Bu zot istig‘no nuri bilan shu qadar yorug‘ nur sochar ediki, u ming oftob nuriga teng edi. Bu nurlar yuz jahonni kuydir-gudek edi. Qushlar bu zotning nurli jamolidan hayratga tushdilar va tiz cho‘kib, boshlarini egdilar. Ular ul zotga arzi-hollarini izhor qildilar:
— Ey oftob tal’at, ulug‘ zot, darig‘oki, biz yo‘l boshida juda ko‘p edik. Yo‘l mashaqqatlari, azob-uqubatlardan holsizlanib, xarob holga tushdik. Bu manzilda (sening nazaringda) yuz jahon bir tuproq zarrasicha ekan, biz bu dargohda barchamiz bedil, chala so‘yilgan qushlardek, na tirik, na o‘lik bo‘lib, bor-yo‘kdigimiz ham noma’lum bo‘lib qoldi.
Oliy dargohdagi oftob jamol, ulug‘ zotning izzatli xizmatchisi (chovushi)1 qushlarga qarab bunday dedi:
— Ey siz, Hayrat vodiysidan bu yergacha arang yetib kelgan, bolu paringiz va jonu taningiz kuygan aftodahol qushlar, sizlar qaysi shahardan, qaysi o‘lkadan va qaysi dengizlardan o‘tib keldingiz, sizlarning nomingiz nima, nechun oromingiz yo‘qoldi?
Bechorahol qushlar bunday javob berdilar:
— Biz bedil va beqaror, sarson-sargashta, rahm-shafqatga muhtoj qushlar Simurg‘ ismli olijanob qushni bizga podshoh bo‘lsin, deb so‘rashga kelganmiz. Biz avval juda ko‘pchilik edik, odil podshohni topish umidida uzoq va mashaqqatli yo‘llarni bosib o‘tdik.
— Podshohimiz bizga lutf-marhamat ko‘rgizib, shoyad tilagimizga rozi bo‘lsa, biz o‘zimizni baxtli hisoblar edik. Shu payt oliy zotning farishtasi qushlarga qarab, bunday dedi:
— Ki, ey bechora, sargashtalar, qiynalgan, qon va tuproqqa belangan og‘ushtalar, aytishingizcha, yuz minglab sipohdan kichik bir to‘da bu yergacha yetib kelibsizlar. Go‘yo son-sanoqsiz chumolilar o‘ziga podshoh izlab, yelib-yugurganday bo‘libdi. Lekin afsuski, siz izlayotgan podshoh bu yerda emas.
Bu so‘zlarni eshitib, o‘ttiz qush xafa bo‘lib, umidsizlikka tushdilar, go‘yo abadiy uyquga ketgan murda holiga tushdilar. Barchalari oliy zotdan iltimos qildilarki:
— Endi bizning qaytish yo‘llarimizda ham omon qolishimiz uchun bir havoriy-rahnamo, yo‘lboshchi topib bering. Chunki bizning oramizda bunday yo‘lboshchi yo‘q, — dedilar.

Majnun aytar edi: ko‘pchilik meni maqtab, ofarin aytadilar. Lekin men hech kimdan maqtov eshitishni xohlamayman. Menga boshqalarning maqtovidan ko‘ra Laylining koyishi, dashnom berishi yoqadi.
Boshqalarning yuz maqtovidan Laylining bir dashnomi xush yoqadi, uning bir ginaxonligi men uchun ikki olam mulkidan ham a’lodir. Senga maqsudimni aytsam, ey aziz, boshqalar meni izzat-ikrom qilib, siylashidan ko‘ra, Layli meni xor qilganini yaxshi ko‘raman. Chunki izzatparastlikni (maqtovni, boshqalar hurmat qilishini) yaxshi ko‘rish bir barq, yashin-chaqinga o‘xshaydi, u barcha odamlarning dilidagi kamtarinlik ildizini quritadi.
Izzatparastlik jonimizni yuz bora kuydiradi. Shunday ekan, inson goh izzat ko‘rsa, goh xorlik ko‘rsa, bunga qayg‘urishdan foyda yo‘q.
Izzat topmay joni quygan bir guruh odamlar aytdilarki: «Bizning jonimizga o‘t tutashgan, lekin (ajabki), parvona otashdan nafratlanmaydi, aksincha, u sham’ otashidan huzur topadi. Yor vasliga yetishmasak, biz kuyib-yonamiz. Biz ishq dargohiga yetishmasak ham, bu yo‘dda yetishganlarning oyog‘i tekkan tuproqni o‘pib tavof qilsak arziydi.

Hayot ro‘zgoridagi jumla parrandalar parvona qissasidan xabar topdilar. Parrandalar aytdilarki, sham’ visolini orzu qilish, bu yo‘lda o‘zni qiynash jaholatdandir.
Parrandalarning bu so‘zlari paryunani mastu xarob qiddi va u parrandalarga bunday javob qildi:
— Men sham’ ishqida mudom bedilman, agar uning vasliga yetsam tamom bo‘lishimni bilaman. Ishq barchani mard qiladi, ishq boshdan-oyoq dard-hasrat daryosiga g‘arq qiladi. Garchi istig‘no (hech kimdan hech narsa tilamaslik, oriyat, andozadan tashqari, maqtovli bo‘lsa ham, Xojib (yuzini yashirgan) lutfi-karami bizning yuzimizni yorug‘ qiladi. Ishqqa har lahza Alloh jamolidan yuz parda ochiladi.
Agar jahonni hijobsiz, pardasiz ko‘rsak, holimiz baxtga payvasta bo‘lib, nur ustiga nur yog‘iladi. Yor jamoliga yakinlik-ka-qurbatga yetishganlar u dargohning haybati va izzatidan nishona qo‘radilar.
O’sha joyda hammalarining oldiga (qismatlari haqida) ruq’a-xat, yozuv qo‘yiladi:
— Bu xatni barchangiz oxirig‘acha o‘qinglar, — degan farmonni eshitadilar. Bu yozuvda barchalarining hayogi, bosib o‘tgan yo‘li bayon qilingan bo‘ladi. Ularning holi chekkan mashaqqatlaridan ma’lum bo‘ladi.

Yusufning husniga rashk qilib, yulduzlar ham isiriqday kuyar edilar, shunday yigitni og‘alari arzimas tanga, chaqaga sotib yubordilar, Misr azizi Yusufni savdogarlardan qimmat bahoga sotib oldi va arzon so‘radilar, deb sevindi.
Savdogarlar Yusufni og‘alaridan sotib olganlarida ulardan shu haqda tilxat olgan edilar. Bu xatga o‘n og‘asi imzo chekkan edi. Savdogarlar keyinchalik zarur bo‘lsa Yusuf-ning og‘alarini guvohlikka chaqirishlari mumkin edi.
Misr azizi Yusufni sotib olganida o‘sha tilxatni ham olgan va bu purqadr qimmatbaho hujjat Yusufning qo‘liga tushgan edi.
Yillar o‘tib, Yusuf podshoh bo‘lib qoldi. Bir vaqt — Kan’onda qattiq qahatchilik bo‘lganida, Yusufning og‘alari don, g‘alla, non izlab, Misrga keldilar.
Yusuf og‘alari kelganini bilib, ularni o‘z huzuriga chaqirdi. Og‘alari keldilar, lekin Misr podshohi Yusuf ekanligini bilmas edilar. Uning yuzini ko‘rganda ham tanimadilar.
Og‘alari shoh huzuriga don, g‘alla olar ekanmiz deb, sevinib keltsilar. Yusuf og‘alarini izzat-ikrom bilan kutib oldi (mehmon qildi). Og‘alari qahatchilikdan jon asrash uchun chora izlab kelganlarini aytdilar.(Yusuf ularni mehmon qildi.) So‘ng ularga:
—   Ey insonlar, mening qo‘limda ibroniycha yozilgan bir xat bor, butun dunyodan kelganlar bu xatni o‘qiy olmadilar. Ehtimol, sizlarga bu xat tanish chiqar. Agar shu xatni o‘qiyolsangiz, sizga don ham, non ham beriladi,— dedi.
Og‘alari bu so‘zlarga xursand bo‘lib:
—   Ey shahriyor, bizga tezroqu xatni qo‘rsating, — dedilar. Yusuf og‘alariga o‘zlari yozgan tilxatni berdi.
Ular xatga ko‘zi tushgach, o‘z qissalarini o‘qib, xijolatga tushib, ko‘ngillari buzilib, adoi tamom bo‘ldilar.
Bu xatdan og‘alarning vujudlari larzaga keldi. Ular ne hodisa yuz berganini tushunmay, og‘ir ahvolga tushib, ko‘z oldilari qorong‘ilashdi.
Barchalari afsuslanib, g‘am-qayg‘uga botdilar. Ular endi chohdagi Yusuf holiga tushdilar.
Yusuf ulardan
— Nechun, bu xatni o‘qib, xomush bo‘lib qoldingiz, xatni ko‘rib, go‘yo behush bo‘lib qoldingiz?—deb so‘radi.
Og‘alari unga:
—   Ey podshoh, bu xatni o‘qitgandan ko‘ra, bizni kaltaklab, gardanimizga urganing yaxshiroq edi!— dedilar.

Bir kampir Abu Ali ibn Sino oldiga borib, unga qimmatli sovg‘a berib, buni mendan tuhfa sifatida qabul qil, dedi. Ibn Sino tuhfani olmay, men Allohdan o‘zgadan hech narsa olmaslikka ahd qilganman, dedi. Kampir darhol javob berib, dedi:
— Ey Abu Ali, ahval (ko‘ziga narsalar ikkita bo‘lib ko‘rinadigan odam) kishilarday birni ikki ko‘rish odati senda qachon paydo bo‘ldi? Agar sen darvesh ko‘zi bilan qarasang, bu yerda g‘ayr (Haqdan o‘zga) yo‘q, zotan bilsang, Ka’ba bilan dayr (nasroniylar ibodatxonasi) orasida farq -ziddiyat yo‘q. Sen bu yo‘lda qatiy ahd qilib, ishq olovida toblanib, erib hal bo‘lgan mardlardan emassan, shu bois ahvallarday ko‘zingga g‘ayr ko‘rinaveradi.
Aslida solik mard dil chegarasi haddiga yetsa, Haq yo‘lidan yurib, shu manzilga yetib kelsa, Haqdan oshkora so‘z eshitadi va vujudi ham shu manzilda mustahkam turib qoladi. Shunda darvesh bir lahza bo‘lsa-da Haqdan o‘zgani qo‘rmaydi va jahonda undan o‘zgani tanimaydi-bilmaydi. Shunda darvesh ham Unda, ham Undan, ham U bilan birga bo‘ladi. Va ham ayni vaqtda bu uch hoddan tashqarida bo‘la oladi. Kimki Vahdat daryosida yo‘qolmasa, u har qancha odam shaklida bo‘lsa-da, ammo komillikka erishgan shaxs bo‘lolmaydi.
Hunarmand, komilmi yoxud nuqsonu aybli kishilardanmi, kimki bo‘lsa, g‘ayb olami qo‘ynida uning quyoshi bor. Bir kun kelib ul quyosh, o‘sha odamni o‘zi bilan qo‘shib oladi. Kimki o‘z quyoshiga yetishsa, aniq bilgilki, u yomon-yaxshidan qutuladi. Toki sen bordirsan, yaxshi-yomon bu yerda sen bilan birgadir, sen Haqqa yo‘qolsang, yaxshi-yomon savdosi ham yo‘qoladi.

Ammo agar sen o‘z vujudingda turaversang, bu uzun yo‘lda yaxshi-yomonni ko‘raverasan. Narsa-moddalar bilan ko‘rinadigan bo‘lsang, o‘z vujudingga giriftor bo‘lib turaverasan. Koshki endi xuddi avvalgiday  (jannatda yaratilgan Odam Atoday) pok bo‘lsang, ya’ni borliqdan qutulgan bo‘lsang. Yomon sifatlardan butkul pok bo‘l. Shundan keyin kaftdagi yel va tuproqday bo‘l (Ya’ni yengil va pokiza bo‘lgin, chunki inson asli tuproqdan yaratilgan va ruh — yel bilan tirilgan). Jismingda qanchalik najas-palidliklar, nopokliklar borligini qaerdan bilasan? Ilon va chayonlar jisming pardasi ichra sen bilan birgadirlar, ular uxlaganlar, jim turibdilar. Agar sen ularga qilcha ijozat bersang, har biri yuz ajdarho-day bosh ko‘taradi. Har biri uchun ilon to‘la bir jadannam bor, toki sen bu jahannamni bo‘shatmasang, nafs ilonining ishi davom etaveradi. Agar sen bulardan pokpanib chiqsang, tuproqqa toza tuproqday qo‘shilasan. Ammo tuproq ostidagi ilon-chayonlar qiyomat kunigacha seni chaqib turadilar.
Ey Attor, bu majoziy so‘zlardan tavhidga va sirlar olamiga yetib kel. Agar solik mard bu manzil-martabaga yetsa, manzil va solik birlashib yo‘ldan ko‘tariladilar, chunki ular endi Uning soyasida yo‘qoladilar, endi U paydo bo‘ladi. Solik endi soqov bo‘lib qoladi, chunki U gapiradi. Juzv (qism) yurib Kull (butun)ga qo‘shilib, butun bo‘ldi, aksincha Kull juzvga aylanmadi. Bu shunday bir shakl — suratki, uning na a’zolari bor, na joni, uni sifatlab — ta’riflash mushkul. To‘rt unsur to‘rt unsurlikdan chiqadi, yuz ming olamu zarralar harakatga kelib, qo‘shilib uyg‘unlashib ketadi. Bu ajoyibotlar sirrining maktabida yuz ming aql ojizu nochordir. Aql bu yerda eshikda mung‘ayib qoladi, u go‘yo onadan ko‘ru kar tug‘ilgan go‘dakday bo‘lib qoladi. Kimki bu sirdan bir zarra anglagan — topgan bo‘lsa, u ikki olam mulkidan yuz o‘giradi. Bunday odam dunyoda bir soch tolasiday bo‘lsa-da, agar u Haqqa erishsa, qadr topadi. Agar u Kull bo‘lmasa-da, ammo e’tiborlidir, vujud bo‘ladimi yoki vujudi yo‘qoladimi -bu o‘sha odamdir — komil shaxsdir.

Bir podshohning oy yuzli, xurshidvash, Yusuf kabi zebo o‘g‘loni bor edi. Hech bir inson zotida bunday nodir husnu jamol, izzatu hashamat yo‘qedi. Barcha fuqarolarga u sevimli, dilband edi. Allohvand bergan bu husnu jamolga barcha el oshiqu bandi edi.
Shahzoda otlanib, oftobday tovlanib, ko‘chaga chiqsa, shahar aylansa, kechasi osmonga oy chiqib, hamma yoqni yorit-gandek edi. Uning husnu jamolini har qancha ta’rif qilgan bilan uning bir soch tolasini vasf qilgancha bo‘lmas edi. Agar timqora sochi orolansa olamni qorong‘ilik bosib, yuz ming dil chohga qulagandek, Taroz sham’iga boshini urgan parvonalardek kuyar edilar. Agar shoir bu Yusufjamolning husnini ellik yil vasf etsa ham sharhlashga ojiz edi. Shahzoda nargis ko‘zlarini bir lahza yumsa, jumla olam betoqatlikdan yonib, o‘rtanar edi. Agag^shakarday shirin bir xanda, tabassum qilsa, bahor kelib, yuz ming gul ochilganday bo‘lardi. Og‘zi shunday kichik, bilinmas ediki, yo‘q deb o‘ylash mumkin edi. Agar shahzoda el orasida yuzidan pardani ko‘tarsa, uning har mo‘yi yuz odamning bag‘rini qon qilardi. Bu o‘g‘lon fitnai jonu jahon edi.
Men uni qancha vasf etsam, kamlik qiladi. Vasfimga nisbatan bu shahzoda-ning fazilatlari ko‘pdir.
Agar o‘g‘lon otlanib, qasr tashqarisiga chiqsa ming dilga raxna solar, uning yo‘lini har lahza minglab oshiqlari zor-intizor poylar edilar.
Bir hushini yo‘qotgan, o‘zidan bexabar darvesh, gado bor edi. U shahzodaga oshiq bo‘lib, boshidan hushi uchgan, ko‘zi ma’shuqidan boshqani ko‘rmas edi. Gado ma’shuq ishqidan orqa va oldindagini ko‘rmas,'jonidan ham qo‘lini yuvgan (voz kechgan) edi. Ishq g‘amining tuxmi-urug‘i unib, o‘sib, gullab-yashnab, joni va dilini bosib qolgan edi.
Darvesh gado kechayu kunduz shahzodaning yo‘liga ko‘z tikib o‘tirardi. Ko‘ziga jumlai jahon xalqi ko‘rinmas, diydai giryon (yig‘lar) va o‘z g‘amidan hech kimga so‘z aytmas edi. Tani ishq otashida yonar, na taom yer, na uxlar edi. Dunyoda hech inson bunday dardu g‘amga uchramagandi.

Darvesh kecha va kunduz ko‘zlaridan goh zarrin, goh kumush nuqraday yosh to‘kib, yor yo‘lida muntazir o‘tirar, ko‘ngli yarimta edi.
Darvesh goh-gohida shahzodani uzoqdan ko‘rib qolar, ana shunda sabru toqati yo‘qolar edi. Ul oy yuzli uzoqda paydo bo‘lsa, bozoru maydon g‘avgoga to‘lar edi. Jahonda yuz bora janjal-to‘polon (rustaxez) bo‘lib, ko‘pchilik xalq bu yerdan qochar edi.
Sipohi-lashkari shahzoda yaqin kelishiga bir farsang1 qolganida bong urib, xalqni xabardor qilardi. Bong tovushini eshitgan gado shu zahoti tiz cho‘kib, boshini yerga qo‘yar edi. (Shahzoda boshiga oyog‘ini qo‘yishini orzu qilardi.)
Darvesh shahzodani ko‘rmay qolsa, g‘ashlikdan qon yig‘lar, vujudidan hushi tashqariga uchib ketardi. Uning vujudi yuz ming ko‘zga aylanib, ma’shuqini ko‘rishga zorlanib turardi. Uning ko‘zlari abri navbahor (ilk bahor bulutiday) yosh to‘kar, ko‘z yoshlari go‘yo Nilga aylanguday edi. Goh majolsiz oh chekar, goh vujudi yongandan ko‘z yoshi qurib qolar edi. Yarim so‘yilganday, yarim o‘lik, yarim jon edi.
Darvesh o‘lar holatga yetganida shahzoda kelib qolar va u ma’shuqi ortidan soyaday ergashar, quyosh atrofida yer aylanayotganday edi.
Bir kuni shahzoda otlanib, sipohi bilan kelib qoldi. Darvesh gado uni ko‘rib, bir na’ra tortdi va hushidan ketdi. Hushiga kelganida bor vujudi yonar edi. Necha bor joni o‘rtanib, hushidan ketib, hushiga kelib turdi. Jonim yonmoqda, sabru tokatim qolmadi, der edi. Sargashta mard shu so‘zlarni aytib, dardi kuchli ekanidan boshini toshlarga urar edi. Shahzoda yana bir bora kelganida darvesh gado uni ko‘rib, yana hushidan ketdi. Hushiga kelganida ko‘zidan qonli yoshlari oqar edi. Shahzodaning chovushi (navkar, begi) gadoning bu holidan ogoh bo‘ldi va podshoh huzuriga borib, qonli voqeani aytib berdi:
-   Ey shahriyor, bir darvesh rind shahzoda ishqida beqaror bo‘libdi.
Bu xabardan podshoh g‘azablanib, jahl ustida dedi:

-   Tez boringlar, o‘sha nobakorni oyoq-qo‘lini bog‘lab, boshi egik holda keltiringlar!
Podshohxayli (beklari) shu zamon otlandilar va gadoning atrofini halqa qilib, qurshab oldilar va oyoq-qo‘lini kishanlab, osib o‘ldirish uchun dor ostiga keltirdilar. Kishan-lardan badani qonab ketgan edi. Xaloyiqdarveshningdardu qayg‘usidan ogoh emas edi, shu tufayli bu yerda unga birorta shafoatxoh ham yo‘q edi.
Podshohning bir vaziri bor edi, u ham darveshning ohu hasratidan xabarsiz edi. Shu vazirdan darvesh o‘lim oldidan dor ostida bir marta ibodat qilib, sajdaga bosh qo‘yishga muhlat berishini so‘radi. G’azabnok vazir mayli deb ruxsat berdi.
Darvesh o‘z yuzini tuproq yuziga qo‘yib, ibodat boshlar ekan, sajda qilgani holda Haq taologa munojot qildi:
-   Ey ilohim, bu begunoh bandangni podshohim o‘limga hukm qildi. Sendan tilagim shuki, o‘lmasimdan avval bir marta shahzodaning go‘zal jamolini ko‘rsam, shundan so‘ng yuz ming jonim bo‘lsa ham berishga roziman. Podshohim sensan, ey ilohim, bandalaring hojatini berguvchi (hojatxoh) o‘zingsan, oshiq ham o‘zing, ishq uchun jon olguvchi ham o‘zing. Sening bandangman, agar oshiqligim kofirlik bo‘lsa, mayli menga jazo bera qol. Sen yuz minglab hojatmandlarning hojatini ravo kilasan, shular qatori men bandangning hojatini ham ravo qil, maqsudimga yetkiz.
Ishq yo‘lida zulm ko‘rgan (mazlum) darvesh shu tariqa Allohi taolodan hojatini tiladi va ko‘z oldi qorong‘ilashdi.
Shu yerda pinhon - yashirinib turgan vazir bu so‘zlarni eshitib, gadoning dilidagi dardini tushundi va faqirga hamdard bo‘ldi. Podshoh qoshiga bordi va yig‘lab turib, gadoning Haq taologa qilgan munojotini unga aytib berdi. Sajda holatida darvesh hojatini so‘raganini aytdi.

Podshoh aftodadil bechora darveshning dardini tushundi, bu hol unga xush keldi va gunohkorni afv etdi. Shahzodani xoli joyga chaqirib, darveshning dardu holini tushuntirdi: «Darvesh sening oyog‘ingga bosh qo‘yishni orzu qilar ekan, sen hoziroq dor ostiga bor va gadoning ko‘nglini ol, sargashta bemorning dardiga davo qil, yaxshi so‘zlar aytib, uni mustamand qil, sen bedilga u dil beribdi, qahringni totgan odamga lutf qil, zahringni totgan odamga rohat bag‘ishla (do‘stlik qil). Diling raxshini (tulporini) gulshan tomon bur, so‘ng huzurimga qaytib kel.
Yusufjamol shahzoda otasining farmoniga itoat qilib, darvesh gadoning oldiga, dor ostiga borib, uning yoniga o‘tirib, uni visolidan bahramand qildi. Bu otashin xurshid yuzli yigit, bu ichi gavharlarga to‘liq daryo bir qatra suvi bilan o‘likni tiriltirishga, bemorning boshini o‘z tizzasiga olib, yupatishga chog‘landi.
Shahzoda dor ostiga borganida qiyomat qo‘zg‘algandek bo‘ldi. U darvesh gadoni halokat yoqasida ko‘rdi, sarnigun-egik boshi tuproqyuzida edi. Uning qonli ko‘z yoshlaridan go‘yo tuproqda gullar ochilganday edi. Olamdagi barcha qayg‘u- hasratlarning hosili go‘yo shu yerda edi. Darveshning bu ahvolini ko‘rgan shahzoda ham o‘zini yo‘qotdi, qonli tuproq ustiga yiqildi. Uning ko‘z yoshlari qonli tuproqni ho‘l qildi.
Shahzoda sipoh ko‘zi oldida yig‘lashdan uyalib, yashirin yig‘lab, oh tortmoqchi edi. Lekin shu vaqt beixtiyor ko‘zidan yoshi ravon bo‘lib, yuz ming dardining dalasi hosil berdi.
Har kim ishqiga sodiq bo‘lsa oxiri ma’shuqi uning boshiga keladi. Ey inson (F. Attor), agar senga ishqda sodiqlik nasib etsa, ma’shuqing sening ham qoshingga keladi. Oxiri xurshidsiymo shahzoda gadoning boshini tizzasiga olib, lutf ko‘rgizib, xush keluvchi, yoqimli so‘zlar aytdi. Gado shahzodaning ovozini eshitib, uning yuziga uzoqboqdi. Ishqda barcha yo‘llarning tuprog‘i bir bo‘ldi-yu, shahzodaning yuzini ko‘rish bir bo‘ldi.