini to‘kardilar. Ikki ko‘zi qalbga o‘q otganday jozibali edi, otilgan o‘qlar esa yuraklarni qon qilib chiqyb ketardi.
To‘satdan shogird yigitning qo‘zlari o‘shal sohibjamol kanizak yuziga tushdi. Bir damda uning husnu jamoliga maftun bo‘lib qoldi. Ko‘ngli ixtiyorini qo‘ldan berdi.
Shogird o‘ziga o‘zi dedi:
- Shu oy yuzli shogirdi bo‘lsam bas edi, unndan boshqa ustoz menga kerak emas. Uning yo‘lidan ko‘z uzmasman, mening ishqim — shogird, uning husni esa — ustozim.
Yigit o‘z ustozining darslarini tark etdi, sabru qarori-ni yo‘qotib, kanizakka bo‘lgan mehri qundan-kun orta berdi. Za’faron shoxasiday yuzi darddan sarg‘aydi, hoddan toyib yotib qoldi. Ishq kelib aqlni bosib oldi, oshiqni jonidan bezor qildi. Ko‘plar ilmu donishni to‘pladilar, ammo bir zarra ishq ularning barini barbod etdi. Zohir ilmi kibru g‘avgo keltirar, ishqibozlik o‘rtanish va devonalik keltiradi. Kimki ilmni ishqsiz topgan bo‘lsa, uning ilmi mol-dunyo va mansab muhabbatiga sarf bo‘ladi.

Alg‘araz, shogird ishq savdosida o‘rtanib, gulni tikandan ajratolmay kecha-kunduz ohu nola chekardi. Oqibatda bira to‘la xastalanib, ojizu nochor holda to‘shakka mixlanib qoldi. Shogirdning kanizakka oshiqligi ustozga ma’lum bo‘ldi. Ustoz aqlini ishlatib, hiylavu hikmat yo‘lini tutdi: avval ul kanizakning ikki qo‘lining tomirini kesib, qon ola boshladi, so‘ngra bir dori berdikim uning oqibatida qizda hayz yuz berdi. Natijada kanizakning yuzi oltin rangiday sarg‘ayib so‘ddi, gulday yashnagan yuzi za’faron bargiday bo‘ldi. Uning chehrasida ilgarigi zebolik qolmadi, yuzlarining tarovati ham yo‘qoldi. Husnidan biror nishona qolmadi. Kadah sindi, soqiy ketdi. Kanizak vujudidan tashqari chiqqan fasodlarni tog‘oraga soldilar. Ustoz ziyrak shogirdni chaqirtirib keldi. Kanizakni parda orqasiga o‘tqazdi. Shogird uning yuziga qaradi, so‘nfa andomiga nazar soldi. Bu ishdan hayron bo‘ldi, chunki ilgari ko‘rgan zebo qiz yo‘q edi. Unga yana bir qaradi-yu ko‘ngli sovudi, ishqni unutib, avvalgiday tahsilga mashg‘ul bo‘la boshladi. Ustoz shogirdining qutulganini ko‘rdi, uning g‘amu tashvishi arib, avvalgi shodligi qaytgan edi. Ishq olovi so‘nib, shogird sovudi va ranju dardi ketib, tuzalib qoldi.
Ustoz o‘shal tog‘orani keltirishni buyurdi. Tog‘orani shogird oldiga qo‘yib, dedi:
- Ey barno yigit, ishing yaxshi-likka yuzlandi, beqaror bo‘lding va yana qaror topting, ul ishq yo‘lidagi o‘rtanish — yonishlaring qani, shumliklar, behayoliklaring qani? Ul sanam doim sen bilan bo‘ladi, sen u bilan hamisha ishrat qilasan deb orzu qilarding. Nimadan yuzing uning ishqida sarg‘ardi va yana nega ishqing olovi so‘nib sovuding? Buning sababi nima? Holbuki sen ham o‘sha, kanizak ham o‘sha-o‘sha.

Ammo kanizakdan faqat bir narsa kamaydi, ya’ni tog‘oradagi fasodlar. Seni maftun etgan, devonayu mubtalo qilgan narsa shu edi. Bu narsa kanizakdan ajralgandan keyin, sendagi ishq va uning savdosi ham sovudi. Sen kanizakka qarab ohu nola chekarding, darhaqiqat, aslida, shu tog‘oradagi qon va fasod oshig‘i ekansan. Sen juda befarosat chiqding, axir qon va najosat oshig‘i ekanliging ma’lum bo‘ldi.
Ul shogirdning ahvoli o‘zgardi va tavba qilib, ilm takroriga o‘tirdi. Kimki suratga sig‘inishni maqsad qilsa, albatta bu ma’nolar, sifatlarni anglab yetmaydi. Suratning asl mohiyati sening shaytoniy nafsingdur. Ma’noning asli sening ruhoniy joningdir. Sifat ishqida suratni tark et, toki senga ma’rifat oftobi porlab ko‘rinsin. Suratingfasod va qondan boshqa narsa emas. Suratga sig‘ingan kishi teran fikrlovchi kishi emas, balki zohirbindir. Fasod va qondan zebolik topgan jam’i narsalarga mubtalo bo‘lish devonalik-dir. Qachongacha, ey ayb izlovchi kishi, surat atrofida aylanasan, Husn G’aybdadir, husnni G’aybdan izla!

Bir dardli odam shayx Shibliy oldida yig‘lar edi. Shayx undan:
- Nima sababdan yig‘layapsan? - deb so‘radi.
Ul dedi:
- Ey shayx, bir do‘stim bor edi, uning jamolini ko‘rib xushnud bo‘lardim. O’shal do‘stim o‘ldi, uning g‘amida men ham o‘layotibman. Chunki uning firoqi dunyoni ko‘zimga qorong‘u qilib qo‘ydi.
Shayx dedi:
- Shundan ko‘ngling o‘ksigan bo‘lsa, sening jazoying shudir. Sen shunday do‘st tanlaginki, u o‘lmaydigan bo‘lsin va o‘zing ham bunaqa alam chekmaydigan bo‘lgin. O’limdan nuqson topadigan do‘stlik o‘tkinchidir, u joningni g‘amga to‘ldiradi. Kimki surat ishqiga mubtalo bo‘lsa, u shu surat tufayli balolarga giriftor bo‘ladi. O’sha surat qo‘ldan chiqqandan keyin, u judolikdan qonlar yutadi.

Bir savdogar boyning ko‘p mol-mulki bilan byrgan go‘zal bir kanizagi ham bor edi. Savdogar kanizakni sotib yubordi, biroq unga ko‘ngil bog‘laganini bilib qattiq pushaymon bo‘ldi. Keyin u kanizakni sotib olgan odam oddiga borib, kanizakni qayta sotib olishini, qimmatini necha marta oshirsa ham rozi ekanligini aytdi. Biroq savdogar qanchalik zorlanib, yalinmasin, xoja kanizakni unga qaytarib sotmadi. Savdogar o‘zini yo‘qotib, yo‘llarda boshiga tuproq sochar, ohu nola chekardi.
Zorlanib der edi:
- Bu alam dog‘i meni o‘ldiradi, mening jazom shudir, ahmoqchigim oqibatida dilbarimni dinorga almashtirdim. Jonimni bozorga olib chiqqan ekanman, endi bildim, o‘zimga o‘zim ziyon qildim.
Ey odam, umringning har nafasi — bir gavhar, vujuding-dagi har bir zarra Haq tomonga rahbardir. Oyog‘ingdan boshinggacha Uning ne’matlari - tuhfasidir. Dust ne’matla-rini o‘zingga tanit, taqdim etgin. Shunda kimdan uzoqlashga-ningni anglab yetarsan va judolikda haddan ziyod sabrli bo‘lganingni ham tushunarsan. Haq seni yuz xil ne’matlar bilan parvarishlab, izzatda tutdi. Sen esa nodonlikda yana g‘ayr-begona bilan qolib ketasan.

Bir podshoh sahroga ovga chiqdi va itboqarga tozi itini yasantirib orqasidan olib yurishni buyurdi. Podshohning o‘rgatilgan ovchi tozi iti bor edi. Uning yopinchig‘i qora baxmaldan va bog‘ichlari atlasdan tikilgan bo‘lib, bo‘ynida gavhar taqinchoq, qo‘l va oyoqlarida oltin halqalar taqilgan, bo‘yinbog‘i esa ipakdan edi. Shoh bu itini yaxshi ko‘rar, ovga o‘zi bilan olib yurar, uni aqlli jonvor hisoblardi. Shu bois bu safar ham itning bo‘yinbog‘idan ushlab, uni o‘zi bilan birga olib borardi. It oldinda, shoh esa ot ustida orqada borardilar. Yo‘lda bir to‘da suyaklar uchrab qoldi. It buni ko‘rib birdan to‘xtadi va suyaklarni hidlab oldinga yurmadi. Buni ko‘rgan shohning g‘azabi qaynadi va itning bo‘yinbog‘ini uloqgirib yuborib, dedi:
- Men buni parvarishlab shuncha izzat qilsam, u bir suyakni mendan afzal bildi — podshohni suyakka almashtirdi.
Shoh a’yonlariga itni haydab yuborishni buyurdi:
- Men turgan joyda u g‘ayrga qaradi. Bu ishni qilgandan ko‘ra yuz ming igna yutsa yaxshi edi.
Itboqar aytdi:
- It orasta qilib bezatilgan, hamma yog‘ida oltin-qumush taqinchoqlar. Tashlab ketsak, hayf bo‘ladi. Bu itdir, u dasht va sahroga munosib, atlas kiyimlar va oltin bezaklar insonga munosib.

Shoh itboqarga dedi:
- Shu holida tashlab ket, undagi oltinu atlasdan voz kech. Toki u o‘ziga kelgach, o‘zini bunday bezatilganini ko‘rib, esi joyiga tushar, qanaqa oshno topganini va men kabi shohdan ajralganini anglab yetar.
Ey avvalda oshnolik qilib, oxirda judolik topgan kishi, oyog‘ingni ishqi haqiqatga mustahkam qo‘y, ajdaho bilan mardonavor may ich! Chunki bu yer ajdaho dorining ustidir, oshiqlarning boshini kesish ular ishqining tovoni -xunbahosi deb bil. Mard oshiq joniga g‘ulg‘ula solgan kuch ajdahoni uning ko‘ziga chumoli qilib ko‘rsatadi. Alloh oshiqlari yuztami, yuz mingtami — hammalari Uning yo‘lida o‘z qonlariga tashnadirlar.

Hallojni dor ostiga olib kelganlarida tiliga «Anal-haq»dan o‘zga so‘z kelmasdi. Uning tiliga tushunmadilar, qo‘l va oyoqlarini kesdilar. Uning qoni to‘kilgach, yuzlari, badani sarg‘aya boshladi. Zero, qon oqqandan keyin kishi yuzi qizil bo‘ladimi?! Go‘yo yo‘l ustidagi quyosh kabi Mansur kesilgan qo‘lining qonlarini oyday yuziga surtdi. Va dedi:
- Oqizilgan qon bilan o‘zimning gul yuzimni yana ham qizilroq gul rangiga bo‘yadim. Toki birovning ko‘ziga sarg‘ish bo‘lib ko‘rin-mayin, yuzim o‘lganimda ham qip-qizil bo‘lib tursin. Mening yuzimni sarg‘aygan holda ko‘rgan kishi Mansur qo‘rqibdi deb gumon qiladi. Menda qilcha ham qo‘rquv yo‘q, yuzim hamisha qizil - hamisha tarikman. Oshiq eranlar boshini dorga olib kelar ekan, uning shermardligi ish beradi. Bu jahon ko‘zimga «mim» halqasiday ko‘rinadi, shu halqadan kishi qo‘rqadimi, axir?
Yetgi boshli ajdaho — dunyo bilan olishib, o‘yin o‘ynashga majbur bo‘lgan kishining eng kichik mukofoti - boshini dorga berishdir.

Din imomi, ilohiy ma’nolar dengizi Junayd bir kecha Bag‘dodda va’z aytar edi. Uning so‘zlarining salmog‘i va teranligidan osmon past bo‘lganday, quloq solib hayratga tushayotganday edi. Shayxlar shayxi Junayd hazratlarining bir yosh o‘g‘loni bor edi, uning kamoli, shirinligi odamlar qalbiga orom bag‘ishlardi.
Shayx Bag‘dodda va’z aytayotgan o‘sha kechada o‘g‘lining boshini kesib, xoru zor holda keltirib, yig‘ilganlar oldiga tashladilar. Poktiynat Junayd buni ko‘rib indamadi va jamoatga yuzlanib dedi:
- Qadimu azal, abadu ahad asroridan qaynatgan qozonimdagi taom bu kecha pishipti, uning oshini ham ko‘rdingizlar. Haq yo‘lidagi qurbonim - shu, bundan ortiq ham, kam ham emas».